عەشق ژ ئیدیولۆژیایێ ب هێزترە

خواندنەک بۆ رۆمانا (عشق و ئەوێن ژ مژێ بووین)

د. عارف حیتۆ

بەرى بچینە د ناڤ بابەتی دا، فەرە ژ خوە پرسیار بکەین، ئەرێ ڕاستە، کو ئەڤینى یا پیرۆزە؟ دەنگەک ژ ناخى دەردکەڤیت و دبێژیت؛ بەلێ راستە. چونکو پڕانییا جڤاکان ب پیرۆزى لێ دنێڕن و ب خۆشى سەرەدەریێ ل گەل دکەن، لێ پا ئەگەر یا پیرۆز با، بۆچى پڕانییا خەلکى ژێ دترسن؟ بۆچى هەڤڕکى یێن دۆمدرێژ و کوشتن و پاشڤەبرن و ژێکڤەکرن و زیندانکرن ل دویف دهێن؟ ئەرێ ما ئەڤینى متایەکە و فەرە پێکهاتنەکا مینا بازارکرنێ پێ بهێتە کرن یان کۆمەکا هەستێن بێگەردن، پێکۆڵا فڕینەکا د ناڤ باخچەیێ دەروونی دا دکەن؟ ئەرێ ما نە دوروویاتییەکا ئاشکەرایە، مرۆڤ کریارا ئەڤینیێ بۆ خوە حەلال بکەت و ل دەردۆر و بازنەیێ مالباتا خوە حەرام بکەت و تنێ د بازنەیێ هەڤژینیێ دا بهێلیت؟.... ئوو ما ئەگەر سەمیانێ بنەماڵەکێ (ب ناڤێ پاراستنا بەرژەوەندا کچێ) مایێ خوە د چارەنڤیسێ وێ دا بکەت، ما دێ شێت مایێ خوە د هەست و هەستەوەرێن وێ دا ژى کەت؟ ئەگەر بەرسڤ نەخێر بیت، کەواتە کریارا هەڤژینیێ پرۆسەیا پێکئینانا خێزانەکێیە، نە پرۆژەیەکێ ئەڤینداریێیە. ئوو ئەرێ ئەڤا ل سەر کچێ دهێتە سەپاندن، ب هەمان توندى و مجدییێ ل سەر کوڕى ژى دهێتە سەپاندن؟ پاشى ئەرێ ما ب راستى عەقلێ کچێ ژ عەقلێ کوڕى کێمترە یان پرۆسەیا عەقل و تێگەهشتنێ ب سەربۆرێ و وەرگرتنێڤە گرێدایە؟ ما نە ژ زارۆکینیێ لڤینێن کوڕى ئازادن و یێن کچێ د چوارچۆڤەکرینە، ئەڤجا دێ چەوا ب هەمان ئاست پێزانینان ژ دەردۆرێ وەرگرن؟ ئەرێ ما ئەڤە گونەها سروشتێ رەگەزییە یان گونەها جڤاکییە؟ ئوو گەلەک پرسیارێن دى یێن ژ ڤى چەشنى مە دگەهیننە وێ باوەرێ، کو عەشق و ئەڤینى نە پیرۆزن. نە تنێ نەپیرۆزن، بەلکو جهێ فهێتى و شەرمەزاریێنە، چونکو ل گۆرەی عورف و تێگەهێن جڤاکى کچ شەرەف و نامووسا بنەماڵێیە. ئەڤجا پیرۆزییا عەشقێ د ناڤ کێلبێن جڤاکی دا ناهێتە دیتن، بەلکو تنێ ل سەر بەرپەڕێن شاعر و نڤیسەران، وەکو پەیامەک ژبۆ پیرۆزکرنێ دهێتە دیتن. لەوا ل ڤێرە، دێ ب چاڤ و دیتنێن شاعرەکى و دەقێ رۆمانەکێ سەرەدەریێ د گەل پیرۆزییا عەشقێ کەین.

