تیرۆرستێن ئیسلامى

ئالێ دى یێ پرێ

  زەلامەک ب ناڤێ خواستى، هەتا پولا دووێ ناڤنجى خواندییە و نەقیبێ هێزەکا کوماندۆیە، دوو کچ هەنە و ژنەکا نڤیسەر و چالاکڤان د بیاڤێ مافێن ئافرەتێدا، کابانى یا مالا وییە، کو ب عەشق و ئەڤینى ئینا بوو. ئەڤ نەقیبە رەشەکێ بەرپرسەکێ هێزا کوماندۆیە و کۆمەکا سەرپێچى یێن نەیاسایى بۆ دکەت. کچا وى تۆشى نەخۆشییەکا ب زەحمەت دبیت، دایکا وێ نەچار دبیت ببەتە باژێرێ مووسل (باژێرێ پران) ژبۆ وەرگرتنا چارەسەرى یا کیمیاوى. ژ لایێ هندەک چەکدارێن تیرۆریستێن ئیسلامیڤە، ب کچڤە دهێتە رەڤاندن و پشتى ئەشکەنجەدان و ئیغتصابکرنێ، دهاڤێژنە دناڤ گلێشیدا. خێرخوازەک دبینیت و ڤەدگەرینتەڤە دهۆکێ، بێى چ پێزانینان ژ چارەنڤیسێ کچا خوە بزانیت. د هەڤڕکییەکا دەروونى یا دژواردا، کو بارکرییە ب ترۆمایێ و خەمگینیێ و هەستکرنا ب گونەهباریێ، بڕیارا خوە کوشتنێ ددەت و مینا پڕانییا کریارێن خۆکوشتنا ئافرەتان ل کوردستانێ، خوە دسۆژیت. بەرى خوە بسۆژیت، نامەیەک ب کاسێتێ ل دویف خوە هێلا بوو کو سەرەداڤەکێ بکەتە د دەستێ پۆلیساندا ژبۆ دویفچوون و گرتنا بکەرێن وێ کریارا نەمرۆڤایەتى. مێرێ وێ یێ مەیڤەخۆر و قومارچى و چاڤ ل دەر، رەشەکێ جەمشید قەلغانى یە (بەرپرسێ هێزا کوماندۆ)، کو کۆمەکا گەندەڵى و سەرپێچى یێن یاسایى بۆ دکەت. پشتى دەمەکێ کێم ژ مرنا ژنێ، حەز دکەت ژنەکا دى بینیت. لێ کەسوکارێن وێ قەیرەکچا چاڤێن وى کەفتینە سەر، ل دژ رادوەستێن. پاشى دلبەرا وى د سەقایەکێ مژداردا دهێتە کوشتن، پشتى هندەک لەقتە یێن وێ یێن سێکسى ل سەر موبایلێ هاتینە دیتن و بەلاڤکرن. ئەڤجا خواستى ژ ترسا کەیسێ کوشتنا وێ و هندەک کەیسێن دى یێن هەڤبەند ب پێشێلکارى یا یاسایێ و گەندەڵیێڤە، ژ وەلاتى دەردکەڤیت و بەرەف ئورۆپا درەڤیت. ل وێرێ ژى، د ئەتموسفیرەکێ بارکرى ب هندەک میناکێن پولیسى، دهێتە کوشتن و تەرمێ وى ڤەدگەریننەڤە کوردستانێ. ژ ئەگەرێ بهیستنا چیرۆکا رەوشەنێ، ئەوا ب کاسێتەکا دەنگى ل دویڤ خوە هێلاى، پۆلیس ب سەر وى گرۆپێ تیرۆریستى هەلدبن و ئەندامەکێ وان دەستگیر دکەن. لێ بەرى ئەوێن دى ژى بگرن، ئەوێ گرتى درەڤیت و دهێتە کوشتن. ب ڤێ چەندێ ژى، تیرۆرستێن رەوشەن و کچا وێ رەڤاندین، ناهێنە دیتن و گرتن. هەروەسا بکوژێن خواستى ژى، ناهێنە دەستنیشانکرن و گرتن. هندەک بەڵگە ل سەر گەندەڵى و پێشێلکارى یێن جەمشید قەڵغانى ل سەر سایتێن ئەنتەرنێتێ دهێنە بەڵاڤکرن، لێ لیژنە یێن دویفچوونێ وان بەڵگەیان ب نەوەیى دەردئێخن و دبێژن کو ئەڤە پیلانەکا دەرڤەییە! ل دژى خەبات و چالاکى یێن بەرپرسەکێ هێزا کوماندۆ هاتییە کرن. ئانکو سەرەراى هەموو هەولێن یاسایێ، هەموو لایەنێن تاوانبار ب ڤەشارتى دمیننە دناڤ جڤاکیدا و بەردەوامن. ئەڤ رۆمانە چوار چیرۆکێن ئەڤینیێ ب خۆڤە دگریت: چیرۆکەکا سەرەکى و ئێکا لاوەکى و دووێن ئاماژەپێدایى، دگەل سەربۆرەکا ئەڤینیێ کو ب شێوەیێ خەبەرەکێ گەهاندى دگەهتە خواندەڤانى، بێى کو چییاتى و چەواتى یا وێ ئەڤینێ بزانیت. ئەڤە هندەک هێلێن گشتى یێن رۆمانا (ئالێ دى یێ پرێ)^* بوون، کو ژ لایێ رۆماننڤیسێ دهۆکێ تەحسین ناڤشکیڤە هاتییە نڤیسین و ئێکەتیا نڤیسەرێن کورد/ دهۆک، ب ئەرکێ چاپ و بەڵاڤکرنا وێ رابوویە.

  سەردەمێ رۆمانێ سالا ٢٠٠٧ێیە (ئەو سالا رەوشەنێ خوە تێدا سۆتى). جهێ رۆمانێ ژى دناڤبەرا هەردوو باژێرێن دهۆکێ و مووسلدایە، دگەل هندەک لەقتە یێن ئورۆپا. ئەم دبێژینێ لەقتە، چونکو نڤیسەرى ب میناکێ لەقتە یێن سیناریۆیەکا فلمێن سینەمایى یان زنجیرە یێن درامایى نڤیسییە. هەر هونەرمەندەکێ سینەمایى حەز بکەت، دێ شێت ڤێ رۆمانێ ب ساناهى کەتە بەرهەمەکێ درامایى، چونکو گەلەک ئەلەمێنتێن درامایى ب خۆڤە دگریت. رۆمان ژ بیست و شەش لەقتەیێن درامایى پێک دهێت کو هەر لەقتەیەک دەربرین و تەواوکەرا لەقتە یێن بەرى خوەیە. لێ ب شێوەیەکێ گشتى، رۆمان ژ دوو بابەتێن سەرەکى پێک دهێت: بابەتێ تیرۆرستێن ئیسلامى و رەخنەیێن کەتوارى یا سروشتى ل سەر جڤاکێ کوردى (د سەردەمێ رۆمانێدا).

کلیلا دەرگەهێ رۆمانێ

  مشە جاران تایتل، پشکەکا زۆر ژ ناڤەرۆکا بەرهەمى دەرەهى دکەت. گەلەک رەخنەڤان ب کلیلا ڤەکرنا دەرگەهێ رۆمانێ ددەنە نیاسین. د ڤێ رۆمانێدا ناڤەک هاتییە هەلبژارتن کو د شیاندایە مرۆڤ پیچەکێ ل سەر راوەستێت و هزرا خوە تێدا بکەت. لایێ دى یێ پرێ، ئانکو پرەکە و دوو لایێن باژێرەکى پێکڤە گرێددەت، هەر لایەکى تایبەتمەندى یا خوە هەیە، لەوا ئاماژە ب لایێ دى کرییە (نە هەردوو لایێن پرێ). هەروەکو ژ بۆیەران دیار دبیت (مەرەما وى ب لایێ دى یێ پرێ)، بەحسى لایێ دى یێ پرەکا باژێرێ مووسل دکەت. هندەک جاران ژى، ب ناڤێ باژێرێ (پران) ب ناڤکرییە. ئەگەر ئەڤ دیتنە وەسا بیت، نڤیسەرى باژێرێ مووسل کرییە دوو لا و هەر لایەکى تایبەتمەندییەک دایێ: "هندى ئەم ل ڤى رەخێ پرێ بین، قەت نەترسن... خودێ مە ژ رەخێ دى بپارێزیت... بپ١٣٢". ئانکو لایەک تەنایە و یەک ب ئارێشەیە، لایەک ئاشتیخوازە و لایێ دى شەڕانگێزە، لایەک موسلمانێن هەچکوهەیینە و لایەک موسلمانێن توندڕەون، لایەک بەهەشتینە و لایێ دى جەهنەمینە، ئەڤ دووانى یا ئیرۆسى و تاناتۆسى دناڤبەرا ڤان هەردوو لایێن پرێدا، کرییە دووانییەکا گەریان ل ژیان و مرنێ، لایەک ل ژیانێ و لایێ دى ل مرنێ دگەریێت. ل داویێ ژى، ئەم د کارین بێژین کو لایەک کوردە و یێ دى عەرەبە. ئەڤە ژى، بەرێ مە ددەتە دیرۆکێ و داخوازکەرێن مافێن رەوایێن مللەتێ کورد کو رەخەکێ باژێرێ مووسل ب کورد و کوردستان دبینن. وەسا دیارە کو نڤیسەرى ژى باوەرى ب کوردینى یا رەخێ چەپێ یێ باژێرێ مووسل هەیە، لەوا باژێر کرییە د ڤێ دووانى یا هەڤدژدا. ئەڤ دووانییە ژى، ئاماژەیەکە کو دبیاڤێ تیرۆریزما ئیسلامیدا، دێ سەرەدەریێ دگەل بابەتێ کورد و عەرەبان، یان موسلمانێن توندڕەو و میانڕەو کەت. لێ ئەگەر ئەڤە ب تنێ بیت، پا بۆچى نڤیسەرى نەدگۆت: (لایێ دى یێ پرا مووسل؟).

  پشتى ئەم ب ناڤ رۆمانێدا چووینە خوار و مە پەیامێن ئاشکرا و یێن ڤەشارتى ژێ بەلى کرین، وەسا خویا دبیت کو مەرەم نەتنێ پرەکا باژێرێ مووسلە، بەلکو مەرەم پێ پرەکا دى یا باژێرێ دهۆکێیە کو باژێرى ل سەر دوو لایێن رۆژهەلاتى و رۆژاڤایى دابەش دکەت. لایەک ژێ هەژار نشین و شورەشگێر و خەلکێ هەچکوهەییە، لایێ دى ژى فەرمانبەرێن حکومەتێ و دەولەمەندێن باژێرینە. کاراکتەرەکێ رۆمانێ د مالخولیانى یێن خوەدا هزرا سەرەدەریکرنا خوە و بنەمالا خوە دگەل لایێ دى یێ باژێرى دکەت: "هەر دنژنى و دهەرافت، کانێ دێ چاوا بێژتە بابێ خوە، هەکە ئەڤ سالە ب داوى هات و ئەز دەرچووم، دێ وەکت ئەز کچەکێ ژ رۆژهەلاتێ باژێرێ داسنیا بهینم... بپ١١٩". هەروەسا ددەتە خویاکرن کو لایەک داردەستە و یەک زاڵدەستە: لایێ هەژار هەردەم سۆتەمەنیێ هەڤڕکییانە و ژبۆ مەرەمێن هەمەجۆرێن دەستەلاتێ دهێنە بکارئینان، پتر ب ئایینى و خورافات و عورف و عەدەتێن جڤاکیڤە دگرێداینە. لێ لایێ دى ئیستغلالکەر و ئاراستەکار و هەڵپەرستن، ل سەر خوینا لایێ هەژار د ژین و گەشە دکەن و پەرلاختر لێ دهێن. دەمێ لایێ رۆژاڤاى شاشى و گەندەڵییان ژى دکەن، لایێ رۆژهەلاتى باجا وان شاشییان ددەن.

