توندوتیژی و جڤاك و سێكس
د ڤان سالێن داویێدا دیاردا توندوتیژێی ل سەر هەمـــــــــــی ئاستان یا بەربەلاڤبووی و یا بوویە پشكـــــــــــەك ژ سوحبەت و ژیانا رۆژانە یا خەلكێ دەڤەرێ، نەمازە پشتی هلوەشیانا رژێما عێراقێ و سەرهەلدانا هەڤركی یێن تەپەسەركری یێن مەسەبی و رامیاری یێن جوداجودا. شەنگستە و بنەكۆكا ڤێ دیاردێ ژی دناڤ كلتۆرێ دەڤەرێ و ب درێژاهى یا دیرۆكێ هەر هەبوویە، لێ دگەل گەشەسەندن و وەرارا بزاڤێن ئیسلاما سیاسی، ئەڤ دیاردە ئاشكراتر و كاریگەرتر كەفتیە دناڤ جڤاكیدا. نەمازە پشتی هیرشێن (القاعدە) بۆ سەر هندەك بنگەهێن گرنگ ل ئەمێریكا. ڤێ دیاردێ سەرنجا پڕانى یا خەلكی راكێشایە و ژیانا خەلكی كرییە دناڤ نەجێگری و بێزاری و بێ ئومێدیەكا دژواردا. هەروەسا گەلەك ژنڤیسەر و ڤەكۆلەرێن جڤاكی و دەروونی هەولددەن كو ل گورەی دیتن و بوچوونێن خوە ڤێ دیاردە یا ترسناك و نە مرۆڤانی شرۆڤەكەن، بەلكو رێكێ لێ بگرن یان هندەك شۆنگرێن دی یێن پتر نێزیكی مرۆڤانیێ بۆ بدانن.
پرسیارا هەرە گرنگ، ئەوا د مەژیێ هەمی ڤەكۆلەراندا دلڤیت ئەوە؛ كا ئەرێ ئەڤ دیاردە پشكەكە ژ سرۆشتێ مرۆڤی؟ یان ژی فیتەرەیەكا ڤەشارتییە دناڤ رەسەناتى یا غەریزە یێن مرۆڤیدا؟
گەلەك دید و بوچونێن جوداجودا د ڤی واریدا هەنە، هندەك هزر دكەن كو توندوتیژی غەریزەیە و ل دەف هەمی یان پڕانى یا مرۆڤان هەیە، هندەكێن دی هەنە دبێژن كو ساخلەتەكێ وەرگرتییە ژ رەوشا جڤاكی و دەردۆران دهێتە ڤەگرتن. رەھوریشالێن ڤێ تێڤەلی یا بیروبوچوونان دەربارەی توندوتیژیێ ڤەدگەرنەڤە سەردەمێ رێنیسانسێ و هەڤڕكی و تێڤەلی یێن دناڤبەرا زانا و بسپۆراندا دەربارەی كا نە باشی و نە جوامێرى یا كەساتى یا مرۆڤی بەركارێ جڤاكییە یان ژی ژ ئەگەرێ پێكهاتەیا غەریزەیی یا مرۆڤییە؟
ئەڤ هەردوو تێگەهە؛ غەریزەیی یا توندوتیژیێ (لورانتس)، ئوو ڤەگرتن و جڤاكی یا وێ (سكانەر)، بو ماوەیەكی درێژ ب هەڤتەریبی دناڤ جڤاكیدا یا باو بوو، هەتاكو دەسپێكا سەدە یێ بۆری كو دەسكەفتێن شرۆڤەكارى یا دەروونی یا كەسۆكی (فروید) و شرۆڤەكاریا دەروونی یا ئەزمۆنگەری (یونگ و فرۆم) ئەڤ هەڤڕكیە ئێكلا كری.
ڤان خواندنگەهێن شرۆڤەكارى یا دەروونی ب ئەزمۆن خویا كرییە كو توندوتیژی د بنەكۆكا خوەدا دوو جۆرن:
١- توندوتیژى یا بەرگریێ: كو توندوتیژیەكا غەریزەیی یە، مەرەم ژێ بەرگری و پاراستنا جۆرێ خوەیە. ئەڤ توندوتیژیە د ناڤ مرۆڤ و ئاژەلاندا ب وەكهەڤی هەیە.
