ئەڤینی وەغەرەكە ژبۆ لێگەریانێ

تورین: لێگەریان ل جێمکێ گیانى

گەنجەكێ شاعر و رۆژنامەنڤیس، خوە بەرهەڤ دكەت كو سەفەرەكا لێگەریانێ ژبۆ دیتنا فەزایەكێ بەرفرەهترێ حەز و خەون و دیتنێن خوە بكەت. ئەڤ سەفەرە مینا خەونەكێیە ژبۆ پەهلەوانی و نڤیسەر مینا كەسێ سیێ یێ ئاخفتنكەر سەرهاتی و بیرەوەری یێن وی ڤەدگێریت. د ڤێ ڤەگێرانێدا، بەحسی پەهلەوانەكا بەرجەستەكری یا ڤەشارتی ل سەر گورەپانا بۆیەران و ئامادە دناڤ خەیال و نڤیسین و كومپیۆتەرێ پەهلەوانیدا دكەت. ب ڤێ چەندێ ژی، میناكێ پەهلەوانەكا لاوەكی ب خۆڤە دگریت. ئەڤ پەهلەوانە، ئەوا ب ناڤێ "تورین" د هێتە نیاسین، ب رێكا چاتكرنێ، چیرۆكەكا ئەڤینیێ دگەل پەهلەوانێ سەرەكی دروست دكەت و ئەڤ چیرۆكە دبیتە هێڤینێ هەلێڤرینا هەستێن فیرهایی و هەلگرتی یێن پەهلەوانی و نڤیسەری هەردووان.

ئەڤە پوختەیێ ناڤەرۆكا ڤێ رۆمانا ب ناڤێ (تـورین: لێگەریان ل جێمکێ گیانى)^*. ئەڤ رۆمانە یان باشترە بێژین (نوڤلێت)، ژ نەھ پشكێن پێكڤە گرێدایی پێك دهێت و (١٢٤) لاپەران ب خۆڤە دگریت. ئەم د كارین بێژین كو ئەڤە نوڤلێتەكا ئەڤینداریێیە دناڤ جڤاكەكێ مشتی هەڤڕكی و دەردەسەری و ڤالا ژ هەستێن ئەڤینداریێ. نڤیسەری ڤیایە بۆ ساتەوەختەكی (خو ئەگەر كورت بیت ژی)، خواندەڤانی وەكو مرۆڤەكێ گیاندارێ خوەدی هەست و هزر و دلینی، ڤەگەرینتەڤە مرۆڤانی یا وی یا ئۆمێدەوار و مشتی هەستێن ئەڤینی و خۆشی و لەززەت و پێكڤە ژیانێ. سەردەمێ رۆمانێ، پشتی سالا ٢٠٠٣ یە كو حكومەتا عیراقێ هاتە هەلوەشاندن و لەشكەرێ ئەمێریكی هاتە د عیراقێدا، لەوا هندەك نڤیسەر ب داگیركەر دنیاسن. لێ د هەمان وەختدا ژی، هندەك نڤیسەرێن دی هەنە لەشكەرێ ئەمێریكی ب قورتالكەرێ عیراقێ د هەژمێرن. جهێ بۆیەرێن رۆمانێ، هەردوو باژێرێن دهۆك و مووسلن، یێ ئێكێ باژێرەكێ كوردییە و د بن دەستەلاتا هەرێما كوردستانێڤەیە، یێ دووێ باژێرەكێ تێكهەلەیە ژ عەرەبان و كێماتییەكا كوردان، ل بن دەستەلاتا حكومەتا ناڤەندیڤەیە.

لێگەریانا ل جێمکێ گیانى

هەر بەرهەمەكێ وێژەیی، سەرناڤەك یان تایتلەك هەیە كو دبیتە كلیلا دەرگەهێ دەقی، لێ هندەك جاران و هندەك نڤیسەر، ژبلی ناڤێ سەرەكی یێ دەقی، ناڤەكێ دی یێ لاوەكی ژی بۆ دادنن. ئەڤ ناڤێ لاوەكی دبیتە داكۆكیكرنا ل سەر تایتلی، یان ژی مینا شرۆڤەكرنەكا كورتە بۆ سەرناڤی. ناڤێ رۆمانێ تورینە، كو ناڤەكێ سادەیە و ژ دوو برگەیان پێك د هێت. ژلایێ فەرهەنگیڤە ب رامانا جوان و ژێهاتی د هێت. ژلایێ جڤاكیڤە ژی، ژبۆ ناڤێن كەسان (ب نەمازەیی كەسێن مێ) د هێت. ئانكو ئەم د كارین بێژین كو ئەڤ ناڤە، ناڤێ كچەكێ یان ژنەكێ یان هەر كەسەكا دی یا مێ یە. ئوو دەمێ ئەم خوە بەرددەینە دناڤ بۆیەرێن رۆمانێدا، دێ بینین كو تورین ناڤێ پەهلەوانەكا كاریگەرە، هەرچەندە ئەڤ پەهلەوانە دناڤ بۆیەرێن كەتواریدا بەرجەستە نابیت، لێ نڤیسەر وێ ئیحایێ ددەتە مە كو ئەڤ پەهلەوانا ل پشت كەوالیسان، ژێدەر و سەدەمێ هەلێڤرینا هەمی بۆیەرێن دی یێن تەمامكەرە. ئوو ژبۆ داكۆكیكرن و سەلماندنێ، ناڤێ ڤێ پەهلەوانێ كرییە تایتلێ سەرەكیێ رۆمانێ.

ناڤێ لاوەكی، ب "لێگەریانا ل جێمكێ گیانی" ب ناڤكرییە. وێ ئیشارەتێ ددەت كو دێ بەحسی لێگەریانەكێ كەت. لێ ئەڤ لێگەریانە، نە لێگەریانەكا هەچكوهەیی یە، بەلكو لێگەریانە ل جێمكێ گیانی. جێمكێ گیانی ژى، ئاماژەیەكا دلینیێ یە ژبۆ لێگەریانا ل ئەڤینەكا گیانی یا بێگەرد. ل ڤێرە ژی، ئەم دێ تۆشی پرسیارەكا دی بین، ئەرێ ئەڤینی یا گیانی یا بێگەرد چەوانە؟ ئوو مادەم ئەڤینی یا گیانی هەیە، رامانا وێ ئەوە كو ئەڤینی یا لەشی ژی هەیە. ژلایێ فەرهەنگی و ڤالیكیڤە، ئەم د كارین بێژین ئەڤینی یا گیانی ئەوە كو تنێ هەستێن بێگەرد ل هەڤ بهێنە گوهورین، بێی كو لەش ب بەر لەشی بكەڤیت. ئوو ئەڤینا لەشی ئەوە كو ب كریارا سێكسیڤە یا گرێدایی بیت. لێ دەمێ ئەم ب كووری و ل گورەی تێگەهێن كەلتۆری سەرەدەریێ دگەل بكەین، دێ هەمبەری هندەك شرۆڤەكرنێن دی یێن هەڤبەند ب ژیان و عورف و عەدەتێن جڤاكی بین.

د كەلتۆرێ كوردیدا، ئەڤینی یا گیانی ئەو ئەڤینییە، ئەوا ژ ناخ و دل و گیانێ مرۆڤی دەردكەڤیت و هەمی ساخلەتێن بالكێش و جوانێن ئەڤینداری پێش چاڤ د كەت، لێ مەرج نینە كریارا سێكسی ب خۆڤە بگریت. هەر ئەڤیندارەك دگەل هەستێن خوە یێن فیرهایی د ژیت و دناڤ خوەدا د كەلیت و مەرج نینە کو ساخلەتێن جوانیێ د ئەڤینداراندا هەبن، چونكو هەردوو حەز ژ هەژیتی و گیانێ هەڤ دكەن. عەرەبان ژی میناكەكێ وەكو ڤێ پێناسێ هەیە دبێژنێ (الحب العذري). لێ ئەڤینی یا لەشی، ئەو ئەڤینییە، ئەوا ب كریارا سێكسیڤە گرێدایی و جوانیێ رۆلەكێ كاریگەر د ڤی جۆریدا هەیە. ئەم د كارین بێژن كو ئەڤینا گیانی، ب راستگۆیی و شەیداییێڤە گرێدایە. لێ مەرەما ئەڤینا لەشی گەهشتنا لەشێ جوانە و نەدوورە یا مشتی درەو و دەربڕاندنا هەستێن سەختە و خاپینۆك بیت. یان ئەگەر ب سادەیی هزر كەین، دێ شێین بێژین كو ئەڤینا گیانی، پێڤەگرێدانەكا خودایی و لێدانێن دلەكێ پڕ سۆز و سەرەدەری یێن نە هۆشی یا مرۆڤینە، كو د گەهتە ئاستێ بوهژاندنێ. لێ ئەڤینا لەشی، پێڤەگرێدانەكا ماددی یا جڤاكی و هزركرنەكا بەرهۆزا مەرەمدار و سەرەدەری یێن هۆشێ مرۆڤینە، كو مرۆڤ ب پلان و ژیرمەندانە پێنگاڤێن خوە بۆ د هاڤێت. لێ ب هزرا من، پێناسە یا ئەڤینیێ ئەوە ئەوا مە ب ناڤێ ئەڤینی یا گیانیڤە گرێدایی. ب ڤێ چەندێ ژی، تنێ یەك جۆرێ ئەڤینیێ د مینیت كو ئەو ژی یان ئەڤینە (كو مرۆڤ ب هەمی هەست و نەستێن خوە یێن بەرهۆز و نەبەرهۆزڤە، د كەفتە دناڤ دلینی یا دەریایەكا بێ بندا)، یان ژی نە ئەڤینە (كو مرۆڤ ب پلانەكا دیراسەتكری یا مەرەمدار هندەك هەستێن جوانێن تەییسۆك ژبۆ گەهشتنا مەرەمەكا دیاركری دەردبڕیت). ئەگەر وەسا بیت، پا ئەڤ دلینی و سەرەدەری یێن دی یێن ژ دەرڤەی ڤی چوارچۆڤەی دێ چ بێژینێ؟

هەلبەت د شیاندایە كۆمەكا تێرم یان ناڤێن جودا جودا ل سەر دانین، لێ نە ناڤێ ئەڤینیێ بیت. ئەم د كارین بێژینێ ئولفەت، هەڤبەرژەوەندی، پلانا ب دەستڤە ئینانا بەرژەوەندەكا تایبەت، كریارێن سێكسی یێن ئاژەلی... هتد. لێ ئەوا نڤیسەر ب رێكا پەهلەوانێ خوە لێ د گەریێت، ئەڤینییە. ئەو ئەڤینی یا هەر (شەش!) هەستەوەرێن مرۆڤی تێدا پشكدار د بن و دیتنا ژیانەكا خۆش و بەختەوەر ژێ پەیدا دبیت، چوئكو ئەڤینی بەختەوەرییە.

ئەڤینی وەغەرەكە ژبۆ لێگەریانێ

رۆمان ب حەزەكا دژوارا وەغەرەكا بەر ب ستەمبۆلێڤە دەست پێ دكەت، یان ژی نە دوورە خەونا وەغەركرنێ بیت؛ "ئەڤجا دەركەفتنە ژ گۆما كەتواری بەر ب جیهانەكا قەشەنگڤە كو هەردەم هزرێ تێدا دكەت.. بپ٩". د ڤێ هەڤۆكێدا، نڤیسەر ئیشارەتەكا ئاشكرا ددەتە وێ چەندێ كو یێ دناڤ گۆمەكا راوەستایی یا كەتواریدا دژیت و هەمی خەون و حەز و هزرا وی ئەوە كو ژێ دەركەڤیت. ل ڤێرە، دەركەفتن ب رامانا رەڤینێ ناهێت، چونكو رەڤین هەولدانا رزگاربوونێیە ژ رەوشەكا گەفدار و نالەبار، ئوو جهێ بۆ درەڤیت یێ نە دیار و مژدارە. لێ مادەم ئیشارەت دایە جیهانەكا قەشەنگ و هەردەم هزرێ تێدا دكەت، ئەڤە وێ رامانێ ددەت كو دێ ب كریارەکا لێگەریانەكێ رابیت. هەرچەندە كەتوار ب گۆمەكا مەند و راوەستیایی سالوخەتدایە، لێ هەبوونا سەمتەكا قەشەنگ، نیشانا هەبوونا ئۆمێدەكا چاڤەرێكرییە. نڤیسەری وەسا خویا كرییە، كو پەهلەوانێ وی یێ د رەوشەكا نالەبار و كەتوارەكێ مەند و مصمت بووییدا د ژیت. ئوو ئەڤ ژیانا نەخوازیار، بەرێ وی ددەتە دوو سەمتێن دیاركری: سەمتا ئێکێ، تەسلیمبوون. بێزاربوون. رەڤین ژبۆ خوەرزگاركرنێ (چ جەستەیی بیت یان دەروونی). سەمتا دووێ، هزركرن. هیڤیداری. لێگەریان ل ئۆمێدەكا هەلاویستی. وەغەرەكا بەر ب زڤرینێ.

نڤیسەری، سەمتا دووێ ژبۆ پەهلەوانێ خوە هەلبژارتییە و ب رێكا دەركەفتنێ ژ دۆخەكێ نەخۆش بەرەف دۆخەكێ خۆش و قەشەنگ ئاشكرا كرییە. لێ نە دوورە، ئەو دۆخێ خۆشێ پەهلەوان ژێ خەبەر ددەت، نەخۆشتر بیت ژ دۆخێ هەیی، یان ب كێمی هندەك لایەنێن خۆشیێ ب خۆڤە بگریت و هندەك لایەنێن دی یێن نەخۆشیێ ژێ پەیدا ببیت. هەر چەوا بیت، نڤیسەر خوە ل ڤێ چەندێ ناكەتە خودان و وێ هزرێ ددەتە خواندەڤانی كو پەهلەوانێ وی دێ وەغەرەكا درێژا مشت ژ خەبات و بەرخودانێ كەت هەتاكو د گەهتە رێژگەهەكا دیاركری كو فەزا یێ بەرفرەهێ ستەنبۆلێیە.