ب درێژاهییا دیرۆکا ڤەگێران و نڤیسینێ، عەشقێ هەردەم جهەکێ باڵا و تا راددەیەکى پیرۆز یان ب ژان د هزر و دەربڕینێن هونەرمەند و هزرمەندان دا هەبوویە. خەلکى د هەمى قۆناغێن وەرارا مرۆڤایەتیێ دا سەرەدەرییەکا دلمرازانە د گەل بابەتێ عەشق و ئەڤینیێ کرییە، چیرۆکێن عەشقاوى یێن نەهێنە ژبیرکرن د کەلتۆرێن هەموو جڤاکان دا هەنە. مشە جاران ژى، ژ بەر وەکهەڤییا سێگۆشەیێن خوەرسک و کەسایەتییا جڤاکییا مرۆڤى، چیرۆکێن وان ژى هەمان ناڤەرۆکێن خەون و قەدەران، خێر و شەڕان، جوانى و کرێتییان، هیڤیدار و بێهیڤییان ب خۆڤە دگرن و تا راددەیەکى ب وەکهەڤییا سەدەم- ئەنجام، کار- کارڤەدان و ب جوداهییا شێوازێن ڤەگێرانێ دکەڤنە د ناڤ ژیانا خەلکێ هەچکوهەیی دا. ئەڤجا د گەل دۆماندنا ڤەگێڕانێ دبنە پشکەک ژ پاشخان و پێکهاتەیێ سەربۆرا جڤاکى، کو ب شێوەیەکێ راستەوخۆ یان نەراستەوخۆ رۆژانە سەرەدەرى د گەل دهێتە کرن.

یا ژ منڤە رۆمان کچەکا ڤەقەتیاییا حیکایەتا گوندییە، ل باژێرى هاتییە ب خودانکرن و پەروەردەکرن و مەزنکرن، ب خامەیێ نڤیسەرەکێ حیکایەتخوان دهێتە خەملاندن و ل دەمجهەکێ دیارکرى دهێتە ئافراندن، کو دێ تویرکێ پاشخانا خوە یا رەوشەنبیرى و سەربۆرێن خوە و دەردۆرا خوە داقوتیتە سەر کۆمەکا بۆیەرێن هەڤبەند ب ژیانا خەلکیڤە، کو ببیتە خۆدیکا ژین و ژیارا جڤاکى و نەدوورە ببیتە خۆدیکا ژیان و تێهزرینا گەلەک جڤاکێن دى ژى. نڤیسینا رۆمانەکێ خوە داهێلان یان فڕینەکا دلمرازانەیە د ناڤ فەزایێ زنجیرا سەردەمێن بۆرى و نهۆ و پاشەرۆژا جڤاکی دا، کو پەیامەکێ یان کۆمەکا پەیامان ئاراستەى جڤاکێن مرۆڤایەتیێ بکەت یان ب کێمى وەسفا سەردەمێ جهەکێ دیارکرى بکەت و هندەک تێگەهێن هەیى بئازرینیت، ژ بۆ کو هەر وەرگرەک خوە پێ بهەڵسەنگینیت یان پێداچوونێ ب رەفتار و تێگەهێن جڤاکێ خوە دا بکەت یان ژى بۆ ببیتە پرۆژەیەکێ دووبارە دارێژتنەڤێ.

محسن قۆچانێ شاعر د داوى بەرهەمێ خوە دا (عشق و ئەوێن ژ مژێ بووین)، کو ئێکەمین بەرهەمێ وییە ب ژانرێ رۆمانێ هاتییە نڤیسین. ئەڤ رۆمانە بەحسى سەردەمەکێ دیارکرییێ گوندێ بامەڕنێ دکەت و بابەتێ عشقێ کرییە کەڤاڵەکێ رەنگ گەرم و ب سەرەدەرا بۆیەرێن ڤەگێرایی دا ڤەکرییە. هەر ژ تایتلێ رۆمانێ خویایە، کو دێ سەرەدەریێ د گەل عەشقا هندەک کەسێن نەباڵکێش یان ژبیرکرى کەت، ئانکو دبێژتە وەرگرى ئەڤە چیرۆکەکا کچا هزرێن وییە، وى یا داناى و راناى و ئافراندى، نە چیرۆکا پەهلەوانەکێ هەژار و دۆتمیرەکێیە یان چیرۆکا پسمیرەکێ فێرس و موغامەرەچى و دیتنا پەرییەکا خنە ل ئاقارى، بەلکو چیرۆکا وان کەسانە، یێن ژ مژێ بووین، ئەوێن ناڤێن وان ل بەر کوچکێن باڵاڤییان نەهاتى و ئەو دێ کەتە هێڤێنێ سەیرانەکا دى یا جودا بۆ ناڤ باخچەیێن عەشق و ئەڤینییا خوەڕستى و پاقژ. نڤیسەر خوە دهاڤێژتە د ناڤ بەخچەیێ عەشقا قەهرەمانێن خوە دا و دبێژیت: "ئەگەر پێلێن عشقێ ب سەر مرۆڤى دا گرتن، چ کۆسک و چەپەر وانا پاشڤە نازڤڕینن. تشتێ ئێکانە ل بەرانبەرى عشقێ، تنێ لاوازییە و رادەستکرنە... بپ٩٩"، کو هەڵوەستەیەکێ دەربڕاندییێ هەردوو قەهرەمانێن عاشقە د ڤێ رۆمانێ دا، هەڵوەستەیێ وان مرۆڤایە، ئەوێن عاشق دبن و هەمى هەییێ خوە یێ ماددى و مینەڤى ددەنە عەشقێ. ژبلى بابەتێن دى یێن پێکڤەگرێدانێ و بۆیەرێن سەردەمێ ڤەگێڕانێ، ئەڤ رۆمانە دوو چیرۆکێن عەشقێ ب خۆڤە دگریت:

چیرۆکا ئێکێ؛ چیرۆکا پۆڕێ و گورگۆیە، کو دوو عاشقێن دەڤەرەکا دوورن، پشتى باب جەمیلا یا کچا خوە نا دەتە محەمەد سەلیمێ گۆیى، هەردوو بڕیارا رەڤین و هەڤژینیێ ددەن و بەر ب بامەڕنێڤە دهێن، وەکو دوو کەسێن نەنیاس و ژ مژێ ڤەبوویى دهێنە د ناڤ جڤاکێ گوندێ بامەڕنێ دا، ب فەرمانا شێخى (کو وان خوە هاڤێتبوو ناڤ ماڵ و بەر دەرێ تەکیایا وى!) هاریکارى بۆ دهێتە کرن و وەکو دوو کەسێن مشەختى دهێنە وەرگرتن و جهوارکرن. پشتى دبنە هەڤژین و دەست ب کارکرنێ دکەن، وەکو خەلکێ جڤاکێ پەناگەھ دهێنە هەژمارتن و د هەمى ئەرک و مافێن ڤێ ژینگەها نوو دا پشکدار دبن. پۆڕێ و گورگۆ ب خدامینى و شڤانتیێ دەستپێدکەن، هەتاکو دگەهنە کارێ بازرگانیێ و حالخۆشیێ، هەر ل بامەڕنێ دمینن، خانییەکێ نوو بۆ خوە ئاڤا دکەن و دبنە جهێ رێزگرتن و خۆشتڤییا خەلکێ دەردۆر. هەڤژینییا وان یا مشت ژ عەشق و ئەڤینیێ دبیتە جهێ سەرنجا پڕانییا خەلکى، دبیت ژى جهێ حەسوودییا هندەکان بیت. هەکو ب نافساڵڤە دچن و نەساخى خوە دگەهێن گورگۆى دپێچیت، هەردوو د ئێک رۆژ دا دچنە بەر دلۆڤانییا خودێ و هەر ل گۆڕستانا بامەڕنێ دهێنە ڤەشارتن.

چیرۆکا دووێ؛ چیرۆکا عەشقا بیشۆفى و زاهیدایێیە. بیشۆف هەروەکو گورگۆى کەسەکێ نەنیاسە و ب نامەیەکا دۆستەکێ شێخى دگەهتە بامەڕنێ و ل دەف فەقى یێن تەکیایێ بنەجھ دبیت، پشتى دەمەکێ نەکێم د گەل قەرقەشە و دانوستاندنێن رۆژانەیێن فەقەیان دبۆرینیت، خانییەکى بۆ خوە ئاڤا دکەت و ب تنێ  تێڤە دژیت. وە ژێ دهاتە بهیستن و دیتن، کو هەکو د ماڵڤە، ب تنێ د گەل خوە دئاخڤیت، ب ئەزمانەکێ کەس تێ نەگەهیت سترانان دبێژیت، هندەک لڤین و رەفتارێن سەیرێن وەرزش و زۆرانبازیێ دکەت. ئەڤجا ئەو ژى وەکو کەسەکێ ژ مژێ ڤەبوویى دهاتە دیتن. ب هەمى شیانێن خوە تێکهەلى ژیانا خەلکى دبیت و هاروکارییا خەلکى دکەت، پشکدارییا زبارە و شەڤەرۆکێن ساڤارقوتانێ دکەت، لێ هەڤاڵێ وییێ ژ هەموویان نێزیکتر گورگۆیە، پۆڕێ و گورگۆ وى وەکو کوڕێ خوە دهەژمێرن و سەرەدەرییەکا دایبابینیێ د گەل دکەن، ئەو ژى مینا کوڕێ وان رەفتارێ د گەل دکەت. ل شەڤەرۆکەکێ چاڤێ وى ب بەژنا کچکەکا هەڤدە ساڵى دکەڤیت و دکەڤتە د ناڤ داڤێن عەشقەکا دژوارا ئێکلایەنی دا. پشتى چەندین پێکۆڵێن بەردەوامێن سەرنەگر و کۆمەکا میناکێن عەشقاوى، یێن شەیدا و رۆندکڕژین، ناگەهتە مرادا خوە، دلبەرا وى شوو دکەت و بۆ کەسەکێ مووسلى دهێتە ڤەگوهاستن، ئەڤجا ئەو ژى بامەڕنێ دهێلیت و بەر ب وەڵاتێ خوەیێ رەسەنڤە دچیت.

