ئایینگوهارتن و ئازادى یا کەسۆکى

ئەڤین و سرود دوو کچێن خانەدان و ژبنەمالەکا ئاییندارا سلێمانیێنە، ئەڤین حەز ژ ئازادى یا خوە یا کەسۆکى دکەت و ژبن قەیدێن مێرێ خوە دەردکەڤیت و درەڤیتە ئەلمانیا. سرود شوو ب پسمامێ خوە دکەت و کچەک ژێ هەیە، لێ چونکو بەرى مەهرکرنێ سرودێ خوە ب دەست پسمامیڤە بەردا بوو، ل پێش چاڤێن هەموو بنەمالێ رەش ببوو، سەرەدەریەکا گەلەک خراب دگەل وێ و کچا وێ دهاتەکرن و د بنداڤا مالا مێرێ خوەڤە یا زیندانکرى بوو. ئەڤین ب هاریکارى و پارەیێ کەنیسەیەکا ئەلمانى، سرودێ و نەرمینا کچا وێ، ژ سلێمانیێ درەڤینیت و دگەهینتە ئەلمانیا. هەرسێ دبنە مەسیحى، ژیانەکا نوو ل ئەلمانیا دەست پێ دکەن و هەرسێ هاریکارى یا کەنیسێ دکەن ژبۆ راکێشانا خەلکێ موسلمان بۆ ناڤ ئایینێ مەسیحییەتێ. ئەڤین کورەکێ عەرەب قاییل دکەت، ببیتە مەسیحى و شوو پێ دکەت. کوردەکێ موسلمان ب ناڤێ ئازاد، هەڤالێ ئەڤینێیە و ب رێکا وێ سرود و کچا وێ ژى دنیاسیت. ب هێجەتا خوە نێزیککرنا ڤان هەردوو ژنێن جوان و کچا وان یا سنێلە، خوە ب دەستێ هزرێن وان یێن مەسیحیکرنا موسلمانانڤە بەرددەت. هەرچەندە چاڤێ پەهلەوانێ کورد ل سەر سرودێ بوو، لێ هەرسێ ئافرەت لێ عاشق دبن و حەز دکەن بهێتە سەر ئایینێ وان یێ نوو. "ئەڤین وەسا هزر دکەت ئەز عاشقێ عیساى مە، دێ برێیا چاڤێن خوە یێن رەش من خاپینیت. سرود من وەک مێرێ خوەیێ پاشەرۆژێ ددانت و ژدل خوە بۆ ئەڤینەکا نوو ئامادە دکت. نەرمین هەرزەکارەکا دل مەزن و عاشقەکا هارودینە، یا لەزێ ل ژیێ خوە دکت دا خوە بۆ من بکتە بووک... بپ٧٠".

نڤیسەر ڤان بۆیەرێن سەرەکى دکەتە کەرەستەیێن نڤیسینا رۆمانا (نە ژبەر خاترا چاڤێن عیساى بوون)*، کو پێ بچیتە دناڤ کۆمەکا بابەتێن ئایینى و فەلسەفى و جڤاکیدا. دبیت ئەڤە بۆ جارا ئێکێ بیت، رۆماننڤیس ب ڤى شێوەیێ راستەوخۆ سەرەدەریێ دگەل بابەتێن فەلسەفى و گەوهەرێ ئایینى دکەت. دپڕانى یا رۆمانێن خوە یێن پێشیندا، تنێ ب رێکا ئاماژەدان و بەرکارێن جڤاکى یێن ئاییردەیان، سەرەدەرى دگەل ئایینى کرییە. لێ د ڤێ ئەزمۆنێدا، نڤیسەر خوە ل ئازراندنا هندەک پرسیارێن فەلسەفى ددەت، کو ب ژیان و ئازادى یا مرۆڤیڤە هەڤبەندن. هەروەسا خوە کوورتر دادهێلتە دناڤ جوداهى یا ئاییناندا و هەڤبەندى یا مرۆڤێ و خودێ ددانتە بەر کۆمەکا تێهزرینێن گومانکى و ئالۆزدا. هەروەسا بابەتێ ئازادى یا کەسۆکى ژى دئێختە دبن میکروسکوپا دیتنێن خوە یێن رەخنەگرڤە. ئوو هەروەسا سەرەدەریێ دگەل هەڤبەندى یێن دناڤبەرا ئایینى و نەتەوەى دکەت. وەکو پڕانى یا رۆمانێن وى یێن دى، کو هەردەم بابەتێن جڤاکى دکەتە ئازرێنەرێ بنگەهین ژبۆ پڕانى یا ئەنجامێن کەتوارى. د ڤێ رۆمانێدا ژى، ئازرێنەرێ سەرەکیێ پێڤاژۆیا بۆیەران، ژ جڤاکێ ژێدەر دەست پێ دکەت و بەر ب هندەک ئاقارێن دیڤە دبەت، کو ئاماژەیەکە ژبۆ رەتکرنا هندەک عورف و عەدەتێن جڤاکێ سەرەکى و پەیامەکە ژبۆ تێهزرین و دووبارە دارشتنا هندەک تێگەهان. ئەڤ دووبارەکرنا کەتوارى یا جڤاکى (دپڕانى یا رۆمانێن نڤیسەریدا)، نیشانا داکۆکیکرنێ و بەردەوامى یا خەباتا وییە، هەتاکو جڤاکەکێ پێشکەفتى و ل گورەى سەردەمێ نهۆ دبیتە خۆدیکا ژیانا مرۆڤێن کورد و مرۆڤایەتیێ.

دۆزا ژنێ ئێکە ژ بابەتێن هەرە سەرەکى یێن پڕانى یا رۆمانان و نڤیسەرێ ڤێ رۆمانێ ب شێوەیەکێ تایبەت سەرەدەریێ دگەل دۆزا ژنێ دکەت. ل شوینا گۆتار و شیرەتێن دەربارەى مافێ ژنێ و چەوایەتى یا سەرەدەریکرنێ، خوە بەرددەتە دناڤ خوەرسکێن مرۆڤایەتى یێن ژنێدا و ب رێکا هندەک میناکێن بارکرى ب ئەڤینى و ئیرۆتیکێ پەیامێن خوەیێن چاکسازیێ ئاراستە دکەت. دجڤاکێ کوردیدا، هەردەم ژنان بەرى ژیێ هەژدە سالیێ ددەنە شوو. نەدوورە سەدەمێ ڤێ چەندێ ژى، ژبۆ پرسا نامووسێ و کریارا سێکسى ڤەگەریت. ئەنجامدانا کریارا سێکسى، دکوردەواریێدا و دهەموو جڤاکێن ئیسلامیدا ب پرۆسەیا هەڤژینیێ دەست پێ دکەت. ئەڤجا دەمێ کچ و کور پێ دگەهن، ب زووترین دەم دێ هاڤێژنە دناڤ پرۆسەیا هەڤژینیێدا، ئایین ژى ڤێ کریارێ پیرۆز دکەت، دەمێ دبێژیت کو هەڤژینى تەمامکرنا ئایینییە. ئانکو ئیمانا گەنجێ پێگەهشتى و سەلت نەیا تەواوە، قەتەک ژێ کێمە. هەڵبەت کۆمەکا کێشە و پرسێن ساخلەمیێ و جڤاکى ژ ڤێ هەڤژینى یا زوو پەیدا دبن: "ژیێ من هەڤدە سال بوون دەما من شوو کرى... بپ١٧". پرسا ژ هەموویان بەرچاڤتر ئەوە کو پشتى دەمەکى بۆ هەردوو هەڤژینان خویا دبیت کو ئەڤە نە ئەو کەسە یا/ یێ خەون پێڤە هاتینە دیتن. ل دەستپێکێ زەلام هەموو تشتێن خۆش بۆ ژنێ دبێژیت هەتاکو رازى دکەت، پشتى دبیتە هەڤژینا وى، دبیتە کەسەکێ دى و هەمان پرۆسەیا تەپەسەرکرنێ دووبارە دبیت: "بەرى من مارە بکت، یێ ئامادە بوو خوە گورى من بکت. پشتى ئەز بوویمە ژنا وى... یێ ئامادە بوو من لسەر مێزا قومارێ ژدەست بدت... بپ٨٥".

بابەتەکێ دى یێ ب رەفتارێن ژنا کورد، خوە نازاندنە، یان رەتکرنا ل دەستپێکێیە. ل هەموو دنیایێ دەمێ زەلامەک داخوازا ئەڤینیێ یان سێکسى ژ ژنەکێ بکەت و ئەو ژن رازى نەبیت. زەلام دێ ب رێزگرتن خوە ژێ دوور کەت. لێ دکوردەواریێدا، چەند ژن رکۆییتر و توندتر رەت بکەت، زەلام پتر پێڤە دهێتە گرێدان. دبیت سەدەمێ وێ ژى ئەو بیت کو هەکەر ژنەکێ خوە ب دەست دلدارێ خوەڤە بەردا، نەدوورە هزرکەت کو خوە ب دەست هەموو خەلکیڤە بەردەت. ژبەر ڤێ چەندێیە عاشق نەشێن کریارا سێکسى بکەن هەتاکو شەڤا زاڤایینیێ. مشە جاران چێبوویە، کچەکێ ل بن دکارا (ئیلحاحا) دەزگرێ خوەیێ فەرمى، خوە ب دەستڤە بەردایە و پاشى دلێ دەزگرى ژێ سار بوویە. خۆ ئەگەر ژنەچارى مارە بکەت ژى، دلێ هەر یێ ژێ سارە و سەرەدەرییەکا نەمرۆڤانە دگەل دکەت. ئەڤە کێشەیەکە درەفتارا زەلامێن کورددا، نڤیسەرى خوە لێ کرییە خودان و دناڤ بۆیەرێن رۆمانا خوەدا دئازرینیت: "ژ وێ رۆژا لبن دارا کاژێ من سەرێ وى دانایە سەر سینگێ خوە، ژ وێ رۆژا من نامووس و گیانێ خوە کرییە دبن پێلاڤا ویڤە، ئەو مرۆڤ بۆ دوژمنێ من... بپ١١٨". ل ڤێرە پسمام کو دەزگرێ وێ یێ فەرمییە و ل بن دارەکا کاژێ سێکسى دگەل دەزگرا خوە دکەت (کو دێ بیتە حەلالا وى)، دەمێ دبنە بویک و زاڤا، ب پێترانکیڤە دبێژتێ: "دەرپێ خوە نەئێخە، ژمێژە من یێ ئێخستى.../ ئەوێ دەرپێ دوتماما خوە بێخیت و نەپارێزیت، بۆ وى دروستە ئێک دەرپێ خووشکا وى ژى بێخیت... بپ١٠٧". گەلەک جاران چێبوویە کو ژنەکا بێگونەه دهێتە تاوانبارکرن و پاشى دهێتە کوشتن، ژبەرکو گۆتگۆتک ل سەر هاتینە گۆتن. ئەڤجا ژبەر خاترا چاڤێن جڤاکى دهێتە کوشتن (ئانکو ژنێ دکەنە قوربان کو گومانا گۆتگۆتکان نەمینیت). لێ د ڤی بۆیەریدا، نەکەسەک دزانیت و پسمام ب خوە دزانیت کو وى ب تنێ ئەو کار ل گەل کرییە، پشتى سۆزێن مارکرنێ داینێ. لێ گرێیەکە و دکووراتى یا کەسایەتى یا ویدا هەیە: "ئەو ژنا بۆ پسمامێ خوە پشتا خوە دانتە عەردى، ئەو ژن ئامادەیە بۆ گەلەکێن دى وە بکت... بپ١٠٩". خالا دى یا گرنگ د ڤى بابەتیدا، هەر کریارەکا ژ ڤى تەرزى، تنێ ژن دهێتە گونەهبارکرن و کەسەک خوە دگونەها زەلامى ناگەهینیت: "ئەو گونەها مە لبن دارا کاژێ کرى، ئەز بتنێ تاوانبار کرم.. بابێ من وەک لەشفرۆش و بێ رەوشتان ئەز ددانام و ئەو وەک خۆشمێر و نامووس پارێزێ بنەمالێ ددانا.. من درەنگ زانى بابێ من تێگەهاند بوو، ئەز نەکچم، ئەوا دزکێ مندا بیژییە، ژشەرما دنیایێ نەچارە من قەبوول بکت... بپ١١٥". ئەڤجا هەردەم ل بن گەفا کوشتنێ دژیت. نەیا بەرئاقلە کو دایکێ بۆ بابى نەگۆت بیت کا راستى یا نەکچینى یا وێ چییە، لێ باب ژ برازاى دترسیا کو بێژیت دوتماما من نە کچ بوو. ئەڤجا ئەگەر راستیێ بۆ خەلکى بێژن، دێ هەتکا بنەمالێ دناڤ جڤاکى چیت، هەروەکو دبێژن عزرا ژ قبحەتێ مەزنتر. ئەگەر نەبێژن هەر دێ سومعەت و نامووسا وان کەفتە بەر بگرە و ڤەکێشان، ب ساناهیترین چارەسەر ئەوە کچ و زارۆکا خوە ببنە قوربان و نامووسا بنەمالێ بپارێزن. هەردەم مێرى دگۆتێ: "تو بچییە بەرپەرێن ئاسمانان دێ تە کوژم.. تو بچییە دبن حەفت نهۆمێن ئەردیڤە دێ تە کوژم... بپ٢٦". سرود ب کچڤە، دناڤ ترس و پاشڤەبرنەکا بەردەوامدا دژیا و کەربوکینەکا دژوار ددل و دەروونێ وێدا هاتە چاندن. هەردەمێ مرۆڤ ل بەر خەندقینێ بیت، خوە ب بەلگە چلیا ژى ڤەدگریت. ئەڤ ترسە دبیتە پشکەک ژ ژیانا وێ (خۆ ل ئەلمانیا ژى)، ترس هەر یا بەردەوامە و نەوێریت ب ئاشکرایى خوە دیار بکەت. دئینسێرتەکا نڤیسەرى دناڤ بۆیەراندا، سرود دبێژتە ئازاد: "هشیار بە چیرۆکا مە نەنڤیسە! تو باش دزانى ژیانا من و یا کچا من دمەترسیێ دایە... بپ١٥". هاتنە ژوورا نڤیسەرى بۆ ناڤ بۆیەرێن رۆمانێ، نیشانا بێلایەنى یا وییە سەبارەت وان بۆیەر و روودانێن دهێنە ڤەگێران. ژلایەکێ دیڤە ژى، حزوورا وى یا بەردەوامە د ئازراندنا هەر هزرەکێ یان رەفتارەکێدا. ئەڤ بێلایەنى و حزوورا بەردەوام دهەموو هوورهوورکێن ڤەگێرانێدا، شێوازێ پێڤەگردێدانا نڤیسەرى و دەقى خویا دکەت. ئانکو هەم شاهدە و هەم پەهلەوانە ژى، هەم ئازرێنەرە و هەم ئازریایە ژى. ب دیتنا من، هەتا نڤیسەر ب بابەتەکێ دیارکریڤە نەهێتە ئازراندن، نەشێت وى بابەتى ژبۆ دانوستاندنێ بئازرینیت.  