بەروڤاژی پێشبینی یا خواندەڤانی، نڤیسەر ب شارەزایی رۆلێ خوە یێ ڤەگێرانا چیرۆكێ دكەتە ددەستێ پەهلەوانێ خوە یێ سەرەكی و بەرێ خواندەڤانی ددەتە پەهلەوانەكا دی یا ڤەشارتی ل پشت كەوالیسان، كو رۆلەكێ دی یێ نیمچە سەرەكی د ڤێ چیرۆكێدا ببینیت. یان ب كێمی، بكەتە هێڤێنێ ڤەگێرانێ و ئازرێنەرا تێهزرین و پێداچوونێ. دبیت مەرەما نڤیسەری ئەو بیت، كو ژ قالبێن هەچكوهەیی یێن بابەتێ ئەڤینیێ دەركەڤیت و ڤیا بیت هەڤسارێ موبادەرێ بكەتە ددەستێ كچێدا، كو ئەڤ سەردەمێ ئەم تێدا دژین سەردەمێ داكۆكیكرنا ل سەر مافێن ژنێیە و هەمی دەزگەهێن مێدیایی، بیاڤەكێ مەزن و بەرفرەھ ددەنێ. یان دبیت نڤیسەری هەولدا بیت هزرێ د وێ چەندێدا بكەت كو ئەگەر كچ د بابەتێن ئەڤینیێدا دەسپێشخەر و ئەكتیڤ بیت، دێ هەڤبەندی یێن دناڤبەرا كچ و كوراندا چەوا هێنە ئاراستە كرن (ئەڤە ژی ب تەنا خوە بابەتەكێ جڤاكیێ گرنگ و هەژی ل سەر راوەستانێیە؟!) یان ژی، نەدوورە ڤیا بیت بێژیت كو د سەردەمەكێ نالەبارێ مشتی كوشتن و ترساندن و تەنگەزاریێدا، هەمی تشت سەروبن دبن و ئەڤ بێسەروبەرییە، كریارا ئەڤینیێ ژی ب خۆڤە دگریت. نە دوورە ژی ئەڤ سەربۆرە ب سەرێ نڤیسەری ب خوە هاتبن (یان ب سەرێ هەڤالەكێ وی هاتبن) و وی ڤیا بیت ب شێوازەكێ وێژەیی دناڤ رۆمانەكێدا بۆ خواندەڤانان ڤەگێریت.

ب هزرا من، ئەڤ هەمی گریمانە ب شێوەیەكێ راستەوخۆ یان نەراستەوخۆ دناڤ بەرپەرێن ڤێ رۆمانێدا دهێنە دیتن. ل دەسپێكێ بەحسی پەهلەوانێ خوە دكەت كو یێ ل ئەڤینی یا كچەكێ دگەریێت، خەونا خوە پێ ب جهبینیت؛ "سەرەرای هەمی سەربۆرێن سەرنەكەفتی یێن چل بوهارێن ژیێ خوە پێ بۆراندین، هێشتا یێ ل وێ ژنا خەون دگەریێت.. بپ١٠". پاشی ژنشكەكێڤە، تورین هەمی ژیانا خەونێن وی داگیر دكەت و دبیتە سەرمیرا هەمی بابەتان. هەر رۆژ بێی ژڤانەكێ بەستی و پلانکرى، هەست و نەستێن پەهلەوانی، بەر ب كومپیۆتەریڤە دهێنە راكێشان. چاڤێن وی، چاڤچەراندنێ ل پەیڤێن تورینێ دكەن. پەیڤێن وێ ژى، خەونەكا هەلاویستی بۆ دروست دكەن، کو غروورا وی یا نڤیسینێ (ئەو غروورا ئەو بۆ دنڤیسیت) پێ تێر دبیت. ئەڤجا ماسنجەر و شاشا كومپیۆتەری ب گیان دكەڤن و میناكێ تورینێ دهێتە شوینێ؛ "ئەرێ ما دبیت ژنەكێ چ جاران، نە ئەز دیت بم و نە دەنگێ من بهیست بیت، ب ڤێ هەمی دژواریێ حەز ژ من بكەت؟.. بپ٢٠". ما بوچی نە! ل دەمێ هێشتا گەنج، دلێ وی د چوو هەڤسوویەكا وی و هەردەم ب رێكا دانوستاندنێن دەربارەی شعرێ دگەهشتنە ئێك، یان ب رێكا دەفتەركێن خواندنگەهێ، پارچە شعر ل هەڤ د گوهورین. پشتی ئەڤینی دسینگێ واندا پەنگیایی و پەهلەوانێ كور چ دەسپێشخەری نە كرین، رۆژەكێ وێ كچێ نامەكا كورت دا ڤێ كو هەلویستەكێ دەسپێشخەریێ تۆمار بكەت؛ "دبیت تو ب ڤێ ناما من سەرسۆرمان ببی، لێ ئەز شەیدا یا تەمە، ل دانپێدان و دەسپێشخەری یا من نەگرە. من تو دڤێی.. بپ٢٧". لێ سەرەرای ڤێ خوینگەرمی و حەزا ئەڤینییەكا بێگەردا گیانی (ددەسپێشخەری یا ئێكێدا)، پشتی خێزانا كچكێ ب ڤێ ئەڤینیێ د حەسیێن، ژێ دوور دكەن: "لێ ئەو نە دشیا ژبیر بكەت، چونكو ئەڤینا وی یا ئێكێ بوو.. بپ٣٠". د دەسپێشخەری یا دووێدا ژی، دەمێ هەڤدیتن روو ددەت، ژ هەڤدوور دبن؛ "ئوو دسەر ڤێ نێزیكی و هەڤدیتنا چاڤەرێكریدا، كو ب شەڤێن درێژ ل هیڤیێ ما بوون. لێ هەست پێكرن كو ئەو رەونەقا بەری نهۆ دچاڤ و گیانێن واندا یا كز دبیت، بلەز ژێكڤە بوون و هەڤبینا وان ب داوی هات.. بپ١٢٢". ئانكو د هەردوو حالەتێن دەسپێشخەری یا كچێدا، ئەڤینی سەر ناگریت. ئەڤە ژی جهێ ئازراندنا هندەك پرسیارێن دی یێن كەلتۆری و جڤاكییە.

هەلبەت د هەردوو جاراندا، ئەگەر كور دەسپێشخەر بایە، دا بۆیەرەكێ سروشتی بیت و رۆژانە ب دەهان چیرۆكێن ئەڤینیێ د جڤاكێ كوردیدا د هێنە بنگۆر كرن. لێ دەمێ نڤیسەری هەولدایی كو دەسپێشخەریێ بكەتە ددەستێ كچێدا، یا فەر بوو ب كێمی هێزەكێ یان بەردەوامییەكا درێژتر بدەتێ. د حالەتێ ئێكێدا، چیرۆك ب زانینا خێزانا كچێ ب دوماهی دهێت. دحالەتێ دووێدا ژی، ب هەڤدیتنێ ب دوماهی دهێت. ب ڤێ چەندێ ژی، ئەم نەچار دبین كو هزرێ د پەهلەوانیدا بكەین و بەرێ مە دێ چیتە وێ مگرتیێ كو شاشی ل دەف پەهلەوانییە. ئەو خالا ئەم پالداین كو ل سەر ڤێ رەوشێ راوەستێین ئەوە كو د جڤاكێ كوردیدا، هەردەم كور دەسپێشخەریێ دكەت، نە ژبەر هندێ كو كچێ شیانێن ئەڤینیێ نینن، یان نەشێت دەسپێشخەر بیت، لێ وەكو كەلتۆرەكییە و بوویە رەفتارەكا نۆرمالا كەساتی یا جڤاكی ژبۆ هەردوو توخمان. نەدوورە ژی نڤیسەری ب شێوازەكێ دی سەح كر بیتە ڤی بابەتی، كو وەكهەڤییەكا تەڤاڤ و بێ كێماسی دناڤبەرا نێر و مێیاندا پەیدا كەت. گەلەك ژ چالاكڤانێن بیاڤێ مافێن ژنان، ڤی ئالای بلند دكەن و داخوازا وەكهەڤییەكا تەڤاڤ دكەن و چ پویتەی ب بابەتێ رۆلێن جڤاكی (جێندەریێ) نادەن. ئەو ب خوە، جوداهی یێن سێكسی ئەو جوداهی یێن بایولۆژی و جەستەیینە دناڤبەرا ژن و مێراندا و ب پێكهاتەیێ چێبوون و ئافراندنا میناكیڤە هەڤبەندن. لێ جوداهی یێن جێندەری، ئەو جوداهی یێن د كار و كریار و رۆلێن جڤاكیدا دهێنە دیتن. بابەتێ دەسپێشخەری یا زەلامی ژبۆ خویاكرنا ئەڤینیێ، دكەفتە دچوارچۆڤێ جێندەریدا. هەرچەندە بابەتێن جێندەری نەجهگیر و هەتا هەتایینە، چونكو نەدوورە زەلامەك بكاریت ب رۆلێن جێندەری یێن ژنەكێ راببیت. لێ بابەتێ جوداهی یێن سێكسی بابەتەكێ جهگیر و هەتا هەتایییە، چونكو چ جاران زەلامەك نەشێت زارۆكەكی بینیت، یان شیرى ژ سینگێ خوە بدەتە شیرخۆرەکى. لێ دسەر ڤێ چەندێ را ژی، بابەتێن جێندەری دكەڤنە دناڤ نورم و عەدەت و عورفێن جڤاكیدا. هەر گوهورینەك یان بازدانەكا ل سەر بهێتە كرن، دێ بەرێ مە دەتە دویفچوونا مەرەمێن ڤەشارتی یێن نڤیسەر پالدایی كو هەلویستەكێ هۆسا وەرگریت.

زێدەباری ڤان هەردوو دەسپێشخەری یێن ب سەرنەكەفتن ب دوماهی هاتین، نڤیسەر د بابەتێ نەزوەیا بەروەختا پەهلەوانیدا ژی، دەسپێشخەریێ دكەتە ددەستێ ژنێدا. دینا هەڤالەكا پەهلەوانییە و ناڤێ وی ل سەر مێڤانێن فیستەڤالا وێژەیی زێدە دكەت، كو بگەهنە ئێك و هەڤ ببینن. دینا تەلەفۆنێ بۆ دكەت؛ "... ئەز یا باشم، ژ تە خەریبم. ئەز یا ل دهۆك ژبۆ پشكداریكرنێ د فیستەڤالەكا رەوشەنبیریدا، رێكخراوەكێ یا سازكری، تە دڤێت دگەل مە پشكدار ببی؟.. بپ٣٧". وەسا دیارە كو نڤیسەری ڤیایە رۆلەكێ ئەكتیڤ و كاریگەر بدەتە توخمێ مێ و ب ڤی شێوازێ دەسپێشخەریێ، دەربڕینێ ژێ بكەت. لێ وەكو كەسەكێ دناڤ جڤاكیدا كو بۆ دژیت و پێ دژیت، نەشیایە خوە ژ پاشخانا خوە یا كەلتۆری و رەفتاری یا كەتواری رزگاركەت. ئەڤجا هەمی هەولێن وی یێن وەكهەڤاندنێ دپراكتیكێدا سەرناكەڤن. ئوو نە دوورە ژی نڤیسەری ڤیا بیت هەست و غروورا زەلامەكێ رۆژهەلاتی پێشچاڤ بکەت، کو ب دلخۆشى بەحسی دلدار و بەردلکێن خوە دکەت. ئەڤ خویاکرنێن مشە جاران ب زێدەرۆییڤە دهێنە دەربراندن، ئاماژەیەکا خۆڤینیێ یان قەرەبووکرنا هەستەکا ب خوەکێمدیتنێ ژێ دەردکەڤیت. وەسا دیار دکەت كو هند كەسەكێ ژێهاتی و گرنگە، ژن بۆ شێت دبن. زەلامێن رۆژهەلاتی، هەردەم شەهنازیێ ب فڕە هەڤبەندی یێن خوە یێن دلینیێ و سێكسی دبەن. هەرچەوا بیت، نڤیسەری وەغەرەكا لێگەریانێ كرییە درێكا پەهلەوانێ خوەدا، داكو جێمكێ گیانێ خوە ببینیت و خەونێن خوە یێن هەلاویستی و پرۆژە یێن خوە یێن خەونۆكی پێ ب جهبینیت. ئەو ب خوە بەحسی رەفتارا خەونۆكی یا پەهلەوانێ خوە دكەت و دبێژیت: "هەڤالێ وی یێ نیڤ دینەكە عەزیزە، هەردوو ژ مووسل هاتینە و رۆژانە ل سەر پەرتوكخانێن گازی و جزیری دگەریێن و بیری یێن رۆژانێن مووسل و جاددا نەجەفی دكەن.. عەزیز كابرایەكێ خەونۆكییە و د ڤێت ڤەگەریتەڤە ناڤ كەتواری، لێ ئەو كەسەكێ كەتواركییە و د ڤێت دگەل خەونا خوە بژیت.. بپ٨٧". ب ڤێ داخویانیێ نڤیسەر بۆ مە خویا دكەت كو ئەگەر وەغەرا وی یا بەر ب ستەنبۆلێڤە نەرەڤین بیت و ژبۆ لێگەریانێ ساز كر بیت. ئەڤ حەزا وی یا ژیاندنێ دناڤ خەونەكێدا، رەڤینەكا ئاشكرایە ژ كەتواری و یێ ژ رەوشا هەیی درەڤیت.