وەکهەڤى و جوداهییا ڤان هەردوو چیرۆکێن ئەڤینداریێ د هەڵوەستەیێ جڤاکى ل هەمبەرى ئەڤینیێ و هێزدارییا ژنێدایە. چیرۆکەک ژ دەرڤەى بامەڕنێیە، لێ ل بامەڕنێ دگەهنە مرادێ و هەر ل وێرێ ژى ب دۆماهى دهێن. چیرۆکا دى ل بامەڕنێ دەستپێدکەت، لێ ناگەهنە مرادا خوە و دۆماهییا هەردوو عاشقان ل دەرڤەى بامەڕنێیە. خاڵا وەکهەڤ ئەوە، کو هەردوو ئەڤیندارى نە ب دلێ ماڵباتا کچێ بوون، ئەوان رزقەکێ باشتر بۆ کچا خوە دڤیا یان پلانەکا خزمانیێ د گەل مالباتەکا دى هەبوویە، کو هەڤبەندى یێن گوندیکانى و عەشیرەتیێ پێ ب هێزتر لێ بکەن، بەهانەیا هەردوو مالباتان ژى بەرژەوەندییا کچێیە(!)، هەروەکو کچ بێ دل و دلینینە، چ ژ بەرژەوەندا خوە نزانن؟ ئانکو وەکو متایەکى سەرەدەریێ د گەل کچێ دکەن، کو دشیاندایە بازارەکێ مفادار (چ ماددى یان مینەڤى یان جڤاکى بیت) پێ بهێتەکرن. لێ جوداهییا هەڵوەستەیێ هەردوو کچان ئەوە، کو د چیرۆکا ئێکێ دا کچ خودان بڕیارە و ژبۆ پاراستن و ب دەستڤەئینانا مرادێ، بەرسینگێ بنەماڵێ دگریت و خوە د گەل خۆشتڤیێ خوە ددەتە رەڤان (پێکڤە درەڤن!). ئەڤجا هەتا مرنێ ژیانەکا خۆش و بەختەوەر و پڕى عەشق ب هەڤڕا دبۆرینن، لێ د چیرۆکا دوویێ دا کچ بێدەستەڵاتە و داردەستێ بڕیارا باب و برایێن خوەیە، ئەڤجا دلدار ب تنێ د ناڤ ئێتوینا عەشقێ دا دکەلیت و دلبەر چ پویتە پێ ناکەت. شاعرەکێ وەکو قۆچانى نەبیت، وەسفکرنا عەشق و ئەڤینییا ڤێ رەوشا دلدارێ شەیدا و سەوداسەر کەفتییە تێدا، نە یا ب ساناهییە. نەئەوە، کو بەردلکا وى چ ئاگەھ ژ ژان و برینێن وى یێن ئەڤینیێ نەبوون، بەلکو هندەک جاران بۆ خوە دکرە مەزناهى، کو چ پویتە پێ ناکەت: "ئێخسیرى بیشۆفى پێ ب خۆڤە نەهێلان هندى ل دۆر من دزڤڕیت، لێ ئەز پویتێ خڕۆى ژى پێ ناکەم... بپ١٠٠". د ڤێ هەڤبەرکرنا د ناڤبەرا هەڵوەستەیێ هەردوو کچان دا، نڤیسەرى دڤێت بابەتێ عەشقێ و ترسیانا ژ عەشقێ بەرچاڤکەت، د حالەتێ ئێکێ دا کچ عاشقە و ژبۆ پاراستنا عەشق و بەرژەوەندا خوە، بەرسینگێ بنەماڵێ دگریت و بڕیارا خوە ددەت. ئەڤجا دکەفتە د ناڤ ژیانەکا خۆش و بێ پەشێمانی دا. د حالەتێ دوویێ دا ترسا ژ عاشقبوونێ خویا دکەت، مادەم دلێ زاهیدایێ ل سەر چ کەسێن دى نینە، ئەڤ نە پویتەپێنەدانە ژ ترسەکا ڤەشارتییا د ناخێ وێدایە، ئەو یا هاتییە فێرکرن، کو عەشق فهێتییە و شەرمەزارکرنا بنەماڵێیە. لێ دەمێ هەست ب راستگۆییا عەشقا وى دکەت، دلێ وێ ژى خوە بۆ دقوتیت و هەستەکا مینا ئەڤینیێ ل دەف پەیدا دبیت، لێ ژ بەر پاشخانا خوە یا پەروەردەیى ب دلپێڤەمانێ نیشا ددەت: "ئەز پێ دحەسیێم.. خۆ کوشت و سۆت، هندەک جاران ژ بێکەسیا