  هەروەسا ئەم د کارین دوو پرێن دى ژى دناڤ بۆیەرێن رۆمانێدا ببینین. پرەکا دەروونى دناڤ ناخێ مرۆڤیدا و پرەکا جڤاکى دناڤبەرا مرۆڤى و دەوروبەرێن ویدا. لێ هەردوو پر ب رەفتارێن دەروونجڤاکى یێن مرۆڤیڤە هەڤبەندن. پرا دەروونى یا خوەییێ مرۆڤى، ئەوا حەز و پالێنەرێن خوەرسکى و رەفتارێن قەبوولکرى یێن جڤاکى پێکڤە گرێددەت. ئەو پرا (ئەو- Id)ێ دى، بەرەف (ئەز- Ego)ا مرۆڤیڤە دئینیت. ئانکو پر دانایە ل شوینا وژدانا مرۆڤى (ئەزا بلند- Super Ego). لایەک ژێ مرۆڤێ جڤاکپەروەرە و ب ئەزێ دهێتە دەبراندن، کو لایێ تەنا و قەبوولکرییە دناڤ جڤاکیدا. لایێ دى، ژ خوەرسکێن سروشتى یێن مرۆڤى پێک دهێن کو هەستێن دژمنکاریێ و حەزێن ئاژەلى یێن مرۆڤینە، ب (ئەو)ى دهێتە دەربراندن. نڤیسەر ب میناکەکێ بەحس نەکریێ جڤاکى، خوە ل ڤى بابەتێ بەزاندنا لایێ دى یێ پرا مرۆڤى ددەت، دەمێ بەحسى هەولدانا زنایا مەحارمان دکەت: "ب راستى خوناڤ فەرقا تە و دایکا تە نینە. ئەرێ دێ، ئەو سۆت تە جهێ وێ جوانتر گرت... باب، بەختێ خودێ، تو چ دبێژى، تە هەتکا مەبر... بپ٧٥". ئەڤ حەزێن ئاژەلییانە ژ لایێ جڤاکیێ پرێ بەر ب لایێ تابۆییێ لایێ دیڤە دچن، کو ب هەولا ئەنجامدانا کریارەکا حەرامکرى دهێتە دەربراندن: "بەروبنگوهێن وێ وەک عاشقەکێ ژ دەزگرا خوە دوورکەتى، تەوافکرن! پشتى زانى لڤینێن وى یێن کۆرە، ژ سۆرە سینۆرێن کچ و بابان دەرکەتن، ئێدى پاشڤە هاڤێت و جارەکا دى، مینا زەلامەکێ هەچکوهەیى روونشتى،... بپ٧٦". پرا دووێ ژى، ئەوە یا دناڤبەرا مرۆڤى و عورف و عەدەتێن جڤاکیدا. مرۆڤ دناڤ سیستەمەکێ قەبوولکرى یێ جڤاکیدا دژیت و هەموو پایەدارى و هەژیتى یا خوە ژ ڤێ قەبوولکرنێ وەردگریت. هەردەمێ وى پێ ل عورف و عەدەتێن جڤاکى دانا (ژبەر هەر سەدەمەکێ هەبیت)، دێ هەژیتى و پایەدارى یا خوە ژ دەست دەت. ئەو ژ لایێ قەبوولکرى یێ جڤاکى، بەر ب لایێ دى یێ نەقەبوولکریڤە دچیت، ئەڤجا جڤاک ب وى چاڤێ بەرێ لێ نانێریت. باشترین نموونە ژى گەندەڵى و سەرپێچییا یاسایێیە، ئەو قەهرەمانێن گیانێ وان ل سەر دەستى ژبۆ رزگارکرن و پاراستنا ژیان و بەرژەوەندى یێن خەلکى، جهێ رێزگرتن و شەهنازى یا جڤاکینە. لێ دەمێ دەستەلاتێن خوە بکار دئینن ژبۆ بەرژەوەندا خوە یا تایبەت و دەستێوەردانێ د مافێ خەلکێ باوەرداردا دکەن، هینگى ل پێش چاڤێن جڤاکى رەش دبن و ئێدى سەرەدەرى یا لایێ دى یێ پرێ دگەل وان دهێتە کرن:

-  ئها جەنابێ وى جەمشید قەلغانى ژ مەیموونان نابۆرت. تو دزانى وى شکەفتا میرۆى ب دو بلۆکێن دولارى کرییە؟! یا ژ ویڤە دێ ل سەر ناڤێ ئێکێ دى تاپۆکەت و بەرزە کەت... بپ٧٣.

-  مەسئولەکان هەموو کاتێک فێلبازى لەگەڵ قوربەسەرى وەکو ئێمە دەکەن... بپ١٤٤.

-  هەکە بدتە دلێ خوە، دو رۆژێن دى، جەنازێ وى دێ هینت و فلسەک ژى لێ ناچت، بەس ناکت./ بۆچى ناکت؟!/ خوناڤ، ما تو ڤان نانیاسى؟!/ بەلێ وەلا ئەز باش دنیاسم، بەلێ پا شۆل هەموو ددەست ڤان تۆڤاندایە... بپ٢٠٩.

-  ما برایێ من یێ ناڤ کوفرێ بوو، بەلێ وى خودیێ جەمشید پێڤەکر و گورى خوە کر، بەلێ کەس ژ خودێ مەزنتر نینە... بپ٢١٩.

ئوو مادەم د ڤێ رۆمانێدا، ب بەرفرەهى بەحسێ کەلتۆر و ئاییردە یێن ئایینێ ئیسلامێ دکەت، نەدوورە مەرەم پێ لایێ دى یێ پرا سیراتێ بیت، کو مرۆڤ ل سەر پرا سیراتێ دەرباز دبیت هەتاکو دگەهتە لایێ دى یێ خۆشیێ و رزگاربوونێ. لێ چونکو لایێ دى جهێ باوەردارێن ئیسلامێنە (ل گورەى دیتنا موسلمانان)، ئەو ئیسلامى یێن مەژێ مرۆڤان چوارچۆڤە دکەن و خەلکى ب ناڤێ پەیاما پیرۆز تیرۆر دکەن، گومانەک دکەڤیتە سەر لایێ دى یێ پرا سیراتێ ژى. دبیت ژى، مەرەم پێ ئەو بیت کو هەکە ئەم خوە ژ شاشى یێن دنیایێ دوور نەکەین، مەحالە بگەهینە لایێ دى یێ پرێ. ل ڤێرە ژى، لایێ دى یێ پرێ دبیتە ئارمانجەکا هەژى و خواستى بۆ هەر کەسەکێ باوەرى ب پەیاما مرۆڤدۆستى یا ئیسلامێ هەبیت. هەروەسا ئەم د کارین ئاماژەیەکا دى ژى بدەینە پرێ. دەمێ نڤیسەر باژێرێ مووسل ب باژێرێ (پران) وەسف دکەت، دبیت مەرەم پێ ئەو بیت کو کۆمەکا پرێن هەمەجۆر خەلکێ ڤى باژێرى ل سەر دوو لایێن پرەکێ دابەش دکەت: ئەو پرا دناڤبەرا کەسانێن عیراقى و عروبەویدا (ئانکو دناڤبەرا مەسەبێ شیعە و سوننەدا)، ئەو پرا دناڤبەرا نەتەوا کورد و نەتەوا عەرەبیدا، ئەوا دناڤبەرا کەسانێن مرۆڤپەروەر و ئیدیولۆژیستێن ئیسلامەویدا، ئەو پرا دناڤبەرا خەلکێ هەچکوهەییێ سڤیل و دەستەلاتدارێن گەندەل و خوینمێژدا، ئوو ئەوا دناڤبەرا ژیندۆستیێ و مرنخوازیێدا... هتد. ب ڤێ چەندێ ژى (ئالێ دى یێ پرێ)، نە تنێ پرەکە و ب جھ و سەردەمەکێ دیارکریڤە گرێدایە. بەلکو کۆمەکا پرێن هەڤبەندن ب ژین و ژیارا مرۆڤیڤە و دبیت ل هەموو جھ و سەردەمان هەبن.

تیرۆریزما عەرەبى- ئیسلامیى

  بابەتێ تیرۆریزمێ، گرێ یا سەرەکى یا ڤێ رۆمانێیە. هەر رۆمانەکێ گرێیەکا سەرەکى هەیە کو هەموو بۆیەر ژێ دەردکەڤن و ل دۆر دزڤرن و ل دوماهیێ دگەهنە خالا بنگەهینا بابەت و ناڤەرۆکێ. د رۆمانێن کەتوارى و جڤاکئامێزدا، دبیت کۆمەکا گرێیان هەبن و بۆیەرێن هەمەجۆر ژێ دەر بکەڤن و د بازنەیێ عورف و عەدەت و رەفتارێن کەهى و نەکەهى یێن دناڤ جڤاکیدا دگەهنە ئێک. رۆمان نە وەکو چیرۆکەکا ساکارا شەش پارچەییە کو د پڕانییا جاراندا وەکو تەکنیکەکا چارەسەریێ ژبۆ زارۆکێن ترۆمادار دهێتە بکارئینان (پەهلەوان، ئەرک و ئارمانج، ئاستەنگ، لایەنێ هاریکار، چارەسەرکرن، دوماهى یا خۆش). بەلکو کۆمەکا چیرۆکێن شەش پارچەیى یێن پێکڤەگرێداینە کو هەردوو پارچە یێن ئاستەنگ و هاریکاریێ ژ جڤاکێ کەتوارى و دەروون و ئەزێن مرۆڤان دهێنە دەرێخستن، هەتاکو بگەهنە دوماهییەکا خۆش یان نەخۆش، ب دلێ خواندەڤانى بیت یان نە ب دلێ وى بیت. د رۆمانێدا کۆمەکا تێگەھ و پەیامێن ل پشت رێزکان دهێنە ئازراندن کو خواندەڤان ل گورەى سەربۆر و پاشخانا خوە یا پەروەردەیى و رەوشەنبیرى ببینیت و هزرا خوە تێدا بکەت، داکو هەڵوێستەکێ کەتواریێ دەروونجڤاکى ژێ وەرگریت.

  تیرۆر یان تیرۆریزم ژ پەیڤا ئینگلیزى (Terror) هاتییە وەرگرتن کو مەرەم پێ ترساندن و ب ئارمانجکرنا هەڤوەلاتى یێن سڤیلە. ئانکو رێکەکە ژ رێکێن ترساندن و ڤەچغاندنا خەلکى کو باوەریێ ب تشتەکى یان ئیدیولۆژییەکێ بینن، یان ژبۆ هەر مەرەمەکا دى یا د چوارچۆڤێ خورتکرنا دەستەلاتێ و کونترۆلکرنا جڤاکیدا دهێتە بکارئینان. محەمەد مەهاتیر ددەتە خویاکرن کو تیرۆر شەڕێ لایەنێن لاوازە ل دژى لایەنێن هێزدار، ئانکو دەمێ لایەنەک هەست ب بێهێزى و بێچارەییێ دکەت ل بەرانبەر پێشکەفتن و دەستکەفتێن زانستى یێن سینۆربڕ، دێ پەنا بۆ تیرۆرێ بەت ژبۆ ڤەگەراندنا هێز و پایەدارى یا خوە (ب کێمى ژبۆ ئاگەهدارکرنا لایەنێن سەرکەفتى کو ئەم ژى هێشتا هەنە). هەروەسا هزرمەندێ میسرى یێ تیرۆرکرى (فەرەج فۆدە)، ب هەڤۆکەکا جوان دەربرینێ ژ ڤێ کریارێ دکەت و دبێژیت^*: بکارئینانا کلاشینکۆفێ نیشانا لاوازى یا تیپانە و دەنگێ گوللەیان دەربرینا تەسلیمبوون و کەفتنا پەیڤانە. هەموو کریارێن تیرۆریزمى، ب درێژاهى یا دیرۆکێ، ب شێواز و مەرەمێن جوداجودا هەبووینە و هەر هەنە. لێ پشتى شورەشا بەلشەفى یا ١٩١٧ێ، ب شێوەیەکێ رێکخستى هاتییە دناڤ جڤاکێن ئیسلامێدا. ل دەستپێکێ ب شێوەیێ گروپەکا رێکخستى ژبۆ بەرسینگگرتنا هزر و تێگەهێن چەپرەو هاتە دانان، پاشى گەلەک گرۆپێن دى یێن سەلەفى و تەکفیرى ژێ دەرکەتن و بوویە شێوازەکێ ب دەستڤەئینانا دەستەلاتێ و هەروەسا وەکو کارتەکا فشارێ ل سەر دەستەلاتداران دهێتە بکارئینان. تیرۆرێ چ دین و باوەرى نینن، تنێ پاشڤەبرن و ترساندنا خەلکێ سڤیلە، ئوو دەمێ خەلکێ سڤیل دکەفتە دناڤ ترس و ئالۆزییەکا بەردەوامدا، هەموو جڤاک پێ ئالۆز دبیت. ترساندن و هەلوەشاندنا کەسایەتى یا مرۆڤى، رێخۆشکەرەکێ ب هێزە ژبۆ ترساندن و کونترۆلکرنا هەموو جڤاکى. لەوا بەرسینگگرتنا وێ، نە کریارەکا ب ساناهییە. لێ د هەمان دەمدا ژى، نە کریارەکا موستەحیلە: جڤاک.. ب فێرکرنێ و پەروەردەکرنا مەدەنى، بەرسینگگرتنا ئارێشێ و ئێکگرتنا هێزێن نیشتمانى، دێ شێت هەڤڕکیێ دگەل ڤى چەکێ جڤاکى یێ مەترسیدار کەت، کو ب مەترسیترە ژ چەکێن ئاگر- ئاسنى و ئەتۆمى و بایولۆژى. ئەو دەمێ ئەڤ رۆمانە تێدا هاتییە نڤیسین و وەشاندن، هێشتا گرۆپێن تیرۆریزمى نە گەهشتبوونە دەستەلاتەکا رەها ل باژێرێ مووسل. ئەڤە ژى نیشانا پێشبینى یا نڤیسەرییە کو ئەگەر بلەز هەولدانێن رەڤاندنا کەسێن سڤیل و ترساندنا خەلکێ جڤاکى، نەهێنە چارەسەرکرن، دبیت خرابتر لێ بهێت. پالدانا بۆیەر و پەیامێن رۆمانێ بۆ پێشبینى و هووربینى یا نڤیسەرى ل سەر رەوشا جڤاکى، هەر ژ بۆیەرێن رۆمانێ هاتییە وەرگرتن. نڤیسەرى ئەڤ کریارە نەڤەگەراندینە سەر گرۆپەکا ڤاڕێبوویى و د سەرداچوویى (وەکو گەلەک ژ ئیسلامخوازان) بۆ دچوون، هەروەسا ب کەسایەتى یێن سایکوپات وەسف نەکرینە. لێ سەرەدەرى دگەل گرۆپەکا رێکخستى یا ئارمانجدار کرییە و ب کۆمەکا ئاماژە یێن راستەوخۆ و نەراستەوخۆ رەسمکرینە.