ئایینگوهارتن: مرۆڤ و خودێ

بابەت یان ناڤەرۆکا سەرەکى یا  ڤێ رۆمانێ، ئایینگوهارتنە. ئانکو مرۆڤەک دەست ژ ئایینێ خوە بەرددەت و باوەریێ ب ئایینەکێ دى دئینیت. ئەرێ ما ئایین مینا حزبەکێیە یان مینا رێکخستۆکەکا پیشەیى یان جەماوەرییە کو هەردەمێ مرۆڤ ژێ تێر ببیت، یان شاشییەکا بچووک ژێ ببینیت، دێ هێلیت و چیتە دناڤ رێکخستنەکا دى یا حزبى یان رێکخراوەییدا؟ جوداهى یا ژێیاتى یا ئایینى و رێکخستنێن رێکخراوەیى ئەوە کو یا ئێکێ نە هەلبژاردەییە و یا دووێ هەلبژاردەییە. مرۆڤ ژدایک دبیت و ئایینێ مرۆڤى یێ دگەل مرۆڤى. لێ د ژێیاتى یا رێکخراوەییدا، مرۆڤ ب ئاگەھ و پلان و زانیبوون دگەهتێ. د یا ئێکێدا مرۆڤ نەیێ ئازادە، لێ د یا دووێدا مرۆڤى ئازادى یا قەبوولکرنێ و رەتکرنێ هەیە. د یا ئێکێدا هەموو تێگەھ و رەفتار و ئاییردە و هزر دبەرهەڤکرینە و مرۆڤ ب شێوەیەکێ رەهایى باوەریێ پێ دئینیت و مومارەسە دکەت. لێ د یا دووێدا، مرۆڤ پشکدارە د چێکرن و گوهارتنا هزر و تێگەھ و ئاییردەیاندا. ب کورتى ئەم دشێین بێژین کو ئایین تێگەهەکێ نەگۆرە و هەرسێ پێکهاتەیێن کەسایەتى یا مرۆڤى (هزر، دلینى و رەفتار) دنخێڤیت. لێ هەموو ژێیاتى یێن دى، گوهۆرن و ل گورەى تێربوون و گەشەسەندنا جڤاکى یا هەرسێ پێکهاتەیێن کەسایەتى یا مرۆڤى دهێنە دەستنیشانکرن.

ئایین دگەل مرۆڤى دبیت و دگەل وەرارا بەرەبەرەیى یا مرۆڤى دچیتە دناڤ هۆش و نەهۆشێ مرۆڤیدا و ب هەمان ئاوایێ بەرەبەرەیى یا وەرارێ، ئەزێ و ئەزا بلند ئاڤا دکەت هەتاکو دبیتە پشکەک ژ پێکهاتەیێ ئەزێ و ئەزا بلندا (وژدانا) مرۆڤى، ئەلەمێنتێ سیێ کو (ئەو)ە، دناڤ نەهۆشى یا کوورا مرۆڤیدا دهێتە تەپەسەرکرن و مرۆڤ پێ دبیتە کەسەکێ قەبوولکرى دجڤاکیدا. ب ڤێ چەندێ ژى، دێ گەلەک یا ب زەحمەت بیت کو مرۆڤ دەست ژ ئەزا خوە بەردەت و سەر ژ نوو ئەزەکا دى ئاڤاکەت. لێ ئەگەر ئەزا دى یا جودا، هەروەکو ئەزا بنگەهین بیت دگەوهەرێ خوەیێ غەیبى و تێگەهێن خوە یێن باشى و خرابیێدا (تنێ جوداهى دروخسارى و ئاییردەیاندا بیت)، هینگى ڕێ دچیتێ کو مرۆڤ ئایینێ خوە بگوهۆریت و بەردەوامیێ بدەتە تێگەهێ خوەیێ مرۆڤایەتیێ ب هندەک ئاییردە و روخسارێن دى یێن هەمان گەوهەر و ناڤەرۆک. ل ڤێرە بابەتێ بەردەست دێ مینا هێکێن کەلاندى یێن رەنگاورەنگ لێ هێت، هەموو هێکان هەمان تام هەیە، لێ رەنگێن وان جودانە. ئەگەر سەحکەینە دیرۆکا ئایینێ ئیسلامێ و ئایینێن پێڤە گرێدایى، دێ بینین کو سێ ئایینێن ئاسمانى یێن ناڤدار و بەربەلاڤ ل دەڤەرێ هەنە (ئیسلام، جوهیاتى و فەلەیاتى). گەلەک هزرمەند وەسا هزر دکەن کو هەرسێ یەک ئایینێ ئاسمانینە، لێ ب سێ روخسارێن جوداجودا. هەرسێ ئایین ل سەر شەنگستێ یەکتایى یا خودێ و ژهەڤجوداکرنا باشى و خرابیێ هاتینە دانان، هەروەسا هەرسێ ئایین پشتبەستنێ ب هێزەکا غەیبى یا رزگار دکەن ژبۆ خۆشگوزەرانى و رزگارکرنا مرۆڤى ژ ئالۆزى و ستەملێکرنێ. ئەگەر د مەسیحیەتێدا رزگارکەرێ مزگینیهێنەر ئۆمێدا مرۆڤایەتیێ بیت، دئیسلامێدا ژى مەهدیێ چاڤەرێکرى هەمان رۆڵى و هەمان ئۆمێدێ ددەتە جڤاکێن مرۆڤایەتیێ. دجوهیاتیێدا، هەردەم ل هیڤیا قەهرەمانەکێ رزگارکەر بوون کو بهێت و وێ سۆزێ ب جهبینیت. مەسیح ب خوە یەک ژ وان رزگارکەران بوو کو بهێت و مزگینى یا رزگاربوونێ بدەتێ. دئینجیلا (مەتتى)دا هاتییە: "ئەز یێ هاتیم ژبۆ کۆمکرنا بەرخێن سەرگەردانێن ئیسرائیلییان". لێ پاشى وەسا دیتن کو هەموو مرۆڤایەتیێ پێدڤى ب رزگاربوونێ هەیە، ئەڤجا عیسایێ مەسیح دبیتە رزگارکەرێ هەموو مرۆڤایەتیێ (نەتنێ یێ جوهییان). ئەڤجا ئایینێ جوهییاتیێ (وەکو ئیسلام و مەسیحییەتێ)، یێ ل هیڤیا قەهرەمانەکێ وەکو توداس یان میناندەر، یان سیمۆنێ سحربەند، یان پێغەمەبەرێ میسرى... هتد، کو بهێت وان ژ زولم و ستەما مەسیحیەت و ئیسلامێ رزگارکەت. ئوو سۆزا خودێ دایە ڤى ئایینى بۆ ب جهبینیت.

ئەڤجا دێ گەلەک یا نورمال بیت، ئەگەر کەسەک ژخانا ئیسلامێ بچیتە دناڤ خانا مەسیحیەتێدا، یان بەروڤاژى. ب نسبەت جوهیاتیێ، هەموو دەرگەهێن خانەیا خوە گرتینە و ب تێگەهەکێ غەیبیێ هەپارەچێکەر، ئایینێ جوهیاتیێ ئێخستییە د قورنەتگیرییەکا جیاوازدا (ژبلى ئەو کەسێن ژ دایبابێن جوهى، کەسەکێ دى بۆ نینە بهێتە دناڤ خانەیا ڤى ئایینیدا، چونکو ئەڤەیە ئەو مللەتێ خودێ تەعالا بۆ خوە هەلبژارتى). لێ ئەوا خەلکى ژڤێ ئایینگوهارتنێ ددەتە پاش و خەلک ب چاڤێ چریسەتیێ لێ دنێریت، سزایێ وێیە. ئایین ئانکو گرێبەستەکا گیانییە دناڤبەرا مرۆڤى و خودێ دا، کو هەتا مرنێ بەرەڤانیێ ژ ئایین و باوەرى یا خوە بکەت. هەردەمێ کەسەک ڤێ گرێبەستا ئایینى بگوهۆریت، دێ سزایێ مرنێ کەفتە سەر (دێ ب مورتەد هێتە نیاسین- دئیسلامەتیێدا). دبیت کەسەک پێگیریێ ب گرێبەستێ نەکەت (ب نەباوەردار دهێتە نیاسین)، ئەرکێ باوەردارانە کو هاریکارى یا وى بکەن هەتاکو باوەرى یا وى دزڤریت و پێگیر دبیت. لێ گوهارتنا ئایینى، مەترسییەکا مەزنە ل سەر هەبوونا ئایینى و تیرەکا ژەهرکرییە ل سینگێ ئایینى دهێتە دان، لەوا سزایێ کوشتنێ دکەفتە سەر.

ئایینگوهارتن: ئەرێ ما بۆچى مرۆڤ دێ ئایینێ خوە گوهۆریت؟ ئەگەر مرۆڤ نەشێت چ گوهۆرینێ ل سەر ئایینێ خوە بکەت، دێ چەوا شێت گوهۆرینێ ل سەر ئایینەکێ دى یێ بیانى کەت؟ ئەگەر بابەت رەتکرنا شاشییان بیت، یان گوهۆرین بیت، بێگومان دێ شێت کاریگەرتر و پتر دئایینێ خوەدا بکەت، چونکو پشکەکە ژ پێکهاتەیا کەسایەتى یا وى. پەهلەوانێ ئالۆز و دوودل دناڤبەرا ئایینگوهۆرین و نەئایینگوهۆرینێدا، د مالخولیانى یێن خوەدا دبێژیت: "من ئاگەھ ژدین و دنیایێ نینە، ئەز نەشێم چ بۆ ئیسلامێ بکم هەتا مەسیحى مفاى ژمن ببینن، ئەز یێ ڕاڤێ دئاڤا شێلیدا دکم... بپ١٠٢". ئەڤ دانپێدانە، دێ بەرێ مە دەتە سەدەمێ بڕیارا ئایینگوهۆرینێ. دیرۆکا ئایینان پڕە ژ کوشتن و تالانکرن و خوینرێژتنێ ژبۆ نەچارکرنا خەلکى کو باوەریێ ب ئایینەکێ دیارکرى بینن. ئەگەر ئەم ژ مەسیحییان دەست پێ بکەین، بڕیارا ئیمپراتۆرى یا (هەرقەل) ل چەرخێ هەفت یێ زایینى، کو هەر جوهییەکێ باوەریێ ب مەسیحییەتێ نەئینیت، مافێ ژیانێ نینە، بەلگەیەکێ دیرۆکیێ ئاشکرایە ژبۆ نەچارکرنێ. لێ جوهییاتى هەر ما و نۆکە ژى ئایینەکێ ئاسمانیێ مرۆڤانە. ددیرۆکا ئیسلامەتیێدا ژى (نەمازە ل سەردەمێ فتوحاتێن ئیسلامى)، کو ل دەستپێکێ ژ جوهییان دەستپێکرییە و پاشى بەر ب هەموو جیهانێڤە چووینە و پەیاما وان یا هەرە ناڤدار (ئەسلم تەسلم- ئانکو باوەریێ بینە دا ساخ بمینى) بوو. لێ دنیا یا مشتى ئایینێن هەمەجۆرە و مەسیحیەت ل سەرانسەرى دنیایێ هەیە (کو دژمنێ سەرەکیێ ئیسلامێ بوو). ل ڤى سەردەمى، هەموو ئایین گەهشتینە وێ باوەرێ کو کوشتن و تالانکرن و سەبیکرنا ژنان، خەلکى ناکێشتە دناڤ ئایینەکیدا کو باوەرییەکا موکم پێ هەبیت (ژبلى هندەک گرۆپێن ئیسلامى یێن توندرەو). ئوو شەنگستەیێ ئایینى باوەردارییە. ئەڤجا فەرە هندەک رێکێن دى یێن راکێشانێ ببینن.

یەک ژ رێکێن هەرە گرنگێن راکێشانا خەلکى بەر ب ئایینەکێ دیارکریڤە، پاراستنا ژین و ژیارا وانە. ئانکو ئێدى ئایین ژى مینا حزبەکا سیاسى یان جڤاکى سەرەدەریێ دگەل خەلکى دکەت، لێ جوداهى ئەوە کو ئایین گرنگیێ ب گیانێ مرۆڤا ددەت، ژبۆ باشترلێکرنا ئارامى و ژیارا وان. نەگرنگیێ ب باشترلێکرنا ئارامى و ژیارێ ددەت، ژبۆ مومکرنا باوەرى و گیانێ وان.

-    گیانەکێ ئارام و باوەردار، دبیتە ئەگەرێ ژیانەکا خۆش و ئارام.

-    دابینکرنا ژیانەکا خۆش و تەنا، دبیتە ئەگەرێ موکمبوونا باوەرى یا گیانى ب ئایینى.