وى، ژ ئێشانا وى دلێ من ژى دمینتە پێڤە، لێ چ ژ من ناهێت... بپ١١٢". ئانکو دانپێدانەکە ب بێ دەستهەڵاتیێ و ترسا ژ عاشقبوونێ، هەرچەندە وێ بیشۆف ل بەر پەرجانێ رەزى دیت بوو، هەست ب تیشکێن عەشقا وى کر بوو، کو یا چاڤێن وێ دسمیت، لێ نەشێت چ بڕیارێن ئێکلاکەر ل سەر هەستێن خوە یێن ترسیایى بدەت. لێ هەروەکو کورد دبێژن دل خۆدیکا دلایە، بیشۆف هەست ب ترسا وێ دکەت و حەز دکەت وێ عەشقا خوە یا نەپەن ب کریارا هەڤژینیێ ئاشکرا بکەت و مینا دوو هەڤژینێن عاشق ل بامەڕنێ بژین، دایبابێن خوە یێن گریمانکى، پۆڕێ و گورگۆى وەک خوازگینى دهنێرنە دەف بابێ وێ، لێ بابێ وێ ب توندى رەت دکەت: "هوین ژ دل باوەر دکەن، ئەز دێ کچا خۆ دەمە ئێکێ کەس نەزانیت کییە؟ کوڕێ کێیە؟ ژ کویڤە هاتییە؟... بپ١١٨". ئەڤ رەتکرنە زەنگلا ئاگەهبوونێ ل دەف زاهیدایێ لێددەت و گوھ ل ترپێن دلێ خوە دبیت، یێ خوە ژبۆ عەشقا بیشۆفى دقوتیت، ئەڤجا د دل دا دبێژیت: "ئەگەر ئەز کوڕ بامە دا ڕکێ گرم و ب دەنگەکێ بلند بێژم من دڤێت، ئەرێ من دڤێت، لێ ئەز چ بکەم، ئەز کچم و کچ دارێ شکەستینە... بپ١١٩". ما کێ کچ کرینە دارێ شکەستى؟ ئەگەر بەرژەوەندییا نێرێن بنەماڵێ بیت، هەر کچ ب خوەنە دشێن وى دارى راستکەنەڤە، نە نێرێن جڤاکینە!... ئەڤ بابەتێ پرسا جێندەرى د جڤاکی دا بابەتەکێ درێژە و ب مشەیى یا ل سەر هاتییە نڤیسین. ل ڤێرە تنێ دێ بێژین؛ کو پۆڕێ ئەو دارێ شکەستى ب بڕیارا خوە یا مجد ژ ناڤ دارێن مالباتێ کێشا دەرێ و گەهشتە مرادا خوە، لێ زاهیدایێ خوە ب وى دارێ شکەستیڤە گرت و کەفتە د نهاڵەکا نەخواستی دا.

د چیرۆکا ئێکێ دا، دوو کەس ژ مژێ ڤەدبن و سەرێن وان د بن بانێ مەزەلەکا بچووکڤە دگەهنە ئێک. د پڕانییا جاران دا پشتى هەڤژینى دهێتە پێکئینان، بەرەبەرە ئارێشێن ژیارێ و پتەپتا رۆژانەیا هەڤژینان ئەڤینیێ بەرەف ئولفەت و رێزگرتنێڤە دبەت، لێ د ڤێ چیرۆکێ دا ئەڤینى ژ ناڤ ماڵا هەڤژینیێ بار ناکەت و چاڤێن پۆڕێ هەر ل هیڤیا پێژنا گورگۆى دمینن، گورگۆ ژى ب هەمان گەرمییا وێ رۆژا ژ مژێ دەرکەفتین خوە تێوەر دکەت: "چاڤێن پۆڕێ ب ڕێکێڤە ببوونە ستێرستێرۆک ل ژڤانێ گورگۆى، هەر چرکێنەکا هاتبا گوهى، سەرێ وێ ل وێ سەمتێ دزڤڕاند... بپ٩". ئەڤ شێوازێ بەلیکرنا عەشق و ئەڤینییا دوو هەڤژینان، دبیت پەیامەک بیت، کو پێکئینانا هەڤژینیێ یان ڤێکگەهشتنا ئەڤینداران نە رێژگەها دۆماهیێیە و فەرە هەر یا بەردەوام بیت، هەر کریارەکا ئەڤینیئامێز کارڤەدانەکا ئەڤینیئامێز پێ دڤێت. ئەڤە ئاڵوگۆرکرنا هەستێن پۆزەتیڤێن ئەڤینیێنە د ڤێ چیرۆکێ دا رووداى. نەدوورە ژى هندەک وێنەیێن شعرى یێن پشتى