  خێزانەکا هەژار ل رۆژهەلاتێ باژێرێ داسنییا (لایەنێ هەژارنشینێن باژێرییە)، ژبۆ چارەسەرکرنا کچەکا نەساخ بەرەف باژێرێ مووسلڤە (باژێرێ پران) دچیت. د رەوشا نالەبارا عیراقێدا، هندەک گرۆپان خەلک درەڤاندن و دترساندن و پارەکێ زۆر وەکو بەدەلا بەردانێ (فدیة) ژێ دخواستن. هەتاکو پارە بۆ دهاتن، کۆمەکا کریارێن نەرەوا و هۆڤانە دگەل دکرن. ئوو ئەگەر پارە نەبان، دا کرێتکەن و کوژن: "هەموو ژبەر خووشکا من خووسارێ، بەرەف وى ئاگرى چوون. ئەو ساڵەک بوو نۆژدار و حەکیمەک ل دەڤەرێ نەهێلا و خووشکا من نەبرییە دەف و نەشیان کەمباخە کولکا دلەشى ڕە هاتى ساخ بکن!... بپ١٠". ئوو هەکو دەمێ وان یێ چارەسەریێ دهێت نەدشیا دگەل هەڤالا خوە بچیت، چونکو (هێشتا من راتبێ خوە وەرنەگرت بوو... بپ١٤٨). ئەڤە ژى نیشانا هندێیە کو سەرەراى خوە زلدیتنا هەڤژینێ وێ کو ڕەشەکێ بەرپرسەکێ باژێرى بوو، ئوو سەرەراى وێ چەندێ کو دایکا خوەسۆتى، کارەکێ سەرەرایى ژى دکر، هەر هەژار بوون و چ پارەیێ پاشکەفتى ل مال نەبوو کو ل چارەسەرکرنا کچا خوە بمەزێخن. هەر ڤێ هەژاریێ وەکر کو نەشیان ببەنە جهەکێ دى، یان بەدەلا بەردانا وان، پارەى بدەن و بۆ بهنێرن: "ما دینارەک دونە؟ هوون هەموو دزانن، ئەڤ تیرۆرستێن گاور، ژ ئەزمانێ کوشتنێ و رەڤاندنێ و دەفتەرێن دولارى پێڤە چو ئەزمانێن دى نزانن!... بپ١١".

  بەرى کریارا رەڤاندنێ دەست پێ بکەت، نڤیسەر ساخلەتێن تیرۆرستان ب هندەک کەسانێن ئیسلامى دەستنشیان دکەت: "هەر دبەرڕە دبوو پستەپستا لێڤێن وى و یێ ب رەخڤە و ئەستەغفار و ناڤێ خودێ و پێغەمبەران و چوار ئەسحابى و وەلییان دهینا! کچا من گۆت: باشە دادێ، خودێ ئەم داینە دگەل ئەڤێن بسلمان و تەقوا، دیارە خودایێ مەزن خێرا مە ڤیایە... بپ١٢٩". ئەڤە پتر بەر ب دیندارى یا مللەتێ کوردڤە دچیت (نە یا عەرەبان)، کو هەردەم خۆشباوەر و دلسافینە. لێ د هەمان دەمدا ژى، ئاماژەیەکە کو ئەوێن تیرۆرست خوە ل بن پەردا ئایینێ ئیسلامێ ڤەدشێرن، چونکو ئەو ژى دزانن خەلکێ سادە و ئیماندار زووتر د سەردا دچن و باوەر ژ ئاییردەیان دکەن. ئەڤ کونترۆلکرنا خەلکێ سادە ب ناڤێ ئیسلامێ، بۆ ماوەیێ چەندین سەدەیان گۆتارا سەرەکى یا هەموو دەولەتێن ئیسلامى بوو ژبۆ داگیرکرنا وەلاتێن دى یێن تەنا و باوەردار. هەر دگەل ڤێ ئیشارەتا سەرنجراکێشانا باوەردارى یا ئایینى، ئاماژەیەکا دى یا نەتەوەیى ژى دهاڤێتە سەر، کو پەیامەکا ڤەشارتى بێختە بەر بەحس و لێکۆلینێ: ئایینێ ئیسلامێ، هەردەم پێرینەیەکا کاریگەر بوویە ژبۆ بوهژاندنا وەلات و نەتەوەیێن دى دناڤ نەتەوا عەرەبیدا: "پشتى من ئالایێ خویناوى، یێ ب ناڤێ خودێ هۆڤاتییا وى داپۆشکرى دیتى، ئێکسەر بیرا قوتبڕینا ئەنفالکرنا باب و برا و پسمامێن من، دگەل دەهان هزارێن دى هاتنە بیرا من.. بپ١٥١". ئەڤ ئەنفالێن ل دژى مللەتێ کورد هاتینە ئەنجامدان، نە ژبەر هندێ بوو کو مللەتێ کورد نەدیندار و ڤارێبوویى بوو، لێ ژبەرکو مللەتێ کورد داخوازى یا مافێن خوە یێن رەوا دکر. ئەڤجا ئایەتەکا قورئانا پیرۆز کرە بەهانە و ب ناڤێ ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ قوتبڕى یا مللەتى ئینا کو نەتەوەیا عەرەبى پێ خورتتر لێ بکەت. ئوو دەمێ نڤیسەر شوفێرێ کریارا رەڤاندنێ ئەنجامدایى، ب کەسەکێ تورکمان ددەتە نیاسین و ب کوردییەکا سەقەت دئاخڤیت، ئاماژەیەکا دییە کو هەموو داگیرکەران، هەمان پێرینە ل دژى کوردان بکارئینایە: "خۆش گەلدە.. ئێه هەکە وە شۆلا دى ژى هەیە، دێ ئەز کم بۆ وە.. بپ١٣١. قیزم، ئەز هەسسە، خەبەر وەرگرت، ل وى شارعێ عبوە ناسیفەک فەجر بوویە... بپ١٥٢. یا مەتلۆب، بەرى دەوامێ وە ب دختۆرێ وەڕە بگەهینم... بپ١٥٣. باجم، مەدینە هند مەزنە، مەڕات دەھ ترومبێل د یەک سەعەت دا تەفجیر دبن و مە ل مالێن خوە نازانن!... بپ ١٥٤". شوفێرێ تورک یان تورکمان، ئیشارەتەکە کو ئیمپراتۆرى یا تورکان ژى (ب هەمان شێوازێ بکارئینانا ئایینى)، زۆلم و ستەم ل کوردان کرییە و وەلاتێ مە کونترۆلکرییە. هەروەکو گەلەک رەوشەنبیرێن نەتەوەخواز دبێژن کو ئیسلام ل دەف کوردان باوەرییە و ل دەف پارێزەرێن ئیسلامێ پێرینەیە، ل دەف مە بارە ل سەر ملان و ل دەف وان بارگیرە ژبۆ هەلگرتنا خەونان و چەماندنا ملان.

  کریارا رەڤاندنێ، مینا ئوپەراسیۆنێن پولیسى یێن هولیودى هاتییە رەسمکرن. شوفێر کاسێتا کوردى ژ دەنگرێ دکێشیتە دەر و ئێکا عەرەبى ددانتە سەر، ژ جاددەیا هەرجار چەپددەت و بەر ب رەخێ دى یێ پرێڤە دچیت (دادێ ئەڤە ئەم د رێکا جارا دى ڕە نەبرین... بپ١٥١، برا بەختێ تە و خودێ، مە دەربازى لایێ دى یێ پرێ نەکە... بپ١٥٣). وى ژى، هەر ب کوردى یا خوە یا سەقەت بەرسڤا پرس و ترسا وان ددا، هەتاکو ژ جاددێ لادایى و بەر ب باکۆرێ پرێڤە چوویى. دەمێ قێژى و هاوار ژێ بلند بووین و هەولدانێن ڤەکرنا دەرگەهێ ترومبێلێ دکەت، شوفێر دەبانجا خوە دەردئێخیت و گەفێن کوشتنێ لێ دکەت: "ئێکسەر من و جوانا خوە، د وێ رەوشا بێ رەوش دا، خوە د هەڤ وەرکر و قێژیێن مە د سینگێ مەدا زیندان بوون... بپ١٥٦". د ڤان رەوشێن بێچارەییێ و بێئۆمێدیێدا، هەردەم مرۆڤێن دیندار هەوارا خوە ئاراستەى خودێ و پێغەمبەران دکەن (چونکو ل گورەى باوەریێ)، خودێ پشتەڤانێ مەزلۆمانە ل دژى زالمان. لێ د پڕانییا جارێن ژ ڤى تەرزیدا، خودێ د هەوارێ ناهێت و قێژى و هەوار و رجایێن ستەملێکرییان دگەل باى تێکهەل دبن و بەرزە دبن: "مە هەوارا خوە گەهاندە خودێ و پێغەمبەران، لێ ژ قەستا بوو... بپ١٥٧". ترومبێل ل بەر کومەلگەهەکا کوشک و کەپرێن چینکویى رادوەستێت و ژ لایێ کۆمەکا چەکدارێن نەقەپۆشکرى دهێنە ڤەگوهاستن بۆ جهەکێ دى. ئەڤجا ژنەکا  پێنجینى یا مشتى شەهوەت و کچەکا د ژیێ نێرگزاندا، کەفتنە دناڤ دەستێ زەبانى یێن جەهنەمێدا. د ڤێ وەغەرا جەهنەمیدا، کو ب درێژى بەحس ژێ دکەت و ب هوورى وەسف دکەت، نڤیسەر ب معراجەکا دى و قارەمانەکا دانتى دشوبهینیت. هەتاکو ئەم تێ بگەهین کا شوبهێنەر چییە و چەوایە، فەرە د ئەوێ پێ شوبهاندى بگەهین. میعراج وەغەرەکە بەر ب ئاسمانیڤە، ئانکو ژ جیهانا عەردى بلند دبیت هەتاکو دگەهتە (سدرة المنتهى)^*، پاشى بەرەف مزگەفتا حەرام ڤەدگەریتەڤە سەر عەردى (المسجد الحرام). بابەتێ ئیسرا و میعراجێ، ئێکە ژ بابەتێن سەرنجراکێشێن ئیسلامێ و گرنگییەکا تایبەت پێ ددەن. پشتى وەحیێ و بەرى مشەختبوونێ هاتییە کرن کو پێغەمبەرێ خودێ ل سەر (پشتا بۆراق)ى، دچیتە قودسێ و پاشى ڤەدگەریتەڤە. دەمێ نڤیسەر رەوشا رەڤاندنێ ب ڤى بۆیەرى دشوبهینیت، ئاماژەیە ب سەرنجراکێشیێ و دەرکەفتنا ژ وى عەردێ مرۆڤ ل سەر د ژین (ژبەر دیتن و سەربۆرکرنا وێ هۆڤاتى یا نەهاتییە دیتن و بهیستن). پێڤەگرێدانا هەردوو بۆیەران ب زمانێ خودێ و پێغەمبەرى دەرەهى دکەت:

-  گەفێن تژى خەبەر و کرێتاهى، ب زمانێ قەسێن نڤێژان و فەرموودەیێن پیرۆز پێ دهێن گۆتن، ئەم تەوزاندین... بپ١٦٩.

-  کەنیا وان یا دچتە بەرپەڕێن ئاسمانان و فریشتەیێن پرسگەها خوداى ژى بەرسڤێ نادن!... بپ١٧٠.

-  من دیت زڕە زەلامەکێ خولکێ مرۆڤێن بەهەشتێ ددت، ل سەر کورسیکەکێ روونشتییە و پرتووکا پیرۆز نێزیکە هندى نیڤەکا دیوارییە... بپ١٧٥.

-  ب زمانێ قورئانێ گۆت: ئەز باوەر دکم، دبهارا ژیێ خوەدا، نوکە تو ژ وان حەفتێ حورییان خوەشتر بووى، بەس نوکە ژى هێشتا مێیاتیەکا باش یا د ڕان و کەماخێن تە مایى... بپ١٧٦.