٢- توندو تیژى یا وێرانكەر (حەزا وێرانكرنێ): ئەڤ جۆری توندوتیژیێ تنێ ل دەڤ مرۆڤان هەیە، ساخلەتێن سادیزمی و حەزا مرن و كوشتنێ ب ئاشكرایی تێدا خویا دبن. ئەڤ جۆرە نە یێ غەریزەیی یە و چ مەرەمێن بەرگریێ یان پاراستنا جۆرێ خوەیی تێدا نینن. لێ بەروڤاژی ڤێ چەندێ، حەزا نەهێلان و وێرانكرنا یێ بەرامبەرە. دبیت ئەڤ جۆرێ توندوتیژیێ دناڤ مرۆڤیدا یێ ڤەشارتی بیت و دبیت ژی ب ئاشكرایی د رەفتارێن رۆژانە دا دەركەڤیت. ئەڤ جۆرە ب هندەك فاكتەرین كلتۆری و رەوشەنبیریڤە گرێدایە و پێ دهێتە ئازراندن و د شیاندایە ب ئاكامێن دەرەكیڤە بهێتە ئاراستە كرن.
زانا یێن دەروونی وەسا هزر دكەن كو كاودانێن جڤاكی یێن دەردۆر (داكەفتنا جڤاكی) و كلتۆری ب درێژاهى یا قۆناغێن هەمەجۆرێن وەرگرتی یێن ژیانێ (سەربۆرێن توندوتیژی و ئەشكەنجەدانێ) گرنگترین فاكتەرین رێخۆشكەرێن فێر بوون و ڤەگرتنا ڤێ دیاردێنە.
مرۆڤ و ئاژەل
هەر وەك مە گۆتی توندوتیژى یا ئاژەلی غەریزەیی یە و ژبۆ بەرەڤانی و پاراستنا مانا خوە دكەت. لێ د هندەك ئاژەلێن گوشتخۆردا ئەڤ توندوتیژییە دبیتە حەزا لفكرنێ (الافتراس) و كوشتنا یێ بەرامبەر، لێ ئەڤ جۆرێ توندوتیژیێ یێ بێ كەرب و كینە و حەز و ئالۆزی ب گەهشتنا مەرەمێ نامینیت. ئانكو هەردەمێ نێچیرا خوە كر (گیاندارێ بەرامبەر كوشت) دێ خۆت و تێر بیت و چ شێواز و ساخلەتێن توندوتیژیێ ل دەڤ نامینن. گەلەك ڤەكۆلینان خویا كرییە كو ئەگەر ئاژەلەكێ هۆڤ (كووڤی) بكەفتە خەفكێ یان د رەوشەكا نە سرۆشتێدا بیت، دوور نینە هندەك مەیلێن توندوتیژیێ ل دەڤ پەیدا ببن. لێ ل دەڤ مرۆڤی (كو دبنەرەتدا گیاندارەكێ نە گوشتخۆرە) توندوتیژی یا وی یا وێرانكەرە و دبیت ژبۆ بەرەڤانیێ بیت و گەلەك جاران ژی خۆشیێ ژ وێرانكرنا یێ بەرامبەر دبینیت.
خەلكێ هەچكوهەیی وەسا هزر دكەت كو چەند مرۆڤ یێ پاشكەفتیتر و دەسپێكی تر بیت هۆڤتر و توندترە. لێ ڤەكۆلینێن زانستی خویا كرییە كو ئەو مرۆڤێن ژیرمەندێن ٩٩% ژ ژیانا خوە ب نێچیرێڤە بۆراندین، هەر ژبەری پێنجی هزار سالان و هەتا نهۆ چ جاران ژبۆ خۆشیێ كوشتن نەكرییە، نە یێ توندوتیژ و وێرانكەر بوویە، چ جاران قوربانیێ خوە نە ڤەكوشتیە یان تەشویھ نە كریە، ئەگەر ژبۆ مەرەمێن خوارنێ و بكارئینانا مفادارا چەرمێ وان نەبوو بیت.
هەروەسا هاتیە خویا كرن كو د سەردەمێ نێچیریدا، مرۆڤ ل بەرامبەری ئێكودوو نە دوژمنكار بووینە و هەردەم نێچیر دناڤبەرا خوەدا لێكڤە كرینە. د وی سەردەمیدا جڤاكێ مرۆڤانیێ یێ تەنا و ئێمن بوو، خۆ شكەفتێن خوە ژی ل دژی هێرشێن مرۆڤی شویرهە نە دكرن. ئەڤ خۆپاراستنە ژ هێرشێن مرۆڤی دگەل سەردەمێ گشتوكالێی و زالبوونا باوكسالارێی ل شوینا دایكسالارێی دەركەفتینە، ئانكو دگەل پێشكەفتا مرۆڤی دیاردا توندوتیژیێ ژی یا دەركەفتی.