د پڕانى یا وان رۆمانێن سەرەدەریێ دگەل كەتواری یا جڤاكی دكەن، نڤیسەر كۆمەكا رەفتار و دیتن و هزرێن خوە یێن جڤاكی یان ئیدیولۆژی ب پەهلەوانیڤە گرێددەن. نە دوورە ئەڤ رەڤینە یا خوەییێ نڤیسەری بیت و ئیشارەتەك بیت ژبۆ رەتكرنا رەوشا هەیی، نەمازە نڤیسەر خەلكێ باژێرەكییە كو د ڤی سەردەمیدا مشتی كوشتن و تیرۆر و نەدادپەروەری یا جڤاكییە. درەوشێن هۆسادا (ژلایەنێ دەروونیڤە)، نڤیسەر بەر ب سەردەمێن تەنا دزڤریت یان پاییزۆکان ب رۆژێن خوە یێن بۆری دبێژیت. لێ چونكو نڤیسەر شاعرەكێ گەنجە و هێشتا بێزاربوون و تەسلیمبوون، دناڤ گەهێن پەیاما ویدا نە شینبووینە، لەوا بەر ب خەونەكا چاڤەرێكری و كەتوارەكێ گریمانكیڤە دچیت. ژبۆ ڤێ مەرەمێ ژی، بەرێ پەهلەوانێ خوە دایە وەغەرەكا لێگەریانێ؛ "سەرەرای هەمی سەربۆرێن سەرنەكەفتی یێن چل بوهارێن ژیێ خوە پێ بۆراندین، هێشتا یێ ل وێ ژنا خەون دگەریێت.. بپ١٠". ئانكو یێ وەغەرا بەردەواما لێگەریانا پەهلەوانی (ل جێمكێ گیانێ خوە) بەلی دكەت. لێ دگەل بۆیەرێن پێكڤە گرێدایی یێن رۆمانێ، نڤیسەری هەولدایە كو مژدارییەكێ بێختە سەر وەغەرا لێگەریانا پەهلەوانی، ئەرێ ل جێمكێ گیانیێ خوە دگەریێت یان ژی ل هەڤبەندی یێن سێكسی یێن هەمەجۆر دگەریێت و ل پشت پەردە یا لێگەریانا جێمكێ گیانی ڤەدشێریت؟! چ گومان تێدا نینن كو بابەتێ رۆمانێ چیرۆكەكا ئەڤینیێیە. لێ پرسیار ئەوە كا نڤیسەری دڤێت کیژان شێوازێ ئەڤینیێ بەحسكەت و بدانتە سەر مێزا دانوستاندنێ؟ ئەڤینی یا دناڤبەرا كور و كچاندا؟ ئەڤینی یا دناڤبەرا نێر ومێیاندا ؟ ئەڤینی یا مرۆڤی بۆ كاغەز و شعر و وێژەیەكێ جوان؟ ئەڤینی یا مرۆڤی بۆ خێزانێ، باژێری، وەلاتی یان نەتەوەی؟ یان ژی ئەڤینی یا مرۆڤی بۆ خودێ تەعالا؟

ئەگەر ئەم ب هووری ب هەمی رێزك و رامانێن ل پشت هەڤۆكێن ڤێ رۆمانێدا بچین، دێ بینین كو نڤیسەری یێ هەولدای ڤان هەمی شێوازێن ئەڤینیێ تێكهەلكەت و ب بوهژینیت و پێكهاتەیەكێ نوو یێ ئەڤینیێ ژێ چێكەت، كو بكاریت ببیتە جێمكێ گیانێ پەهلەوانێ وی. ئەڤینی ل دەف نڤیسەری نەدەربڕینا هەستا دوو مرۆڤانە، سۆز و پەیمانان ددەنە ئێك كو ب ئولفەت و حەز ژێ كرن ژیانا مایی ب هەڤرا ببۆرینن. لێ ئەڤینی ل دەف وی حالەتەكێ گیانیێ پوختە، كو هەژی لێگەریان و دویفچوونێیە. ژبۆ ڤێ چەندێ ژی، ل پاشخان و كەلتۆرێ خوە یێ جڤاكی زڤڕییە و دیتن و تێهزرینێن خوە یێن كەسۆكی ل سەر باركرینە. كۆمەكا بابەتێن جڤاكی و كەلتۆری و رەوشەنبیری و رەوشێن تایبەتێن دەروونی، دناڤ ڤان ١٢٤ بەرپەراندا هەلگرتینە و ب ئاوایەكێ شعركیێ نازك دەربڕین ژ ئەڤینا خوە یا گریمانكی كرییە.

١. ژن و زەلام:

هەر ژ ئەزەل و هەتا ب ئەبەد، هەڤبەندی یا دناڤبەرا ژن و زەلاماندا، دێ هەر مینیت و ئەڤ هەست و سۆز و دلینی یا ژبۆ ڤی جۆرێ هەڤبەندیێ د هێتە دەربڕاندن، جوانترین و نازكترین و خۆشترین بەرهەمێ وێژەیی پەیدا دكەت. ب درێژاهی یا دیرۆكێ، پڕانى یا فەیلەسۆف و هزرمەند و وێژەڤانان، هەولداینە كو ڤێ هەڤبەندی یا سەرنجراكێش شرۆڤە بكەن. ئەو ب خوە (ژلایێ فیتری و غەریزەییڤە)، هەبوونا ژن و زەلامان ژبۆ مان و زێدەبوون و بەردەوامی یا رڤێشتی مرۆڤی یە. لێ ژ لایەنێن هزری و سۆزی و دلینیێڤە ژی، ژن پالپشتەكا مەزنا زەلامییە ژبۆ پێشدابرن و ئاڤاكرنا جڤاكان. هەروەسا ژن ئیلهام و هاندەرەكا مەزنە ژبۆ داهێنانێن وێژەیی و ئابۆری و سیاسی ژی. ب كورتی، ئەم دكارین بێژین كو ژیانا بێی ژن، چ تام تێدا نا مینیت. ئوو نەدوورە هەر ئەڤ سەدەمێ تام و خۆشی یا ژیانێ بیت، ئادەمی و هەوێ ژیانا فانی ل سەر بەهەشتا نەمر و بەردەوام چێتراندی. ل هەمبەر ڤێ هزرێ ژی، ژنێ ئەو شیان و رەونەقا ب نك خۆڤەكێشانێ نابیت ئەگەر زەلام نەبن. ئانكو ژن و زەلام هەردوو هەڤ تەمامكەرێن هەڤن و ب هەڤرا خۆشی یا ژیانێ كاملان دكەن.

لێ دجڤاكێن کشتوكالی و كوللەكتیڤدا، ژن وەكو نامووس و شەرەفا زەلامی و پاشی یا خێزانێ د هێتە حسابكرن. ئەڤجا ژبۆ پاراستنا نامووس و شەرەفێ، زەلامی پاراستنا ژنێ كرییە و دكەت. وەكو هەر تشتەكێ دی یێ مولكێ خوە، سەرەدەری دگەل ژنێ دكەت. دهەمان دەمدا ژى، ژبەر وێ ژنا دبیتە مولکێ وى، هەموو موغامەرەیان دکەت و دبیت سەرا رازیکرنا وێ، خوە بدەتە کوشتن ژى. ئەڤ هەولا بەردەواما زەلامان ژبۆ رازیکرنێ و سەرنجراکێشانێ دکەن، نڤیسەر ب ب دلنازکى و ساویلکەیى ل قەلەمددەت، کو هەردەم ب ئاورێن ژنان دهێنە دسەردابرن؛ "ئاخ بۆ دلێن نازك، ناكەڤنە د بن یاسا یێن رۆناهیێ و ڤەكێشانێدا. مینا خێرایی یا برووسیێ، ب ساناهی دهێنە د سەردابرن.. بپ١٩". ئانكو هەردەم ژنە بەرێ زەلامی ددەتە ئەڤینی و د سەردابرنێ. ئەڤە ژی بەركارا وێ پاشخانا دینی و كەلتۆرییە كو هەوێ ئادەم ب خوارنا سێڤا حەرامكری د سەردابرییە و ژ بەهەشتا نەمر دەرئێخستییە. باشە ما نەئادەم بوو کو خودێ هەموو ناڤ نیشا داین؟ ما نە خودێ دارا حەرامکرى بۆ دەستنیشان کر بوو؟ پا چەوا نەدزانى؟ هەلبەت ئادەمى دزانى کو ئەو دارە حەرامکرییە. لێ ژبەر چاڤێن هەوێ، خوە هاڤێتە دناڤ موغامەرەیا مەعصیەتا خودێدا.  هەرچەندە ئەڤ خویاكرنە، نە مەرەما سەرەكی یا نڤیسەرییە، لێ دەربرینەکا نەهۆشییە ژبۆ رەسمکرنا پاشخانا هزرى و رەفتارى یا پەهلەوانى کو تاکەکێ ڤى جڤاکییە.

د ڤێ سەرەدەریكرنا دگەل ئەڤینیێ و هەڤبەندی یێن دناڤبەرا ژن و زەلامیدا، نڤیسەری مینا شاعرەكێ شەیدا ب ئەڤینیێ و ژیانێ و شعرێ، هەڤسارێ هزرێن خوە بەرداینە، كو كۆمەكا شرۆڤەكاری یێن دەروونی ب خۆڤە دگرن. د پێناسەكرن و وەسفكرنا زەلامیدا پەهلەوان دبێژیت؛ "زەلام دیتنە و هەلوێست، ئەگەر یا ئێكێ هەبیت. دێ یا دووێ ژی ب دەستڤە هێت.. بپ٢٦". ئەم دشێین دیتنێ ب هزر و بەرهەستانڤە گرێدەین و هەلوێستی ژی بەر ب رەفتارێڤە ببەین. ل ڤێرە ژی، دێ كەڤینە هەمبەر سێگۆشەیا كەساتی یا جڤاكی یا كەسی، كو ژ (هزر، رەفتار، دلینیێ) پێك دهێت. دەمێ نڤیسەر داكۆكیێ ل سەر هەبوونا هزر و رەفتارێن زەلامی دكەت و دلینیێ پشتگوھ دهاڤێت، یان ب كێمی پویتە پێ ناكەت، بەرێ مە ددەتە وێ هزرا جڤاكی كو دلینی ساخلەتەكە، ب ژنانڤە گرێدایە و هەبوونا وێ ل دەف زەلامی بێهێزییە. هەرچەندە دلینی هەمی جۆرێن هەستێن هەلچوونێ ب خۆڤە دگریت، لێ د تێگەهێن جڤاكیدا، دلینیێ (عاتیفێ) ژبۆ هەستێن سۆزداری و دلوڤانی و دلنازكیێ بكار د هینن. ئەڤە ژی دەبڕینا نەهۆشێ نڤیسەرییە ب پەهلەوانیڤە هاتینە نووساندن. لێ نڤیسەر د مەژیێ خوەیێ هشیاردا، ب ئاوایەكێ دی ل ڤێ تیۆرێ دنێریت و وەسا هزر دكەت كو دیتن و هەلوێست، نیشانێن روخسار و ناڤەرۆكێنە. ئەگەر دیتن روخسار بیت و هەلوێست ناڤەرۆك بیت، ئەم دكارین بێژین كو روخسار گۆتنە و ناڤەرۆك كریارە. ئوو كا چەوا ژبۆ نڤیسینا دەقەکێ هەژى و خۆش، فەرە روخسار و ناڤەرۆك د هەڤسەنگییەكا بەردەوامدا بن، هەروەسا گۆتن و کریارێن زەلامان ژى دهەڤسەنگییەکا بەردەوامدا بن. ئەڤجا ئەم د کارین بێژین کو ئەو گۆتنێن دبنە كریار، فەرە كەساتییەكا ب هێز و پایەدار بۆ خودانێ گۆتنێ پەیدا كەت. ئانكو ئەگەر زەلامی (دیتن/ روخسار/ گۆتن) هەبیت، دێ بیتە خودانێ (هەلوێست/ ناڤەرۆك/ كریار)ێ ژی. ئوو ئەڤ هزرە بیرا مە ل دووانی یا (لەش و گیان) دهینیت، كو دپڕانی یا فەلسەفە یێن كەڤندا هاتییە بەحسكرن. لێ كەساتی و پێكهاتەیێ زەلامی (یان هەر مرۆڤەك بیت)، نە تنێ ژ ڤێ دووانی یا رەهایی پێك دهێت، بەلكو دناڤبەرا ڤێ دووانی یا رەهایی و سادەدا كۆمەكا هەست و پالدەر و ئازرێنەر و غەریزە و هەلچوونێن دلینیێ هەنە كو ب ناخ یان دەروونێ مرۆڤی دهێنە نیاسین.

ژبۆ ژنێ ژی دبێژیت؛ "ژن مێیاتییە و دلۆڤانی، ئەگەر یا دووێ هەبیت. دێ یا ئێكێ مەزنتر لێ هێت.. بپ٢٧". ل ڤێرە ژی ئەم د كارین مێیاتیێ ب میناكێ مرۆڤیڤە گرێدەین كو هزرە یان دیتنە یان ژی بەرهەستكرن، ئوو دلۆڤانیێ ژی ب هەستێن دلینیێڤە گرێدەین. د وارێ پێناسەكرنا ژنێدا ژی چوكلەك ژ سێگۆشەیا كەساتیێ كێمە كو رەفتار یان هەلوێستە. دیسا ل گورەی كەلتۆر و تێگەهێن جڤاكێ كوردی/ ئیسلامی (كو دلینی یا ژنێ ژ یا زەلامی زێدەترە!)، سەرەدەرى دگەل کەسایەتى یا ژنێ کرییە. لێ ئەگەر ئەم هزرا خوە د بابەتێ مێیاتیێدا بكەین، دێ بینین كو هەبوونا خوە یا بەرهەست ژ هەڤدژ یان هەڤكویفا خوە وەردگریت كو نێراتییە. لێ نڤیسەری ب هزركرنەكا ڤالیكی، سەرەدەرى دگەل بابەتێ ژن و زەلامان كرییە، كو دیتنا ژنێ دچوارچۆڤێ مێیاتی یا وێدایە. دیسا ئەڤە ژی هزرەكا جڤاكی یان ئایینی یا ساویلكەیە كو هزركرن و دیتنێن ژنێ بەرتەنگترن ژ یێن زەلامی. ئەڤە دگەل وێ گۆتنا ئایینی دگونجیت، كو "ژن ژ زەلامی كێم دینتر و كێم ئاقلترن". لێ ل گورەى ڤەکۆلینێن دەروونجڤاکى یێن ل سەر کەسایەتى یا مرۆڤى، ئەڤ گۆتنە نەڤالایە ژ شاشیێ. هەرچەندە نڤیسەری رۆلەكێ مەزن دایە پەهلەوانا خوە یا سەرەكی كو ژنە و ب هندەك نیشانێن مەرەمدار ئیشارەتكرییە رۆلێ كاریگەرێ ژنێ دجڤاكیدا، لێ ئەڤ هەولدانێن وەكهەڤكرنا ژنێ دگەل زەلامی، یان ب كێمی ئەكتیڤكرنا وێ د جڤاكیدا، ژ مەژیێ وی یێ هشیار هاتینە دەربڕاندن. ئوو ئەگەر ئەم سەرەدەریێ دگەل نەهۆشی یا نڤیسەری بكەین، دێ بینین كو ب تێهزرینەكا كەتواركی یا جڤاكی دەربڕین ژ ژن و زەلامێن دناڤ جڤاكیدا كرییە. ئانکو دناڤ هەمان هزر و شاشى یێن مژدارێن ئایینى و جڤاکیدا دژیت. ب شێوەیەکێ گشتى، ئەم دکارین کەسایەتى یا ژنێ و زەلامى (ب دیتنا نڤیسەرى) ب روخسار و ناڤەرۆکا هەردووانڤە گرێدەین، هەروەکو دڤى خشتەیێ خوارێدا:

لێ د سەر ڤێ هەمیێ را ژی، دبیت مەرەما سەرەكی یا نڤیسەری، نڤیسینا هندەک دیتن و هەڤۆكێن شاعری یێن جوان بیت. ئوو دەمێ ڤان رێزكان دخوینیت، نەدوورە ببێژیت، کەنگى و چەوا شێواز و هەڵوێستێ من ل سەر ژن و زەلامان هۆسایە؟ دبیت ژى (ئەزێ رەخنەڤان)، دمەرەما نڤیسەرى نەگەهشت بم؟! لێ نەمەرجە کو رەخنەڤان خۆدیكا هزرا نڤیسەری بیت. خواندنێن رەخنەیى، ئاڤاکرنەکا دییە ژبۆ دەقێ نڤێسى، هندەک دبێژن کو داهێنانەکا دییە ل سەر داهێنانێ دهێتەکرن. ئوو هەروەكو مە گەلەك جاران گۆتی، رۆمان خۆدیكا ژیانێیە و دەمێ هەر لەشەك دچیتە بەر خۆدیكێ دێ خوە تێرا بینیت. ئەڤجا دەمێ ئەم دەقی و نڤیسەری ددانیتە بەر خۆدیكێ، دێ ژیارا جڤاكی و دەروونى و پاشخانا رەوشەنبیری یا نڤیسەری تێدا بینین.