د ڤێ وەغەرا سەیرا مینا ئیسرا و میعراجێدا، کو قورئانا پیرۆز (ب زمانێ خودێ تەعالا) بەحس دکەت و مەزناهى یا خودێ و پێغەمبەرى پێ نیشا خەلکى ددەت، پەهلەوان ژى د وەغەرەکا هەمان شێوەدا بۆرییە. لێ ل شوینا بگەهتە سیدرەتولمونتەها یان بچیتە قودسێ، ئەو جەهنەما ئۆلداران بۆ بەحسکرى (هەر ژبۆ ترساندنا وێ ژ خودێ)، ب چاڤ دبینیت و تێدا دژیت. ب هەمان شێوە ژى، ڤێ سەفەرا خوە یا بۆ جهەکێ نە ل سەر عەردى، ب دۆزەخا دانتى دشوبهینیت: "من د مەژیێ خوەدا وێنەکر، ئەز یا د ئەسرا و معراجەکا دى دا وەغەرێ دشەقینم، یان ئەز قارەمانەکا دانتییێ شاعرێ نەمرێ ئیتالیمە، دکومێدیا وى یا خودایى دا، ئەز گەریانەکێ ل بن دنیایێ دکم و نزا ئێدى چ ل من هات... بپ١٧٥". دانتى شاعرەکێ ئیتالییە ل داوى یا سەدێ سێزدێ و دەستپێکا سەدێ چواردێ ل فلۆرەنسا ژیایە. وى کتێبەک ب ناڤێ کومیدیا خودایى ژ سێ پشکان نڤیسى بوو: دۆزەخ، تافیلکەر و بەهەشت. ئەڤ داستانە دناڤبەرا سالێن (١٣٠٨- ١٣٢١)دا هاتییە نڤیسین و ژ سەد سروودێن کاملان پێک دهێت (٣٤ سروود بۆ دۆزەخێ و ٣٣ سروود بۆ هەر ئێک ژ هەردوو پشکێن دى). ل دەستپێکێ وەغەرەکێ د جەهنەمێدا دکەت کو ل بن عەردییە و دوورە ژ ئاسمانێ خوداى. گیان وەکو بەلگەچلیێ وەریایى دکەڤنە دناڤ نهالێن تارى و ئەشکەنجەدانەکا ب ژاندا. پاشى ل بنى بنى، ل دۆر ژینگەها شەیتانى خرڤە دبن کو دوورترین خالە ژ دلوڤانى یا خودێ و دبێژنێ زەمهەریر^*. پەهلەوانا رۆمانێ ژى، د ناڤ وان نهاڵێن تارى یێن ل بن عەردى ڕا دبۆریت و ب چاڤێ سەرێ خوە، هەموو شێوازێن ئەشکەنجەدان و ترساندنێ دبینیت:

-  من دیت ل بەر چاڤێن من زارۆکەکێ دکتە قێژى... ژنەکا چپلاق فەلەقە ددن! ل وێڤەتر من دیت یێ لاشێ زەلامەکى ددنە بەر گووزانان و یێ ئێکێ دى ب رەخڤە، ئامیرێ وى یێ نێراتییێ دبڕن و دکەنە ددەڤى دا..! ل رەخێ دى، من دیت یێ زەلامان ل بتلا ددەن و ئامیرێن وانێن نێراتێ ب تێلێن کارەبێڤە دهەلاویسن،... بپ١٧٤-١٧٥.

-  من هند دیت کەنییەکا چڤێل تژى سینگێ من کر، دەمێ من دیتى یێ پۆرتێ ژنکەکێ و زەلامەکى ل بەر چاڤێن دو زارۆکان ئاگرى بەر ددنێ و قێژییان رادهێلن! ب وى دەستودارى، من هند دیت ئەز ژ چەند دیمەنێن دى بۆراندم و گەهاندمە بەر دەرۆکەکێ، کۆمەکا زەبانییێن ژ یێن بەرێ هینگى د زەلامباشتر دیتین و ئێدى ئەز کرمە د دەستێن وان دا... بپ١٧٥.

-  هندى ئەو زەبانى یێن من دیتین، هەکە ئەزا سەهوا نەبم، من ئاگەھ ژ خوە هەبوو، هەتا هەفت نەفەران ژى مە هەستپێکر دکەلەخێ من دچەرین... بپ١٧٧.

هەروەسا دەمێ پەیکەرێ ئاڤاهیێ جەهنەما تیرۆرستان وەسف دکەت، هەمان شێوازێ پەیکەرێ دانتییە (دپشکا ئێکێ یا کومێدیا خوداییدا- دۆزەخ): "ل گورەى پێزانینێن شوفێرى داینە مە.. ب تنێ مە هەرفتییێ خانیێ جارا ئێکێ، ل رەخێ دى یێ پرێ دیت... پشتى مە پێزانین داینە هەڤپەیمانان کو قاتەکێ دى دبن ئاڤاهیڤە هەیە. شەفەل و ئامیرێن دى یێن میکانیکى هینان و کۆڵان و ب کریار دەرکەت قاتەکێ دى، دو جاران هندى قاتێ هەرافتى دبن وێرێڤەیە و جهێن زیندانکرن و تەعزیبدانا جەهنەمێ لێ هەنە. هەر ل دووڤ گۆتنا وان، قاتەکێ دى یێ دبن وى دا هەى، ب دەرەجەیان پێدا دچنە خوار، ئەم نێزیکى دو سەد متران، ب هشیارى و ترس دبنڤە چووین... بپ٢٤٨". ئەڤ دۆزەخا ل بن عەردى و ب دەستێ بەنى یێن خودێ هاتییە چێکرن، چاڤلێکرنەکا لایێ دى یێ پرا ئایینییە. ئەگەر ئایین ژبۆ خۆشگوزەرانى و دادپەروەریێ و وەکهەڤیێ هاتبیت، لایێ دى یێ وى جەهنەم و سۆتن و داخکرنە. د پڕانییا جاراندا، ئالاهەلگرێن ئایینى، ب ترساندنا ژ ئاگرێ جەهنەمێ و تەماحى یا حورى یێن بەهەشتێ، خەلکێ هەچکوهەیى رادکێشنە دناڤ رەفا باوەرداراندا. ئوو مادەم هەردوو لا ب پرەکێ پێکڤە گرێداینە (پرا سیراتێ!)، ئەڤجا هەردوو کریارێن ترساندنێ و خۆشى وەرگرتنا ژ حورى یێن بەهەشتێ پێکڤە دهێنەکرن. لەوا دگەل ترساندنێ، کریارا سێکسى ژى دگەل قوربانییان دهێتە کرن، کو ئەو ژى جۆرەکێ ترساندنێ و تەسلیمکرنێ و دلرەشکرنێیە ژ ژیانا فانى. ئەڤجا جڤاک ب هەموو تەخ و ئاستێن خوە یێن رەوشەنبیریڤە، دکەڤنە دناڤ ترسەکا دژواردا و خوە ژێ ددەنە پاش. ژ لایەکێ دیڤە ژى، دەنگوباسێن ترساندن و ئەشکەنجەدان و ئیغتصابکرنا ئافرەتان، زوو بەلاڤ دبیت و هەموو خەلکێ دوور و نێزیک ڤەدگریت. دەمێ ژ خواستى پرسیار دکەن کا چ ژ کچا خوە نەزانییە، دبەرسڤێدا دبێژیت: "ما کێ چو ژ زەلامێن خوە زانییە، هەتا ئەز ژ کچا کچین بزانم... بپ٥٠". ئەڤە ژى وێ رامانێ ددەت کو هەر کەسێ بکەڤتە دناڤ دەستێن تیرۆرستاندا، نە ب ساناهى ژێ رزگار دبیت و هەموو خەلک ب وێ راستیێ د حەسیێن و ژ بێچارەیى خوە بێدەنگ دکەن. هەموو دەولەتێن ئاشتیخواز و مەدەنى ژى، ڤێ چەندێ دزانن: "خالە خواستى، چاک بزانە، ئێستا ناسنامەیان بۆ هەموو جیهان ئاشکرا بووە، کەچیین و چى لەناو خەیالیاندایە... بپ١٦٢". لێ کا چەوا مرۆڤ ب سروشتێ خوە بەرژەوەندخوازە و هەتا ئارێشە نەهێتە بەر دەرگەهێ وى، خوە تێناگەهینیت، دەولەت ژى وەسانن. هەتا گەف ل ئاساییشا نەتەوەیى یا دەولەتان نەهێتە کرن و هەڤوەلاتى نەکەڤنە دبن مەترسییا تیرۆرێدا، وەلات خوە لێ ناکەنە خودان و ل دژ نا راوەستن (جار ب ناڤێ سروشتێ ئایینى و جار ب ناڤێ دەستێوەرنەدانا کاروبارێن نافخۆیى یێن وەلاتان). هەتا کریارێن تیرۆرى نەگەهشتینە بەر دەرگەهێ ئەمێریکا و پایتەختێن ئورۆپى نەکرینە ئارمانج، ئەڤ شەڕێ ل دژى تیرۆژێ نەهاتە راگەهاندن. نڤیسەر ب هەڤۆکەکا کورتا ژ زاردەڤێ پیرۆتى، ئاماژە ب ڤێ ئارێشێ ددەت: "مرۆڤى ئەم زەمانە و هەموو زەمانێک، بەسروشتى خۆى کەسێکى (پراگماتى) و (میکاڤیللییە)... بپ١٦٦". مادەم مرۆڤ و گرۆپ ب سروشتێ خوە پراگماتى و میکاڤیللینە، ئەڤجا هەر لایەک دێ خوە ب لایەنێ راست و رەوا دانیت. تیرۆست دێ کریارێن خوە ب ناڤێ جیهادێ و بەلاڤکرنا پەیاما ئیسلامێ بەهانە کەن. هەروەسا ئەوێن دژ ژى، دێ ب ناڤێ پاراستنا مرۆڤایەتیێ و مافێن مرۆڤان ل دژ راوەستێن. د لەقتەیەکا دى یا ژدەرڤەى وەلاتیدا، ئەو کەمپ و مزگەفتێن وەلاتێن رۆژاڤایى ژبۆ کەسێن موسلمانێن ژ دەستەلاتا ئیسلامێ رەڤین و پەنا بۆ جهێن دیموکراسى و مافێن مرۆڤى برى، هەر ئەو موسلمانن دبنە سترى و ژەهرا ناڤ جڤاکێن وان یێن تەنا. ئەو ل هەمبەرى وان جڤاکان ددەنە خویاکرن کو: "بلا هەموو کافر و خاچپەرێس بزانن، دینێ مە دینێ لێبۆرین و برایینیێ و پێکڤە ژیانێ یە، چو جاران جهێ وان مەیموون و بەرازان دناڤدا نینە... بپ١٧٨". ئەڤە گۆتارا تیرۆرستانە ل دژى وەلاتێن نەتیرۆرست. ژبۆ ئەو موسلمانێن ڤى تێگەهى نەپەژرینن، هەمان رەفتارا دژمنێن ئیسلامێ دگەل دکەن و ب چارەنڤیسەکێ نەدیار دترسینن: "بلا ئەو باش بزانن، ئەو کافر و مورتەدن و چو جودایى دناڤبەرا وان خاچپەرێسان دا نینە... وەکى ڤان هەردوو کافران، وێ رۆژێ ئایینێ مەیێ حەنیف ئیهانە دکر... بپ١٧٩". مادەم نەشێن رکابەرى یا زانست و زانین و ئاڤەدانى و رێکوپێکى یا وەلاتێن وان بکەن، دێ ترسینن و ژناڤبەن، چونکو وەسا یێن هاتینە تێگەهاندن کو تنێ ئیسلامە ژیانێ ژبۆ بەنى ئادەمى جوانتر و خۆشتر لێ دکەت. ل ڤێرە ژى، دێ دوو چەپەرێن دژ یەک پەیدا بن کو خواندەڤان ب تێهزرینەکا رێژەیى سەرەدەریێ دگەل هەر لایەنەکى بکەت.