ژلایێ ڤالیکیڤە، دبیت ئەڤ هەردوو جەمسەرێن هاوکێشێ ل هەڤ بهێنە گوهۆرین و هەمان رامان و ئەنجامى بگەهینن. لێ ئەگەر ب کوورى لێ بنێرین، دێ بینین د هاوکێشا ئێکێدا، مرۆڤ پشکدار و دەستپێشخەرە (دسەدەم و ئەنجامیدا) ژبۆ دابینکرنا ژیانا ئارام. لێ دهاوکێشا دووێدا، مرۆڤ مشەخۆرە و تنێ سەرەدەریێ دگەل ئەنجامى دکەت. نەدوورە، ئەو دابینکرنە ب رێکا سەرکوتکرن و کوشتنا کەسێن دێ بیت. ئوو دەمێ ژیانا خۆش و جڤاکێ تەنا بێى پشکدارى یا مرۆڤى دهێتە دابینکرن، بێگومان کو باجا وێ تەناهیێ سەرگونکرن و قەیدکرنا مرۆڤییە ب کۆمەکا عورف و عەدەت و سیستەمێن کو دبیت دگەل حەزا مرۆڤى نەگونجن. مەسیحییەتێ خوە ل هاوکێشا ئێکێ کرییە خودان (ئەو ئایینێ ب درێژاهى یا دیرۆکێ دژمنێن خوە ژئایینێن دى ل خاچددان)، ل ڤى سەردەمى یێ بوویە ئایینێ لێبۆرینێ و ئەڤینیێ و تەناهیێ. ئیسلام ژى، هێشتا یا بەردەوامە ل سەر هاوکێشا دووێ، کو مشتە ژکەربوکین و کوشتن و تەپەسەرکرنا خەلکى (ب ناڤێ پاراستنا ئایینى). دلێگەریانا ل سەدەمێن ڤێ ئایینگوهارتنا ژنشکانڤە و ڤێ بەڕەڤانیکرنا خوینگەرم ژئایینێ نوو: "گەلەک جاران من گۆتە نەرمینێ بۆ کەربێن تە ژئیسلامێ ڤەدبن؟ تو چ ژئیسلامێ دزانى..؟ دگۆت: ئیسلام بابێ من و باپیرێ من یێن بێ وژدانن... لێ مەسیحیەت خالەتا من ئەڤین و مێرێ وێ سەمیر و قەشە بەسام یێن دلۆڤانن... بپ٤٩-٥٠". ئانکو ل گورەى سنێلەیەکێ و دایکا وێ، ئایین ئەوە یێ بەرهەست و ب چاڤ دهێتە دیتن (باب و باپیر ئیسلامە، خالەت و قەشە بەسام مەسیحیەتە). لێ هەر ئایینەکى کۆمەکا ئاییردەیان کو مرۆڤ ب مومارەسەکرنا وان ئاییردەیان دهێتە نیاسین، ئانکو باوەردارێن ئایینى ب راستەوخۆیى یان نەراستەوخۆیى فێرى هندەک پێزانینێن دەربارەى ئایینى دبن. ئەڤ هەڤبەرکرنا ڤالیکى یا دوو ئایینان، کو ب رەفتارێن هندەک کەسوکارێن نێزیکى مرۆڤى هاتییە دەربراندن، نە هەموو ئایینە. بەلکو شێوازێ سەرەدەریکرنا هندەک کەسێن تاکن ل هەمبەرى ئایینەکێ کۆمێ. ئوو هەردەم ئایینێ کۆمێ، پتر و کوورترە ژ کۆمکرنا رەفتارێن هەموو باوەردارێن وى ئایینى. ئەڤ داخویانى یێن بارکرى ب هەلچوونێن دەروونى و کەربوکینەکا ڤەشارتى ل هەمبەرى باب و باپیرى (کو بووینە نوونەرێن ئایینى هەمیێ)، نڤیسەر نەچارکرییە کو بێلایەنى یا خوە بپارێزیت و بهێلیت کاراکتەرێن وى ب ئازادانە هەردوو ئایینان هەڤبەرى هەڤ بکەن. ئەڤ شێوەیێ ئازادکرنا کاراکتەرێن رۆمانێ، کاریگەرتر و بەرهەمدارترە ژبۆ ئازراندنا وان پەیامێن نڤیسەرى دڤێت بگەهینیت، یان ب کێمى بەرگومانکەت. دبیت ئەڤە ئێکەمین رۆمانا نڤیسەرى بیت، کو ب ڤى شێوەیێ ئازاد دەربرینێ ژ کاراکتەرێن خوە دکەت و ژبلى هندەک ئینسێرتێن کێم و ڤەشارتى، هەر ل سەر بێلایەنى یا خوە دمینیت. دلەقتەیەکا دانوستاندنا ئازاد و ئەڤینێ دا، پەهلەوان ئاماژە ب ئایینێ ئیسلامێ ددەت و دبێژیت: "ئیسلام نەهەموو شەڕ و زلم و کوشتنە، ئیسلامێ مرۆڤایەتى ژ تاریستانێ رزگار کر، ئیسلامێ مرۆڤایەتى ژ بەندایەتیێ رزگار کر، ئیسلام دینێ ئاشتیێ و دادپەروەریێ یە... بپ٩١". ئەڤ هزرا بەرانبەر، گیانێ دانوستاندنێ گەرمتر لێ دکەت و بەرێ خواندەڤانان ژى ددەتە هەڤبەرکرنا هەردوو ئایینان. ئەگەر ئەم سەحکەینە خالێن ئایینگوهۆران ل سەر ئیسلامێ گرتین، دێ ڤان دەربرینان درۆمانێدا بینین:

-    بابێ من هێشتا ب شەریعەتا (ئەبو هورەیرەى) کار دکت... بپ٨٨.

-    خوەدێ ئیسلام پەیدا کرییە دا بەرەڤانیێ ژ هەژارێن وەک (بیلال ئەلحەبەشى) بکت، نە دا میر و خەلیفە یێن وان جارییان لدوور خوە کۆم بکن و ماڵێ موسمانان ل خوە و بێلا و مزگەفت و مەزاران بمەزێخن... هەر دین و هەر پەرتوکەکا بەحسى کوشتن و سۆتن و تۆلڤەکرنێ پتر ژ بەحسى ئاشتى و ئارامى و پێکڤەژیانێ بکت، ئەو پەرتوک نەهەژى خواندنێ یە و ئەو دین نەهەژى پەرستنێ یە... بپ٩٠.

-    ئیسلام نەشیایە ژبلى شەر و کوشتنێ چ نیشا مرۆڤایەتیێ بدت... بپ٩١.

-    تو دزانى چەند جاران پەیڤا کوشتن و شەر و جەهنەم دقورئانا هەوەدا هاتییە؟!... دبەهەشتا موسلمانان دا تنێ حۆرى و زڕکور و شەرابە.. بەهەشتا موسلمانان بۆ زەلامان وەک دیسکو یێن ئەورۆپایە... بپ٩٢.

لێ ئالاهەلگرێن ئیسلامێ (دپڕانى یا جاراندا)، ڤێ توندوتیژى یا دتێگەهێ موسلماناندا هەیى، ژبۆ ب رێڤەبەرێن ئیسلامێ دزڤرینن. ئەو ب خوە (ئیسلامێ مرۆڤایەتى ژ تاریستانێ رزگار کر، ئیسلام دینێ ئاشتیێ و دادپەروەریێ یە... بپ٩١). لێ (هندەک دیندار و رێبەرێن وێ، بەرێ ئیسلامێ یێ ژ ڕێیا راست و دروست گوهارتین، لێ ئەو نە پەیرەو و رێبازا ئیسلامێیە.... ئیمامێ غەزالى دبێژیت: بەلاڤبوونا کوفرێ دجیهانێدا نیڤەک گونەها وێ دستویێ وان دینداراندانە، ئەوێن ب کریار و گۆتنێ خراب خوەدێ ل بەر دلێن چێکرى یێن وى ڕەشکرین... بپ٩٢). لێ ئەڤ ئاخفتنا ب درێژاهى یا دیرۆکا نوو بۆ موسلمانان دهێتە گۆتن، چ گوهێن گوهدار ب نک خۆڤە راناکێشیت، چونکو خەلک سەرەدەریێ دگەل تشتێ بەرهەست و دیتى دکەت. خەلک ل گورەى ژیار و دیتنێن خوە یێن کەتوارکى سەرەدەریێ دگەل رێنمایى یێن ئایینى دکەت. دەمێ ئایین دبیتە پەناگەھ ژبۆ ئارێشێن مرۆڤى، هینگى دێ گیان تێدا ئارام بیت. مشە جاران شەهنازیکرنا ب رابردووى، هەستەکا ئارامیێ و تێربوونا دەروونى ددەتە مرۆڤى، لێ هەموو ئارێشێن کەتوارى پێ چارەسەر نابن. کاراکتەرێن ئایینگوهۆرێن ڤێ رۆمانێ، ئەڤ پەناگەهە دناڤ دیوارێن کەنیسێ و ل دەف ئایینێ مەسیحیەتێ دیتن، کو مشتى ڤیان و ژیان بوون:

-    پرتووکەک ئایاتێن وێ ب ئاوازێن موزیکێ بێنە خواندن... پرتووکەک بێژتە مە بژین بۆ ژیانێ، مرن خەما خوەدێ یە... یاسایا ژیانێ تنێ ڤیانە، نڤێژ ڤیانە، سروشت ڤیانە و ڤیان خوەدێ پەرێسى یە... بپ٥٣.

-    مەسیحیەت تەنایى و ئارامى و ڤیان و ژیانە... بپ٧٤.

-    کێشەیێن وان باوەرى یە، باوەرى نیعمەتەک ژ خوەدێ یە... بپ١٠٣.

-    ئنجیل نەچیرۆکا زەلامەکێ باشە و ل دەمەکێ کورت ل سەر ڤى ئەردى ژیایە، نەتنێ ژیانناما پێغەمبەرەکییە. لێ ئنجیل پەیامەکا کەیفێ و نامەیا خوەشیێ ژبۆ هەموو مرۆڤانە... بپ١٢٦.

ئانکو پێدڤى ناکەت تو ب شەڕى و کوشتنێ بەڕەڤانیێ ژ ئایینى بکەى، تنێ هند بەسە کو تو ژیانا خوە خۆش بکەى و ئەڤینیێ بۆ تەڤایا مرۆڤایەتیێ پێشکێش بکەى. هەروەسا بیاڤەکێ ئازادیێ ددەتە مرۆڤى ژبۆ سەرەدەریکرنا دگەل ئایینى (نەتنێ پاشڤەبرن و قەیدن): "راستە ڕۆناهى ڕێ نیشا مە ددەت، ڵێ ڕۆناهى نابێژت ڤێ ڕێ بگرن. گرتنا ڕێ و قۆناغ ل سەر مە دمینت، دڤێت ئەم ئارمانجا خوە دیار بکن نەتنێ چاڤێن مە ل ڕۆناهیێ بن... بپ٩٦". ئەڤ جۆداهى یا دناڤبەرا رۆناهى یا هەردوو ئاییناندا، یەک رۆناهیێ دکەتە پێرینە (ئامراز) ژبۆ دیتنا رێکێ و دۆماندنا ژیانێ، ئەوا دى رۆناهیێ دکەتە ئارمانج و پێ ژیان. ئانکو رۆناهى دمەسیحیەتێدا ئامرازەکە ژبۆ ڤەکرنا رێکا خۆشى و ئەڤینى یا ژیانێ. لێ دئیسلامەتیێدا، ژدەستدانا خۆشى و ئەڤینیێیە ژبۆ گەهشتنا رۆناهیێ.

لێ ئەگەر خوە داهێلینە ناڤ کووراتى یا گەوهەرێ مەسیحیەتێ ژى، نەتنێ ئەڤینى و ژیانە. بەلکو کۆمەکا قەید و زنجیرێن ئایینى یێن ژ چێکرنا مرۆڤان دناڤدا هەنە. هەمان ئارێشە و قەید و زنجیرێن ئیسلامێ تێدا هەنە. وەکو ئیسلامێ، دناڤ هەمان ئاییندا کۆمەکا دید و بۆچوون و مەسەبێن جوداجودا هەنە: "من وەسا هزر دکر کو قەشە ژنا نائینن، نەتنێ موسلمانان شیعە و سننە هەنە، ڤان ژى ب دەهان مەزهەب و گرۆپ و لایەن هەنە... بپ٥٨". ژبلى وەکهەڤى یا تێگەهێ سەرەکیێ ئایینى کو پیرۆزکرنا پێغەمبەرێ خودێیە. کا چەوا موسلمان دبێژن خودێ ئەڤ دنیایە ژبۆ پێغەمبەرێ ئیسلامێ ئافراندییە و خودێ دبێژیت نڤێژان بۆ پێغەمبەرى بکەن (صلوا على النبي)، هەروەسا دئایینێ مەسیحیەتێدا ژى هەمان پیرۆزکرنێ ب خۆڤە دبینیت: "ئەز و باب ئێکن، یێ من ببینت وى باب دیت، هوون ئیمانێ ب خوەدێ بینن ئیمانێ ب من دئینن، یێ ئیمانێ ب من بینت ئەگەر مر ئەو مەسیحییە... بپ١٢٤..... بابێ من هەموو تشت کرییە ددەستێن مندا... کەس نزانت کى کوڕە تنێ باب، کەس نزانت کى بابە تنێ کور... ئەزم ڕێیا راستى و ژیانێ... هەلى لوویا بۆ مەسیح، هەلى لوویا بۆ مەسیح... بپ١٢٥". ئانکو هەردەمێ ئایینەکێ ئاسمانى ب پیرۆزکرنا پێغەمبەریڤە مژوول بوو (نە ب پیرۆزکرنا مەزناهى یا خودێڤە)، دێ هزرا مرۆڤى بەر ب سەمتا موکمکرنا دەستەلاتێ و بەرژەوەندپارێزیێڤە چیت. مادەم مرۆڤ نەشێت ب راستەوخۆیى دگەل خودێ باخڤیت، دێ کەسەکى کەنە ناڤگین کو دوعا و هیڤى یێن مرۆڤى بگەهیننە بەر پێپکێ عەرشێ خودێ. هەروەسا ژبۆ باوەرداریێ و سەرنجراکێشانا مرۆڤان، دبیت یا ب ساناهیتر دبیت کو سەرەدەریێ دگەل مرۆڤەکێ فانى بکەن ل شوینا سەرەدەرى یا راستەوخۆ یا دگەل خودێ. ئەڤجا ل شوینا ترسا ژ خودێ تەعالا، مرۆڤ دێ ژ بەنى یێن وى ترسیت (ئەو بەنى یێن خوە دکەنە وەکیلێن خودێ). دگەل مومارەسەکرنا ئاییردەیێن ئایینى، بەرەبەرە وەکهەڤى یا تێگەهێن سەرەکى یێن پیرۆزى یا دەقان و ئایینداران بۆ خویا دبیت:

-    هەکە تو ژى هاتییە سەر ڤى دینى ئارێشێن تە دێ ژ یێن مە زێدەتر بن... ژترسا مرۆڤان مە ترسا خوەدێ یا ژبیرکرى... بپ٥٢.

-    سرود باش دزانت ئەز و کەنیسە نەهەڤالن، ئەو ژى هێدى هێدى یا ژ کەنیسەیێ دوور دکەڤیت، هەست ب خوەشى و ئارامیێ دکت... بپ١٥٠.

-    جیاوازیا دناڤبەرا تە و مێرێ من سەمیردا، سەمیر ئامادەیە من دگەل خوە بەرەف مرنێ ببت... تە دڤێت خوە گورى من بکى و دگەل من بژى دا ئەم ژیانەکا خوەش بژین بەرى مرنێ... بپ١٩٤.

ئانکو ئەو گۆتنێن دەربارەى ڤیانێ و ژیانێ و لێبۆرینێ دهێنە کرن، نە گەوهەرێ ئایینینە. تنێ ژبۆ هندێنە کو خەلکەکێ کێشەدار و کوڤاندار رابکێشنە دناڤ ئایینێ خوەدا. مرۆڤێ خەمگین و کێشەدار، هەردەم یێ/ یا لێیە ژبۆ هەر کریارەکا رەوشا وى/ وێ باشتر لێ بکەت: "هەکە مرۆڤ کەتە بەرامبەرى راستیێ، هەکەر شەڕ و دوژمنکارى بناڤێ خوەدێ و دینى دگەل مرۆڤى هاتە کرن... دێ خوە هاڤێتە هەر رۆناهى یا دکەڤتە چاڤێن مرۆڤى بلا ئەو رۆناهى ژ ئاگرێ جەهنەمێ ژى بت... بپ١٢٩". دەمێ سرودێ خۆشى و ئارامى یا خوە دگەل ئازادى دیتى، بەرەبەرە ژ کەنیسێ دوور کەفت. ئوو دەمێ ئەڤین ژى نەگەهشتییە وێ خۆشى و ئارامى یا وێ دگەل مێرێ خوەیێ مەسیحى دڤیا، دیسا بەر ب ئارامییەکا دیڤە ڤەگەریا.  هەلویستێ ئەڤینێ دقۆناغا هەولێن ئینانا ئازاد بۆ ناڤ ئایینەکێ دى دا، هەردەم داخوازى یێن ئەڤینا ئازاد رەت دکرن و دگۆتێ کو ئەز ژنەکا ب مێرم. لێ پشتى زانى کو ئەو مێرە ژى، مینا مێرێ وێ یێ موسلمان مشتى قەید و زنجیر و هێلێن سۆرە، ئەو بەر ب ئازادیڤە دهێت و ژێ داخواز دکەت کو ژیانا خوە دگەل وى تەمام بکەت. ب ڤێ وەکهەڤى یا گەوهەرێ هەردوو ئایینان، ئایینگوهۆرێن دبیتە سەدەمێ مەزنترکرن و بەرفرەهکرنا ئارێشێ (نە چارەسەرکرنا وێ).