ژیێ خانەنشینیێ بن، نڤیسەر بۆ هەڤژینا خوە دکەتە دیارى؟! نێ رۆماننڤیس پڕانییا بۆیەر و میناکێن دەربڕاندى ژ پاشخانا سەربۆرا خوە یا کەسۆکى ڤەدژینن. چیرۆکا دوویێ ب کەسەکێ مژدار دەستپێدکەت و سەرتیرا عەشقا وى ب بەرى دکەڤیت، لێ بیشۆف ب هەمان داکۆکییا پەهلەوانێ چیرۆکا ئێکێ، بەڕەڤانیێ ژ ئەڤینا خوە دکەت و هەوڵددەت، کو ب کریارا هەڤژینیێ هەستێن خوەیێن فیریایى یێن نەئاڵوگۆر ئاڵوگۆر بکەت. ئەڤجا ژبۆ هندێ، کو سەرنجا خۆشتڤیێ رابکێشیت و ببیتە کەسەکێ حنێربەند د چاڤێن بابى و گوندییان دا، کۆمەکا کریارێن وەکو فلییان ئەنجامددەت و دبیتە جهێ سەرسۆرمانا پڕانییا خەلکێ بامەڕنێ: "ئەڤ کوڕە بیژیێ قەلێ یە... یێ ژ دفنا ئیبلیسى پەشى، چ چەک نینە ئەو ژێ نەزانیت و دروست نەکەت... بپ٩٤، ...بابۆ ئەڤە کوڕە دەجالە.. هەمیکەرە، هەر کارەکێ وى دەستدایێ هەما ب دەستى ڤە دهێت... بپ٩٥". ل دۆماهیێ ژى، دەمێ هەمى رێک ل بەر دهێنە گرتن و زاهیدا شوو دکەت و دهێتە ڤەگوهاستن، هەوڵا خوەکوشتنێ ددەت، ما ژیان پشتى زهێ بۆ چییە و بۆ کێیە؟ ئەڤە ژى هەمان هەستا پۆڕێ بوو، کو دەملدەست پشتى مرنا خۆشتڤیێ خوە دمریت، گەردیلێن هەناسەیا وێ ل ئاسمانێ بامەڕنێ د گەل باى دفڕین و دگۆتن ما ژیان پشتى گورگۆى بۆ چییە و بۆ کێیە؟ ئەڤ هەردوو عەشقە، عەشقا دوو مرۆڤێن هەچکوهەیى بوون، هەرچەندە: "مرۆڤ بوون و ژ ناڤ مژ و عشقێ زا بوون، جارەکا دى وێ عشق و مژێ داعیرانەڤە... بپ١٦٦"، لێ هەکو کەفتینە د ناڤ بۆیەرێن رۆمانەکێ دا، کو ب خامەیێ محسن قۆچانى هاتبیتە نڤیسین، بێگومان دێ میننە ساخ و د ناخێ مرۆڤایەتیێ دا ژین.

هەروەسا د هەڤدژییەکا هەڤتەریب دا، نڤیسەرى ژبیر نەکرییە، کو چارەسەرى یێن دۆماهیێ بۆ حیکایەتێ بدانیت، مە گۆت حیکایەت (نەچیرۆک یان رۆمان)، چونکو حیکایەتێن فولکلۆرى نە د دۆماهى ڤەکرینە، بەلکو هەردەم ب دۆماهییەکا خۆش یان نەخۆش دهێنە قفلکرن. د چیرۆکا ئێکێ دا ئەو چەندین ساڵ بوون برا و کەسوکارێن جەمیلایێ ل دویف وێ و گورگۆى دگەڕیان، کو بکوژن یان ڤەگەڕیننەڤە ژبۆ سزادانێ، لێ پشتى مرنا بابێ و هەکو دایک دکەڤیتە د سەکەراتا مرنێ دا، داخوازا دیتنا کچا خوە دکەت، کو چاڤێن خوە پێ رۆهنکەت و هەڤژینییا وێ پیرۆز بکەت، ئانکو دا ب دلخۆشى پێکبهێن و راستییا ئەڤیندارییا وێ قەبوول بکەن: "هەکە خودێ حەز کر و ب سەر هەلبووم، دێ ژێک ئاشت بین.... مە چ کەرب د گەل نەمایە، کچا مەیە و ئەم حەز ژێ دکەین... بپ١٦٨-١٦٩". ئەو پەیاما ل پشت ڤى هەڵوەستەى سێ سەمتان ب خوەڤە دگریت، یا ئێکێ گوهۆڕینا رڤێشتانە، کو سەردەم هاتییە گوهۆڕین و بڕیاردەرێن ڤى سەردەمێ نوو