  د هەڤڕکییاندا، هەر لایەنەک وەسا ددانیت کو هەلگرێ راستیێیە و بەرەڤانیێ ژ هەلوێستێ خوە دکەت. دەمێ هەموو پەیڤ و دانوستاندن تەسلیم دبن، نەدوورە هەردوو لا، هەمان چەک بکاربینن. دلەقتەیەکا هەلچوونێدا، قەهرەمانا رۆمانێ حەزا خوە یا تۆلڤەکرنێ ب هەمان توندى یا تیرۆرستان دەردبریت: "دێ بلا نوکە ئەو تاوانبار کەفتبانە دەستێ من، دا من وەکى هندا ئەبۆ سفیانى خوینا وان فڕکربایە و مێلاکێن وان خواربانە!... بپ٢٤". هەرچەندە، ئەڤ هەڤۆکە ب شێوەیێ هەلچوونەکا کەربگرتى ژ ژنەکا خەمگین و ترۆمایى دەرکەفتییە، لێ فڕکرنا خوینێ و خوارنا مێلاکێن مرۆڤان (خۆ ئەگەر ژبۆ تۆڵڤەکرنەکا رەوا بیت ژى)، کریارەکا هۆڤانەیا تیرۆرییە. ئەڤ هەستێن هەلچوویى، بەرێ مرۆڤى ددەتە وەرگرتنا هەڵوێستەکێ رەهایى کو ئێدى مرۆڤ ل دژى ئایینى یان ل دژى هەموو عەرەبان راوەستێت. هەروەسا دەمێ کەسەکێ عرۆبەویێ باژێرێ پران، هزرا خوە د ڤێ کریارێدا دکەت، دێ وە دانیت کو یێ بەرەڤانیێ ژ مانا دەولەتا خوە دکەت. د دانوستاندنەکا ل سەر خوەیا دناڤبەرا دوو کورداندا، ئیشارەت ب ڤێ هەڤڕکیێ دهێتەدان: "بەس مە بابێ وان نەکوشتییە!/ بەلێ هەکە مە نەکوشتبان وە نەدکر،/ مە ژێ کوشت بن ژى، هەقێ مەیە، ئەو داگیرکەرێن ئاخا مەیا پیرۆزن./ ئەو ژى بۆ خوە وەدبێژن... بپ٢٣٩". هەلبەت، ئەڤا گۆتى نە بەهانەکرنا کریارێن تیرۆرێیە (چونکو ناهێتە بەهانەکرن). لێ داخوازییەکا نڤیسەرییە کو ئێدى فەرە تێهزرینا مە د هەموو بابەتاندا شێوازەکێ رێژەیى وەرگریت و نەتنێ رەهایى بیت. ل جهەکى ب ئاشکرایى ئاماژە ب ڤى هەڵوێستێ رەهایى ددەت: "بۆچى بەو رەفتارە تەسجیلەکەت کوژاندت؟!... دێ بۆ من مەدحێن وى گەوادى کت، ئەوێ ژ کەپسۆلا گلێشى هینایە دەر و برییە مالا خوە پاشى زڤراندى. ئەز باوەر ناکم شەریف دناڤ وان دا هەبت... بپ١٧٨". نە مەرجە هەموو کەسێن عەرەب یان ئیسلامى تیرۆرست بن. نە مەرجە ژى، هەموو کوردپەروەر دپاقژ و دبەرژەوەندا خەلکیدا بن. دبیت هندەک خرابى د باشیێدا هەبن و نەدوورە هندەک باشى ژى د خرابیێدا هەبن. وەکو هەموو رۆماننڤیسێن گەشبین دکەتوارى یا سروشتیدا، رۆماننڤیس بەرێ خوناڤێ ددەتە دامەزراندنا رێکخراوەکێ ژبۆ هاریکارى یا قوربانى یێن تیرۆرێ: "دڤێن رێکخراوەکێ ڤەکن کو هاریکارى یا زارۆکێن سەمیانێن وان بووینە قۆربانێن تیرۆر و دژواریێ بکەن.. بپ٢٥٢". نڤیسەرى نەگۆت ژبۆ هاریکارى یا زارۆکێن کوردە، بەلێ گۆت ژبۆ هاریکارى یا هەموو قوربانى یێن تیرۆرێیە. ئەڤە ژى گەشبینییەکە و ئەنجامەکێ قەبوولکرییە د هەموو جڤاکێن مرۆڤایەتیێدا. 

میناکێن کەتوارى یا سروشتى 

  رێبازا کەتواریێ، ئەوا ژ ریالیزما ئینگلیزى و (الواقعیة) یا عەرەبى هاتییە وەرگرتن، رێبازەکا هزرى، ماددى، وێژەییە کو ژیارا جڤاکى ب هەموو بها و تێگەهێن خوەڤە رەسم دکەت. ئانکو ژ توخمێن جڤاکى وەردگریت و ب شێوەیەکێ وێژەییێ بارکرى ب هندەک ئەلەمێنتێن جوانکاریێ، ددەتە جڤاکى کو خواندەڤان خوە تێدا ببینیت و پاشى هەڵوێستەکى ل سەر رێرەوا رەفتار و هەلچوون و هزرێن خوە یێن پیشاندایى وەرگریت. نڤیسەر هەموو هزر و تێگەھ و کاراکتەرێن خوە ژ ژین و ژیارا گیاندارى یا جڤاکى وەردگریت. سەرەدەریێ دگەل کەسێن خەباتگەر و پێگیر دکەت، د هەمان دەمدا، سەرەدەریێ دگەل پێشێلکار و گەندەڵکار و تاوانباران ژى دکەت. د ڤێ خواندنا خوەدا ل سەر رۆمانا (لایێ دى یێ پرێ)، دێ هندەک تیرۆژکێن رۆناهیێ بەردەینە سەر هندەک بەرەژەنگێن کەتوارى یا سروشتى دڤەگێرانا بۆیەراندا.

  کەتوارى یا سروشتى پشکەکا کەتواریێیە کو مرۆڤ و دەردۆرا وى، وەکو هەیى دهێنە وەسفکرن. بۆیەر و چالاکى یێن جڤاکى (د سەردەمەکێ دیارکریدا دهێنە دوکیۆمێنتکرن)، بێى کو نڤیسەر دەستێوەردانەکێ تێدا بکەت یان خوە دابهێلیتە د ناڤ کووراتى یا دەروونجڤاکى یا پەهلەواناندا. ب ڤێ چەندێ ژى، سەرەدەریێ دگەل شاشییان دکەت، کو بەرهەمێ رەفتارێن کەسى ب خوەنە و کەسێ چەوت دئێختە بەر حوکمێن رەخنەیەکا توند کو ئەو ب خوە، رەخنەیا جڤاکییە لێ دهێتە گرتن. د ڤى شێوازیدا، نڤیسەر لایەنگرێ شرۆڤەکرنێن عەقلانى و ماددیە، خوە ژ ئیدیالى یا کاملان (کلاسیزم) ددەتە پاش و هەروەسا قەهرەمانان ژى، هند نائێختە دناڤ ڤەدەرى و گوشەگیریێدا کو بەر ب رێبازا رومانسیێڤە بچن. هەموو هەلوێستان ب ئاشکەرایى وەسف دکەت و ل دژى گەندەڵى و هەلوەشیانا سنجێ قەبوولکرى یێ جڤاکى رادوەستێت. گرنگیێ ب هەموو هوورهوورکێن ژیانا جڤاکى یا پەهلەوانان ددەت، چ دکەنە بەر خوە، چەوا دکەنە بەر خوە، چەوا رادبنەڤە و چەوا د روونێن... هتد. هەروەسا ب گەشبینى سەرەدەریێ دگەل ئەڤینیێ و زانستى و سەروەرى یا یاسایێ و ئازادیێ و وەکهەڤیێ دکەت. لێ چونکو نڤیسەر ژى، پشکەکە ژ ڤى جڤاکێ دانایە بەر چاڤکێ کامیرە یا خامەیێ خوە، ئەو ژى مینا جڤاکى مایێ خوە د رەوشێدا دکەت و ب گلە و گازندە یێن رەوشەنبیرەکیڤە، سەرەدەریێ دگەل هندەک بابەتان دکەت. ژبۆ کو ئەم بشێین سەرەدەرییەکا دەروونجڤاکى دگەل بۆیەر و رەفتارێن پەهلەوانان بکەین، دێ ل سەر کۆمەکا بابەتان دابەشکەین: 

·  خۆکوشتن:

  خۆکوشتن کریارەکا کەڤنە و د هەموو جڤاکێن دنیایێدا هەبوویە و هەر هەیە. خۆکوشتن "ئەو حالەتێ ئالۆز و مژدارە کو نە ژ ئەگەرێ هۆکارەکى ب تنێ دهێتە ئەنجامدان، بەلکو ژ ئەنجامێ کۆمەکا هۆکارێن بایولۆژى، قنێتى، دەروونى، جڤاکى، کەلتۆرى و ژینگەها دەدۆر... دروست دبیت"^*. د دەمێن بێزارى و خەمۆکییەکا تونددا، مرۆڤ پەنایێ دبەتە بەر خۆکوشتنێ کو هەست ب تنێیاتیێ و بێئارمانجیێ و بێمفاییێ و گونەهباریێ و نەبوونا کەسێن هاریکار و پاڵپشت دکەت. ب ڤێ رەوشا نەخواستى، دێ دوماهیێ ب ژیانا خوە هینیت کو بونەوەرەکێ زێدەیە ژ کۆما بونەوەرێن پشکداریێ د دۆماندنا ژیانێدا دکەن. بەرى بڕیارا خۆکوشتنێ بدەت، رەوشا رەوشەنێ ژ ئەنجامێ ترۆمایەکا توند و خەمۆکییەکا زەییرى، بەر ب وەرگرتنا هەلوێستێ خۆکوشتنێڤە دچوو. هندەک نیشانێن خەمۆکیێ ب ئاشکرایى لێ دیار ببوون، کو ژ ژیانێ بێئۆمێد ببوو، هەروەسا هەستا ب گونەهباریێ ژى، پەرگالا وێ بەر ب تێکچوونەکا پترڤە دبر: "هەما هەر یا دامایى بوو و خوارن ب زۆرى دخوار، هەروەکى ل ڤێ دنیایێ نەیى. دا هند بینین پشتا خوە دا دیوارى و رۆندکێن وێ دهاتنە خوارێ. هندى مە دگۆتێ: دایکێ رەبەنێ، بەس بۆ مە بێژە کا چ ب سەرێ تە هاتییە:... هەما سەرێ خوە باددا و رۆندک دهینانە خوار، هەروەکى لال و بێ ئەزمان کرى؟! پاشى داچتە د ژۆرا خوەڤە و دەرۆکى ل خوە گرت... بپ٨".

  ئەڤ نیشانێن بێزەوقى و گێولێ خەمگین و روندکباراندنێ، نەمانا شەهییەتا خوارنێ و نەئاخفتن و نەتەرکیزکرن، خوە ڤەدەرکرن و قورنەتگیرى و گەلەک نیشانێن دى یێن نە ژ ساخلەتێن رەفتارا وێ یا گەشبین و سوحبەتچى و چالاک، بەر ب خەمۆکییەکا توندڤە دبر. دەمێ کەسەک هەست دکەت کو زێدەیە ژ ژیانێ و چ هیڤى و سەمتێن ڤەگەرا چالاکیێ ل دەف نەمینن، دێ بڕیارا خۆکوشتنێ دەت. کەسێن خوەکوژ، بەرى ب جهئینانا بڕیارا دوماهیێ، دێ نامەیەکا راستەوخۆ یان نەراستەوخۆ هێلن کو کەسێن دەردۆر ب بڕیارا خوە ئاگەهدار بکەن. د پڕانییا جاراندا، نامەیێن نەراستەوخۆ وێ هەستێ ددەتە دەردۆران کو نەدوورە بەر ب باشیێڤە چوو بیت، لەوا ب دلخۆشى پێشوازیێ ل وان نامەیان دکەن. بۆ نموونە: برایێ خۆکوژەکى بۆ من ڤەدگێرا کو بەرى برایێ وى خوە بکوژیت، سەرێ خوە شویشت و قاتەکا جوان کرێ و هاتە دەف هەموو ئەندامێن بنەمالێ و داخوازا لێبۆرینێ ژ هەموویان خواست کو بەرى نۆکە ئیزعاجا وان کر بوو. کەیفا بابێ وى گەلەک پێ دهێت و گوشتێ خێرێ ل سەر دەردۆران بەلاڤ دکەت (ب ساخبوونا کورێ وان ژ وێ ئێشا دەروونى یا جەرگبڕ). لێ هێشتا د وێ دلخۆشیێدا بوون، دەنگێ تەقینەکێ ژ ژوورا کورێ وان هات کو دوماهى ب ژیانا خوە ئینا بوو. ئەڤە نموونەیەکا گیاندارە ل سەر نەزانینا پێزانینێن دەربارەى نامەیێن نەراستەوخۆیێن خۆکوشتنێ. مخابن رەوشەنبیرى یا دەروونى دناڤ جڤاکێ مەدا نەگەلەک کەهى و بەرنیاسە. ئەگەر وان زانیبا کو ئەو رەفتارا وى، نامەیێن نەراستەوخۆیێن بڕیاردانا خۆکوشتنێنە، دبیت شیا بان هاریکارى یا وى بکەن کو خوە نەکوژیت. د حالەتێ رەوشەنێدا ژى، ئەڤ نامەیێن نەراستەوخۆیێن بڕیاردانێ ئاراستەى خێزانا خوە کرینە. دەمێ ئەو کەسا بێزەوق و کێمئاخفتن و کێمخوارن، داخوازى یا خوارنەکا دیارکرى دکەت، نیشانا گەهشتنا بڕیارێ ددەت و دڤێت دوماهیک حەزا خوە ئەنجام بدەت: "کچا من خوناڤ، ئەڤرۆ دلێ من یێ دچیتە دەوینکێ، دێ شێى بۆ من لێنى؟ دەوین و دانقوت و خوارنێن دى یێن خومالى هەر ئەو بوون یێن وێ دایکا جەرگسۆتى بۆ مە دلێنان!.. بپ٨". ئەگەر رەوشا وێ باشتر بایە، دا ئەو وێ خوارنێ چێکەت (یان د خرابترین رەوشدا)، دا داخوازیێ ژ کچا خوە کەت کو هاریکارى یا وێ بکەت. لێ وێ حەزا خوە یا داویێ ژبۆ کچا خوە بەلى کر. نامەیا دووێ ئەو بوو، دەمێ چووى نڤێژ کرى و دەستێن خوە سەرئەڤراز کرین ژبۆ لێخۆشبوونا خودێ، چونکو وێ ژى وەکو خەلکێ جڤاکى دزانى کو خودێ نە دگەل خۆکوشتنێیە: "مسۆگەر، ئەوێ هەتا قیامەتێ دئاگرێ جەهنەمێ دا سۆژت.. بپ٦". د حالەتێ خەمۆکیێدا (بەروڤاژى هزرا خەلکێ هەچکوهەیى)، کەسێ خەمگین زەوقێ نڤێژ و تاعەتى ژى نینە، چونکو هەموو دنیا ل بەر رەش دبیت و بۆ وى/ وێ نەگرنگە کا خودێ ژێ رازى بیت یان رازى نەبیت، کا بەهەشتى بیت یان جەهنەمى؟! لەوا ئەم کریارا وێ یا نڤێژکرنێ و دوعاکرنێ ب نامەیەکا نەراستەوخۆ یا بڕیاردانا خۆکوشتنێ ددانین: "پاشى بوو پستەپستا لێڤێن وێ یێن قەشاڤى و رابوو چوو د ژۆرا خوەڤە... دو نڤێژ کرن و بوو نمەنما وێ و قورئان دخواند... من هند دیت وەکى سیتافکێ، هەروەکى دا چتە حەجێ وەسا یا پێچاى بوو و دەرکەت!.. بپ٩". ئانکو ئاماژە یێن رەفتارا خۆکوشتنێ دیار دکەت.