مەزنترکرنا ئارێشێ: هەر کەسەکێ بڤێت ئایینێ خوە بگوهۆریت، نەتنێ کاریگەرییەکا ئەرێنى یان نەرێنى دکەتە سەر ژیان و هەڵوێست و بڕیارا خوەیا کەسۆکى، لێ هەروەسا کاریگەرییەکا نەرێنێ ل دەف هەموو باوەردارێن ئایینێ ژێ هاتى پەیدا دکەت. هەر ئایینەک وەسا هزر دکەت کو ئەو یێ راستە و خودێ پشتەڤانى یا وى دکەت: "هەر دینەک بەڕەڤانیێ ژ پیرۆزى و پەیرەوێ خوە دکت. هەر دینپەرێسەک دینێ خوە ب دینەکێ راست و دروست دزانت... بپ٥٠". ئەڤجا دەمێ کەسەک ژێ دەردکەڤیت، ئەو مینا درزەکێیە دکەڤیتە دیوارێ باوەریێ، یان خەنجەرەکا ژپشتڤەیە ل لەشێ ئایینى دهێتە دان. ئەڤجا هەموو کەسێن وى ئایینى دێ ب توندى ل هەمبەر راوەستێن و ئەگەر نەشیان لێڤەکەن، دبیت بگەهیتە ئاستێ کوشتن و ژناڤبرنێ. چونکو ئایینگوهۆرین ژ کەبائیران دهێتە هەژمارتن (ب کێمى دئیسلامەتیێدا)، لەوا ئایینگوهۆرین ب ئاوایەکێ دزیکیڤە دهێتە کرن و هندەک جاران ژى، یا بارکرییە ب شەرمینیێڤە: "ترس دژوار بوو، باوەرى و گومان کەتنە دتەرازیێدا، دڤیا شەهدە بدت، دەسێ وێ بلند بوو، چاڤێن تژى روندک و ترس، ل دوژمنان دگەریان، ئەشهەدو... ب دزیڤە دەستێ خوە برە نیڤا سینگێ خوە: ب ناڤێ بابێ و یێ کوڕى و گیانێ پیرۆز، ئامییین... بپ٢٧". ئانکو ئەوێ ئایینگوهۆر هەردەم دبن ترس و ئالۆزى و چاڤدێریێ خوەپاراستنێدایە. گۆهارتنا ئایینى نەوەکو هەر گوهارتنەکا دییە، چونکو ئایین دگەل مرۆڤى یێ بوویى و مەزن بوویى هەتا بوویە مرۆڤ ب خوە، ئەڤجا گوهارتن مینا مرن و ژدایکبوونەکا دییە. ئەڤین ب باوەرى دبێژتە ئازادێ ژنوو هاتییە دناڤ گرۆپێ واندا: "خوە ل بەر بگرە تو یێ ژدایک دبى، عیسا هاریکارێ تەبت... بپ٢٩". لێ دوودلى و ئالۆزى یا مرۆڤى ژى دگەل دمریت و ژدایک دبیتەڤە.

دەمێ مرۆڤ هەولا بەهانەکرنا ڤى هەلویستێ نەحەباندى و نەخوازراو ددەت، پەنایێ دبەتە بەر کۆمەکا ئارێشێن هەیى و ئایینێ نوو وەکو رزگارکەر ددەتە نیاسین. لێ ژبیر دکەت کو ئارێشێن کەسۆکى ب ئایینگۆهارتنێ بەر ب ئارێشەیەکا مەزنتر یا کۆمێڤە دچن: "تو یا ژ هندەک کێشەیێن کەسۆکى درەڤیە دناڤ کێشەیێن کۆمێ، تە دڤێت ناڤێ تە زیق بکت و کێشەیێن تە ببنە کێشەیێن کۆمێ... بپ٩٥". نەدوورە، گشتاندنا کێشەیان رێکەکا چارەسەرکرنێ بیت، کو کێشەچێکەر هزرا خوە د چارەسەرکرنێدا بکەت، یان ب کێمى هەولا گوهۆرینا شێوازێن دەستێوەردانێ بکەت. ب هزرا من، یەک ژ پەیامێن نڤیسەرى ژى هەر ئەڤەیە کو فەرە موسلمان ژى ب گیانەکێ سەردەمیانە سەرەدەریێ دگەل بنەمایێن ئایینى بکەن (نە ب شەریعەتا ئەبو هورەیرەى)، هەروەکو نەرمینێ گۆتییە ئازادى. لێ دکێشەیا کەسۆکیدا، کەسەک یان بنەمالەک یان گرۆپەک ئازرێنەرێ ئارێشێیە. دەمێ هەمان کێشە دهێتە گشتاندن و دکەڤیتە دجغزا کۆمێدا، هینگى کێشە مەزنتر لێ دهێت. ئەڤجا یان دێ بەر ب باشتریێڤە چیت، یان ژى دێ خرابتر لێ هێت. ئوو چونکو ئایینگوهارتن کێشەیەکا هەستدار و ب کۆمێڤە گرێدایە، بێ گومان دێ کێشەیا ئایینگوهۆرى مەزنتر لێ هێت (خۆ ئەگەر ببیتە سەدەمێ هندەک گوهۆرینان ژى): "نهۆ تە مللەتەک و دینەک کرنە نەیارێن خوە، ئانکو تە کێشەیا خوە مەزنتر لێ کر... بپ١٤٦". ترسا هەرە مەزن ژ کریارا ئایینگوهارتنێ، چاڤلێکرنە. ئۆلدار ژ ڤاڕێبوونا کەسەکێ کێشەدار ناترسن. لێ ژ چاڤلێکرنا خەلکێ دى یێ باوەردار دترسن، کو هەڤسارێ ئایینى ژدەست دەرکەڤیت و بەر ب ئاژاوەیەکا مینا حزبێن ل بەر هەڵوەشیانێ لێ بهێت. مرۆڤ ب سروشتێ خوە، ب چاڤلێکرنێ فێر دبیت و حەز ژچاڤلێکرنێ دکەت، هەر کەسەک حەز دکەت ببیتە ئەو بنگەهێ چاڤلێکرن ژێ هاتییە کرن. سەمیرێ مێرێ ئەڤینێ بۆ ئازادێ هێشتا نەبوویە مەسیحى دبێژیت: "بەرى ئەز ئەڤینێ بنیاسم دقرارا دلێ خوەدا من ئیمان ئینا بوو، ئەز ب سەر ڕێیا راست هلببووم... من باوەرى هەبوو ئەڤ دلێ مەزن یێ ل هیڤیا مزگینییەکێ دا بگەهتە کاروانێ ئاشتى و راستیێ... بپ٣٢".

هەردەمێ کریارا ئایینگوهارتنێ دبیتە رەفتارەکا چاڤلێکرى یا بەربەلاڤ (مینا وى خەلکێ بەر ب دەستەلاتا جڤاکیڤە دچن)، هەر کەسەک دێ بەرى یێ دى خوە هاڤێتە دناڤدا. ئۆلدار ب باشى د ڤى سروشتێ مرۆڤایەتیێ دگەهن، لەوا ب مجدى و گەفێن راستەقینە سەرەدەریێ دگەل بابەتى دکەن. ئوو د هەمان دەمدا ژى، هەر موسلمانەکێ (ل هەر جھ و دەمەکێ هەبیت)، دێ ل دژ راوەستیت. بێى کەسەک ئازادى ئاگەهدار بکەت کو دهەوارا ئایینێ خوە بچیت، ئەو ب خوە (ب هەمان چەکێ کەنیسێ کو ئەڤینى و خۆشى یا ژیانێیە) هەولددەت هەرسێ ژنێن بووینە مەسیحى، ژکەنیسێ دوور بێخیت: "دێ تە ژى وەک سرودێ هێدى هێدى ژ کەنیسەیێ دوورئێخم، مێرێ تەیێ دارگران ل بەر دلێ تە رەش بکم... بپ١٨٠". ئەڤ خۆبەخشینە ژ کووراتى یا کەسایەتى یا وى یا ئایینى و هەستکرنا ب بەرپرسیاریەتى یا ئایینى دەرکەفتییە (خۆ ئەگەر نە باوەردارەکێ موکم بیت ژى). ب ڤێ چەندێ ژى، نڤیسەرى پێڤاژۆیا گرێ یا رۆمانێ و چارەسەرى، ب ئاوایەکێ سنسلەییێ ل گورەى سیستەمێ سەدەم و ئەنجامان بەلى کرییە. کێشەیێن جڤاکى ژئەگەرێ ئیسلامێ (گرێ١)، ب مەسیحیبوونێ چارەسەرکرینە. لێ کێشەیێن دناڤ مەسیحیەتێدا، کو ژئەگەرێ هەمان قەید و زنجیرێن ئایینى و گرێ یا شەرمینى و هەست ب گونەهباریێ و ترسا ژ کوشتنێ پەیدا بووینە (گرێ٢)، دێ چەوا هێتە چارەسەرکرن. ئایا ب ڤەگەرێ یان ب پرۆسەیەکا دى یا ئایینکوهارتنێ؟

مرۆڤ و خودێ: هەکو بێهنا مرۆڤى ب ئایینى نەبیت (ژبەر هەر ئەگەرەکێ هەبیت)، ئایینێ نوو ژى بەرسڤا هەموو پرسیارێن مەژى نەدەت و گیانى ل پەراڤەکێ تەنا ئارام نەکەت. دێ بەر ب مەزناهى یا خودێڤە چیت. خودێ ئەو هێزا غەیبى یا هەردەم ئۆمێد و خوەراگریێ ددەتە مرۆڤى و هەدارا وى ب ژیانێ دئینیت. مشە جاران هەبوونى و نەبوونى یا خودێ دکەڤتە بەر گێنگەشە و بگرەوڤەکێشان: "هێشتا بۆ گەلەکا ژ مە دیار نینە و نزانن کا خوەدێ ئەم دروست کرینە یان مە خوەدێ دروست کریە... هەردەمێ ئەم گەهشتن ئەنجامەکێ باوەرپێکرى، ئەم دێ ب خوەشى و ئارامى ژین. ناڤدارەک دبێژیت: ئینتیکەترین تشتێ مرۆڤان دروست کرى خوەدێ یە... بپ٩٤". ئەڤ گومانا د هەبوون و نەبوونا خودێدا، ئالۆزى یا مرۆڤى پتر لێ دکەت و ئەو هەدارا هەیى ژى نامینیت. ئوو هەردەمێ مرۆڤ بەرئاتاڤى کێشەیەکا مەزن دبیت، دێ بەر ب هەلوەشیانێ و خوەتەسلیمکرنێڤە چیت. ئەوا دهێلیت ئەم خوە راگرین و بەردەوام بین، هەبوونا خودێیە. هەبوون و ئێکانەیى یا خودێ، دهەموو ئاییناندا پرسەکا شەنگستەییە و ئەگەر رەخنە و گومان ل ئایینى هەبن، خودێ ژهەموو رەخنە و کێماسییان ڤالایە، کاملانە و ئەقدەمە و هەر هەیە. لێ (خوەدێ مەژى یێ دایە مە دا ئەم هزر بکن، شاشى و باشیان ژێک جودا بکن... بپ٩٤).

د ڤێ هزرکرنا دخوەییێ خودێدا، نەدوورە ئەم هزرێ دنەدادپەروەرى یا زاتێ ویدا بکەین. بۆچى هندەک کەس دەولەمەندن و هندەک هەژار؟ بۆچى هندەک هێزدارن و هندەک بێهێز؟ بۆچى هندەک ستەمێ دکەن و ستەم ل هندەکێن دى دهێتە کرن؟ ما نەباشتر بوو کو هەموو خەلکى وەکهەڤ بئافرینیت و چ کێشە و ئالۆزى بۆ کەسێ دروست نەکربان: "خودێ نەیێ دادپەروەرە، هەکەر دا مە هەموویان وەک ئێک دروست کت، ژبەر نەدادپەروەرى یا خوەدێ، ئەم وەک ئێک وى ناپەرێسین... بپ٩٧". بەرسڤا بەرئاقلا هەموو ئایینان ژبۆ ڤێ پرسیارێ ئەوە کو دبیت حکمەتەک د ڤێ نەوەکهەڤیێدا هەبیت (هەکەر ئەم هەموو وەک ئێک دروستکرن و مە وەک ئێک خوەدێ پەرێسى کر چو تام و بوها بۆ ژیانێ نابت... بپ٩٧). ئانکو نهێنى و مەزناهى یا خودێ د وێ چەندێدایە کو هەردەم مرۆڤى بێختە دلێگەریانەکا بەردەوامدا و هەردەم ئارمانجەک هەبیت کو تام و خۆشییەکێ بدەتە هەبوونا وى ل سەر روویێ عەردى. گەلەک هزرمەند وەسا دبینن ئەگەر خودێ نەبیت ژى، فەرە ئەم باوەریێ ب خودێیەکێ گریمانکى بینین داکو بشێین بەردەوامیێ بدەینە ژیانێ. گرنگى یا هەبوونا خودێ ل ئاستێ گرنگى یا ژیانێیە ژبۆ ئارامى و ئۆمێدەواریێ. ئوو مادەم ئەڤ زاتێ پیرۆز ئارمانج و هەدارا هەموو مرۆڤایەتیێیە، نەبەرئاقلە کو تنێ خوە دناڤ دیوارێن پەرستگەهانڤە ئێخسیر بکەت. دەمێ ئازاد سرودێ دبەتە ناڤ دارستانێ، ب دلخۆشى یا زارۆکەکێ ب سەر تشتەکێ ئەڤاندى هەلدبیت، دبێژیت: "تو دزانى ئەز ل ڤێرێ، ل ڤێ دارستانێ پتر هەست ب هەبوونا خوەدێ دکم... ل ڤێ دارستانێ ئەز پتر خوە نێزیکى خوەدێ دبینم، پتر هەست ب خوەدێ دکم ژناڤ دیوارێن کەنیسە و مزگەفتاندا... بۆ من دیار بوو خوەدێ دناڤ ددیوارێن کەنیسە و مزگەفتاندا خوە ئێخسیر ناکەت، خوەدێ ل هەر جهى هەیە... بپ١٣٩-١٤٠".