٢. ئەڤینی و سێكس:

هندەك هزرمەند و پسپۆرێن بیاڤێ ئەڤینی و سێكسولۆژیێ وەسا هزر دكەن، كو "ئەڤینی هەستا ئەڤینداریێیە پشتی كریارا ئەڤینیێ- مەرەم پێ سێكسە." ئانكو ئەڤینیێ ب كریارا سێكسیڤە گرێددەن. ئەو ب خوە د بنەكۆكا خوەدا، كریارا هەڤژینیێ و چێكرنا خێزانێ ژی، ب هەردوو بابەتێن ئەڤینی و سێكسیڤە گرێداینە. دەربڕاندنا هەستێن ئەڤینیێ، پێنگاڤا ئێكێیە بەر ب گەهشتنا كریارا سێكسیڤە. سێکس دجڤاكێ کوردیدا، ب جووتبوونا رەوا دهێتە كرن، دبێژنێ هەڤژینى (خێزان). ئەگەر ئەم ب نێرینەكا رویت سەحكەینە ڤێ هەڤكێشێ، دێ گەهینە وێ هزرێ كو چێكرنا خێزانێ ل سەر شەنگستێ ئەڤینیێ و شیانێن سێكسی دهێتە ئاڤاكرن. ئەگەر زەلامەكی شیانێن سێكسی نەبن، ژنێ مافێ هەی كو ژێ بهێتە بەردان و شوو ب كەسەكی دی بكەت. ئوو ئەگەر ژنێ ژى ئەو شیانە نەبن، مافێ زەلامییە كو ژنەكا دی بینیت (چ ژنا خوە یا ئێكێ بەردەت یان نە بەردەت). ئەڤ راڤەیە ژبۆ هەستێن ئەڤینیێ ژی راستە. لێ چونكو ئەڤینی هەستەكا مینەڤییە و نەبەرهەستە، ئوو سێكس كریارەكا بەرجەستەیی یە و دهێتە بەرهەستكرن، خەلك پتر سەرەدەریێ دگەل سێكسی دكەت. پڕانى یا نۆژدار و پسپۆرێن دەروونی وەسا ددەنە خویا كرن، كو ژیانا سێكسی یا ژن و مێران، ئەگەرەكێ كاریگەرێ سەركەفتن و بەردەوامی یا خێزانێیە. كێشا هەڤژینی و چێكرنا خێزانێ ب درێژاهی یا دیرۆكێ ئاییردە و عەدەت و بها یێن تایبەت ب خۆڤە گرتینە و مشە جاران گەهشتینە راددەیێ پیرۆزیێ. هەمی ئایینێن ئاسمانی و مەسەبێن سەر ئەردی ژی گرنگییەكا مەزن و سەرنجراكێش دایێ. هەردەم گەنج د بازنەیێ وێ چەندێدا ئالۆز دبن، كا ب ئەڤینی یا دلی یان ب هزركرنێن ئاقلی، كریارا هەڤژینیێ پێك بینن؟! هەرچەندە ئەڤە نەبیاڤێ ڤێ نڤیسینا مەیە، لێ فەرە ب كورتی ژی بیت، ئاماژەیەكا بلەز بدەینێ.

هەڤژینی كریارەكا جڤاكی یا پیرۆزە. ئایینی ئیسلامێ ب نیڤەكا باوەریێ دادنیت، كو ئیمانا مرۆڤی پێ كاملان دبیت. ل گورەی ڤێ پێناسە یا كورت، دوو كەس پێك دهێن كو هەر ئێك هندەك (یان نیڤەك) ژ هەبوویی یێن خوە بینیت و پێكڤە مالەكێ ل سەر ستوونێن ئولفەت و ئەڤینیێ ئاڤا بكەن. لێ چونكو ئەڤینی ب هەستێن كوورێن ناخێ مرۆڤی دهێتە دەربڕاندن و ب كریارا سێكسی و پێكڤەژیانێ دهێـتە بەرجەستەكرن، ئەڤجا نە دوورە دەربڕینێن ئەڤینیێ نەراست بن و ژ هەستێن كووراتی یا ناخ و وژدانێ دەرنەكەڤن، بەلكو پەیڤێن جوانێن رێزكری بن ژبۆ گەهشتنا مەرەما شەریكی یا هەڤژینیێ، كو دچاڤێ جڤاكیدا رۆلەكێ كاریگەر و بەهادار هەیە. ب ڤێ چەندێ ژی، ئەم د كارین ئەڤینیێ ب كریارەكا گیانی یا پوخت و بێگەرد دانین، ئوو پێكئینانا خێزانێ ب كریارەكا ماددی یا مەرەمدار و بەرژەوەندار دانین، نڤیسەر ئاماژە ب ڤێ چەندێ ددەت و دبێژیت:

-  لینا ژبەر هەژاریێ ب سەعیدی رازی بوو، نەمازە پشتی پیرە بابێ وێ مری.. بپ٥٤.

-  پەریشانێ ب نهێنی شوو ب خودانێ كارگەهێ كر كو سیھ سالان ژێ مەزنتر بوو، نەگۆتە بنەمالا خوە، ئەڤینی یا وێ ژبۆ پارەی ئێخستە د تۆرا رێڤەبەرێ خودان خێزاندا.. بپ١١٦.

ژ ڤان هەردوو نموونەیێن ڤەگێرایى خویا دبیت، كو نەدوورە كریارا هەڤژینیێ، كریارەكا هەڤبەرژەوەند بیت و ل گورەی پێكهاتنەكا جڤاكی یا رەوا هاتبیتە ئەنجامدان. لێ ئەڤینی ناچیتە د ڤی چوارچۆڤێ بەرژەوەندیێدا، بەلكو ب بەخشین و دان و قوربانیدانێڤە هەڤبەندە. ئەڤجا ئەم د كارین بێژین كو پرسا هەڤژینی و ئەڤینیێ د چوارچۆڤێ هاوكێشا بابەتی و خوەیێتیێ دا دهێتە شرۆڤە كرن؛ ئەڤینی كریارەكا كەسۆكی و نافخۆیی یە، تەنها كەس ب هەست و نەست و دیتنێن خوە یێن كەسۆكیڤە پێ رادبیت (خوەیی). ئوو پێكئینانا خێزانێ، كریارەكا جڤاكی یا دەرڤەیی یە و پڕانى یا كەسوكار و هەڤالێن مرۆڤی و خێزانێن هەردوو کەسێن هەڤژین پێ رادبن (بابەتی). لێ دتێگەهێ جڤاكیدا، هەردەم ڤان هەردوو كریاران پێكڤە گرێددەن و هەردوو جەمسەرێن خوەیی و بابەتی ب هەڤرا كاملان دكەن. ئوو بابەتێن ئولفەت و ئەڤینیێ تێكهەل دكەن. ئەو ب خوە ئولفەت ژ ئەنجامێ پێكڤە ژیانێ پەیدا دبیت، كو ئەو ژی د كۆكا خوەدا بابەتەكێ جڤاكییە و نە دوورە چ هەڤبەندی ب هەستێن فیرهایی یێن ناخێ مرۆڤیڤە نەبیت. دبیت مرۆڤی ئولفەتەك دگەل هەڤژینا خوە یان هەڤژینێ خوە هەبیت و پڕ ژ دل رێزێ لێ بگریت، لێ مەرج نینە ئەڤینییەكا كوور دگەل هەبیت. ئەڤینی (هەروەكو مە گۆتی)، ژ كووراتی یا ناخێ مرۆڤی دەردكەڤیت و نەدوورە دحالەتێ ئەڤینیێدا، مرۆڤ نەكاریت هزركرنەكا لۆژیكی بكەت، چونكو هەروەكو كورد دبێژن ب دویف دلێ خوە دكەڤیت. دبابەتێ ئەڤینى و هەڤژینیێدا، نڤیسەر ژی وەكو هەر كەسەكێ دی یێ جڤاكی، سەرەدەریێ دگەل ڤێ هاوكێشێ دكەت و هەموو دەربڕین و رامانێن وى یێن ل پشت هەڤۆكێن جوان ژى، رەنگڤەدانا تێگەھ و رەفتارێن جڤاكینە.

لێ نڤیسەر ب سەربۆر و دیتنێن خوە یێن پێشوەخت (یان هەبوونا شیانێن پێشبینكرنێ)، د كارن بەری كەسێن هەچكوهەیی هەست ب كریار و ئەنجامان بكەن (کێم و زێدەهى یا راددەیێ ڤێ شیانێ، ل سەر پاشخانا ئەپستمى یا نڤیسەرى رادوەستێت). لەوا ب ئاگەھ یان ب بێئاگەهی، ئیشارەتەكا بلەز دایە ڤی بابەتی، کو نەرازیبوونا خوە پێ دەرببریت. خواندەڤان دكاریت هەست ب ڤەرێژێن رەتكرنێ و نەرازیبوونێ بكەت؛ "ئەڤا ل پەریشانێ قەومی، ئەو هەستە بۆ چێكر كو هەمی بەرۆشكێ یا دكەفتە دحالەتەكێ دووروویاتی و دووبەندیێدا.. بپ١١٦". ئەگەر ئەڤ هەڤۆكە رەخنەیەكا ئاشكرا بیت و ل رەفتارێن تێكرەسكرنا هەردوو کریارێن ئەڤینی و هەڤژینیێ هاتبیتە گرتن، دێ بینین وەكو هەر ئەندامەكێ دی یێ جڤاكی خوە ژ خوەییێ بابەتی ڤەددزیت و ئۆبالێ دئێختە د ستووكرا نەدادپەروەری و نەزانینا جڤاكیدا. ئەڤ تێكرەسی یا هەیی، دكەتە ئەنجام و ب جوداهی یا دناڤبەرا هەژار و دەولەمەندانڤە گرێددەت؛ "ئەگەر دەولەمەندان پیچەك ژ مالێ خوە دابا هەژاران، هەمی خەلك دا ب خۆشی و بەختەوەری ژیت و هەژاری نە د ما.. بپ١١٧". ئەڤ تێگەهێ ساكارێ ئایینی (كو بوویە تێگەهەكێ جڤاكی)، بەرێ نڤیسەری ژ لێكۆلینەكا تێهزرینا وێژەیی دچییاتی یا مرۆڤیدا، ددەتە رەسمكرنەكا فوتوگرافی یا رەفتار و تێگەهێن جڤاكی.

هەر د ڤى بیاڤیدا، فەرە ئەم ئاماژەیەکێ ب رۆڵێ سێکسى دکریارا ئەڤینیێدا بدەین. ئەگەر کریارا سێکسى لڤینەر و پارێزەرێ قەفەسکا هەڤژینیێ بیت، فەرە ب هەمان پیرۆزى یا هەڤژینیێ، گرنگیێ ب رۆڵێ سێکسى ژى بدەین.

هەروەكو مە دایە خویا كرن كو سێكس بەركار و ژێدەرێ بەردەوامی یا ئەڤینیێ یە، ب شێوەیەكێ سروشتی، هەتا هەستەكا ئەڤینیێ ل نك مرۆڤی پەیدا نەبیت، حەزا سێكسی گەش نابیت. لێ چونكو سێكس ئێكە ژ بابەتێن سێگۆشەیا حەرامكری دجڤاكێ مەدا (سێكس و دین و سیاسەت)، خەلك نەشێن ب بستەهی سەرەدەریێ دگەل سێكسی بكەن یان بەحس ژێ بكەن. ئەڤجا هەستەكا دەروونی یا ب زربەهریێ بۆ مرۆڤی پەیدا دبیت و ئاكامێ دكەتە سەر رەفتار و شێوازێ هزركرنێ ژی. كەسێ كورد هەر ژ زارۆكینیێ ل سەر ڤەشارتنا حەزێن سێكسی دهێتە پەروەردەكرن. دگەل وەختی و راهاتنا دگەل جڤاکى، بەحسكرنا سێكسی ل نك وی دبیتە گونەهەك ژ گونەهێن مەزن، كو خودێ تەعالا دێ جەهنەما بیئسولمەسیر بۆ خوشكەت. ئوو د ڤێ حەرامكرن و زربەهری یا كوژەكدا، تنێ ددەمێ شەڤا بویك و زاڤایینیێدا نهێنی یێن كریارا سێكسی دهێنە زانین. ئەڤە ژی دبیتە ئەگەرێ وێ چەندێ، كو ئەڤ شەڤە ببیتە شەڤەكا ب ترس دژیانا گەنجاندا و مشە جاران كێشە یێن دەروونی ژێ پەیدا بووینە.