  لێ پشتى نڤیسەر ب ناڤ بۆیەرێن رۆمانێڤە دچیت، ب میناکەکێ درامایى، بۆ خوناڤێ دیار دبیت کو دایکا وێ نامەیەکا دى یا دوکیومێنتکارى ل دویف خوە هێلایە، دا ببیتە سەرەداڤەک ژبۆ پۆلیسان کو تاوانبارێن تیرۆرست بگرن و بگەهیننە سزایێن وان. ئەو ب خوە (نەبەرئاقلە رەوشەنا تێگەهشتى و دژى خۆسۆتنێ و عادات و تەقالیدێن بەرێ، دژى خوە راوەستیت و ڤێ چامێ ژ خوە چێکەت؟!.. بپ٦). لەوا رەوشەنا نڤیسەر و چالاکڤان دبیاڤێ پاراستنا مافێ ژناندا، کو خودانا سێ کتێبێن چاپکرییە ل سەر دۆزێن ئافرەتێ (ئەرێ مە مێیانەکرنا دەستهەڵاتێ هەیە؟، کى دێ لێهمشتا خوەسۆتنا ژنێ راوەستینت؟، خەونێن کچەکا قەیرە.. بپ١٨١)، نەهێلا بێى نامەیەکا راستەوخۆیا مفادار ژبۆ دەزگەهێن فەرمى یێن یاسایى، ل دژى باوەرى و تێگەهێن خوە راوەستیت. مینا فلم و زنجیرە یێن درامایى، خوناڤا کچا رەوشەنێ دچیتە ژوورا وێڤە و سەح دکەتە کتێب و دەفتەرکێن وێ یێن تۆزگرتى. ژنشکەکێڤە نامەیەکا ب دەستێ وێ دبینیت: "بۆ هەر کەسێ پشتى من ڤان رێزکان دخوینیت... یا باشتر ئەوە ئەز روودانێن ڤێ تەراژۆدییا کەس نەدیتى، ب دەڤى ل سەر کاسێتا تۆماربکەرا خوەیا کەسۆکى تۆمار بکەم، دا ئەز ژ دەرهەق دەرکەڤم و هەر تشتێ من دیتى، ژ بن قافێ سەرێ خوە بینمە دەر و ب تنێ بۆ خوە د ڤێ کونجێڤە دەرەهى کم!... بپ١٠٣". لێ ئەڤ نامە چ تشتان خویا ناکەت و بەرێ لێگەریانا خوناڤێ ددەتە کاسێتەکا تۆمارکرى، کو هەموو تشت دێ ب درێژى تێدا هێنە ئاشکراکرن: "چەکما مێزەیا وێ کێشا  و کلیلێن وێ ل سەر کەلوپەلێن وێ کەتنە بەرچاڤان.... پاشى دەرۆکێ بنێ پرتووکخانەیا وێ یا لاکێشەیى ڤەکر و تۆمارکەرا رۆژنامەڤانان کەتە بەرچاڤان... کاغەزا ب سترکێ پێڤەکرى و ل سەر نڤیسى: بۆ هەر کەسێ ڤێ کاسێتێ بخوینیت.. چاڤێن وێ زلتر لێ کرن.. بپ١٠٤". پشتى ئەڤ نامەیا راستەوخۆ هاتییە دناڤ بۆیەراندا، نڤیسەرى ژى ب ئاوایەکێ دراماتیکییەکا سەرنجراکێش و ب شارەزاییەکا هونەرییانە بکارئینا کو خواندەڤانى ب رۆمانێڤە گرێدەت و وى بگەهینتە وێ داوى یا نڤیسەرى داناى (داوییەکا بێ داوى)، کو بکەتە نیشانا پرسێ و تێهزرینێ ل دەف خواندەڤانان. لێ بەرى ژ بابەتێ خۆکوشتنێ دەرباز ببین، هەژى ئاماژە پێکرنێیە کو پڕانییا ژنێن کوردستانێ، شێوازێ خوەسۆتنێ ژبۆ ئەنجامدانا کریارا خۆکوشتنێ بکار دئینن. ڤەکۆلەرێن کورد گەلەک هۆکار و سەدەمێن گریمانکى ژبۆ ڤێ دیاردێ خویاکرینە، وەکو بەردەستترین ئاویزێ خوەکۆشتنێ، یان ژبەرکو ژنا کورد هەردەم د لێنانگەهێڤەیە و ب مشەیى سەدەریێ دگەل ئاگرى دکەت، یان چونکو نزانیت چەکى بکاربینیت، یان دبیت ژبەر وێ چەندێ بیت کو دلینییەکا گەرم هەیە، لەوا کەربوکین و هەلچوونێن وێ ژى گەرم و توندن، یان دبیت وە هزرکەت کو مرنا ب ئاگرى یا مسۆگەرە، نەدوورە ژى بڤێت ب هێزترین و ب ترسترین پەیامێ بگەهینتە زەلامى... هتد. لێ هەتا نهۆ چ شرۆڤەکرنێن زانستى یێن بەرئاقل بۆ ڤێ دیاردا سەیر نەهاتینە دیتن.

·  چیرۆکێن ئەڤینداریێ:

  ئەڤیندارى پرۆسەیەکا گرنگە ژبۆ خۆگونجاندن و دۆماندنا ژیانێ د هەموو بارودۆخێن لەبار و نالەباردا. چ جڤاک نینن بێى کو کۆمەکا چیرۆک و سەرهاتى یێن ئەڤینیێ دناڤدا نەبن. هندەک چیرۆکێن مشت دلینى و ئاستەنگ ژى، دبنە داستانێن گەلێرى و جڤاک شەهنازیێ پێ دبەت و دکەتە نموونەیێن چاڤلێکرنێ و ئاماژەپێدانێ. پڕانییا وێژەڤانان و ب تایبەتى رۆماننڤیسان، ئەڤ رەفتارا پڕاوپڕ ژ هەستێن مرۆڤایەتیێ کرییە هێڤێنێ گەلەک ژ نڤیسین و داهێنانێن خوە یێن وێژەیى. هەروەکو مە گۆتى چوار چیرۆکێن ئەڤینداریێ د ڤێ رۆمانێدا هەنە (یەک سەرەکى و یەک لاوەکى و دوو ژى ئاماژەپێدایى). هەروەسا بەحسى چیرۆکەکا دى یا دەمێ بۆرى دکەت کو دناڤبەرا خواستى و رەوشەنێدا بوو. چ هوورهوورکێن ڤێ چیرۆکێ دناڤ بۆیەرێن رۆمانێدا نینە، تەنانەت ب فلاشباکەکێ ژى ئاماژە پێ نەهاتییە دان، لێ وەکو خەبەر هاتییە ڤەگێران. دبیت نڤیسەرى ب پێدڤى نەزانى بیت، کو ب کووراتى بچیتە دناڤ بۆیەرێن ڤێ ئەڤینیێدا، چونکو چیرۆکەکا دى یا سەرەکى هەیە و بۆیەرێن رۆمانێ پێ ئاڤداینە. د گەلەک جهێن رۆمانێدا، دەمێ کچا رەوشەنێ گازندەیان ژ بابێ خوە دکەت، چیرۆکا عەشقا وان دووبارە دکەت: "ئێ باشە پا هەکە ب عەشق و ئەڤینى دایکا من نە هینابا دا چ کەت؟.. بپ١٧، و هوسا زوو ژبیر بکت.. بپ٦٨".

  هەردوو چیرۆکێن ئاماژەپێدایى ژى، ب ئیشارەتێن بلەز و سەرپێیی هاتینە دناڤ رۆمانێدا. یەک ژى چیرۆکا کچا دادوەرێ پەرلەمانتارە (حاکم بایز) کو دگەل مەتینێ کورێ قونتەرچییەکى هەیە، ب رێکا تەلەفۆنێ دگەلێک دئاخڤن: "مەتینێ من، تە ئەز خەریبکرم ژ نیڤرۆ وەرە ئەم دگەلێک نەئاخفتینە.. بپ١٢٣". چیرۆکا دى ژى، دیسا ب پەیوەندییەکا تێلەفۆنێ دهێتە دیارکرن، دادڤانێ کورێ پەرلەمانتارى، دگەل هەڤالەکا خوە دئاخڤت: "حەبیبتى، ئەڤە ئەز گەهشتمە مالێ، سوباهى من ئیمتحان هەیە، دڤێت ئەز ئەڤ شەڤە بخوینم.. بپ١٢٤". لێ ژ دانوستاندنا وان دیارە کو ئەو پەیوەندییە نە گەلەک یا موکمە و دبیت پەیوەندییەکا بەروەخت بیت. هەروەسا ژ شێوازێ ئاخفتنێ دیار دبیت، کو هەڤالا دادڤانى عەرەبە و دبیت هەڤالینییەکا دەمبۆراندنێ بیت: "سپێدەیێ بخوینە، ئەڤ شەڤە ل جهێ شەڤا دى دڤێت هەر تە ببینم... پاشى دێ ژ دەهێ وێڤە پەیوەندییەکێ ب تە کم... گۆد باى.. بپ١٢٥". دبیت مەرەما ئینانا ڤان هەردوو چیرۆکێن ئاماژەپێدایى، بابەتەکێ جڤاکیێ هەنۆکەیى بیت، کو ژ ئەگەرێ موبایلێ و ئازادى یا دەرکەفتن و ڤێکگەهشتنا کور و کچان، ئەڤ جۆرێ پەیوەندى یا دناڤبەرا نێر و مێیاندا پتر لێ هاتینە. ئەم دبێژین مەرەما جڤاکى پێ هەیە، چونکو راکرنا ڤان هەردوو چیرۆکێن ئاماژەپێدایى، چ کاریگەریێ ناکەتە سەر رێرەوێ بۆیەرێن رۆمانێ. 

  چیرۆکا لاوەکى، ب بۆیەر و سالوخەتدانا پەهلەوانێ رۆمانێڤە هەڤبەندە. هند حەز و هەستێن ئەڤینیێ دەرنابریت، هندى ب بۆیەرێن رۆمانێ و پەهلەوانێن وێڤە گرێدایى. هەردوو پەهلەوانێن ڤێ چیرۆکا لاوەکى، نە دوو گەنجێن خوینگەرمێن مشتى هەستێن ئەڤینیێ و عەشقا پاکیزەنە، لێ یەک ژنمرییە و خودانێ دوو کچێن ل ژیێ زانینگەهێیە، یا دى قەیرەکچەکە دگەل دایکا خوە ب تنێ دژیت و پێدڤى یا ب زەلامەکى هەى کو مالا وێ بێ سەمیان نەمینیت. ئانکو ئەڤ چیرۆکە پرۆژەیەکێ زەواجێیە ژبۆ دوو کەسان کو پێدڤى ب پێکڤە ژیانێ و کریارا سێکسى یا حەلال هەیە. لەوا ئەم د کارین بێژین، ئەڤ چیرۆکە هاتییە دانان کو ببیتە ئەلەمێنتەکێ ب هێز ژبۆ راچاندنا گرێ یێن رۆمانێ، داکو بۆیەر و پەیامێن سەرەکى بەر ب سەمتەکێ دیارکرى یێ پلانرێژکریڤە ئاراستە بکەت. ئەگەر ئەم ڤێ چیرۆکێ ژ ناڤ رۆمانێ دەربێخین، دێ پێڤاژۆیا بۆیەران و گرێ یێن رۆمانێ تێکچیت و نەدوورە بەر ب هندەک سەمتێن دیڤە بهێتە هاژۆتن.