ژبۆ هندێ کو نڤیسەر چارەسەرییەکێ ژبۆ (گرێ٢) ببینیت و چیرۆکا خوە بەر ب داویێڤە ببەت، داکۆکیێ ل سەر هەبوونا خودێ دکەت و ژ زاردەڤێ پەهلەوانێ خوە دبێژیت: "بلا خوەدێ بمینیت، خوەدێ... بپ٩٤". مانا خودێ وەکو ئارمانج و هاریکارێ هەموو مرۆڤان (دهەموو رەوشێن لەبار و نالەباردا)، بیاڤێ هزرکرنەکا دى ددەتە مرۆڤى کو پێداچوونێ ب رەفتار و ئاییردەیێن ئایینێ خوە بکەت. ئانکو ل ڤێرە ئایین دزڤریتەڤە سەر شەنگستەیێ خوەیێ سەرەکى کو هەڤبەندى یا مرۆڤییە ب خودێڤە. وەرگوهاستنا ئایینییە ژ ئاستێ کۆمێ (جڤاک) کو مشتى ئاییردە و بەرژەوەندپارێزییە، بەرەف ئاستێ تاکى کو هەڤبەندییەکا گیانى یا پوخت دناڤبەرا خوەییێ مرۆڤى و زاتێ خودێدا. ئەڤە ژى دانپێدانەکا نەراستەوخۆیە کو هەموو ئایین ب وەکهەڤى ئایینى ژبۆ پاراستنا بەرژەوەندى یێن دەستەلاتێ بکاردئینن: "هەردەمێ تە دیت کەنیسەیەک، کنیشتەیەک، مزگەفتەک، یان هەر پەرستگەهەک، ژ مالا تە جوانتر و ب بوهاترە، بزانە هندەک دیندار یێن ب ناڤێ خوەدێ دزیا ژتە دکن... بپ٥٣". ئەڤجا ل شوینا ئایینگوهارتنێ، ئەم دکارین مینا صوفییان هەڤبەندى یێن خوە دگەل زاتێ خودێ موکمکەین (نەدگەل بەنى و ئەوێن خوە دکەنە وەکیلێن وى). ئەگەر مرۆڤ شیا ڤێ هەڤبەندیێ دروست بکەت، هینگى نە ژ جەهنەما وى یا گەرم دترسیت و نە تەماحى یا بەهەشتا وى یا مشت حۆرى و غولمان و رووبارێن شیرى و مەیێ دکەت. دێ حەز ژ مەزناهى و پیرۆزى یا خودێ کەت. ئوو ئەڤ عەشق و ئەڤینا خودێیە، گیانێ مرۆڤى تژى نوور و تەناهى و ئەڤینى یا هەموو مرۆڤێن دى دکەت: "تو بۆ ناهێى ئەز و تو دینەکى و پەرتووکەکێ و پێغەمبەرەکى بۆ خوە ژ ئەڤینیێ دروست بکن، وەک خوە ب ڕێیا وان خوەدێ بپەرێسن... وەرە دەستێ من بگرە دا ژناڤ ڤان داب و نەریت پەرێسان برەڤن. دا ژ دنیایا وان دەرکەڤن، دا بچنە جهەکى کەنیسە و مزگەفت و کنیشتە لێ نەبن... ل جهەکى تنێ خوەدێ ل هنداڤ سەرێ مە زێرەڤان بت... بپ٢١٩-٢٢٠". ئەڤ داخوازى یا رەتکرنا هەموو ئایینان و بوهژینا دناڤ عەشقا خودێدا، ئاماژەیەکا صوفیزمێیە بەردایە سەر ئارێشێن کەتوارى یێن ژیارا مرۆڤى. کەسێن صوفى هەردەم مشتى عەشقا خودێ و بێ گلە و گازندەنە ژ شاشى یێن باوەردار و ئۆلداران. چونکو باوەرى یا وان، تنێ ب ئەڤینى یا خودێ مەزن موکمە، کو زاتێ وییە شیانێن ئەڤینى و باشى یا هەموو مرۆڤان پێ دبەخشیت.

ئایین و نەتەوە

یەک ژبابەتێن دى یێن گرنگێن ڤێ رۆمانێ خوە لێدایى، بابەتێ پێڤەگرێدانا هەستا نەتەوایەتیێیە ب ئایینیڤە. پڕانى یا مللەتێ کورد موسلمانە و ل گورەى هندەک پلانێن نێڤدەولەتى یێن وەلاتێن زلهێز، ل سەر چوار وەلاتێن هەڤتوخیبدا (عیراق، سوریا، ترکیا و ئیران) هاتینە دابەشکرن. ب درێژاهى یا دیرۆکێ، چ جاران دەستەلاتدارێن هەرچوار وەلاتان (کو ئایینێ فەرمیێ وان ئیسلامە)، نەگۆتییە کوردان وەرن دا ئایینێ دەستەلاتا خوە ب زمانێ وەیێ دایکێ بۆ هەوە شرۆڤە بکەین. هەردەم ب زمانێ وەلاتێ زالدەست سەرەدەرى دگەل ئایینێ خوە کرییە. ئایین وەکو پشکەک ژ هەموو عورف و عەدەت و بهایێن گیانى و ماددى یێن جڤاکى، ئەگەر ب زمانێ دایکێ بهێتە شرۆڤەکرن و مومارەسەکرن، دێ باشتر تێگەهن و دبیت پتر پێڤەگرێدایى بن ژى. لێ ل هەردوو وەلاتێن عەرەب، پیرۆزى یا ئایینى ب پیرۆزى یا زمانێ کتێبا پیرۆزڤە هاتە گرێدان. ب ڤێ چەندێ ژى، کۆمەکا تێگەه و بهایێن جڤاکى ب شێوەیێ خورافاتێن ئایینى کەفتنە دناڤ کەلتۆرێ کوردا، وەکو یێ عەرەبیێ نەزانیت ناچیتە بەهەشتێ، ناڤێن عەرەبى ئەو ناڤن یێن ل ئاخرەتێ شەفاعەتێ بۆ خودانێن خوە دکەن (ناڤێن ئاخرەتى)، گونەهە کتێبا پیرۆز بهێتە وەرگێران، چونکو ئەڤە دەستێوەردانە د زمانێ خودێدا.... هتد. ئەڤجا زمانێ عەرەبى هەموو ژیانا کوردان گرت و نەشیان خوە ژێ رزگار بکەن. هەتا نۆکە ژى ناڤێن باب و باپیرێن مە عەرەبینە و هەموو دوعا و نزایێن مە ژى ب زمانێ عەرەبى دهێنە کرن. دەمێ ئایەتەک یان فەموودەیەک ب کوردى دهێتە شرۆڤەکرن، خەلک ب خوە ژى ب کێم بهایى لێ دنێریت. بۆ کوردان ب خوە ژى یا بوویە هێلەکا سۆر و کەسەک نەوێریت سورەتەکێ ب کوردى بنڤیسیت.

ئەڤ بزاڤا ئایینێ عەرەبى، بزاڤەکا سیاسى یا تەعریبکرنا زمانێ کوردى ل پشت هەبوو. کورد ب خوە ژى (ژنەزانین و ساویلکەیى یا خوە) ببوونە پشکەک ژڤێ بزاڤا تەعریبکرنێ. بهادارى و زیرەکى یا زانایێن ئایینى، ب ئاستێ زانینا زمانێ غەرەبى دهاتە پیڤان. د هەمان دەمدا ژى، ل هەردوو وەلاتێن دى (ئیران و ترکیا)، ئایین ب هەردوو زمانێن فارسى و ترکى دهاتە شرۆڤەکرن و مومارەسەکرن. ئەگەر وەرگێرانا قورئانا پیرۆز دەستێوەردانا زمانێ خودێ بیت، پا بۆچى بۆ ترک و فارسان نە گونەهە؟ ب هەمان تێگەهێن عەرەبان، ترکان ژى (کو بەرمایکێن خیلافەتا ئوسمانلینە) دگۆتن: هەر کەسەکێ ترکیێ نەزانیت، نەشێت بەرسڤا خودێ ل رۆژا قیامەتێ بدەت! ئەوێ نەشێت بەرسڤا خودێ بدەت، هەلبەت دێ چیتە جەهنەمێ. دبێژن (ل رۆژەکا ئەینیێ مەلاى خوینگەرمى ئەڤ بابەتە شرۆڤە دکر، زەلامەکى ل وێرێ دکرە گرى، مەلا چوو نک و گۆتێ تو بۆچى دکەیە گرى، تو ترکى و دێ هەر چییە بەهەشتێ. ئەوى زەلامى گۆتێ دلێ من نە ب منڤەیە، ئەز یێ بۆ حەبیبێ خودێ دکەمە گرى، پێغەمبەرى ترکى نەدزانى، پا دێ چەوا چیتە بەهەشتێ و دێ چەوا شێت شەفاعەتێ بۆ مە کەت).

هەر هەولدانەکا ژبۆ وەرگێرانا قورئانا پیرۆز هاتییە کرن، خەلک ب توندى ل دژ راوەستاینە. ئەڤ دژاتییە هەر ژ کوردان ب خوە بوو. لێ پشتى موبەشرێن مەسیحیەتێ ئنجیل و تەورات وەرگێراینە سەر زمانێ کوردى، هندەک مەلایێن کورد دەست پێکرن ئایەتان ب عەرەبى دخوینن و ب کوردى شرۆڤە دکرن. هزر دهندێدا کرن کو قورئانێ ب زمانێ کوردى بداننە بەر دەستێ خواندەڤانێن کورد. لێ ناڤێ شرۆڤەکرنان دانانە سەر هەولدانەکا وەرگێرایى، ئانکو ل شوینا کتێب ب هێتە وەرگێران بۆ سەر زمانێ کوردى، ب کوردى هاتە شرۆڤەکرن. تنێ یەک وەرگێرانا کوردى یا قورئانێ هەیە (ل گورەى پێزانینێن من)، ئەو ژى ئەوە یا ماموستا هەژار ل ئیرانێ وەرگێرایى و ل ڤان سالێن داویێ (ل هەرێما کوردستانێ) هاتە چاپکرن. لێ هەر نەکەفتە بەر دەستێ هەموو خواندەڤانان، چونکو هەتا ئەڤرۆ ژى، خەلک ب چریسەتى و ترس سەرەدەریێ دگەل کوردیکرنا بابەتێن ئایینى دکەت.

کا چەوا ئایین پێکهاتەیەکێ سەرەکیێ کەسایەتى یا مرۆڤییە، نەتەوەى ژى هەمان گرنگى و پێڤەگرێدان ب کەسایەتى یا مرۆڤیڤە هەیە. نەتەوا عەرەب، ئایینێ ئیسلامێ کرییە هەڤالجێمکێ پرسا نەتەوەیى و مەزنترین رێخۆشکەرا ڤێ تێکهەلبوونێ زمانێ قورئانا پیرۆزە، کو بوویە زمانێ فەرمیێ هەموو وەلاتێن عەرەب. هەر رەفتارەکا مرۆڤایەتى یا ئیسلامێ، دناڤ کەلتۆرێ عەرەبیدا تێکهەلبوویە و ب زمانێ عەرەبى دهێتە ڤەگێران، هەتا وى راددەى کو کەلتۆرێ عەرەبى و کەلتۆرێ ئایینێ ئیسلامێ ژهەڤ نەهێنە جوداکرن و وەکو یەک کەلتۆر ددەنە نیاسین. پڕانى یا نەتەوەیێن موسلمانێن نەعەرەب، دناڤ دووانى یا زمانێ ئایینى و زمانێ نەتەوەییدا دزڤرن. ئەو نەتەوەیێن موسلمانێن دناڤ دەولەتەکا خوەسەردا دژین، ئایینێ خوە کرییە دخزمەتا نەتەوەیدا و ب زمانێ نەتەوەیى سەرەدەریێ دگەل ئایینى دکەن، وەکو ترک و فارس و پڕانى یا وەلاتێن ئاسیا دوور. ڤان وەلاتان کەلتۆرێ ئایینى دناڤ کەلتۆرێ خوەیێ نەتەوەییدا بوهژاندییە و ئایینەکێ ل دویف سیستەم و عەدەتێن وەلاتێ خوە ژێ چێکرییە. تنێ ئایندار و ئۆلدارێن کوردان ژڤێ هاوکێشێ ڤەدەرن، پڕانى یا ئۆلدارێن نەتەوەپارێز، ئایینى ب پێش نەتەوەى دئێخن، ب ناڤێ هندێ کو مرۆڤایەتى بەرى نەتەوەیانە و پاراستنا ئایینى، نەتەوەى ژى دپارێزیت. لێ هندەک نەتەوەپارێز وەسا نابینن، ئەو نەتەوەى ب سەر ئایینى دئێخن، دبێژن ئەم کوردن پاشى ئەم موسلمان و ئێزدى و مەسیحى و جوهى و کاکەیى و بەهایینە. لێ ژ ئەگەرێ نەبوونا دەولەتەکا خوەسەر و ئاییندارى یا رەهایى یا خەلکى، ل کوردستانێ هەردەم ئایین ل پێش نەتەوەى دهێت. ئەڤجا دەمێ ئایین ب کوردى دهێتە شرۆڤەکرن، یان هندەک هەولدانێن کوردیکرنا ئایینى دهێنە دان، خەلک ب چاڤ و دەڤ ڤە خوە تێوەردکەن و ب دلخۆشى سەرەدەریێ دگەل دکەن.