ڤان هزر و رەفتارێن جڤاكی یێن بەردەوام ل سەر کریارا سێكسی، مرۆڤێ كورد ژ سوحبەت و رەوشەنبیرى یا سێكسی كووڤی كرییە، هەتا گەهشتییە وی راددەی كو سێكس و ئەڤینیێ ب تەڤاڤی ژ هەڤجودا بكەت. سێكس وەكو كریارەكا تێركرنا حەز و شەبەقی یا لەشی (مینا خوارنێ)، و ئەڤینی وەكو كریارەكا تێركرنا غروورێ و پێدڤی یێن گیانی، هەردوو پێکڤە گرێداینە و هەڤتەمامکەرن ژبۆ دۆماندنا كەساتی یا جڤاكی یا مرۆڤى. لێ ئەڤینی ب كریارەكا بێگەرد و پاقژ و رەوا دهێتە هژمارتن، سێكس ژى ب كریارەكا مژدار و ب ترس و مشتی شەرم دهێتە هژمارتن. تاكێ كورد، هەردەم خوە ژ سێكسی ڤارێ كرییە، و حەزێن خوە یێن سێكسی، د چوارچۆڤێ ئەڤینییەكا گیانى و چێكرنا خێزانێدا ڤەدشێریت. ئوو چونكو پەهلەوانێ رۆمانا تۆرین ل ئەڤینییەكا بێگەرد و پاقژ دگەریێت یان ل هەڤالجێمكێ گیانی دگەریێت، لەوا نەكاریت هزرێ د حەزێن خوە یێن سێكسیدا بكەت؛ "دەمێ ژێ نێزیك دبوو، بوچی نە دكاری دێمێ وێ یێ سپەهی و مەمكێن وێ یێن گرۆڤر و بەژنا وێ یا بلند ببینیت؟ ئەرێ ئەو رۆناهییە یا لێ دگەریێت كو مینا هالەیەكا كەسكوسووری ل دۆر چێ دبیت و بیاڤێ دیتنا وی پەردەپۆش دكەت.. بپ٢٨". مشە جاران، دكەلتۆرێ كوردیدا روودایە كو ئەڤیندارا كچ هەتا رۆژا بویكینیێ خوە ب دەست ئەڤیندارێ كورڤە بەرنادەت، چونكو ل وێ هزرێنە كو كریارا سێكسی تنێ ژبۆ ئینانا زارۆكان و بەردەوامی یا خێزانێیە. ئوو هەر كریارەكا سێكسی ژ دەرڤەی ڤی چوارچۆڤەی بیت، ب گونەهەكا مەزن دهێتە ل قەلەمدان، نەدوورە ژى ببیتە ئەگەرێ گەفێن دژوارێن ل سەر ژیانا هەردوو ئەڤینداران. هندەك جاران ژی هەیە كو مالباتا كچێ قەبوول ناكەن كچا خوە بدەنە ئەڤیندارێ وێ داكو بۆ خەلكێ دەردۆر خویا كەن كو كچا وان هێشتا كچینە. لێ كا چەوا نڤیسەری هەفسارێ بۆیەران ب شێوازەكێ "خیلافی موعتاد" كرییە ددەستێ پەهلەوانێن كچدا، هەروەسا ل سەر زارێ پەهلەوانەكا لاوەكى، هزرەكا دی یا خیلافی موعتاد دهاڤێتە مەیدانێ؛ "دینا ژنەكا ئازادە، ل وێ باوەرێیە كو فەرە ئەڤیندار بەری هەڤژینیێ خوە ل سەر تەختێ ئەڤینیێ تاقیكەن.. بپ٤١". ئەگەر ئەڤ هزر و رەفتارە ل جەم جڤاكێن رۆژئاڤایی، كریارەكا نۆرمال و پەروەردەیی بیت (كو تاقیكرنێن سێكسی یێن بەری هەڤژینیێ دبنە ئەگەرێ ئاڤاكرنا خێزانەكا هەڤسەنگ و بەختەوەر)، ل دەف جڤاكێ مە یێ كوردەواریێ، كریارەكا كرێت و گونەهەكا مەزنە (هەلبەت مە نەڤێت بچینە دناڤ سەدەم و سەرباركێن جڤاكی یێن ڤێ رەفتارێدا). دجڤاكێن رۆژئاڤاییدا، كریارا سێكسی ژبۆ كچێن هێشتا شوو نەكری و كورێن زگورد، رەفتارەكا نۆرمال و سروشتییە، ئەڤجا دەمێ بریارا هەڤژینیێ ددەن، دێ ب خێزانا خوەڤە هێنە گرێدان و هەردەمێ ژنێ یان زەلامی دسەر هەڤژینا خوە را سەحكرە ئێكێ/ ئێكا دی، هینگی ب راستگۆیی دێ هەمبەری ئێك بن و دێ ژێكڤە بن. بێسنجى و گونەهە کو ژنا ب مێر (یان زەلامێ ب ژن) د سەر هەڤژینا خوە را، كریارەكا ئەڤینیێ یان سێكسی بكەت. لێ هەردەمێ ژێكڤە بوون، هینگی هەر ئێكی ماف هەیە كو هەڤبەندیێ (چ سۆزداری بیت یان سێكسی) دگەل هەر كەسەكێ بڤێت دروست بكەت. ب كورتی ئەم دكارین بێژین كو ئەڤ سنجێ رۆژئاڤایی ل سەر شەنگستێ راستگۆییێ دهێتە ئاڤاكرن. لێ د جڤاكێ مەدا هەر تشتەكێ ب بابەتێ سێكسیڤە هەڤبەند بیت (چ بیت و چەوا بیت)، جهێ سەرنج و تێبینی و رەخنێیە. پا چەوا ئەگەر ژنەكا ب مێر بەحسی هندەك هەڤبەندی یێن ژ دەرڤەی قەفەسكا خێزانێ بكەت؟!

سەرەرای وێ چیرۆكا جوانا مشت ئەختوباری و دلینی دگەل دینا یێ، پەهلەوانێ رۆمانێ وێ ب جێمكا گیانێ خوە نادانیت. دینا مولهیم و ژێدەرا خۆشیێیە كو پەهلەوان پێ ئارام دبیت. ئوو دهەمان دەمدا ژنەكا سەربەردایی و شەبەقییە ژی، كو ژلایێ جڤاكیڤە ناهێتە هەرسكرن. ب هزرا من، نڤیسەری وەكو هەر كەسەكێ هەچكوهەییێ جڤاكی سەرەدەری دگەل كریارا سێكسی كرییە، مادەم دینایێ خوە ب دەست پەهلەوانیڤە بەردا (سەرەرای وان هەمی هەست و سۆز و دەمێن خۆشێن ب هەڤرا بۆراندین)، وەكو تەڤاڤكەر یان جێمكا گیانی نامینیت و تنێ ب ئامانێ تێركرنا حەزا دادنیت. ئەڤە ژی وێ چەندێ خویا كەت كو عورفەكێ ب چریسەت و دووانییەكا كوژەكا دەربارەی سێكسی دپاشخانا پەروەردەیی یا پەهلەوانیدا هەیە (کو هەڤسارێ وی ددەستێ نڤیسەریدایە). كا چەوا نڤیسەری پەهلەوانێ خوە ئێخستە د ڤێ دووانی یا فەلسەفەیا سنجیدا، فەرە ژێ رزگاركەت ژی. ئەڤجا دا كو پەهلەوانێ خوە ژ گرێ یا هەست ب گونەهكرنێ بپارێزیت، پەنایێ دبەتە بەر لۆژیکا کەڤنا هزرکرنێ، کو بابەتەکێ نەقەبوولکرى دجڤاکێ خوەدا، ب رێکا گشتاندنا بابەتەکێ دى یێ نەقەبوولکرى دهەموو جڤاکاندا، رەت بکەت و بکەتە بەهانەیا ژێ دووربوونێ: "وێ باوەری ب وێ چەندێ هەیە كو فەرە ژنا ب مێر ژبۆ گوهورینێ، ب تەڤاڤی یا ئازاد بیت و كا دلێ وێ بچیتە كێ، كریارا سێكسی دگەل بكەت.. بپ٤١". ئەڤ رەفتارە دهەمی جڤاك و كەلتۆراندا ناهێتە قەبوولكرن. ئەڤجا ل گورەى لۆژیکا کەڤنا هزرکرنێ (سەدەم و ئەنجام)، پەهلەوانێ خوە ژێ دپارێزیت. ئەڤ لۆژیکە ژ دوو پێشەکییان پێک دهێت (پێشەکییا بچووک و پێشەکییا مەزن)، کو سەدەمێن هاوکێشێنە و بەر ب ئەنجامیڤە دبەن (ئەنجامێ حەباندى). ئەگەر ڤێ لۆژیکێ ل سەر رەوشا دینایێ ب جێربینین، دێ ب ڤى شێوەى بیت: کریارا سێکسى ژدەرڤەى چوارچۆڤێ هەڤژینیێ، گونەهەکا مەزنە (پێشەکییا مەزن). دینایێ باوەرى ب کریارا سێکسى یا ژدەرڤەى هەڤژینیێ هەیە (پێشەکییا بچووک). هەڤالینى یا دینایێ گونەهەکا مەزنە (ئەنجام). ب ڤێ چەندێ ژى، رەواتییەکا قەبوولکرى ددەتە پەهلەوانى کو دینایێ ب هەڤالجێمکا گیانى نەدانیت. نە ژبەر هندێ کو هەست و سۆزێن ئەڤینیێ ل دەف نینن، بەلکو ژبەر هندێ کو سێکس یا ل گەل کرى. کریارا سێکسى ژى (هەروەکو مە گۆتى)، نەیا حەباندییە ژلایێ جڤاکیڤە. دنموونەیەکا دى یا هەمان شێوازدا، ب رێکا بکارئینانا ئالاڤێن بەرگریكرنا مەژی و ب هەردوو ئالاڤێن پێڤەنانێ (ئیسقاتێ) و بەهانەكرنێ (تەبریرێ)، دینایێ ژ بازنەیێ لێگەریانا ل جێمكێ گیانی دئینتە دەرێ؛ "دینا هەست پێ ناكەت كو گیانەكێ تەڤاڤكەرە بۆ وی. دینا حەز ژ هێزا وی یا سێكسی دكەت كو پێدڤی یێن خوە یێن سێكسی پێ تێر بكەت. ئەڤە ژی نە خەونا وییە، ئەوهەردەم ل كاملانكرنا گیانێ خوە و بوهژینا دناڤ خەونا خوە یا بەرزەبووییدا دگەریێت.. بپ٤٣".

ئۆبالا ژێكڤەقەتیانێ كرییە د ستوكرا ژنێدا كو ئەگەر وێ هەست ب تەڤاڤكرنا گیانی كربا، نە دوورە ئەو هەست بۆ پەهلەوانی ژی پەیدا ببا. لێ دجڤاكێ كوردیدا هەردەم زەلام كاملانن و پەراسوو یا ژنان خوارە. نڤیسەر پەروەردەگارێ تێگەهێن جڤاكییە و رۆمان ژی خۆدیكا وی جڤاكییە ئەوێ نڤیسەر تێدا پەروەردە بوویی.

٣. ئەڤینی و وەلات:

ئەڤینی هەستەكا هەلچوویی یە و ب سۆز و دلینی یا مرۆڤیڤە گرێدایە. لێ مرۆڤ نەتنێ هەست و سۆزە، بەلکو هزر و هەڵوێست و رەفتارە ژى. ئانكو رۆلێ دلینیێ دئاستێ رۆلێن هزركرن و رەفتارا جڤاكیدایە، نەکێمترە. ژبۆ چێكرنا كەساتییەكا بەرهەمدار و ئەكتیڤ دجڤاكیدا، فەرە هەرسێ چوكلێن سێگۆشەیا کەسایەتیێ (هزر، دلینى، رەفتار) ب هەڤسەنگی دگەل هەڤ بگونجن. هەرچەندە د تێگەهێن كولانكی یێن جڤاكیدا، دلینیێ ب هەڤبەندی یێن دناڤبەرا نێر و مێیاندا گرێددەن. لێ د دەروونناسیێدا، دلینی و ئەڤینی یا دەربڕاندی، هەمی لایەنێن ژیانێ ڤەدگریت و پشكەكا گرنگە ژ پێكهاتەیێ كەساتی یا مرۆڤی. مرۆڤ دپێڤاژۆیا ژیانا خوەدا، دگەلەك پرۆسە یێن ئەڤینداریێدا دبۆریت و گرنگترین دانانگەهێن ڤی كاروانێ درێژ، ئەڤینی یا دایباب و وەلاتی و جێمكا گیانییە، كو هەردەم مینا دوڕییەكی دناڤ دلینی یا مرۆڤیدا دمینیت و ژەنگی نابیت. مشە جاران ئەڤینی یا دایكێ یان دلبەرێ دبیتە پالدەر و هاندەر، یان ژى تەمامكەرا ئەڤینا وەلاتی (بەروڤاژی یا وێ ژى راستە). هندەك جاران ئەڤ هەرسێ چەمكێن ئەڤینیێ تێكهەل دبن و هەستەكا باركری ب كاملبوونێ ژێ پەیدا دبیت. نڤیسەرێ ڤێ رۆمانێ ژی هەولدایە كو تێكهەلەیەكی ژ ئەڤینی یا وەلاتی و دلبەرێ ب ئافرینیت؛ "وێ گۆتێ: تو چ ژ من نزانی، وەلات ئەڤینا من یا ئێكێیە و ب بەردەوامی ژ پێخەمەتی وەلاتی كار دكەم.. بپ٩٧". لێ هەروەكو مە ئاماژە پێكری كو ئەڤینی یا توخمێ بەرانبەر وەكو هەستەكا غەریزەییە و دهەموو مرۆڤاندا هەیە، ئەڤینی یا وەلاتی پێ كاملان دبیت یان كاملان دكەت. ئەڤجا دەمێ لایەنەك ل سەر لایەنەكێ ئالیسەنگ دبیت، هینگێ ئەڤینی یا لایەنێ ڤەشارتی، دێ دچیتە دناڤ نەهۆشی یا مرۆڤیدا و دێ بۆ دەمەكێ پاشئێخستی هێتە هەلگرتن، لێ ناهێتە مراندن. گەلەك جاران ژ ئەگەرێ نە قەبوولكرنا جڤاكی یان ل گورەی هەلوێستێ خەلكێ دەردۆر، كەسێ ئەڤیندار دێ ب رێكا ئالاڤێ هەژیكرنێ (هلفڕاندنێ)، لایەنەكی ل سەر ئێكێ دی زالكەت. ل ڤێرە ژی پەهلەوانا نوڤلێتێ وەكو هەر كچەكا كورد نەڤیایە یان نەشیایە ب راستەوخۆیی ئەڤینا خوە بەلیكەت، ئەڤجا ب رێکا زالکرنا لایەنەکێ دى یێ هەژى، دەربرین ژ هەست و سۆزێن خوەیێن ئەڤینیێ کرینە. كا چەوا نڤیسەرى ئالاڤێن بەرگریكرنا مەژی ژبۆ پەهلەوانێ خوە بكار ئینا بوون كو ژ گرێیا هەست ب گونەهكرنێ رزگاركەت. ل ڤێرە ژى، ب رێكا ئالاڤێن وەكهەڤكرنێ و كاردانەوەیا فۆرمالیزەكرنێ ڤی تێكهەلەیێ ئەڤینیێ دادهینیت؛

-  وی گۆتێ: وەلات ئانكو ئەڤینی، چ وەلات بیێ ئەڤینی نینن. ما دێ چەوا ژبۆ وەلاتەكێ بریندار كار كەی، ئەگەر تە دلەكێ مەرد و بەخشندە نەبیت.. بپ٩٨.