پڕانى یا زانا و بسپۆرێن دەروونی ل سەر وێ چەندێ پێك دهێن كو پالێنەرێن پێكهاتەییێ كەساتى یا رەوشەنبیر ل سەر شەنگستێ فاكتەرێ ئازادى یا كەسۆكی و كاملانى یا خوەییێ مرۆڤی رادوەستیت. هەروەسا تاقیكرنێن د بیاڤێ دەروونزانى یا ئەزمۆنگەریدا خویا كرییە كو داكەفتن و پاشڤەبرن و تەپەسەر كرنا ئازادى یا كەسۆكی دبیتە ژێدەر و بنەكۆكا توندوتیژی و هاڤیبوونێ. ب ڤێ چەندێ ئەم د كارین بێژین كو توندوتیژی نە پشكەكا سرۆشتێ مروڤانیێیە. لێ ساخلەتەكا جڤاكییە پشكداریێ د رێباز و ئاراستە یا شەهرستانیێدا دكەت و دگەل شەهرستانیێ گەشە و وەرارێ دكەت.
ب كورتی توندوتیژی كریارەكە مرۆڤ ژ رەوشەنبیری و كلتۆرێ خوە یێ دەردۆر وەردەگریت.
سێكس و توندوتیژی:
ژن وەكو مرۆڤەكا مێ دناڤ جڤاكیدا، بیاڤەكێ مەزنێ مومارەسەكرنا رەوشەنبیرى یا توندوتیژیێ یە، چونكو ژن د جڤاكێن پاشكەفتیدا مولكی عەشیرەتێ، گوندی، خێزانێ، مێری، بابی، مامی، یان خالی یە، نە مولكێ خوە یە، لەشێ وێ ژی نە یێ وێیە. مافێ دانوستاندنێ و هلبژارتنێ و پێشنیاركرنێ و چارەسەركرنێ نینە.
تنێ مێیاتی، بێی هیچ چەوتیەك یان گونەهباریەك بەسە كو نێرێن خێزانێ ب كێمی بەرێخوە بدەنێ و دوژمنكاری و توندوتیژى یا خوە یا ڤەشارتی،ب ئەگەر و بێ ئەگەر ل ڤێ رەبەنێ دەرێژ كەن.
د جڤاكێ مە دا ژن ناموس و شەرەف و سەربلندی و سەر شۆری یا خێزانێ و گوندی و پاشی عەشیرەتێیە ژی. ب ڤێ چەندێ ژی ل شوینا پیرۆزكرن و رێزگرتنا وێ هەردەم دهێتە تەپەسەركرن و پاشڤە برن، داكو هەردەم یا ترسایی بیت و چ چەوتی یێن سێكسی نەكەت.
سێكس ئێكە ژ هەر سێ بابەتێن حەرامكری د جڤاكێ مەدا (دین و سێكس و سیاسەت). د هەمی كریارێن سێكسی یێن دناڤبەرا ژن و مێراندا یان كچ و كوراندا، هەردەم ژن یا گونەهبارە، ما نە كچا هەوێیە، ئەوا سێڤا حەرامكری ب ئادەمی دایە خوارن!؟ ما نە ئەوە، ئەوا دبێژنێ فێلباز و جەمباز و گونەهكار!.. ما نە ئەوە، ئەوا (ناقصات عقل و دین...) ...هد.
ئەڤە هەمی دناڤ پێكهاتەیێ تێگەهێ جڤاكیدا وەرارێ دكەن و كۆلەكرنا ژنێ دبیتە دیاردەكا سرۆشتی یا جڤاكی. ئەڤجا هەمی كریارێن سێكسی و یێن نە سێكسی بۆ زەلامی د حەلالن و هەمی كریار بۆ ژنێ فهێتی و گونەهكارینە. ب هزرا من، ئەڤ چەندە ب شێوەیەكێ سەرەكی ژ تەپەسەركرن و دوژمنكارى یا زەلامی، ئەوا ژ جڤاكێ خوە وەرگرتی و ل دەسپێكی ژ دایكا خوە فێر بووی، هاتییە وەرگرتن. زەلام هەمی توندوتیژی و هەستێن خوە یێن هەلچوویی یێن تەپەسەركرنێ دادقوتنە سەر ژنا خوە، یان كچا خوە (الاسقاط).
ڤەكۆلینان خویا كریە كو ٧٩،٦% ژ توندوتیژى یا د خێزانێدا دگەل ژنێ دهێتە كرن، ئوو ٢٨،٦% دگەل مێ یێن دی یێن د خێزانێدا دهێتە مومارەسەكرن.
زەلام یێ بندەست و گرێدایە، كاردانەوە یا وی ژبو ڤێ چەندێ دبیتە بندەستكرن و گرێدانا یێ/ یا بەرامبەر، یێ زربەهرە ژ هەمی حەز و پێدڤی یێن خوە یێن سێكسی، كاردانەوە یا ڤێ چەندێ ژی خوە شەریفكرنە (خوە بلندكرن – التسامی). ئەڤ زربەهركرنە ژی دبیتە ئەگەرێ درێژكرن و دەربرینا توندوتیژییەكا ئاشكراتر.