دەمێ ئایینەکێ مینا ئایینێ مەسیحى هەولا تەنصیرکرنا کوردێن موسلمان ددەن، بکارئینانا زمانێ نەتەوەیى کاریگەرترین رێکا سەرنجراکێشانێیە (کو کورد بچنە دناڤدا). هەردەم مرۆڤ ب نک وى لایەنیڤە دچیت یێ ڤالاهییەکا مرۆڤى پڕ دکەت. کوردان ڤالاهییەکا نەتەوەیى هەیە و هەر لایەنەکێ وێ ڤالاهیێ بۆ پڕ بکەت، دێ جهێ رێزگرتن و شەهنازیێ بیت: "وان رۆژەکا تایبەت یا هەى بۆ کوردان، نڤێژ و دوعایان ب کوردى دکن... بپ٤٠". تەرخانکرنا رۆژەکا تایبەت ژبۆ خواندنا تەرتیلێن ئایینى ب زمانێ کوردى، ئاکامەکا کاریگەر دکەتە سەر نەهۆشێ کەسێ کورد، ئەگەر نەدگەل بیت ژى، ل دژ ناراوەستیت. هەر چ نە بیت، دێ زمانێ کوردى پێ دەولەمەند بیت و خەلکەکێ بیانى دێ زانن کو نەتەوە و زمانەکێ جودا هەیە دبێژنێ کورد. ئوو هەستا کوردینیێ دگەل وى دینى تێکهەل دبیت یا ب دەنگەکێ بلند ببێژیت: "ئەڤرۆ ئەم دێ ب کوردى نڤێژ و دوعا کن... بپ٤١". هەردەمێ هەستا نەتەوەیى دگەل باوەردارى یا ئایینەکى تێکهەل ببیت، کەسێ نەتەوەپارێز ب ئاوایەکێ خوەویستى یان خوەنەویستى، دێ بەر ب وى ئایینیڤە چیت. دبیت کەسەک پرسیار بکەت، ئاخر ئەو ژ کەلتۆرێ کوردى یێ بارکرى ب ئایینیێ ئیسلامێ بەر ب پەناگەها مەسیحیەتێڤە چووینە، یان کەسەک بێژیت یێ دەست ژ ئایینێ خوە بەردەت، دێ چەوا نەتەوا خوە پارێزیت؟ ل ڤێرە فەرە پیچەکێ ل سەر گرنگى یا ژێیاتى یا نەتەوەیى راوەستێین. کا چەوا ئایین دگەل مرۆڤى دبیت و مەزن دبیت، ژێیاتى یا نەتەوەیى ژى مل ب ملێ وێ گەشە دکەت. ئەگەر ئایین ب ئاشکرایى بهێتە دەربراندن و قەبوولکرن، ژێیاتى یا نەتەوەیى دمینتە دناڤ نەهۆشا مرۆڤیدا و هەردەمێ بەرئاتاڤى ئازرێنەرەکى ببیت، ب هەمان هێزا باوەردارى یا ئایینى دهێتە دناڤ هۆشیدا. ژبەر ڤی چەندێ بوو کەنیسەیا قەشە بەسامى ل رۆژا کوردان، موسلمانێن (هێژ نەبووینە مەسیحى) ژى داخواز دکرن: "بخێرهاتنەکا تایبەت ل برایێن مەیێن موسلمان، مێڤانێن مەیێن بها گران، ل ڤێ رۆژێ (رۆژا کوردان) دکم... بپ٤٧". ئەو کەسێن دەست ژ ئایینێ خوە بەرنەدەن و نەشێن تەقەبولا ئایینەکێ دى بکەن، ب رێکا زمانێ نەتەوەیى دهێنە راکێشان بۆ ناڤ چالاکى یێن کەنیسێ (خۆ ئەگەر باوەرى ژى نەبیت). بلا هەر ئێک ژ مە خوە ل جهێ بەرهەڤبووییەکێ وێ کۆمبوونێ بدانیت و کەسەک ل سەر دەپێ شانۆیێ ب کوردیەکا زەلال ببێژیت: "وەرن دا پێکڤە دگەل خوەدێ بئاخڤن، وەرن دا ب زمانێ خوەیێ شرین دگەل عیسایێ خوەشتڤى بئاخڤن، وەرن دا ب کوردى هیڤى و گازندێن خوە بۆ مریەما کچ بکن. عیسایێ کورێ خوەدێ دبێژە.. ئەز ڕێیا راستى و ژیانێ مە... بپ٤٨".

ب دیتنا من، هەر نەتەوەپارێزەکێ گوهدارى یا ڤێ گۆتنێ بکەت، هزرا وى دێ چیتە سەر کۆمەکا گازندە و دوعا و دەردەسەرى یێن مللەتێ کورد، دێ هزر کەت کا دێ چەوا ب کوردى دوعا کەت و دێ چ بێژتە خودێ یان عیساى. کەسەک هزرا خوە د دەستەواژەیا (عیسایێ کورێ خودێ)دا ناکەت، کو ل گورەى ئایینێ ئیسلامێ کوفرییەکە و ناهێتە قەبوولکرن. ئەڤەیە ئارمانجا سەرەکى یا ڤان جۆرە جڤینان، کو باوەرى یێن ئایینى بچنە دناڤ نەهۆشى یا مرۆڤیدا، داکو بهێتە بەرهەڤکرن کو بشێت سەرەدەریێ دگەل بکەت. هەموو جڤاک و ئایین د وێ چەندێ دگەهن کو گوهارتنا باوەرییان نە کریارەکا هێسانە، ب شیرەتان یان ب گۆتگۆتک و سۆزێن ئایینى دێ گوهۆرن. ئەگەر وەسا با، ئەو خوینا ب درێژاهى یا دیرۆکێ ژبۆ ئایینگوهارتنێ هاتییە رێژتن، نەدهاتە رێژتن. پەیاما ئاراستەکرى یا ڤى بۆیەرى ئەوە کو فەرە ئایینێ ئیسلامێ ژى خوە ل پرسێن نەتەوەیى یێن کوردان بکەتە خودان، دا هەردوو قەتێن ئایینى و نەتەوەیى ب هەڤرا گەشە بکەن و کەسایەتییەکا نۆرمال و بەرهەمهێنەر پەیدا ببیت. پەیاما دى یا هەڤکویف ئەوە کو رێگرتنا ئایینگوهارتنێ ب گەف و پاشڤەبرنێ و کوشتنێ نەکاریگەرە، فەرە ئایین خوە ل هەموو پێدڤى یێن کەسێ باوەردار بکەتە خودان، یەک ژ وان پێدڤى یێن هەرە گرنگ ژى ئازادى یا کەسۆکییە.

ئازادى یا کەسۆکى

بابەتەکێ دى یێ هەڤبەند ب ئایینى و ئایینگوهارتنێڤە، ئازادى یا کەسۆکییە. ئازادى ئەو بابەتەیە یێ ب درێژاهى یا دیرۆکێ خوین بۆ هاتییە رێژتن و قوربانى بۆ هاتینە دان. ما ئەگەر مرۆڤ نەیێ ئازاد بیت، هەموو مال و مولکەت و خۆشى یێن ژیانێ ب چ نائینیت. دبیت ل سەردەمەکى هندەک حەزێن بەرتەنگ ژدەرڤەى بازنێ ئازادیێ بهێنە تێرکرن، وەکو غەریزەیێن برس و سێکسى. لێ پایەدارى و رێزگرتنا خوەیى و خوەنرخاندن، بێى ئازادى ناهێنە تێرکرن. ئازادى بابەتێ هەموو سەردەمان و هەموو بیاڤێن مرۆڤایەتیێ بوویە، کو پویتەکێ گرنگ پێ هاتییە دان و هەموو خەلک (ب هەموو تەخ و ئاستێن رەوشەنبیریڤە) دلێگەریانەکا بەردەوامدانە ژبۆ ب دەستڤەئینانا ئازادیێ. ئەرێ ما ئازادى چییە؟ ژلایێ بایولۆژیڤە: ئازادی ئانكو نەبوونا كوتەكیێ، مرۆڤ یێ ئازادە ئەگەر چ زنجیر حەز و پێنگاڤێن وی نە گرێدەن.ژلایێ دەروونیڤە: ئازادی ئانكو شیانا هەلبژارتنێ. ل دویف ڤێ بووچونێ هەر مرۆڤێ بكاریت هزرەكێ ژ ناڤ چەند هزران هەلبژێرت یان چارەسەرییەكێ ژناڤ كۆمەكا چارەسەرییان هەلبژێریت، میناكەکێ ئازادیێ ددەتە مرۆڤى.ژلایێ فەلسەفیڤە: ئازادی ئانكو هەبوونا مرۆڤییە. هەبوون ناهێتە دەسنیشانكرن ئەگەر ئازادی نەبیت، لەوا ئەم د كارین بێژین ئازادی هەبوونە و هەردەمێ مرۆڤی ئازادى یا خوە ژ دەست دا، هینگی دێ هەبوونا كەسایەتى یا خوەیا كەسوكی ژی ژدەستدەت. ئوو ژلایێ جڤاكیڤە: ئازادی ئانكو بازدان ل سەر فەراتیێ. هەر مرۆڤەك دهەر جڤاكەكیدا، د كاریت ژتشتێ فەر وپێدڤی دجڤاكیدا رزگار ببیت و ب رێكا زانین وتێگەهشتنا خوەییێ خوە، فەراتیێ و یاسایێن دی یێن جڤاكی كونترۆلكەت و ژێ دەرباز ببیت. هەردەمێ مرۆڤ بكاریت ڤێ فەراتیێ (ئەوا ئەو ب كویری تێگەهشتنێ) كونترۆلكەت و ژێ ببۆریت، دێ شێت ئازادى یا خوەیا كەسوكی پارێزیت. هەلبەت ئەڤە ژی دەرئەنجام و بەركارێ هەڤڕكى یا جڤاكییە، لەوا ئازادی ئێشانە و هەست ب نیگەرانیێیە. ئوو گرنگترین میناکێن ئازادیێ کو هەڤبەندە ب ژیان و حەز و رەفتارێن کەسێ تاکڤە، ئازادى یا کەسۆکییە.

ئازادى یا كەسۆكی بابەتەكێ گرنگ و سەرنجڕاكێشە، نە ب تنێ ل دەف ئەدیب و هونەرمەندان، بەلكو گرنگى یا خوە ل دەف هەمی تەخێن جڤاكی هەیە. ئوو مادەم هەر كەسەكی ستایلەكێ جودا ژ ئێكێ دی هەیە، بێگومانە كو خواست و حەز و ئۆمێدێن جودا ژی دێ هەبیت. ئەڤ جوداهى یا د كریار و كاردانەوەیا كریاراندا، كەسەكی ژ ئێكێ دی جودا دكەت. ب ڤێ چەندێ ژی، هەر مرۆڤەكی د درێژیا ژیانا خوەدا پێدڤی ب داهێنانا جوداهییەكێ هەیە، كو جوداهى یا خوە ژ یێن دی خویاكەت و پاشی ڤێ تایبەتمەندى یا خوە یا دەسنیشانكری بپارێزیت. هەبوونا هەر فەلسەفەكێ ل سەر شەنگستێ گومانێ دهێتە ئاڤاكرن کو گومان د هەر تشتەكیدا بهێتە كرن و تشتێن نووتر ئاڤا بكەت. ئوو هەر تشتەكێ بەرگومانكری یێ مەحكۆمە ب هەرفاندنێ و تشتێن نووتر دهێنە شوینێ. ب ڤێ ئێكێ ئەم دكارن بێژین (دەسپێكا هزركرنێ، دەسپێكا هەرفاندنێیە). ئوو هەر هەرفاندنەكێ پێدڤی ب ئاڤاهییەكێ نوو هەیە كو شۆنگر بیت و ل جهێ ئاڤاهیێ كەڤن بهێتە نژاندن. هەر وەکو د کریارا کاراکتەرێن ڤێ رۆمانێدا روودایى: "ئەڤینێ مێرێ خوە هێلا، دین و مللەت هێلان و ب دویف مێرەکێ عەرەب کەت دا ب دلێ خوە بکەڤت... سرود و کچا خوە ژ جەهنەما مێرێ خراب و بابێ بێ دل ژ مرنێ رزگار بوون... قەشە بەسام ڕێ و پارە بۆ دروست کرن... عیسا و مریەما ل بەندا وان بوون... مریەما کچ سەرێن وان یێن بریندار دانانە سەر سینگێ خوە یێ دلوڤان... بپ١٠٢". ل ڤێرە کاراکتەرێن رۆمانێ، هەموو ژیانا خوە یا هەیى دناڤ عورف و ئاییردەیێن ئیسلامێدا بەرگومانکرن وبەر ب ئاڤاهییەکێ دیڤە چوون. ئانکو ئاڤاهیێ ئێکێ هەرفاندن و ئاڤاهییەکێ دى ل جهێ یێ ئێکێ بۆ ژیانا خوە یا تەنا نژاندن.

لێ نەمەرجە هەردەم مرۆڤ بەر ب ئاڤاکرنەکا نووڤە بچیت، کو سەداسەد جودا بیت ژ ئاڤاهیێ کەڤن. دشیاندایە کو نژیارەکێ نوو ل سەر پاشمایکێن ئاڤاهیێ کەڤن بنژینیت. ئەڤ کریارە دێ یا ب ساناهیتر بیت، چونکو دهەمان بازنێ جڤاکیدا دزڤریت، تنێ هندەک هزر و تێگەهێن سەردەمییانە یێن قەبوولکرى ل سەر زێدە دبن. بۆ نموونە، دەمێ کچەک ل دژى دابونەریتێن بنەمالا خوە رادوەستێت و حەز بکەت ژ قەیدێن بنەمالا خوە رزگار ببیت، دێ شوو کەت و چیتە دناڤ بنەمالەکا دى یا هەمان جڤاکدا، کو خەلک بکاریت سەرەدەرییەکا بالبەرانە و قەبوولکرى دگەل بکەت. ئەڤە ب رزگاربوونەکا بەروەخت دهێتە هەژمارتن، چونکو نەدوورە بنەمالا نوو ژى هەمان رەفتار و زنجیر هەبن: "من بەرسینگێ داب و نەریتێن گەڤنار دگرتن. من گەلەک بەرەڤانى ژ ئازادیا خوە یا کەسۆکى کر، ل داویێ من خوە دکوشا مێرەکێ قومارچى و بێ رەوشتدا دیت... من هەموو گورى حەزا خوە کرن، تنێ من هزرا ئازادیا خوە دکر. من نەزانى دێ ژبن بەندداتیا بابێ خوە دەرکەڤم بن بەنداتیا مێرەکێ قومارچى... بپ٨٤". د ڤێ كریارا هەڤڕكى یا دێرینا دناڤبەرا هەرفاندن و ئاڤاكرنێدا، ئەگەر ل سەر هەمان ئاشخانا کەلتۆرى بهێتە ئاڤاکرن. مرۆڤ دكەڤیتە دناڤ بازنەكێ قەبوولکریێ ب كوتەكیدا. ئەو بازنێ جڤاك ل سەر مرۆڤی دسەپینیت و مرۆڤ ب ئاوایەكێ هەلبژاردەیی پێگیریێ پێ دكەت. گەلەك كەس وەسا هزر دكەن كو مادەم كریار هەلبژاردەییە، ئەڤە پاراستنا ئازادى یا كەسۆكییە. لێ ما دەم مرۆڤ نەشێت ل گورەی حەز و خواستێن خوە بژیت و هەردەم دبن ئاكاما نێرینێن جڤاكیڤە بیت و مرۆڤ ب خوە نەرازی بیت ژ باوەری و رەفتارێن هەیی، ئەڤ چەندە دێ كار كەتە سەر دلینی و هزركرنێ ژی. د ئەنجامدا مرۆڤ دێ خوە بەندكری بینیت و هەست ب هەبوونا خوەیا ئازاد ناكەت. ئەڤجا نەتنێ دێ ل هەمبەرى دەستەلاتا بنەمالێ و عورفێن جڤاکى راوەستیت، دبیت دەربازى رەتکرنا کەلتۆرێ ئایینى و وەلاتى ژى ببیت: "من ئەو وەلات نەڤێت یێ ئەز ب ئازادى ئالایەکى تێدا بلند بکم، من ئەو وەلات دڤێت یێ ئەز ب ئازادى دەنگێ خوە و سەرێ خوە تێدا بلند بکم... مللەتى دڤێت ئەز وەک وان بڤێت خوە بخەملینم، وەک وان بڤێت چاڤێن خوە رەش بکم... ل هەر وەلات و کومەلگەهەکا ژن نەشێت ب ئازادى بێژت ئەز ئەڤیندارم، ئەو وەلات و کومەلگەھ دۆزەخە... بپ٨٨".