جودانە ژ سەردەمێ بۆرى. د گەل گوهۆڕینا هەر رڤێشتەکى کۆمەکا بها و پیرۆزییان ژى دهێنە گوهۆڕین و هەر گەهەکا دیرۆکى بها و پیرۆزى یێن خوە هەنە. یا دووێ دانپێدانە ب هێزا ئەڤینیێ، ئەوا ب سەرێ کچا وان و دلدارێ وێ هاتى، ب سەرێ هەموویان دهێت، هەر تشتەکێ گەلەنپەڕى بیت، فەرە ب نۆرماڵى بهێتە وەرگرتن. یا سیێ ژى سەمتەکا نەپەنا پەیامێیە ژبۆ بازرگان و ئۆلدار و دەستەڵاتدارێن هەڤڕکێن ڤى سەردەمى، کو دۆماهییا هەمى هەڤڕکى و کەربوکینان هەر دانوستاندن و پێکهاتنە. مرۆڤ ب ئەڤینیێ ئافراندنێ دکەت، جڤاک ژى ب ئاشتى و پێکهاتنێ پێش دکەڤیت. د چیرۆکا دوویێ دا، پشتى بزاڤێن هەواڵگێرییا بیشۆفى لاواز دبن، دەستەڵاتدەرێن دەولەتا وى، وى دگوهۆڕن و ئێکێ دى ل شوینا وى دادنن، پاشى دەمێ ژ توخیبێ ترکییا- ئەرمینییا دەربازبووى پاداشتا وى دبیتە گوللەیەکا کوژەک نافچاڤێن وى کون دکەت و ژ ئێشانێن عەشقا خوە رزگار دبیت. ئەڤە ژى بەر ب سەمتا دوو پەیامانڤە دچیت. یا ئێکێ ئەوە، کو سیاسەتێ و ب نەمازەیى دەزگەهێن هەواڵگێریێ چ دایباب و هەڤسۆزى ژ بۆ چ کەسان و چ رەوشان نینە، ئەرک ئەرکە و فەرە بهێتە ئەنجامان، نێ دەزگەهێن هەواڵگێریێ وەکو ئامویر یان روبۆت سەرەدەریێ د گەل مرۆڤان دکەن(!)، مرۆڤان بێى دلینى و شرۆڤەکرن وەکو بەرکێن شەترنجێ دلڤینن. یا دووێ ژى ئەوە، کو عەشق ژ هەر هزر و ئیدیولۆژییەکێ ب هێزترە و تنێ ئەوە خوەییتییا مرۆڤى بەلى دکەت: "د هەمى ژیانا خۆدا من پرسیار ژ خۆ دکر کانێ کیژ بهێزترە ئیدیولۆژیا، یان ژى عشق، لێ بیشۆفى وەسا سەلماند کو عشق سەرى ژ هەمى تشتێن دى دستینیت. تەحلۆ کەنى و د دلێ خۆدا گۆتى پا ئەگەر تە چیرۆکا گورگۆى و پۆڕێ زانیبا دا چ بێژى... بپ١٧٣". 

هەردوو چیرۆکێن داگرتى ژ عەشقەکا سادە و بێگونەھ یان هار و هەمەجى، خواندەڤانى دبەنە د ناڤ کۆمەکا تێهزرین و خوڕکومانى یێن ئازراندی دا، کو هزرێ د پاشخانا خوە یا پەروەردەیی دا بکەن، ئەرێ عەشق مافە یان پێدڤییە یان ژى شەرمەزارییە؟ ئەرێ هەڤژینى دۆماهییا عەشقێیە یان دۆماهییا عەشقێ هەڤژینییە؟ ئەرێ ما نە ئەڤینى پێدڤییەکا سەرەکە یا مرۆڤییە د هەرەما ماسلۆی دا؟ ما تنێ ئەڤیندارێن نەگەهشتین ئێک نەمر دبن یان دشیاندایە هەڤژینێن ئەڤیندار ژى ببنە چیرۆک و نەمر ببن؟ پاشى ما هەڤژینى تنێ سێکس و زان و زێدەکرنا نفشێ مرۆڤییە یان پێکڤە ژیان و هەڤتەمامکرنا هەڤە، ژ بۆ چێکرنا وێ بەهەشتا ل سەر عەردى؟ ما نە ئادەمى ل سەر خاترا حەوایێ دەست ژ بەهەشتا خودایى بەردا و پێکڤە هاتنە سەر عەردى؟ ئەڤە و گەلەک پرسیارێن دى یێن خواندەڤانى نەچار دکەن، کو بەر ب فەلسەفێڤە بچیت.