  پشتى هەڤژینا خواستى دمریت، چاڤێ وى دکەفتە سەر قەیرەکچەکا دەولەمەند ب ناڤێ مەیاسەت. ئەگەر ل رابردوویێ پەهلەوانێن ڤێ چیرۆکا لاوەکى ڤەگەرین، دێ بینین کو ئەڤ قەیرە کچە د دەمێ گەنجینییا خوەدا، خانمەکا خوشەویست و جوان بوو (هژمارەیەکا گەنجێن ل ژییێ وێ و دبت بچووکتر ژ وێ، داخواز ژێ کرى شوو پێ بکن، ژبلى یێن وێرەکى نەددا خوە، مژارێ ل جەم ڤەکن و وێ رەت دکر.. بپ٣٦-٣٧). لێ ئەو گەنجێ دلێ وێ کەتییێ و بڕیارا هەڤژینیێ دگەل داى، وێ دهێلیت و ژێ دوور دکەڤیت: "د دەمەکێ کێم دا خوازت و تشتێن نیشانییێ کڕین، ب چەند دەمژمێرەکان بەرى نیشانییێ بینن و داوییى کورکى هێلا!.. بپ٣٧". نڤیسەر ب ناڤ ڤێ چیرۆکا بۆریڤە ناچیت کو سەدەمێ ژێکڤەبوونا هەردوو عاشقان، بۆ خواندەڤانى خویا کەت. ئەم نزانین کا سەدەمێ ژێکڤەبوونێ کورک بوو یان بنەمالا کچێ؟! لێ دبیت مەرەما وى ئەو بیت کو قەیرەکچەکا داکەفتى ژ ئەڤینییەکا بۆرى نیشا بدەت، کو پێدڤى ب ئەڤینیێ و پێکهینانا خێزانەکێیە. د لەقتەیەکا رۆمانێدا، دبێژتە پسمامێن خوە: "پسمام، ئەڤ چەند سالە رەحمەتى بابێ من یێ ساخبى و ئەز دماڵدا، هەوە ئەز نە خواستم: نۆکە ئەز گەهشتمە چل و چوارسالیێ ژى هەلبەت کەسێ ژ وە ئەز نەڤێم.. بپ٣٣". لایەنێ دى یێ ڤێ چیرۆکێ، خواستى یێ بویمێرێ رەوشەنێیە. خواستى، نەقیبێ هێزەکا چەکدارە و ڕەشەکێ بەرپرسێ وێ هێزێیە. بۆ خوە ل ژنەکێ دگەریێت و هەڤاڵێن وى یێن ڤەخوارنێ و قومارێ، وى هانددەن و هەردەم بیرا وى دئینن کو فەرە ژنەکا دى بینیت: "برا هەما هندە، گاڤا ژنمرى چلینیا ژنێ کر، ئێدى دێ چاڤ گێر بت.. بپ٤٨". پاشى هەڤالەکێ وى بەحسى مەیاسەتێ بۆ دکەت و سەرنجا وى رادکێشیت. کا چەوا مەیاسەتێ دبینیت و چەوا پێکدهێن، ئەو هەمى یا بەرزەیە. لێ ئەوا پتر پێش چاڤ دبیت، گەریانێن هەردووانن و دژاتى یا کەسوکارێن مەیاسەتێیە ل سەر ڤى پرۆژەى (چ ژبەر مال و سامانێ وێ بیت، یان ژبەر هندێ بیت کو خواستى کەسەکێ فەلیتە و نەخانەدانە). پسمامەکێ مەیاسەتێ ب هەلچوونڤە دبێژتێ: "شووکرنا تە ب ئەفسەرێ توزۆبا، باش بزانە ب مرنا مەیە.. بپ٣٣". ژبۆ هندێ کو ئەڤ چیرۆکە ببیتە ئەگەرێ گرێ یێن نەڤەکرى یێن رۆمانێ، ب رێکا فلاشباک و ئینسێرتێن درامایى، هندەک لەقتە یێن ڤێکگەهشتنا هەردوو عاشقان نیشانددەت:

-  ژ جاددەیا تێر هاتنوچوون و رەخ و روویێن وێ هەموو دارکاژ و داروبارێ دى، ڤارێبوونە جادەیا کێم هاتنوچوون... ئێدى چاڤێن وان کەتنە ئێک و دەستێن زڤر و نەرم کەتنە شەرەنیخەکا سەودا و لێڤێن وانێن کاسۆ، هەڤدو کەڤل کر... مەمکێن بووینە پزدان ب سەر سیخمەى کەتن و ئێدى دوتایێن وان شەرەنیخەکا کۆرە شاراند! بەرى هەموو لاشێ وان... ببنە لاشەکێ دناڤئێکدا بوهژاندى... بپ٣٨.

-  ئێدى قوپچکێن وێ ڤاژى کرن و جۆتێ مەمکێن سەرکێن وان ژ سینۆرێ خوە پتر رەنگێ قەهوایى یێ تارى گرتین تەییسین... بپ٦١.

-  نە خواستى دلێ من، بەس وێ نوکە دگەل من نەکەى!/ ... بزانە هەکە ئەڤە مە کر، خلاس تو یا منى./ تو ب خودێ ڤێ جارێ نە، هەتا هزرا خوە دکم،/ ... یا پشتراست بە دێ هەر تە هینم./ ئەز دزانم، بەس پاشى پاشى... بپ٦٢.

ئەڤ لەقتەیێن بارکرى ب ئیروتیکیێ، نیشانا هەڤقەبوولکرنێیە و رێخۆشکرنەکە ژبۆ بلندکرنا کێشەیا دناڤبەرا کەسوکارێن مەیاسەتێ و خواستیدا. د ڤێ وەسفکرنێدا، نڤیسەر دکەڤیتە دناڤ شاشییەکا زانستیدا، ئەو ژى ئەوە دەمێ رەنگێ مەمکێن مەیاسەتێ وەسف دکەت (سەرکێن وان ژ سینۆرێ خوە پتر رەنگێ قەهوایى یێ تارى گرتین)، ئەڤە یەک ژ نیشانێن ژنا دووگیانن. لێ د هەمان دەم و د هەمان لەقتەدا، ئاماژەیەکێ ب کچینى یا مەیاسەتێ ددەت (بەس وێ نوکە دگەل من نەکەى!/ بزانە هەکە ئەڤە مە کر، خلاس تو یا منى)، کو نیشانا کریارا سێکسى و نەهێلانا پەردا کچینیێیە. ئەگەر هێشتا کچ بیت، چەوا نیشانێن دوو گیانیێ ل دەف هەنە، ئەگەر ژى ژ کچینیێ هاتبیتە ئێخستن (کو د هندەک لەقتە یێن دیدا، ئاماژەیەکا وەسا ددەتە پەیوەندى یا وان)، پێدڤى ب دابێشا داویێ نەدکر (یا پشتراست بە دێ هەر تە هینم). دبیت نڤیسەرى هزر د هۆکارێ تاریبوونا سەرکێن مەمکاندا نەکر بیت و وەکو شێوازەکێ جوانیێ لێ نێرى بیت. دبیت ژى، ئازراندنا وەرگرى بیت کو پتر هزرا خوە د بۆیەرى و تۆخى یا چچکاندا بکەت (ئیروتیک). د لەقتەیەکا دیدا ژى، ئاماژە ب کچینى یا مەیاسەتێ ددەت، دەمێ هەڤالەکێ خواستى دبێژیت: "ب شەرت، سوباهى چامەکێ ژێ چێکە و بڕەڤینە مالا ئاغاى، هەکە نەهاتن هیڤى ژ تەڕکێ تە کرن و ب تایێ کەزیێ نەدا تە.. بپ٦٣". سەرەراى کو نیشانەکە ژبۆ هندێ کو هێشتا چ چام ژێ نەهاتینە چێکرن (ژ کچینیێ نەهاتییە ئێخستن)، هندەک ئاماژە یێن جڤاکى ژى تێدا هەنە کو بابەتێن ب ڤى تەرزى، ل مالا ئاغاى دهێنە چارەسەرکرن، نە ل دادگەهێ. ئەڤە ژى وەسفەکا مەجازییە، مەرەم پێ رەخنەگرتنە.

  هەرچەوا بیت، مەیاسەت د سەقایەکێ مژداردا دهێتە کوشتن، پشتى هندەک لەقتە یێن سێکسى یێن وێ ل سەر موبایلان هاتینە دیتن: "دبێژن مانێ پسمامەکێ وێ شۆلێ مۆبایلان دکت و وى تەسویرەکێ وێ یێ نزا چەوا دمۆبایلەکێ دا دیتبوو... بپ٧١". ئەڤجا خواستى ژى درەڤیت و دچیتە ژ دەرڤەى وەلاتى، کو ئەو ژى ل کەمپەکا بیانى دهێتە کوشتن. ب ڤێ چەندێ ژى، ئەڤ چیرۆکا خواستى و مەیاسەتێ ب دوماهى دهێت، لێ دبیتە گرێیەکا درامایى و کەیسەکێ پۆلیسان کو ل دویف بکوژێن مەیاسەتێ بگەریێن. د ڤێ لێگەریانێدا، هەلبەت دێ کۆمەکا کەیسێن دى پێ هێنە ئاشکرا کرن. لێ نە وەکو درامایێن عەرەبى، کو هەموو بکوژ ئاشکرا د بن و دگەهنە سزایێ خوە یێ دادپەروەرانە. لێ بکوژێن هەردووان ناهێنە ئاشکراکرن و بابەتێ لێگەریانێ بۆ خواندەڤانى دهێلیت.

  چیرۆکا سەرەکى یا ڤێ رۆمانێ، دناڤبەرا دوو گەنجێن قوتابى یێن زانینگەهێدایە، خوناڤا کچا خواستى و کڤانێ کورێ پەرلەمانتارى. ئەڤ چیرۆکە رۆڵەکێ هاریکار دگێریت ژبۆ پێکڤەگرێدانا بۆیەرێن رۆمانێ و ئاراستەکرنا سەمتا گرێ یێن چێکرى. ئەڤینییەکا پاقژ و بێگەردە، یا مشتە ژ دەربراندنا هەستان و هەستکرنا ب بەرپرسیاریێ. دلبەرا کڤانى تۆشى کارەساتەکا خێزانى دبیت و کڤان وەکو هەر پەهلەوانەکێ چیرۆکێن ئەڤینداریێ، هەردەم یێ بەرهەڤە ژبۆ هاریکارییا دلبەرا خوە. لێ داکو ئەڤ چیرۆکە رۆڵێ خوە یێ هاریکار بگێریت، دێ بینین کو چ جاران بەحسى حەز و خوەرسکێن خوە یێن کەسۆکى ناکەن، هەموو دانوستاندنێن وان د چوارچۆڤێ بۆیەراندایە و هەلوێستێ هاریکارێ کڤانى پێش چاڤ دکەت. دبیت ئاماژەیەک بیت ب بەرپرسیارى یا دلداران د جڤاکەکێ نێرسالاردا؟! پشتى کارەساتا خۆکوشتنا دایکێ و دیتنا لەشێ وێ یێ سۆتى، خوناڤ دکەڤیتە دناڤ رەوشەکا دەروونى یا نالەباردا و نڤیسەر ب ترۆمایا دەروونى ددەتە نیاسین (پڕانیا ژنان ب کارتێکرنا ڤان رەنگە دیمەنان تووشى ڤەجنقین و نەخۆشیێن دەروونى دبن!.. بپ٤٤). ب هزرا من، نڤیسەرى ڤەجنقین بۆ ترۆمایێ هینایە (هەرچەندە ڤەجنقین نیشانەکە ژ نیشانێن ترۆمایێ یان ئەوا هندەک زمانزان دبێژنێ هەلنگفتنا دەروونى)، لێ شاشى یا زانستى ئەوە کو وەسا ددەتە خویاکرن، تنێ ژن تۆشى ڤان حالەتان دبن. ئەو ب خوە هەر مرۆڤەک تۆش دبیتێ دەمێ سەربۆرەکا توندوتیژ دبینیت، یان د بهیسیت، یان ب سەرى دهێت، یان ژى خوشتڤییەکێ خوە ژدەست بدەت. ئەو زێدەرۆیى یا ژن خەم و ترۆمایێن خوە پێ دەرەهى دکەن، پتر ب عورف و عەدەتێن جڤاکیڤە هەڤبەندە، نە ب خوەییێ بۆیەرێ ترۆمایى یان ب لاوازى یا ژنێڤە. نەدوورە سەربۆرێن ترۆمایى یێن بۆرى یێن زەلامى، هاریکار بن کو هێزەکا پترا بەرگریێ ل دەف پەیدا کر بیت. لێ ژن ب سروشتێ خوە یێ جڤاکى و جێندەرى پتر خۆشیێ ژ خەم و گریانێ دبینن. هەرچەوا بیت، نڤیسەر خوناڤێ وەسا رەسم دکەت کو هەردەم یا خەمگینە و نیشانێن خەمۆکیێ و هندەک سەربارکێن ترۆمایێ ل دەف هەنە وەکو: هەردەم گریان و هەستدارى یا زێدە و نەچوونا وانەیان و کێمخوارن و گەلەک نیشانێن دى:

-  خوناڤێ ب دێمەکێ بێ هیڤییاتیێ ئەنفالکرى ل دێمێ بابێ ژنوو گەنج دبت نێڕى و ب زۆرى قورچا خوە داعوورا.. بپ١٦.