ل ڤێرە نڤیسەر سەرەدەریێ دگەل دوو شێوازێن پرۆسەیا هەرفاندن- ئاڤاکرنێ دکەت. شێوازێ بکارئینانا کەرەستەیێن ئاڤاهیێ هەرفاندى ژبۆ نژاندنا ئاڤاهییەکێ دى (ب هەمان روخسارێ قەبوولکریێ ئاڤاهیێ هەرفاندى)، کو دبیتە ئەگەرێ دووبارە بوونا هەمان هەڤڕکیێ و هەمان قەیدێن ئازادى یا کەسۆکى. ئوو شێوازێ هەرفاندنەکا ب تەمامى و نژاندنا ئاڤاهییەکێ دى (ب هندەک کەرەستە و روخسارەکێ دى)، کو ب شێوەیێ ئایینگوهارتنێ هاتییە خویاکرن. لێ ڤى ئاڤاهیێ نوو ژى، کۆمەکا قەید و زنجیرێن ئازادیێ هەنە و دناڤ گەوهەرێ ویدا دڤەشارتینە: "من مێر و مال و باب و برا و دین و مللەت و ئەو سلێمانیا خۆشتڤى هێلان، ژبەر ئازادى یا خوە یا کەسۆکى. من پێ ل هەر تشتى دانا... دا ب ئازادى بژیم... دا کەسایەتیا خوە بپارێزم... مێرێ من یێ دووێ، دڤێت دەستێن من قەید و زنجیر بکت، دڤێت بەرژانەکى بۆ ئازادیا من ژ ئایاتێن ئنجیلێ دروست بکت... بپ٢٠١". ئەڤ وەکهەڤاندنا ئایینان دبیاڤێ قەیدکرنا ئازادى یا کەسۆکیدا، کو نە ئاڤاهیێ کەڤن (ئیسلام) ئازادى ددایێ و نە دئاڤاهیێ نوودا (مەسیحیەت) هەست ب ئازادى یا کەسۆکى دکەت، پا دێ ل کیڤە ب سەر ئازادى یا خوەیا کەسۆکى هەلبیت. ب ڤێ هەڤبەرکرنا بەرهۆز، نڤیسەر بەرێ خواندەڤانى ددەتە گەوهەرێ ئازادى یا کەسۆکى، ئەرێ ئازادى ئەوە کو مرۆڤ ل گورەى حەز و پالێنەرێن خوەیێن خوەرسکى هەموو کار و رەفتاران بکەت و ب ئازادى دەربرینێ ژێ بکەت؟ یان ئازادى یا کەسۆکى ژى هندەک سنوورێن دیارکرى هەنە؟ جوانترین بەرسڤ ئەوە یا سارتەرى خویا کرى، کو ئازادى نە سەربەردایى بوونە، بەلکو ب رێزگرتنا کەسێ بەرانبەر و ئازادى یا ویڤە گرێدایە. ئانکو ئازادیا مرۆڤی دچوارچوڤێ پاراستنا ئازادى یا یێ بەرامبەردا ساخلەم و كاملانە. پێڤەگرێدانا ئازادى یا مرۆڤى ب ئازادى یا کەسێن بەرانبەرڤە، چوارچۆڤەکى ل دۆر ئازادى یا کەسۆکى دروست دکەت و ب کۆمەکا عورفێن ئایینى و جڤاکیڤە مەرجدار دکەت. ئەڤە ژى بەرێ مە ددەتە وێ هەڤکێشا دێرینا دناڤبەرا موخەیەرى و موسەیەریێدا، ئەرێ مرۆڤ موخەیەرە دژیانا خوەدا، یان موسەیەرە؟ ئەرێ مرۆڤ ژیانێ دهاژۆت، یان ژیان ب هەموو عورف و عەدەت و تێگەهێن خوەیێن شاش و باشڤە مرۆڤى دهاژۆت؟ ئەرێ ئازادى رەهاییە یان رێژەییە؟

دەمێ پەهلەوانا رۆمانێ هەست ب قەید و زنجیرێن ئاڤاهیێ خوەیێ نوو دکەت (ب خوینگەرمییەکا زەییرى)، بەرەڤانیێ ژ ئازادى یا خوە دکەت، کو میناکەکێ رەهایى ب خۆڤە دگریت: "هزار وەلات و دین و مللەت و باب و برایان گورى ژیانا خوە یا تایبەت دکم... بپ٢٠٢". ل گورەى ڤێ خویاکرنێ کو دێ (وەلات، دین، مللەت، بنەمال...) هەموویان ژدەستدەت ژبۆ ئازادى یا کەسۆکى، رامانا ڤەدەریێ و گۆشەگیریێ ددەت. ئوو چونکو مرۆڤ گرنگى یا خوە، ژ دەردۆر و جڤاکێ خوە وەردگریت، نەچارە سەدەمێ گرنگیێ بپارێزیت، یان ل بەرچاڤ وەرگریت. ئازادى یا رەهایى، ئانکو ڤەدەربوون ژ جڤاکى و ژیان دناڤ ئەتموسفیرەکێ تایبەت و ب تنێدا. هەر ئاژەلەکێ دارستانێ ئازادە و ب رەهایى مومارەسەیا وێ ئازادیێ دکەت، لێ دەمێ دبیتە مەترسى ل سەر ژیانا ئاژەلێن دى، دێ ل دژ راوەستێن و نەدوورە ژناڤببەن. لێ مرۆڤ نە ئاژەلە، بەلکو جاندارەکێ جڤاکییە، دناڤ جڤاکەکیدا دژیت، پێ ئاکامدار دبیت و ئاکامێ دکەتە سەر گوهۆرینا جڤاکى. ئەڤجا هەتاکو مرۆڤ بشێت پارێزگاریێ ل سەر مرۆڤینى یا خوە بکەت، دێ هندەک ژ ئازادى یا خوەیا رەهایى ژدەستدەت و دێ بەر ب ئازادى یا رێژەییڤە هێت. ئانکو دێ یێ موخەیەر بیت، دناڤ جڤاکەکێ موسەیەردا. موخەیەرى و موسەیەرى ژى رێژەیینە، نەهەموو موخەیەر دکارن هەموو دلمرازییان ب هەلبژێرن و نە هەموو موسەیەر دکارن مرۆڤى بکەنە کۆلەیێ عورف و تێگەهان. کاراکتەرەکا رۆمانێ دبێژیت: "من بڕیارا موسلمانبوونا خوە نەدایە، ئەز یا بوویم موسلمان... مەسیحیبوونا من ژى نە ب بڕیارا من بوو... ئەز ژ مرنێ، ژ کوشتنێ، ژ سۆتنێ، ژ کرێتکرنێ درەڤیم، من خوە دناڤ سینگێ قەشەیەکیدا دیت... بپ١٤٤". ئانکو دهەردوو رەوشێن خوە یێن کەڤن و نوودا، موسەیەر بوویە. ب موخەیەرى رەوشا خوەیا کەڤن رەت دکەت و ژێ درەڤیت، لێ ب موسەیەرى دچیتە دناڤ ئاڤاهییەکێ نوودا. ئەڤە ژى رێژەیى یا موخەیەرى و موسەیەریێ خویا دکەت.

ب ڤێ چەندێ ژى، بۆ مە دیار دبیت کو بابەت نە ب ئازادى و هەڵوێستێن کەسۆکیڤە گرێدایە، بەلکو ب پاراستنا بەرژەوەندیێ و دۆماندنا ژیانا دناڤ بازنەیێ جڤاکیدا هەڤبەندە. سرود ژ پسمامێ خایین و درەوکەر درەڤیت و بەر ب کەنیسەیەکا دلوڤانڤە دهێت، دەمێ سینگەکێ دلوڤانتر دبینیت، کەنیسەیێ دهێلیت و ب دویف ئازاد دکەڤیت (لێگەریانە ل بەرژەوەندى یا خوەیا تایبەت). ئەو نەرمینا ئازاد کرییە خەون بۆ ئەڤینەکا ئاییندەیى و دڤیا هەردەم ل بەر چاڤێن وێ بیت، دەمێ دبینیت یا دگەل دایکا وێ دئاخڤیت و چ پویتە پێ ناکەت، هەلویستێ خوە ژ ئازاد دگوهۆریت: "کچا وێ یا زکڕەش کەتە بەر سینگێ وێ.. چیە؟ ما هەوە لبەر نینە بنڤن.. بەرێ خوە دا من ب گازندە و کەرب و کینەکا دژوار، ما تە کار نینە؟ ما تە مال نینە؟ ما کەس ل هیڤیا تە نینە؟... بپ٢١". وێ ژى ژبەر بەرژەوەندا خوە ئەو هەڵوێستێ توند بەلى کر. ئەڤین ب شووکرنێ ژ بنەمالێ درەڤیت و دچیتە دکۆشا مێرەکێ قومارچى و بەدرەوشتدا، پاشى ژ وى ژى درەڤیت، ئایینەکێ دى و مێرەکێ دى دهەلبژێریت، لێ دەمێ ئازادێ دلوڤان و گەنج دکەڤیتە درێدا، مێرێ خوە دهێلیت و ب دویف ئازادى دکەڤیت: "ب تنێ ئەز و تو... لێڤێن سۆر نێزیکى بن گوهێ من یێ راستێ کرن، دویکێلا رازیبوونێ تژى مەژیێ من بوو.../ تو و ئەز... بپ٢٢٠". ئانکو ئەو ژى ل بەرژەوەندا خوەیا تایبەت دگەریا، نە ل ئازادى یا تایبەت. ئەڤ هەموو رەوشێن بەرژەوەندپارێزیێ، دێ بەرێ مە دەنە وێ هزرێ کا بۆچى وان ئایینگوهارتن هەلبژارت. لێ بەرى ئەم خوە بەردەینە ناڤ سەدەمێن ئایینگوهارتنێ، فەرە تبابەکێ ل سەر پەیاما ڤەشارتى یا نڤیسەرى راوەستێین. دڤان هەموو بۆیەرێن هەڤبەند ب ئازادى یا کەسۆکیڤە، نڤیسەر جڤاکى و ئایینێ موسلمانەتیێ ئاگەهدار دکەت کو توندرەوى و هشکباوەرى، دێ بەرێ باوەرداران وەرگێریت و دێ ل بیاڤەکێ دى یێ ئازادى یێ گەریێن. ئوو مادەم هەموو ئازادى رێژەیینە، باشترە ئەو ئازادى یا چوارچۆڤەکرى دناڤ ئایینێ ئیسلامێدا بهێتە دان ژ وێ چەندێ کو ل جهەکێ دى لێ بگەریێن.

نە ژبەر خاترا چاڤێن عیساى بوون

"ما مەسیحى بوون هوسا ب ساناهى یە.... ئەز عاشقێ ئەڤینێ مە، نەیێ عیساى مە!... بپ٢٠٤".

ژ ناڤى دیارە کو هەر تشتەک یان رەفتارەکا هاتبیتە کرن، نە ژبەر خاترا چاڤێن عیساى بوون (ئایینێ مەسیحییەتێ)، لێ مەرەمەکا دى پێ هەبوو. مەرەمەک کو نەهێتە دەربراندن و ب رێکا ئالاڤێ نەهۆشیێ (ل جهدانانێ) هاتییە دناڤ هۆشێ مرۆڤیدا و بوویە هەلوێست. بارگرانیێ و گەفێن مرنێ و لێگەریانا ل ئازادیێ یان ژیانەکا خۆشتر، کاراکتەرێن رۆمانێ پاڵداینە کو ل هاریکارەکێ قورتالکەر بگەریێن و خوە ب دەهمەنا ویڤە بگرن. ئەڤین ژ مێرێ بەدرەوشت رەڤى، دەستێ هاریکار ئەو کرە دناڤ چوار دیوارێن کەنیسەیەکێڤە. ئەڤینێ خویشک و خوارزایا خوە ب پارێن کەنیسێ رزگارکرن و ئینانە دناڤ ئایینەکێ نوودا. ئازاد ژبەر چاڤێن ئەڤینێ (و پاشى سرودێ) خوە ب وى ئایینیڤە گرێدا و هند نەما بوو بچیتە دناڤدا. هەر ئێکى سەدەمەکێ بەرئاقل هەبوو کو ب شێوەیەکێ خوەنەویستى بەر ب ئایینگوهارتنێڤە بچیت. ئوو کەنیسێ ژى ئەڤ هەموو سەدەمە دزانین، لێ پلان و ستراتیژى یا وێ کوورتر و دوورتر بوو ژ پەسندانەکێ یان سوپاسییەکا هشک. باجا هاریکاریێ (هاریکارییە)، لێ ب شێوەیەکێ دى. کا چەوا وى هاریکارى یا کاراکتەران کرییە کو ژ مرنێ و نەخۆشیێ رزگار ببن، وى دڤێت ئەو ژى هاریکارى یا بەلاڤکرنا ئایینێ وى و کەنیسەیا وى بکەن. نڤیسەر د گەلەک جهاندا هەلوێستێ هەرسێ کاراکتەرێن مێ خویا دکەت: "ئەڤین یا من بۆ عیسا پێغەمبەرى خودان دکت، یا ل وێ باوەرێ دێ بمە مەسیحى و دێ گەهمە کاروانێ وان. سرود یا من ب خوەڤە گرێ ددت، دا خەم و کوڤانێن مێرێ خراب لبەر تەنشتا من ژبیر بکت. نەرمین هەرزەکارەکا هار و دینە، باب و مام و خال و یارێن خوە دچاڤێن مندا دبینت... بپ١٠١". لێ ئەڤ بابەتێ هاندانا خەلکى (ب تایبەتى موسلمانێن کورد) بۆ ئایینگوهارتنێ، نە ئارمانجا هەرسێ ئایینگوهۆران بوو. ئەو یێن ژئایینەکى رەڤین و هاتینە دباوەشا ئایینەکێ دیدا، کو ب تەناهى و ئارامى بژین (نە ببنە موبەشرێن ئایینەکێ دى). لێ کا چەوا ژ ئایینێ ئێکێ دترسیان و نەدوێریان هەموو رازێن ناخێ خوە دەرببرن، هەمان رازێن نەدەربراندى ل ئایینێ نوو ژى دڤەشێرن. ئەڤە بوو کو سرود پاڵداى ئایینێ نوو ب دەڤێ هرچێ ب شوبهینیت: "ئەڤین بۆ مەسیحى.. ژترسێن مێرێ خوە و دیندار و باوەردارێن بنەمالا مەدا ڕەڤى... ژدەڤێ گورگى دەرکەت خوە هاڤێتە ددەڤێ هرچێدا... بپ١٦٦".  