ئەگەر ئەم ژ لایێ ڤەلسەفیڤە ل ڤان هەردوو چیرۆکان بنێڕین و خوە داهێلینە د ناڤ هزرکرنا نڤیسەری دا، دێ بینین، کو نڤیسەرى ل گۆرەی فەلسەفا فلادیمێر سولوفیۆڤ (١٨٥٣- ١٩٠٠)[1] سەرەدەرى د گەل ئەڤینیێ کرییە. سولوفیۆف ددەتە خویاکرن، کو کەسایەتییا مرۆڤى ب ئەڤینیێ کوبارتر و هەژیتر لێ دهێت، بەرژەوەندێن کەسۆکى دبەزینیت و مرۆڤى بەر ب پاقژى و بێگەردییا گیانیڤە دبەت. ئەڤینی ئەزئەزین و پویتەدانا مە ژ خوەییتیێ بەر ب یێ دیڤە دبەت. بیشۆفى و گورگۆى ژى ئەڤە یا کرى، کو ئەزئەزین و بەرژەوەندییا خوە یا کەسۆکى قوربانى دلبەرێن خوە کرن، ئەڤە ژى مە دگەهینتە وێ باوەرێ، کو مەرەما سەرەکییا ئەڤینییا وان نە ڤێگەهشتنا جەستەیى بوویە (سێکس)، هەرچەندە جەستەى ژى تیشکێن خوە یێن هەڤسارکرنا ئەزئەزینێ هەنە و سێکس، کو ئێکە ژ هەرسێ چوکلێن سێگۆشەیا خوەڕسکێن مرۆڤى (بایولۆژى، سێکسى، پایەدارى)، مرۆڤى بەر ب تەنابوونەکا دەروونى و بوهژینا د ناڤ قەرینى/ێ دا دبەت و خوەییتیێ دکەتە ژیانەکا ب هەڤڕا. لێ ئەگەر سێکس ئارمانجا سەرەکییا ئەڤینیێ بایە، پشتى پرۆسا هەڤژینیێ و ئەنجامدانا کریارا سێکسى، دا بەربەرە بەر ب کزبوونێڤە چیت و د باشترین رەوش دا دبیتە ئولفەت، ئەگەر نەبێژین دێ د نهاڵا ئارێشێن ژیانا رۆژانە دا بەرزە بیت!... لەوا دێ شێین بێژین، کو ئەڤینى (یان سێکس و ئەڤینى) خوەدیتنا د ناڤ یا/ یێ دى دایە، هەڤسارکرنا ئەزئەزینا فیترى و گرنگیپێدانا یێ دییە. دبیت ئەڤە بیت شرۆڤەیا وێ چەندێ، کو سەرەراى نەبوونا زارۆکان گورگۆى هەوڵ نەدا چ ژنێن دى بینیت، هەرچەندە ل گۆرەی عورفێن جڤاکى دا یا قەبوولکرى بیت (تەنانەت پۆڕێ ژى دا تێگەهیت و قەبوولکەت!)، هەروەسا بیشۆفى هەوڵ نە دا ل ژنەکا دى بگەڕیێت و گەرەوا سەتمینا عەشقا خوە پێ تژیکەت، لێ وى هەوڵدانا خوەکوشتنێ کر (ب ئاگرى نە ب تشتەکێ دى)، هەروەکو دڤێت بێژتە مە، کو فەرە ب ئاگرێ عەشقا خوە بسۆژم. مرۆڤ دشێت ئەڤیندارەکێ راستەقینە بیت، بێى ڤێکگەهشتنێ و ئەنجامدانا کریارا سێکسى، مینا ئەڤینا بیشۆفى، هەروەسا ژى دشێت بێى ئەڤینى کریارا سێکسى بکەت و خێزانەکێ پێک بینیت، وەکو شووکرنا زاهیدایێ. ئەڤینى و هەڤژینى دوو پرۆسەیێن ژێکجودانە(!)، یا ئێکێ بوهژین و ماندلاکرنا خوەییتى و ئەزئەزینێیە، یا دوویێ پرۆژەیەکێ چێکرنا یەکەیەکا جڤاکییە ژ پێخەمەت دۆماندنا نفشێ مرۆڤان، لێ ئەگەر هەردوو پرۆسە د دەمجهەکی دا گەهشتنە ئێک و پێکڤە گەشبوون، هینگى دێ ژیانەکا مشتى خۆشى و بەرهەمدارییا، وەکو ژیانا پۆڕێ و گورگۆى بیت.

ئەڤا بۆرى لایەنەکێ خواندنا رۆمانا (عەشق و ئەوێن ژ مژێ بووین) بوو، ل دەمێن بهێت دێ سەرەدەرییێ د گەل لایەنێن دى یێن رۆمانێ کەین، چونکو رۆمان نە وەکو کورتە چیرۆکێ، سەرەدەرییێ ل گەل کۆمەکا بۆیەر و کەسایەتى و پەیامان و دەمجهێن جیاواز دکەت.