-  وی گۆتێ: وەلات و ئەڤینی جێمكن، تو نەشێی چ بۆ وەلاتی بكەی ئەگەر تە دلدارێ خوە بۆ كرە قوربان و تو نەشێی دلەكێ نەمر ژبۆ دلدارێ خوە ڤەكەی، ئەگەر تە وەلاتێ خوە بۆ كرە قوربان.. بپ٩٩.

ژبۆ خویاكرن یان ڤەشارتنا ئەڤینی یا خوە، تورین ئالاڤێ هەژیكرنێ بكار دئینیت. ئالاڤێ هەژیكرنێ یان هلفڕاندنێ ژبۆ هندێ دهێت كو تشتەك یان بۆیەرەكێ هەژیتر بدانینە جهێ بۆیەرێ سەرەكیێ مرۆڤی مەرەم پێ و ژبەر هەر ئەگەرەكێ هەبیت، نەشیایە دەربڕینێ ژێ بكەت، یان ژی ب كێمی ب تێگەهێ جڤاكیدا یێ نە قەبوولكری بیت. ل گورەی عورف و عەدەتێن جڤاكێ كوردی، كەسا كچ ب ساناهی ئەڤینا خوە دەرنابڕیت (خوە ئەگەر حەزكەت ژی)، ئەڤجا دێ چەوا ب ساناهی بیت كو ب رێكا چاتكرنێ ڤێ ئەڤینیێ دەربڕیت؟ لێ وەسا دیارە كو تورینێ دڤێت ب رێكا ئەڤینییەكا هەژیتر (كو چ شەرمینی یا جڤاكی پێڤە نەبیت) بمینتە دگەل پەهلەوانی، لەوا دبێژتێ؛ "وەلات ئەڤینا من یا ئێكێیە و ب بەردەوامی ژ پێخەمەتی وەلاتی كار دكەم.. بپ٩٧". پەهلەوان ژی ب هەمان شێوەیێ تورینێ، نەڤێت ڤێ دانوستاندنێ ب دوماهی بینیت و بێژتێ ببوورە پا ئەز یێ ل جێمكا گیانێ خوە دگەریێم. ئەو ژی پەنایێ دبەتە بەر بكارئینانا ئالاڤێن بەرگری یا مەژی و ب ئالاڤێ وەكهەڤاندنێ وەلاتی و ئەڤینی یا خوە وەكهەڤ لێ دكەت: "وەلات ئانكو ئەڤینی، چ وەلات بیێ ئەڤینی نینن..". ئوو د هەمی كریارێن وەكهەڤدا، دشیاندایە بۆیەر یان تشتێن وەكهەڤ ل هەڤ بهێنە گوهۆرین كو ئەگەر وەلات بكەڤتە جهێ ئەڤینیێ یان ئەڤینی بكەڤتە جهێ وەلاتی، چ پێشێلبوون نەكەڤنە دپرۆسەیا دەربڕاندنێدا. ئانكو پەهلەوانی دڤێت بێژیتە دلبەرا خوە یا هەپارەیی، ئەزم وەلاتێ تە و تو دكاری ئەڤینی یا خوە ئاراستەی من بكەی. د ڤی ئاستیدا ژی وەكهەڤییەكا دی یا تەڤاڤكەر دناڤبەرا دلێ خوە و وەلاتیدا بەرجەستە دكەت؛ "ما دێ چەوا ژبۆ وەلاتەكێ بریندار كار كەی، ئەگەر تە دلەكێ مەرد و بەخشندە نە بیت.. بپ٩٨". ئەڤ دلێ بریندارێ پەهلەوانی یان یێ وەلاتی، نە تنێ دهەست و پێحەسیانێن پەهلەوانیدانە، بەلكو ب نافچاڤێن ویڤە دیارە و خەلك ب ئاشكرایی تێ دئینتە دەر؛ "ددەمێ پشكداربوونا وی د شەهیانەكێدا، ژنەكێ گۆتێ، ئەز دێ تشتەكی بێژمە تە، نەخێر دوو تشتان: یا ئێكێ ئەوە كو تە لاوینی یا ژیرمەندان هەیە و یا دووێ ژی پەیڤێن تە یێن جوان و دەربڕینێن تە یێن بوهاری یێن سەماڤان... گرۆڤەكێ گۆمانبڕە ل گورەی دیتنا من كو هەر ژ رۆژا بوونێ، تو د ژیانەكا سەخت و نەخۆشدا یێ بۆری.. بپ٢٦". ئەڤ داخویانی یا پێشوەخت، پالدەرەكێ گرنگە ژبۆ فۆرمالیزەكرنەكا دی یا هەژی، كو پەهلەوان بكاریت پەستێن خوە یێن دەروونی پێ هەڤسەنگكەت. ڤێ کاردانەوەیا شێوازێ فۆرمالیزەکرنێ ب خۆڤە گرتى، هەردوو کریارێن دى یێن وەکهەڤکرنێ و هلفڕاندنێ ژى خورتتر لێ دکەت: "وەلات و ئەڤینی جێمكن..". ئانكو زێدەباری وەكهەڤی یا ئەڤینی یا وەلاتی و دلبەرێ، هەژیتی یا ئەڤینی یا خوە و تورینێ ئینایە رێزا ئەڤینی یا وەلاتی، كو د هەمی جڤاكاندا ب ئەڤینییەکا پیرۆز و هەژی دهێتە قەبوولكرن.

٤. ئەڤینی و خیانەت:

نەوال سەعداوی نڤیسەرەكا میسرییە، د كتێبەكا خوەدا دبێژیت كو هەمی تشت ب سیاسەتێڤە گرێداینە، خوە ئەڤینی ژی ژ ڤێ پێڤەگرێدانێ زربەهر نینە. چونكو دكریارا ئەڤینیێدا ژی، یان دێ وەفادار بی، یان دێ دلبەرێ/ دلداری ژبۆ مەرەمێن خوە یێن ماددی یان مینەڤی ئیستغلالكەی. ئوو هەر جۆرەكێ ئیستیغلالكرنا نەرێنی (سلبی) خیانەتە. خیانەت وەكو رەفتارەكا رەش و وولكری یا هەمی جڤاكێن مرۆڤانتیێ، دهەمی بیاڤێن ژیان و ژیارێدا دهێتە كرن. لێ د ڤێ گۆتارێدا، تنێ ئەم دێ ل سەر خیانەتكاری یا ئەڤینیێ راوەستین. مەرەم ب خیانەتكرنا دئەڤینیێدا ئەوە كو لایەنەك ب پەیڤێن شاعری یێن جوان و ب ناڤێ هەست و سۆزێن ئەڤینداریێ، هەولدەت زەرگەهەكا ماددی یان مینەڤی (دەروونی) بگەهینتە لایەنێ دی. یان ژی ب رێكا ئەڤینداریێ هەولدەت كو دەستكەفتەكێ ماددی یان مینەڤی ژلایەنێ بەرانبەر وەرگریت و چ هەستێن ئەڤینیێ ل دەف نەبن. ئوو خیانەتا ژن ومێران ژی ئەوە كو لایەنەك (ژن یان مێر) پەیوەندی یێن ئەڤینداریێ ژ دەرڤەی بازنەیێ هەڤژینیێ دروست بكەت، ئانكو لەش ل جهەكی بژیت و گیان و هەستێن ئەڤینیێ ل جهەكێ دی بن. لێ چونكو كریارا هەڤژینیێ دجڤاكێ كوردیدا ل سەر شەنگستێ ئەڤینیێ نینە و پتر گرنگیێ ددەنە رێككەفتنێن ژبۆ پێكئینانا خێزانەكێ، لەوا بابەتێ خیانەتێ د كریارا سێكسیدا دهێتە بەرجەستە كرن. ئەڤجا هەر كەسەك (چ ژن بیت یان مێر)، ژ دەرڤەی بازنەیێ هەڤژینیێ كریارا سێكسی ئەنجام بدەت، ب خیانەتكار دهێتە نیاسین و هندەك جاران ژی ئەڤ خیانەتە دبیتە دەبل خیانەت. مەرەم ژ دەبل خیانەتێ ئەوە كو كریارا سێكسی دگەل هەڤالەكی یان خزمەكی بهێتە كرن، ئەڤە ژی دبیتە خیانەتكرن ل هەڤژینی و ل هەڤژینێ بەرانبەر ژی. هەروەسا دەمێ كچا نە شووكری د مالباتێدا كریارا سێكسی دكەت، ئەو خیانەتێ ل ئەمانەتا دایباب و مالباتا خوە دكەت، چونكو هەروەكو یا زانا و قەبوولکرى، كچ نامووس و شەرەفا بنەمالێیە.

نڤیسەرى، خوە ل ڤی بابەتێ جڤاكی كرییە خودان و پشكەكا تەڤاڤ ب ناڤێ ساتەوەختێن خیانەتێ بۆ تەرخانكرییە. نڤیسەر وەكو هەر ئەندامەكێ دی یێ كۆمەلگەها مرۆڤایەتیێ، ب توندی ل دژی خیانەتێ رادوەستیت و رسوا دكەت، بەحسی پەهلەوانێ خوە دكەت و دبێژیت: "هەر ژ زارۆكینی یا خوە ژ خیانەتێ دترسیا. ڤێ ترسێ دهەلبژارتنا هەڤالاندا، گەلەك دوودل و ئالۆز كر بوو.. بپ٤٧". پاشی بیردانكا سەردەمێ سنێلاتی یا پەهلەوانی ڤەدكەت و چیرۆكەكا ب سەهم دكەتە نموونە كو ژن مەلایەكێ و یارێ خوە، مەلا كوشت و قەت قەت كر و هاڤێتە دتەنەكا گلێشیدا. پاشی دەمێ دهێتە زانین هەردوو ئەڤیندار بەری ب هێنە سێدارەدان، ل كولانێن رەندەكێ و ژلایێ خەلكیڤە دهێنە رەجماندن. ئینانا ڤان هەردوو سزا یێن جڤاكی و قەزایی، نیشانا هندێیە كو هەر لایەنەكی ژبۆ سەدەمێن خوە سزادان، خەلكی ژبەر كریارا خیانەتێ رەجماندن و دەستەلاتێ ژی ژبەر كریارا كوشتنێ ب سێدارێڤە كرن. لێ ئەڤ روودانە ژى، بابەتەکێ هەڤبەند ب جڤاکیڤە دئازرینیت. ژنمەلا کو فەرە مەستەرە بیت ژبۆ ژنێن دى یێن گوندى (ژبەر پێگەیا خوەیا ئایینى و جڤاکى)، دکەفتە داڤێن ئەڤینەکا حەرامکرى (گونەها ئێکێ) و پاشى پشکداریێ دکوشتنا هەڤژینێ خوەدا دکەت (گونەها دووێ). لێ ئەگەر دەروونێ وێ ژنێ ڤەکەین، دبیت دناڤ کۆمەکا رێکار و رێنمایى یێن تونددا قەیدکرى بیت، دبیت ژنەدل شوو پێ کربیت و دبیت ژى، جوداهى یا تەمەنى دناڤبەرا وێ و مەلایدا گەلەک ساڵێن دوور و درێژ بن. نەدوورە مەلاى ژنەکا دى ب سەر ئینا بیت (ل گورەى عورفێ ئیسلامێ). هەرچەندە ئەڤ هەموو گریمانە، کریارا وێ رەوا ناکەن، لێ هاتینە ئازراندن کو خواندەڤان هزرا خوە تێدا بکەت و ببیتە وانەیەک کو هندەک رێکارێن دى یێن پاراستنێ دناڤ جڤاکیدا بهێنە ئافراندن. چ جاران مرۆڤ ب شیرەت و ئاخفتنێ، ناهێتە راستڤەکرن. بەلکو هەردەم ب رەفتار و رێکارێن قەبوولکرى یێن رێگریێ راستڤە دبیت. ئەگەر کچ ب دلێ خوە شوو بکەت، یا ئازاد بیت دهزرکرن و بڕیارێن هەڤبەند ب ژیانا هەڤژینیێڤە، بهێتە تێگەهاندن (نە ترساندن)... هتد. هزرا تۆلڤەکرنێ ناکەت (نە ژ هەڤژینى و نە ژ بنەمالا خوە). هەروەسا دەمێ، هەڤژینییەک ب زۆرى بهێتە پێکئینان، زەلام ژى هەردەم دێ دوودل و گوماندار بیت ژ هەڤژینا خوە. بێباوەرى یا دناڤبەرا ژن و زەلاماندا، هەردەم بەرێ وان ددەتە ترسیانەکا نەدیار ژ خیانەتێ.

ئەڤ ترسا ژ خیانەتێ، بیاڤەكێ باش ژ مەژیێ پەهلەوانی دگریت و هەردەم د وێ هزرێدایە: "پا هەكە رۆژەكێ حەز ژ كچەكێ كر و بۆ خوە ئینا، پاشی ئەو ژن خیانەتێ لێ بكەت.. بپ٤٩". هەموو زەلامێن خیانەتێ ل هەڤژین و دلبەرێن خوە دکەن، د ڤێ ترسا کوژەکدا دژین. دکوردەواریێدا دبێژن "هەکە بەرێ مرۆڤى ل سەر نامووسا خەلکى بیت، خەلک ژى دێ بەرێ خوە دەتە نامووسا مرۆڤى". ئەڤجا ئەو زەلامێ دچیتە دەف هەڤژینا کەسەکێ دى (بێى کو ئەو کەسە پێ بزانیت)، هەلبەت دێ هزرا وێ چەندێ کەت کو دبیت هەڤژینا وى ژى بچیتە دەف کەسەکێ دى، بێى پێ بزانیت. لێ چونکو زەلام وەسا هزر دکەن کو کاملانن و ڤێ کریارێ بۆ خوە ب مێرانى ددانن (جڤاک ژى چاڤێن خوە لێ دنقینیت)، ئەڤجا ئوبالا خیانەتێ دئێخنە دستوویێ ژنێدا: "خیانەت حەزەكە ددلێ ژنێدا گەشە دكەت و د پڕانى یا جاراندا ژبەر ئەگەرەكێ ساكارە كو مێر هەست پێ ناكەت، لێ ل دەف ژنێ مینا چیایەكییە و ژبۆ لادانا ڤی چیایی پەنا دبەتە بەر خیانەتێ.. بپ٤٩".