ژبۆ رەڤین و خوە رزگارکرنێ، ڤان هەرسێ کاراکتەران دوو ڕێ ل بەر بوون: یان دێ هەلوەشیێن و بەر ب لەشفرۆشیێڤە چن، یان دێ ب دەهمەنا کەنیسێڤە هێنە گرێدان. ل ڤێرە ژى ل جهدانانەکا دییە، کو مەسیحیبوون ل جهێ لەشفرۆشیێ هاتییە دانان: "گەلەک جاران من هزر دکر ژ کەربێن مێر و باب و دین و داب و نەریتاندا ئەڤین دێ بتە لەشفرۆش... بپ١٦٥". ئەگەر مەسیحیبوون دچاڤێن جڤاکیدا گونەهەکا مەزن بیت، لەشفرۆشى دچاڤێن جڤاکى و خوەییێ پەهلەوانان هەردووان گونەهەکا مەزن و نەقەبوولکرى یا جڤاکییە. ئەڤجا وان مەسیحیبوون هەلبژارت، داکو (هەر چ نەبیت)، دچاڤێن خوەدا نەهەلوەشیایى بن. ژلایەکێ دیڤە ژى، لەشفرۆشى کار دکەتە سەر سومعەت و هەژیتى یا بنەمالێ ژى. ئەگەر هەموو خەلک مایێ خوە د مەسیحیبوونێدا بکەن (چونکو بابەتەکێ گەلەنپەرییە)، لێ هەموو خەلک مایێ خوە دلەشفرۆیێدا ناکەن (چونکو بابەتەکێ تایبەتە ب بنەماڵەکێڤە). ئەڤێ چەندێ سرود پاڵدا کو ب کەفڤە بێژیت: "بلا بەس مە تەنگاڤ بکن، بلا بەڵا خوە ژ من و کچا من ڤەکن... سۆز بت ئەو پتر من تەنگاڤ بکن ئەز.... ئەرێ سۆز بت ئەز و کچا خوە ل جۆبەخانەیان کار بکن... بپ١٨٠".

کەسەک ژێ نەبوونە لەشفرۆش، هەرسێیان ئایینێ خوە گوهارت کو ب تەناهى و خۆشى بژین. لێ وى ئایینى ژى هندەک ئەرک ژێ دڤیان. ئەرکێ سەرەکیێ وان تێکهەلبوونا دگەل خەلکى و راکێشانا وان بۆ ناڤ مەسیحیەتێ بوو. ڤى ئەرکى ئەو تالوقەتى ئازادێ موسلمان کرن، هەرچەندە ئازادى باوەرى ب ڤێ ئایینگوهارتنێ نەبوو، لێ ژبۆ ب دەستڤەئینانا یەک ژ هەرسێ ژنێن جوان، خوە ب ناڤ ئایینێ واندا بەردا: "هەرچەندە من هەست ب هەموو هەڤدژیێن ئاخفتنێن وێ و کار و کریارێن وێ دکر، لێ ئارمانجا من تشتەک دن بوو... بپ١٠٠". د کریارا راکێشانا ئازاد دا، فەر بوو بۆ بهێتە روهنکرن کا بۆچى بووینە مەسیحى (هەرچەندە ئەڤینێ سەرکێشى یا بابەتێ راکێشانا خەلکى بۆ ناڤ ئایینێ مەسیحیەتێ دکر، لێ سرود و کچا خوە ژى هاریکار بوون). هەموو بەهانەیێن وان یێن ئایینگوهارتنێ ب دابونەریت و ترسێ و گەفێ و نەبوونا ئازادى یا کەسۆکیڤە دگرێداى بوون، کو پاشى ب هندەک پێزانینێن ڤالیکى یێن دەربارەى توندرەوى یا ئیسلامێ ل هەمبەرى ژنێ هاتبوونە بارکرن:

-    ئیسلامێ نەشیایە ژبلى شەر و کوشتنێ چو نیشا مرۆڤایەتیێ بدن... بپ٩١.

-    ئەز ژ ئیسلامێ بێهیڤى بووم. بۆ من دیار ببوو هندى ئەز نڤێژ و رۆژى و خوداپەرێسیێ بکم، ل بەهەشتێ خوەدێ دێ من ئازاد کت ئەز مێرەکى بۆ خوە بهەلبژێرم... بپ٩٩.

-    هەر لایەن و هەر کەس و هەر دینێ من ب پارێزت، رێزێ ل ژیان و حەز و کەسایەتیا من بگرت، ئەز دێ نڤێژا بۆ خودێ یێ وى کم... بپ١٤٥.

-    ئەم ب پارێن قەشەیەکى ژمرنێ رزگار بوون، گیانێن مە ب پارێن کەنیسەیێ هاتنە پاراستن... بپ١٧٢.

-    ئەز نەمریشکم بۆ هێککرنێ و فساندنێ من خودان دکن و هەردەمێ دلێ وان گوشتى سەرێ من ببڕن... بپ١٩٢.

ئوو دەمێ شێخەکێ موسلمان ل کەنیسەیا وان دبیتە مێڤان، داکو بەحسى سەربۆرا خوەیا مەسیحیبوونێ بکەت، ب ئاوایەکێ نەهۆشیێ گشتاندنێ، سەدەمێ ئایینگوهارتنا وى ژى ناکەتە باوەرى: "ئەڤە ژى وەک مە موسلمان بوو ژبنەمالەکا دیندار و شێخە... دیارە ئەو ژى یێ کەتییە ددەردەکێ گراندا، دیارە بارێ وى ژى ژ هێزا وى گرانتر بوویە... بپ١٢٩". ئەڤ بەهانەیێن ژێگۆتى نە نیشانا باوەرداریێنە، بەلکو نیشانا رەڤینێنە ژ کێشەیەکێ و هەلبژارتنا بژاردەیەکا نەخۆشە دناڤبەرا دوو بژاردەیێن نەخۆشدا. لەوا دەمێ ئارام دبن و دکەڤنە ل بەرانبەر دوو بژاردەیێن خۆش و نەخۆشدا (دناڤبەرا مەسیحیەتێ و ئەڤینى یا ئازاد دا)، ئەو بژاردەیا خۆش دهەلبژێرن و بەر ب ئازادیڤە دهێن. دڤێ هەلبژارتنا دووێدا، بۆ خویا دبیت کو هەردوو ئایین دگەوهەریدا وەکهەڤن، تنێ دروخسار و ئاییردەیاندا ژێکجودانە. ئەڤجا ژ ئاستێ نەهۆشى یا باوەرداریێ بەر ب هۆشى یا نەباوەرداریێ دزڤرن و ب ئاوایەکێ بەرئاقل ڤێ ئایینگوهارتنێ بۆ شرۆڤە دکەت: "نە ژئیمان و نە ژباوەرى مە ئەڤ دینە هەلبژارتیە... هەکەر مەسیحیبوونا من ب ڤێ زنجیرکێ بت، ئها ئەڤە من ئێخست!... بپ١٤٦-١٤٧". هەروەسا دەمێ ئەڤین و قەشە بەسام ئازادى دکەنە مەسیحى و رستکەکێ دکەنە ستویێ وى، ئەڤین پلانا خوە یا مەرەمدار بۆ خویا دکەت کو ئایینگوهارتن پێرینەیەکە ژبۆ گەهشتنا ئارمانجەکێ (نە ئیمان و باوەرییە):

-    ببوورە دلێ من، هەکەر من وە نەکر با ئەم نەدشیان ب ئازادى دەرکەڤن و بگەهنە هەڤ... بپ٢٠٥.

-    تە خێرە..؟ کەس ب رستکەکێ نابتە مەسیحى... دەست دا ریتکا دستویێ مندا ئەوا ئەز پێ کریم مەسیحى و قەتاند... ئەڤە دیسان تو بوویە موسلمان... پاشى رستک دپەنجەرا ترومبێلێ را هاڤێت... بپ٢٠٦.

-    نزا ئەڤینێ چ دڤێت؟ ئەز بۆ خوە دڤێم یان بۆ کەنیسەیێ؟ نزا من ئەڤین دڤێت یان سرود یان نەرمین؟ یان تنێ ئەز مێ پەرێسم... بپ٢١١".

ب ڤێ چەندێ ژى، دێمجامە و دەمامکێن هەر سێ کاراکتەرێن سەرەکى یێن ڤێ رۆمانێ ژ سەر دێمێن وان دکەڤن و ب شێوەیەکێ رووس دکەڤنە بەرانبەرى خوەیى یێن خوە و خواندەڤانان. هەمیا دزانى کو یێ فێل و درەوان ل هەڤ دکەن: "وێ باش دزانى ژبەر خاترا چاڤێن وێ یێن رەش ئەز تێکلیا وان دکم... بپ١٧٧". ئەگەر ئایینگوهارتن ژبۆ ب دەستڤەئینانا پاراستنێ هاتبیتە کرن. پاراستنا هەمى مرۆڤان ل وەلاتەکێ وەکو ئەلمانیا، بێى ئایینگوهارتن دهێتە کرن. ئەگەر ژبۆ ب دەستڤەئینانا ئازادیێ بیت، ژبلى هندێ کو ئازادى ل وەلاتێن ئورۆپى مافەکێ رەوایێ هەموو کەسێن تاکە، چ ئایین نەشێن وێ ئازادیێ بۆ مرۆڤى دابین بکەن، چونکو هەموو ئایین ب وەکهەڤى سەرەدەریێ دگەل چوارچۆڤەکرنا دیتنێن جودا و ئازادیێ دکەن. ئەگەر وەلات (دەولەت) ڤان هەردوو پێدڤى یێن سەرەکى یێن ژیانا مرۆڤان پێشکێش بکەت، هینگى ئایین دێ بیتە بابەتەکێ گیانیێ دناڤ دیوارێن پەرستگەهانڤە و مایێ خوە د سیستەمێ ب رێڤەبرنا دەولەتێدا ناکەت. لێ بەرى ئەم ڤی نڤیسینا خوە ب داوى بینین، فەرە ئاوڕەکێ بدەینە سەدەمێ ڤان جۆرە فێلبازییان.

بابەتێ فێلبازیێ و نیشاندانا رەفتارەکا دیارکرى، رەفتارەکا کەڤنە و چ مللەت ژێ بێ بەهر نینن. مەرەم پێ پاراستنا بەرژەوەندان و ب دەستڤەئینانا تەناهیێ یان هندەک دەستکەفتێن کەسۆکییە. دبیت گەلەک ژ پەنابەرێن وەلاتێن ئورۆپى، کۆمەکا ڤان فێلان کر بن (وەکو هەڤژینى یان ئایینگوهارتن...) ژپێخەمەت ب دەستڤەئینانا مافێ پەنابەریێ یان کارکرنێ یان هەر مەرەمەکا دى. لێ پشتى دگەهنە مەرەمێ، کاریگەرى یا فێلێ نامینیت و هەر ئێک ل گورەى پلان و دیتنێن خوە، ڕێکا ژیانێ دشەقینیت. لێ هندەک جاران مرۆڤ پێڤە دبیت و دناڤ رەفتارا چێکریدا دبوهژیت. ئەڤجا ئەو رەفتارا ژبۆ مەرەمەکا دیارکرى ب خوە ڤەناى، دبیتە پشکەک ژرەفتارێن مرۆڤى و ل سەر بەردەوام دبیت. وەکو کەسەک دێ هەڤژینیێ دگەل ژنەکا ژ خوە مەزنتر کەت و پاشى دگەل دمینیت، کەسەک دێ ئایینێ خوە گوهۆریت و پێڤە دبیت و دمینتە دناڤ وى ئایینیدا، ب تایبەتى ئەگەر دەستکەفتێن زێدەتر پێڤە بێن و خۆشگوزەرانى یا ژئەگەرێ وێ رەفتارێ پەیدا بووى، یا بەردەوام بیت. نڤیسەر ژڤێ بوهژینا دناڤ مەسیحیەتێدا ترسیا، لەوا ژ زاردەڤێ پەهلەوانى دبێژیت: "ل دەستپێکێ من هزر دکر ژبەر پارە و مافێ پەنابەریێ یان ژبەر خاترا چاڤشین و پۆر زەران دینێ خوە دگوهۆرن. بۆ من دیار بوو ئەگەر و کێشە گەلەک ژ پارە و چاڤێن شین و پۆرێن زەر کوورترە... بپ١٠٣". ئەڤ ترسە نە ژ فێلبازانە، لێ ژ لایەنێ دییە کو ئەو ژى ب فێلێ دحەسیێن و هەولددەن بەردەوامیێ بدەنە دەستکەفتێن ب دەستڤەهاتى. ئەڤجا نەدوورە کۆمەکا خەلکێ دى پێڤە ببیت و ببیتە دیاردە. لەوا ب هەمان چەکێ هاندانا مەسیحیبوونێ کو کچەکا جوان گەنجان دراکێشیتە دناڤ پرۆسەیا ئایینگوهاترنێدا، پەهلەوان ژى هەموو شیانێن خوە یێن سەرنجراکێشانا ژنان بکار دئینیت ژبۆ ژێ دوور ئێخستنێ. پشتى پەهلەوانى سرود ئێخستییە داڤێن ئەڤینى یا خوە و ژ کەنیسەیێ دوورکرى، داڤێن خوە ل بەر ئەڤینێ ژى ڤەددەت و ددلدا دبێژیت: "دێ تە ژى وەک سرودێ هێدى هێدى ژ کەنیسەیێ دوورئێخم، مێرێ تەیێ دارگران ل بەر دلێ تە رەش بکم، تو دێ بۆ من مینى... بپ١٨٠".

ب شێوەیەکێ گشتى، ئەڤ رۆمانە سەرەدەریێ دگەل دیاردەیەکا هەیى یا نیڤ ڤەشارتى دناڤبەرا هەردوو جڤاکێن ئیسلامێ و مەسیحیەتێدا دکەت. ئەم دکارین کۆمەکا پەیامێن ئاراستەکرى و مەرەمدار ژێ دەربێخین وەکو:

1)    هەموو ئایین دگەوهەردا وەکو ئێکن، خۆ ئەگەر دروخسار و ئاییردەیاندا جودا بن ژى.

2)    فەرە ئایینێ ئیسلامێ پیچەک خوە نەرمتر لێ بکەت و پتر گرنگیێ ب ئەڤینى و لێبۆرینێ بدەت ژ ترساندن و کوشتن و جیهادێ.

3)    فەرە هەموو ئاییردە و تێگەهێن ئایینى ب ژیانا خەلکیڤە دگرێدایى بن و ل گورەى سەردەمێ نۆکە سەرەدەریێ دگەل پێدڤى یێن خەلکى و مومارەسەکرنا ئاییردەیان بکەت.

4)    پێدڤییە ئایین یێ هاریکار بیت ژبۆ رەخساندنا بیاڤەکێ ئازادى یا کەسۆکى (دچوارچۆڤەیێ ئایینیدا) و گرنگیدان ب هزرێن نووهاتى و خوە دگەل سەردەمێ هەنۆکەیى بگونجینیت.

5)    ژێکڤەکرنا ئایینى و دەولەتێ رێکەکا کاریگەرە ژبۆ گەشەسەندنا گیانێ ئایینى (نەروخسار و ئاییرەیێن وى). دبیت ئەڤ بابەتە دئیسلامەتیێدا نەگەلەک هێسان بیت، لێ هەولدان دهندەک بیاڤێن دیارکریدا، دێ بیتە خالا دەستپێکێ ژبۆ پاشەرۆژێ.

6)    فەرە هەر وەلاتەک گرنگییەکا تایبەت ب رەڤەندا خوە یا ژ دەرڤەى وەلاتى بدەت، خوە ل ئارێشێن وان بکەتە خودان و چارەسەرییان بۆ ببینیت.