د كوردەواریێدا دبێژن: دەمێ ئیك خوە نەقۆلە دكەت و هەردەم یێ توڕە بیت و توندوتیژیێ ل بەرامبەر خێزانا خوە بكار بینیت، دێ بیژن ژنەك دڤێت..! ژنئینان ئانكو كریارا سێكسی، پاشی بابەتێن پێكئینانا خێزانێ و پەروەردەكرنا زارۆكان ددویڤدا دهێت. د پڕانى یا جاراندا، پشتی ژنئینانێ زەلام هەڤسەنگتر و ئارامتر و تەناتر لێ دهێت. چونكو كریارا سێكسی رەوشا دەروونی یا ژن و مێران هەر دووان ئارامتر و باشتر لێ دكەت.
دیسا د كوردەواریێدا سوحبەتەك هەیە وەكو نوكتێیە، دبێژن: جارەكی زارۆكەكی ژ بابێ خوە پرسیار كر و گۆتێ: "بەری نهۆ توندوتیژى یا تە و یا دایكا من سڤكتر و دومكورتتر بوو، چما نهۆ هەردەم یا بەردەوامە؟" بابێ لێ ڤەگەراند كو ئەو تشتێ چارەسەرى یا ئارێشێن وان د كر نهۆ نەمایە یان یێ لاواز بووی. هەلبەت مەرەم ژێ كریارا سێكسیە، دەمێ باب د كاری كریارا سێكسی بكەت، ئارێشێن وی یێن خێزانێ كێمتر بوون، لێ نهۆ پشتی ژ لایێ سێكسیڤە لاواز بووى، ئارێشە یێن پتر لێ هاتین.ئوو هوسا ئەم د گەهێنە وێ باوەرێ كو سێكسی رۆلەكی گرنگ و كارێگەر د دەرێژكرن و دەربرینا توندوتیژیێدا هەیە.
سیكس ئێكە ژ هەر سێ غەریزە یێن هەرەسەرەكی یێن مرۆڤی(سیكس، ژیار، پایەداری)، كا چەوا مرۆڤ د كاریت ب بێ شەرمی بەحسی هەر دوو غەریزە یێن خوە یێن دی بكەت، هەروەسا فەرە ئەو بیاڤ هەبیت كو بەحسی سێكسی ژی بكەت.
بەحسكرن یان دلدەرێژكرن، د كۆكا خوەدا گەلەك گرێیان ڤەدكەت و هزرێ دلڤینیت كو باشتر تێ بگەهیت، چەند مرۆڤ باشتر د بابەتێ سێكسی بگەهیت دێ كێمتر تۆشی چەوتی و شاش بكارئینانێ بیت. ئەڤجا ب هزرا من، فەرە ئەم جوداهییەكێ بێخینە دناڤبەرا رەوشەنبیری و ئازراندنا سێكسیدا، ئەگەر ئازراندنا سێكسی هندەك سەرباركێن نێگەتیڤ هەبن، رەوشەنبیرى یا سێكسی ژبلی چاڤ ڤەكرن و بیرتیژیێ و خالێن پۆزەتیڤ چ ئەنجامێن دی بۆ نینن.
گەلەك جاران ژبەر بێ باوەریێ، رەوشەنبیرى یا سێكسی دهێتە قەدەغەكرن، ئانكو د ترسن كو رەوشەنبیری ببیتە ئەگەرێ ئازراندنا سێكسی و د ئەنجامدا ئەڤ ئازراندنە نەهێتە كونترۆلكرن. ئەڤە ژی دبیت ژبەر هندێ بیت كو باوەریا پەروەردەكاران ب وان یا كێمە، چونكو ئەوێ باوەری ب خەلكی نە بیت، باوەریا وان ب وان ژی یا كاملان نا بیت. هەروەسا ئەوێ باوەری ب خوە نە بیت، ب خەلكی ژی نابیت. ئەڤجا وەرن دا باوەریێ ب ئێكودوو بینین و ڤەكریتر دانوستاندنێ ل سەر سێگۆشەیا دین و سێكس و سیاسەتێ بكەین. تێگەهشتنا دینی د بەرژەوەندا پایە بەرزى یا دینی دایە. تێگەهشتنا سێكسی د بەرژەوەندا پاراستنا سنجیدایە و تێگەهشتنا سیاسەتێ ژی د بەرژەوەندا ئاڤاكرنا وەلاتیدایە.
تێبینی:
ژبو ڤێ نڤیسینێ مفا ژ بابەتێ (ثقافة العنف في المجتمع العربي. الدیمقراطیة و حقوق الانسان في مواجهة ثقافة العنف) یا نڤیسەرێ هێژا (سمیر التقی) هاتییە دیتن / تۆرا ئینتەرنێتێ.