ڤێ هزرا رەهایی، كو هەردەم خیانەت ددلێ ژنێدا گەشە دكەت و ئەو ترسا دژوارا ژ سنێلاتیێ مایە د نەهۆشی یا پەهلەوانیدا، بەر ب وەغەرا لێگەریانا ل ئەڤینییەكا نەهێتە دیتن برییە. دەمێ دەنگێ ژنەكێ د تێلا تەلەفۆنێ را دهێتە گوهێ پەهلەوانی، ئێكسەر هزرا موغامەرەیەكا خوە یا كەڤن دكەت. دەمێ پەیوەندیێ دگەل لینا یا هەڤژینا هەڤالێ خوەیێ خواندنێ دروست دکەت، هەست پێ ناکەت کو یێ خیانەتێ ل هەڤالێ خوە، دلبەرا خوە، وەلاتێ خوە، هەڵوێست و باوەرى یێن خوە، ئوو پاشى ل تێگەهێن جڤاکێ خوە دکەت. زەلام وەسا هزر دکەن، ئەگەر ژن نەیا خائین بیت، رێ نادەتە چ زەلامان کو نێزیکى وێ ببن. لێ ژبیر دکەن کو ژن ژى مرۆڤە و خودان هەست و سۆزە، دلێ وێ ژى دچیتە ژیانێ و ئەڤینیێ و رێزگرتنێ. لێ هەردەم چاڤێ مرۆڤى ل بەرژەوەندا وییە وو ل گورەى رەوش و بەرژەوەندا خوە سەرەدەریێ دگەل هەموو تشتان، خیانەت ژى بابەتەکە ژ وان هەموو تشتان. ب شێوەیەکێ گشتى، خیانەت ب هەموو جۆرێن خۆڤە (خیانەتا هەڤژینیێ، خیانەتا هەڤالان و خیانەتا وەلاتى و جڤاکى....هتد)، رەفتارەکا مرۆڤییە دناڤ کۆما رەفتارێن جڤاکیدا. ئوو رۆمان خۆدیکەکە ژبۆ رەنگڤەدانا وى جڤاکێ ل سەر دهێتە نڤیسین. ب شێوەیەکێ وێژەییێ جوان و خۆش، نڤیسەرى دەربرین ژ جڤاکێ رۆمانا خوە کرییە. ڤیایە پەیامەکێ بدەتە خواندەڤانان كو مەرج نینە رۆمان كۆمەكا شیرەت و ئاراستەكرنێن بالبەرێن قەبوولكری بیت، لێ هەولدانەكە ژبۆ رەسمكرنا ژیانا راستەقینە و پێشبینكرنا ژیانەكا خۆشتر.

٥. هەڤڕكی یا دناڤبەرا كەڤن و نوویاتیێدا:

ئەڤ هەڤڕكی یا دێرینا هەمی جڤاك تێڕا بۆرین و تێڕا دبۆرن و دێ تێڕا بۆرن، پرۆسەیەكا سروشتی یا وەرارا مرۆڤییە و قۆناغەكا حەتمییە د ژیانا هەر مرۆڤەكیدا. بابەتێ كەڤناتی و نوویاتیێ (یان شۆپپارێزی و نووخوازیێ)، هەمی بیاڤێن ژیانا مرۆڤی ڤەدگریت و پڕانى یا فەیلەسۆف و زانا یێن جڤاكی و دەروونی و رەوشەنبیر ل سەر راوەستاینە. خۆ گۆتارا ئایینی ژی، كو دكۆكا خوەدا رەسەنە و شیانێن نووكرنێ نینن، نەشیایە هندەك روو یێن ڤێ پرۆسێ ب تەڤاڤی ماندلا كەت، ئیمامێ عەلی دبێژیت؛ "زارۆكێن خوە ل گورەی سەردەمێن خوە پەروەردە نەكەن، چونكو ئەو یێن سەردەمەكێ جودانە ژ سەردەمێ وە." نڤیسەرێ رۆمانا تورین ژی خوە ل ڤی بابەتی دایە و هندەك ئیشارەتێن بلەز داینێ. نەمازە دەمێ بەحسی ژیانا كەسۆكی یا پەهلەوانی دكەت: "تێڤەلی یا وی یا بەردەوام دگەل بابی ژ ئەگەرێ شێوازێ هزركرنێ و خەونێن وان یێن ژێكجودا، دیوارەكێ بلند دناڤبەرا واندا پەیدا كرییە. بابێ وی ژبۆ هەر تشتەكێ بچووك یان مەزن گلەیی و گازندان ژێ دكەت و وەسا هزر دكەت كو دهەمی رەفتار و بوچوونێن خوەدا یێ دروستە.. بپ٧٣".

ئەڤ شێوازێ سەرەدەریكرنێ، قاونا ژیانا پڕانى یا گەنج و لاوێن جڤاكێ كوردییە. باب هزر دكەت كو فەرە زارۆكێ وی كۆپییەكێ وەكهەڤێ وی بیت د هزر و رەفتار و دەربڕینا دلینیێدا، لێ پێدڤی یێن گەها سەردەمی وەسا ناخوازیت و تێڤەلی پەیدا دبن. ب حوكمێ هندێ كو سەمیان و سەردارێ مالێیە، ژێدەرێ ژیانێ و دەستەلاتا بەراهیێ و دوماهیێ ددەستێ ویدایە، لەوا ب بستەهی و ئاشكرایی حەز و دیتنێن خوە ل سەر هەمی ئەندامێن خێزانێ د سەپینیت؛ "گەلەك جاران یێ ژ مال دەرئێخستی، لێ هەردەم ڤەدگەراڤە و داخوازا لیبۆرینێ ژ بابێ خوە دكر.. بپ٧٣".

ژبلی هندێ كو ئەڤ رەفتارا تەسلیمبوونێ، پێدڤییەكا ژیارا گەنجییە، هەروەسا رەفتارەكا قەبوولكری یا جڤاكییە ژی. د عورفێن جڤاكیدا، كورێ باش ئەوە یێ گوهداری یا بابێ خوە بكەت و ژ فەرمان و ئاراستە یێن وی دەرنەكەڤیت. ئوو نڤیسەر ژی پەروەردەگارێ ڤی جڤاكییە و دەربڕینێ ژ عورف و عەدەتێن هەیی دكەت (چ بۆ رەتكرنێ بیت یان بۆ پەژراندنێ بیت). ئەڤجا دگەل بایێ تێگەهشتنا جڤاكی ددەتە رێ: "مافێ بابییە كو وێ رەفتارێ بكەت یا ئەو ژێ رازی و ل نك وی دروست، خۆ ئەگەر یێ چەوت بیت ژی.. بپ٧٣". هەلبەت ئەگەر ئەم پێكڤەگرێدانەكێ دناڤبەرا ڤێ گۆتنا جڤاكی و كار و بزاڤێن پەهلەوانیدا چێكەین، دێ وەسا خویا بیت كو نڤیسەری ئەڤ گۆتنە ژبۆ رەتكرنێ بكار ئینایە. پەهلەوان نڤیسەرە و رەوشەنبیرە و ستوونەكا رۆژنامەڤانی ل رۆژنامەیەكا دەڤەرێ هەیە، بێگومانە كو وی هندەك دیتن و رەفتار و بوچوونێن تایبەت ب خۆڤە هەنە. دەمێ نڤیسەر هەڤۆكەكا هەچكوهەیی ل سەر زارێ ڤی پەهلەوانی بكار دئینیت، بێ شک دێ چیتە د خانا تەهەكوم و ئیستیهزائێدا كو دژوارترین شێوازێن رەتكرنێنە د نڤیسینێدا.

چیرۆكا دوو باژێران

كا چەوا نڤیسەرێ ئینگلیز چارلز دیكنز د رۆمانا خوە یا "چیرۆكا دوو باژێران"دا، بەحسی پاریس و لەندەن دكەت، نڤیسەر ژی ل سەر زارێ پەهلەوانێ رۆمانێ، بەحسی رەوشا ژیانێ دناڤبەرا دهۆك و مووسلدا دکەت. ل دەسپێكێ ب شێوەیەكێ نەراستەوخۆ پەسندانا باژێرێ دهۆكێ دكەت كو جهێ فیستەڤالێن رەوشەنبیری و ئێمناهی و پاركێن جوان و سروشتەكێ سەرنجراكێشە، کو هەستەكا ب تەناهی یا باركری ب شەهنازیێڤە ددەتێ. چونكو هەرچەندە ئەو ل باژێرێ مووسل دژیت و زارۆكینی یا خوە ل وێرێ بۆراندییە، لێ رەهوریشالێن وی یێن نەتەوەیی و ئەتنی د باژێرێ دهۆكدا دچاندینە. نڤیسەر ددەتە خویاكرن كو پەهلەوانێ وی: "وەكو كچەكێ سەرەدەریێ دگەل دهۆكێ دكەت، چونكو وەكو كچەكا نازدار ئەڤینی و ركۆییێ ددەتێ.. بپ٥١". لێ پاشی ب ئاشكرایی و ب ئاوایەكێ شعركی، سەرەدەرییەكا ئارەزوومەندانە و پۆزەتیڤ دگەل دهۆكێ دكەت:

-  دبیت ل بیرا تە بیت، دەمێ ئەز و تو هەتا ئاستێ ئێشانێ ل هەڤ عاشق، روندكێن من دگەل جاددە یێن تە یێن تەر ل شەڤێن زڤستانێ، تێكهەل دبوون،.. بپ٥١.

-  بێلا یێن بلند دەرۆكێن شنەبای ل من دگرن، بیاڤەكێ دەمی بدە من كو پرتێن خوە ڤێدەم و دەرگەهێ هشیاری یا تە بقوتم!.. بپ٥٢.

-  ئوو ئەز ب تنێ د مەشیم و هەر ئێڤار خەما من ل نێزیكی دلێ من دنهیێیت، ئوو دەمێ رۆناهێ خوە نێزیكی تاریستانا جهی دكەت... ئەز ب دەستێن خوە یێن پیربوویی تە همبێز دكەم، روویێ تە ب ماچەكێ داخ ددەم... بپ٥٢-٥٣.

-  پرسیار ژ چایخانێن خوە یێن ب بێهنا یەقینا من دۆندایی بكە، پرسیارا دەنگڤەدانا پێنگاڤێن من ژ جاددە یێن خوە یێن دێرین بكە، دێ زانی كا ئەز كیمە.. بپ٥٣.

باژێرێ دهۆکێ، ب ڤان هەڤۆكێن شعری یێن جوان وەسف دكەت. ئوو سەرەرای ژێیاتی یا نەتەوەیی و هەستێن دلینیێ و جهێ بكارئینانا وی زمانێ ئەو ژێ خەریب، هەروەسا دهۆك ئەو باژێرە یێ حەز و غروورا خوە یا نڤیسینا وێژەیی پێ تێر دكەت، ئەو جهە کو بوویە جێ هەڤبینا موغامەرە یێن وی یێن سێكسی دگەل دینایێ و لینایێ. ل داویێ ژی ئەو باژێرەیە كو دناڤ جاددە و كولانێن ویدا ل جێمكێ گیانێ خوە دگەریت و خەونان ب ئەڤینییەكا هیشتا نەبووییڤە دبینیت. ڤێ پەسندانا ب دهۆكێ دگەل رەوشا باژێرێ مووسل هەڤبەر دكەت: "رێ یا ب ترۆمبێلێ دناڤبەرا دهۆك و مووسلدا كێمترە ژ دەمژمێرەكێ، دوو خووشكە باژێرێن نێزیكی هەڤن، لێ دهەمان دەمدا ژی ژ هەڤدوورن. ئارامی و وەرارا ل دهۆكێ یا بەردەوامە، بەرۆڤاژی مووسل كو هەر ژ دەمێ داگیركرنێ دجهدا مەندە... بپ٧٢". باژێرەكێ مشتە ژ ترسێ و كوشتنێ و رەڤاندنێ. خۆ دەمێ دگەهتە هەڤال و هۆگرێن خوە ژی، هەمی سوحبەتێن وان ل سەر رەوشا نالەبارا باژێرییە و بیری یێن هەڤالەكێ خوە یێ كوشتی دكەن. دلاپەرێن (٦٥- ٦٧)دا، لیستەكا بێ دوماهی ژ شەهیدێن رەوشەنهزری و قەلەمی ددەتە خویاكرن، كو نیشانەكا زەقە ژبۆ نالەباری یا رەوشا ئاساییشێ ل مووسل. د ڤێ پرۆسا رەڤاندن و كوشتنێدا، ترس و ئالۆزی و نەباوەری ب خەلكی دادایە سەر هەموو مرۆڤێن جڤاکى. گومان و بێباوەری یا ب رەوشا نۆکە و پاشەرۆژا وەلاتی، مرۆڤی دئێختە دناڤ گێژەڤانكەكا كوژەكدا:

-  خەلكەكێ زۆر ژبەر كاودانێن نەخۆش و نەبوونا ئێمناهیێ و كوشتنا رۆژانە یا خەلكێ هەچكوهەیی و سادە ژ باژێری رەڤینە و گونەها وان یا ب تنێ ئەوە كو ب شەرەف د ژین.. بپ٦٤.

-  ژیان یا سەیرە ل مووسل، هەمی كەس ژ هەمی كەسا دترسن و بەری مەغرەب هەمی بازار دهێنە دائێخستن.. بپ٦٤.

-  هەر نوویاتییەك لەززەتەكە، لێ من وەسا دیت كو نوویاتی دكوشتنێدا یا بێ لەززەتە.. بپ٦٥.

-  د ڤان كاوداناندا، خەلك ناخوینن و چ پویتەی نادەنە زانینێ، هەر دەمێ چوو با كتێبخانێ، تنێ دا حەجی عەلی بینیت ل سەر كورسیكا خوە یا داری یێ روونشتییە.. بپ٧٠.

-  هەر ژ زارۆكینی یا خوە و هەتا نهۆ، چ جاران هەست ب هاڤیبوونەكا هۆسا نەكرییە، هەروەكو یێ ل وەلاتەكێ دی دژیت و نزانیت دێ چەوا خوە ژێ نێزیك كەت.. بپ٦٥.

ئوو ژ ڤان جوداهی یێن ب ئاشكرایی دناڤبەرا هەردوو باژێرێن دەستەخووشكدا هەیی، بێگومانە كو دێ شێوازەكێ مونافەسێ یان گڕداری و حەسوودیێ ڤەرێژیت. لێ چونكو نڤیسەر كورێ هەردوو باژێرانە و ب زیرەكانە هەستێن پەهلەوانێ خوە بەلاڤە كرینە، ئەڤ گڕداری و حەسوودییە ب راستەوخۆیی نەهاتییە پێش چاڤان. لێ ب شێوەیەكێ نەراستەوخۆ دەربڕین ژێ كرییە: "ب دلسۆژی كرە هەوار و دلێ وی خوین ژێ دزا، چاڤێن وی ئاگر ژبۆ چوونا وی دباراند، ئوو بۆ ماوەیەكێ درێژ كرە گری، ما تەمیمی چ كربوو؟ بوچی كوشتن؟! ئەرێ ژبەر هندێ بوو كو هەوالێن فیستەڤالا رەوشەنبیری یا دهۆكێ بەلاڤ كر بوو؟! یان چونكو مرۆڤەكێ راستەقینە بوو.. بپ٦٧". لێ سەرەرای ڤان هەمی نەخۆشی و گەفێن بەردەوام ل سەر بەختەوەری یا ژیانا رۆژانە، نڤیسەر ب بیردانكا پەهلەوانی ڤەدگەریتەڤە رۆژانێن خۆشێن مووسل و سەردەمێ ڤەبوونا بشكوژێن حەزا نڤیسین و رۆژنامەڤانیێ، كو دەربڕینێ ژ سەربۆرا كەسۆكی و ناخێ ڤەشارتیێ نڤیسەری ب خوە دكەت.

ئەڤ ژێیاتی یا دوو سەر، كو مرۆڤ وەلائا خوە دناڤبەرا دوو تشت یان جهێن خۆشەڤیدا دابەش دكەت و مینا تەرازوویێ رادگریت، د هەمی دەماندا ب سەلامەتی نابۆریت. د پڕانی یا جاراندا، دووانی یا كەساتیێ ژ ڤێ دووانی یا ژیێاتی و هەلوێستان پەیدا دبیت. ئوو ئەڤ دووانی یا كەساتیێ ژى (ب هندەک شێوە یێن راستەوخۆ و نەراستەوخۆ)، ل گەلەك بۆیەر و هەلوێستێن پەهلەوانی دیار دبیت. نەبوونا شیانێن هەلبژارتنا هەڤژین و جێمكا گیانی، هەڤبەندی یێن هەمەجۆرێن دگەل توخمێ بەرانبەر و ئەنجامدانا كریارا خیانەتێ دگەل سەعیدێ هەڤالێ خوە، كو ژبۆ ئەنجامدانا كریارا سێكسی دگەل ژنا وی، ل مالا وان دنڤیت... هتد. لێ نڤیسەر وەکو چارەسەركارەكێ دەروونی، خوە ل ڤان هەمی بابەتان دكەتە خودان و ب شێوەیەكێ هەڤسۆز (ئیمپاسی) سەرەدەریێ دگەل رەفتارێن پەهلەوانێ خوە دكەت، بەرێ وی ددەتە خواندن و نڤیسین و بابەتێن ئافرەندەیی یێن وێژەیی كو وەكو دلدەرێژكرنەكا دەروونی دهێنە حسابكرن و دبنە ئەگەرێ ڤەگەرا بەر ب جڤاكیڤە. ل داویێ ژی، كریارا راهاتنێ ب رێكا وەغەرا ستەمبوولێ هەڤسەنگ دكەت. ئەو ب خوە (ژلایێ دەروونیڤە)، سێ شێوازێن سەرەكی یێن راهاتنێ هەنە؛ یێ ئێكێ بەرسینگگرتنە، یێ دووێ تەسلیمبوونە یان خوەدانەپاشە یان ژی رەڤینە، یێ سیێ ژی ب بكارئینانا ئالاڤێن بەرگریكرنا مەژییە. هەردوو شێوازێن ئێکێ و دووێ، ل سەر ئاستێ هۆشێ دهێنە بکارئینان، لێ شێوازێ سیێ بەرهەمێ رەنج و کەدا نەهۆشى یا مرۆڤییە. ب درێژاهی یا بۆیەرێن رۆمانێ، نڤیسەری هەرسێ شێواز ژبۆ پەهلەوانێ خوە بكارئیناینە، كو دگەل رەوشا هەنۆكەیی یا سەردەمێ جڤاكیێ رۆمانێ بگونجیت.

ئەڤینی ب رێكا چاتكرنێ

پشتی شورەشا راگەهاندن و پێگەهاندنێ بوویە سەرمیرا هەمی بابەتێن ژیانێ و كەنالێن سەتلایتێ و ئەنتەرنێتێ گەهشتینە هەمی مالان، جیهان پێكڤە وەکو گوندەكێ بچووك لێ هات، کو هەڤبەندى یا دناڤبەرا وەلاتان و جڤاکاندا کرە کریارەکا ب ساناهى و هەچکوهەیى. ئاکام و کاریگەرى یا ڤێ شۆرەشێ، هەموو بەروبیاڤێن جڤاکى ژى ڤەگرتن و گەلەك ژ بها و عورف و عەدەتێن جڤاکى گوهارتن. یەک ژ عورف و عەدەتێن گوهارتى ژى، پەیوەندى یێن عاشقان و ئەڤینداریێ بوو. ل شوینا ئاخفتنا دگەل هەیڤێ و چاڤەرێكرنا دیتنا دلبەرێ، ب چەند كلیكێن ل سەر كیبۆردێ كومپیۆتەری، دێ دلبەر هێتە بەر چاڤان و دێ شێن دانوستاندنێ كەن (خۆ ئەگەر ب چەندین قۆناغان ژ هەڤدوور بن ژی). د ڤی سەردەمیدا، ژیان هەمی یا ب ئەنتەرنێتێڤە گرێدایە، هەمی كار و كریارێن رۆژانە یێن مرۆڤی دهێنە قەتاندن بێی كو پێنگاڤەكێ ژی ژ جهێ خوە دوور كەڤیت. خۆ هەڤژینی ژی، ب رێكا چاتێ ب بەرئێكڤە دهێت. مشە كچ و كورێن گەنج ب دەمژمێران دمیننە ل سەر هێلا ئەنتەرنێتێ و ل هەمی وەلاتێن دونیایێ دگەرن و هەڤبەندی یێن هەمەجۆر دگەل خەلكێ هەمەجۆر دروست دكەن. نڤیسەری ژی چات وەكو پێرینە و رێكەكا كاریگەرا گەهشتنا ئەڤینداران بكار ئینایە، جوداهى یا نڤیسەرێ ڤێ رۆمانێ دگەل خەلکێ دى ئەوە کو وى هەردوو پەهلەوان ب رێكا پەیڤێن جوانێن هەلبەستێ گەهاندینە ئێك. ئانكو یا هەولدای كو سەرەدەرییەكا باركری ب دلینیێ و هەستێن گەرم، ل شوینا سەرەدەری یا دگەل ئالاڤەكێ هشك و بێ جان پەیدا كەت. لێ دگەل وەختی ئەڤ ئالاڤێ هشك ب گیان دكەڤیت و دبیتە پشكەك ژ ژیانا رۆژانە یا پەهلەوانی:

-  وەسا هزر كر كو نە دوورە ئەو چرا یێن گیانی یێن ئەو لێ دگەریێت، ددلێ خودانا ڤێ ئیمیلێدا هەبن.. بپ١٢.

-  هەر شەڤ هەتا بەرێ سپێدێ ل هیڤی یا پێژنا وێ بوو، ئوو دەمێ بێ هیڤی دبوو، ددلێ خوەدا دگۆت بەلكو سوباهی بهێت، چونكو ئەو دزانیت كو ئەز یێ ل بەندا وێ.. بپ١٠٨.

لێ سەرەرای وێ خۆشی و پالدەرێن ب ڤێ رێكێ بەردەوامیێ ددەنە بەختەوەری یا ژیانا پەهلەوانی، هەر پەهلەوان خەریبێ شێوازێ كلاسیكیێ ئەڤینێیە و حەز دكەت روو ب روو ل هەمبەری جێمكا گیانێ خوە روونیت. ما نە ئەڤینی هەست و پێحەسیانەكا پوختا گیانییە، ئەڤجا پێدڤییە كو هەست ب هەبوونا بەرجەستەیی یا هەستێن گیانی بكەت؛ "ئەرێ ما ئێك هەیە دناڤ لاپەرێن رۆژنامە و هەڤۆكێن گۆتاراندا ل خەونا خوە بگەریێت.. بپ٢٠". لێ ئەڤ هەستە ب رێكا ماسنجەری بۆ دهێنە دەربڕاندن و كەیفا وی ژی پێ دهێت. جارنا هەتا درەنگى شەڤێ دخولگەیا سوحبەتێن تورینێ و ئەڤینا خوە یا هەلاویستیدا بوو، هندەک جاران ژى ل هیڤی یا هاتنا وێ مینا گولەكا ل بەر هەتاڤا خزیرانێ دچرمسی.

ئەو ب خوە هەردەم مرۆڤ حەز ژ روویێ راستی و راستەقینەییێ دكەت، هندی خوە ب خەونانڤە قاییلكەت و هندی خەون دخۆش و دلڤەكەر بن، دێ هەر رۆژەك هێت کو تەیرێ خەونان دادەتە سەر عەردێ كەتواری. ئوو ژبەركو دهەموو دانوستاندنێن خوەدا ئەم وی دبێژین ئەوا مە دڤێت و درەفتاراندا ئەم وێ دكەین یا هەیی (نە ئەوا مە دمەژیدا دانایی)، لەوا هەڤدیتن پێدڤییەكا فەرا بەردەوامبوونێیە. لێ بەروڤاژی هەمی حیكایەتێن كەلتۆری یێن دوماهیك خۆش، دەمێ هەڤدیتن ل كافیتیریا بەر سكری چێبوویی، هەردوو ب هەڤرا گەهشتنە وێ باوەرێ كو نە ئەون یێن وان بۆ خوە دخەیالا خوەدا رەسمكرین. ئوو ژێكڤە دبن. ئەز وەسا هزر دکەم کو نڤیسەری نەڤیایە كەساتی یا پەهلەوانێ وى ل بەر مە رەش ببیت، لەوا گۆتییە هەردوو پێكهاتن.. ل گورەى پێڤاژۆیا بۆیەر و هەلوێستێن بۆرى یێن پەهلەوانى، کو ب کەسەکێ مێباز و خیانەتکار و ترسیایى ژخیانەتا هەڤژینێ (دلبەرێ) هاتییە سالوخەتدان. دبیت شیانێن وێ بڕیاردانێ نەبن کو جێمکا گیانێ خوە هەلبژێریت. لەوا نەدوورە پەهلەوان ب تنێ گەهشتبیتە وێ باوەرێ کو تۆرین، نە ئەو تۆرینە یا وى د هزرا خوەدا نەخشاندى. دبیت ژى ئاماژەیەک بیت کو کریارا هەڤژینیێ و کریارا سێکسى و هەڤالینى یا دناڤبەرا هەردوو رەگەزاندا، جودایە ژ دیتنا جێمکێ گیانى، ئەوا هەموو هەست و نەست و حەز و پالێنەران دناڤ خوەدا دبوهژینیت. جێمکا گیانێ نڤیسەرى (ئەوا پەهلەوانێ رۆمانێ لێ دگەریێت)، ناهێتە هەلبژارتن، بەلکو ئەو ب خوە دهێت و خوە ب سەر هەموو ژیانا بۆرى و یا نۆکە و یا پاشەرۆژێ داددەت. نەدوورە ژى، نڤیسەرێ هەڤسۆز دگەل پەهلەوانێ خوە، وەکو چارەسەرکارەکێ دەروونى رەفتار کربیت و دەرفەتەکا دى بدەتە پەهلەوانێ داکەفتى ژ ئێکەمین ڤیانا وى (کۆ هەلنگفتنا دەروونى یا ئێکێ بوو تۆشى پەهلەوانى بوویى). دبیت ئەڤ هەموو موغامەرە و لێگەریانێن وى یێن ئەڤینیێ، قەرەبووکرنا داکەفتنا وى یا ئێکێ بیت. لەوا بڕیارا داویێ ددەت و دبێژیت؛ "بەلێ سوباهی دگەل ئەلندێ، دێ چیتە ستەنبوولێ.. بپ١٢٢".

ل داویێ ژى دبێژم، ئەڤ رۆمانا مشت ژ وەسفێن جوان و تێهزرین و پرسیارێن فەلسەفى یێن دەربارەى چییاتى یا ئەڤینێ و چەوایەتى یا سەرەدەریکرنێ دگەل جڤاکى، دوکیۆمێنتەکا دیرۆکى یا سەردەمەکێ جڤاکێ کوردییە، کو ژیارەکا پڕ خەون و هیڤى و هەژارى و دەردەسەرى و ترس و گومان دناڤبەرا دوو باژێراندا برییە سەر. یەک ژ ساخلەتێن رۆمانێ ئەوە کو گەلەک دیتن و بۆچوونان ب خۆڤە دگریت و بۆیەرێن وێ ب کۆمەکا رامان و ئاماژەیێن هەمەرەنگ دبارکرینە. هەر کەسەک دشێت هندەک ژ ژیانا خوە یا جڤاکى تێدا ببینیت. رۆمان ب زمانەکێ شعریێ بارکرى ب کۆمەکا ڤەرێژێن رامانى هاتییە نڤیسین. سەرەراى کۆما وان تێدیتنێن من ل سەر پێڤاژۆیا بۆیەران و هەڤبەندى یێن کاراکتەران هەیى، من خۆشییەکا ب تام ژ ڤى دەقێ هونەرى دیت. ئوو چونکو رۆمان خۆدیکا ژیانێیە، دێ وەکو ژیانێ یا هەمەجۆر و هەمەڕەنگ بیت دهەموو بیاڤێن مرۆڤایەتیێدا. ئەڤجا بێگومانە کو دێ کۆمەکا شرۆڤە یێن 

.دەروونجڤاکى یێن هەمەجۆر و هەمەرەنگ بۆ هەبن

د. عارف حیتۆ