-  خوناڤ ئەڤە ئیعلانا مرنێیە، خوەزى خودێ گوھ ل دەنگێ تەببیت.. بپ٦٩.

-   تە خێرە! هەتا تو ژ خوارنێ ژى دلرەش بووى؟... تو دێ هوسا خوە کوژى... کچێ تە خێرە تو هندا ل مرنێ بلەز..  بپ٧٢.

-  یا باش ئەوە ئەز بەرێ وێ بدەمە نوژدارى و خوە چارە کەت.. بپ٧٩.

ڤان نیشانان وە ل جڤاکێ دەردۆرا وێ کر (کڤان و دەولەتا مەتا وێ- ب شێوەیەکێ سەرەکى)، ئەرکێ پاڵپشتى یا دەروونى یا وێ ب ستوویێ خۆڤە بگرن (لێ مەتێ هەر هەول دا گەشبینیێ ل بەر چاڤان کەهى کەت.. بپ١٠١). پالپشتى یا دەروونى و تێکهەلییا جڤاکى، کاریگەرترین تەکنیکا چارەسەریێیە د حالەتێن خەمۆکیێ و ترۆمایێدا. کڤان ب هەموو شیانێن خوە یێن بەرهەست و نەبەرهەستڤە، هەولا پالپشتیکرنا خوناڤێ دکەت (بابێ خوەیێ پەرلەمانتار ژى د ڤێ کریارا پالپشتیکرنێدا پشکدار دکەت). د ڤێ پالپشتیێدا، هەر ئێک ژ لایێ خوەڤە سەخبێرى یا خوناڤێ دکەت، مەت دبێژتێ: "کچا من ژیان خەباتە، مرۆڤێ سەرکەفتى ئەوە ل سەر خەباتا خوە بەردەوام بت و خوە ب دەست رەشبینى و ئالۆزیێ ڤە بەرنەدەت... بپ١٨٢". کڤان ب ئەڤینى دبێژتێ: "تو دبینى ئەڤ برینا بەرى دەھ سالانە، نوکە هەکو ئەو برین هەر وەکى خوە مابایە، نوکە ژمێژ بوو ئەز نەما بووم.. بپ٢٣". ب ڤان پالپشتى یێن ڤالیکى و هندەک جاران زانستى، رەوشا خوناڤێ بەرەف باشتریێڤە دچیت و ڤەدگەریتەڤە زانینگەهێ. د لەقتەیەکا کورتدا، ئاماژە ب ڤێ چاکبوونێ ددەت و رەوشا وێ یا بەرهەڤ ژبۆ تێکهەلیێ خویا دکەت: "خێرە دلێ من، خوە تو نەیا نەساخى/ نە نە ئەز نەساخ ژى بم، توکە ئەز ساخ بووم.. بپ١١٦".

  ل دوماهیێ ژى، ژنشکەکێڤە کڤان وێ دهێلیت و خوە بەرزە دکەت. دبیت ژبەر هندێ بیت کو هەردوو هەلگرێن تالاسیمیا ماینەرن و نەدوورە هندەک ژ زارۆکێن وان، تۆشى نەخۆشى یا تالاسیمیایێ ببن: "ژ نشکانڤە دیار بوو جۆرێن خوینێن وان ناکەڤنە ئێک و هەردوو ژ جۆرێ "ماینەرن" و هندەک زارۆکێن وان دێ تووشى نەخوەشیا سەلاسیمیایێ بن و دادوەر مەهر ناکت! دسەر هندێ ڕا، زانینا ڤى پەیامى، نەبوو ئاستەنەکا مەزن د رێیا عەشقا وان یا دژواردا ... بپ٢٣٨". دبیت ژى، ل بن فشارا خێزانێ هێلا بیت (ب تایبەتى بابێ وى دادوەرە و دزانیت کو مەهرەکرنا ڤان هەردووان نەگەلەک هێسانە). دبیت ژى نڤیسەرى چ کارێن دى پێ نەمابن، چونکو هەموو بەندکێن گەهشتنا گرێ یێن رۆمانێ تەڤاڤ ببوون. لێ ژێکڤەکرنا هەردوو عاشقان ب ڤێ رێکێ، ئاماژەیەکە کو ل بەرى پێکئینانا پرۆسا هەڤژینیێ، پشکنینێن نۆژداریێ بۆ ژنومێرێن پاشەرۆژێ دهێنە کرن و ئەگەر دروست دەرنەکەڤن، دادوەر مەهر ناکەت. ئەڤە ژى نیشانەکا گەشبینە ژبۆ چالاکى یا دادگەهان د جڤاکەکێ دیندار و عەشیرەتیدا.

·  قوتابى یێن زانینگەهێ:

  نڤیسەرى، هەردوو چیرۆکێن سەرەکى و لاوەکى یێن ئەڤینیێ، ب شارەزایى بکارئیناینە ژبۆ هاژۆتنا بۆیەران و ڤەکرنا تەلیسمێن گرتى. د هەمان دەمدا ژى، چیرۆکا سەرەکى یا دناڤبەرا خوناڤێ و کڤانیدا ژبۆ خویاکرنا رەوشا قوتابى یێن زانینگەهێ بکار ئینایە. داکو هندەک ژ سەروبەرێ زانینگەهێ و پرۆسا هەڤژینیێ د جڤاکێ کوردیدا خویا کەت. ل سەر ئاستێ جڤاکى، ئاماژە ب شێوازێ پرۆسا هەڤژینیێ ددەت کو فەرە بابێن هەردوو لایەنان رازى ببن. دلەقتەیەکا مالخولیانى یێن خوەدا، کڤان هزرا بابێ خوە یێ حاکم و پەرلەمانتار دکەت و ژ خوە دپرسیت: "کا دێ وەکت ئەز کچەکێ ژ رۆژهەلاتێ باژێرێ داسنیا بهینم.. بپ١١٩". ئەڤە ژى وێ بۆچوونێ دپەژرینیت کو ئالێ دى یێ پرێ ئەو پرەیە یا دناڤ باژێریدا و کرییە باژێرێ دوو تەخێن ژێکجودا (هەژارێن هەچکوهەیى و دەولەمەندێن کار ب دەست). د ئاماژەیەکا دیدا، بەحسى سنسلەکرنا مافێ کوران دکەت ژبۆ ژنهینانێ: "نوکە دادڤانى ژن هینابایە، ژبەر رێزێ چووبایە، دا ئەز شیابام پشتى دەرچوونێ ئێکسەر من خوازتبایە... بپ٨١". ئوو بابەتێ باوەرنامێ و ئاستێ جڤاکى و رەوشەنبیرى، مژارەکا دییە نڤیسەرى ل سەر دەڤێ ئاڤانا کچا حاکم بایزى ئینایە دناڤ بەحس و خەبەراندا، دەمێ دگەل مەتینێ هەڤالێ خوە دئاخڤت: "ئێ دلێ من، ئەز تەبیعەتێ بابۆى دزانم، بەرى هەموو تشتان دێ بەحسى شەهادێ کەت، دەمێ ل سەر خێرێ تە ئەز خواستم.. بپ١٢٤". ل بەرانبەرى ڤان حالەتان ژى، ئاماژە ب بابەتەکێ دى یێ هەڤبەند ب مافێن ژنێ ددەت کو خودانا خوە و بڕیارا خوەیە د هەلبژارتنا هەڤژینێ خوەیێ پاشەرۆژێدا (ب تایبەتى ئەوێن دچنە زانینگەهێ): "هەقێ منە، وەک هەر کچەکا مۆدرن ئەز هەڤالێ ژیارا خوە هەلبژێرم، یا ژمنڤە تو باش دزانى ل زانکۆیێ ئەڤە دیاردەیەکا نورمالە.. بپ٤١". هەلبەت نڤیسەر دشیا وەسا دانیت کو بابێ خوناڤێ پەیوەندى یا وێ نەبهیستییە و چ ژ رێرەوا بۆیەران نەدهاتە گوهۆرین. لێ ڤیایە پەیامەکێ ل پشت ڤێ هەڤۆکێ بگەهینتە وەرگرى، کو تمامکرنا خواندنێ، هێز و شیانێن پتر ددەتە کەسایەتى یا کچێ کو بکاریت ببیتە خودانا بڕیارا خوە و بڕیارێ ل سەر گرنگترین بابەتێ هەڤبەند ب ژیانا خۆڤە بدەت. زێدەبارى خواندنێ، رەوشا ئابۆرى و داهاتێ کچێ د خێزانێدا، هێزدارى و دەستەلاتا پشکداریکرنا د بڕیارێن خێزانیدا ددەتێ. دبیت ئاماژەییەکا دى ژى پێ هەبیت، کو دەمێ باب یان سەمیانێ مالێ د رەوشەکا لاوازدا بیت (ب دیتنێن جڤاکى)، دەستەلات و ئازادى یا کچێ پتر لێ دهێت. باب کەسەکێ مەیڤەخۆر و گەندەڵ و قورماچى و چاڤ ل دەرە، ئەڤجا نەگەلەکە کو چاڤێن خوە ل پەیوەندییەکا بێگونەها کچا خوە بنقینیت. ئانکو ئەگەر باب (سەمیان)ى بڤێت بڕیاردەرێ سەرەکى و ئێکانە بیت، فەرە ببیتە نموونەیێ باشى و جوانمێریێ ل هەمبەرى زارۆک و خێزانا خوە. ل سەر ئاستێ زانستى ژى، نڤیسەر ددەتە خویاکرن کو قوتابى یێن زانینگەهێ ژ جڤاکێ دەردۆر هاتینە و سروشتییە کو تێگەهێن جڤاکى بیننە دناڤ زانینگەهێدا و تێگەهێن زانستى ژى ببنە د ناڤ خێزانێن خوەدا. ئانکو پێڤەگرێدانەکێ دناڤبەرا ژیانا جڤاکى و ژیانا خواندنا زانینگەهى دروست دکەن. دەمێ ماموستا داخوازێ ژ قوتابییان دکەت کو بابەتەکى ل سەر مێکرنا دەستەلاتێ بنڤیسن، قوتابى ب کوورەهى ل ژێدەرێن رۆژئاڤایى و تیۆرى یێن ڤى بابەتى ناگەریێن، بەلکو بەرى دەست ب ئەنجامدانێ بکەن، دانوستاندنێ ل سەر تێگەهێ بابەتى دکەن: "مە چو پەیوەندى ب مێکرنا دەستەهەلاتێ ڤە هەیە؟ ب راستى نێرینیا مە ب دروستى نێرە؟! هەتا ئەم بچینە ئەکادیمییا مێیانەکرنێ؟ هەرۆ دوسێ ژنکێن باژێرى یێ خوە دسۆژن، مە ئاگەه ژ چ هەیە؟... بپ١٨٤". ئەڤ ئاگەهداربوونا ل سەر رەوشا ژنێ و خوەسۆتنا وێ، پاشى پێڤەگرێدانا وێ دگەل بابەتێن خواندنا زانینگەهێ، گەشبینییەکە ژبۆ وەرارا هزر و رەفتارا جڤاکى و زانستى هەردووان. ئەگەر ئەو زانستێ ل زانینگەهێ دهێتە وەرگرتن، چ ئاکامێ نەکەتە سەر جڤاکى و کەتوارێ ژیانا رۆژانەیا خەلکى، دێ زوو هێتە ژبیرکرن و چ مفایێ بەرچاڤ تێدا نامینیت. هەروەسا ب درێژى بەحسى وان هەڤبەندى و سەرەدەرییان دکەت، ئەوێن دناڤ حەرەمێ زانینگەهێدا دقەومن. پڕانییا قوتابى یێن کچ موحەجیبەنە، لێ نە ئەو حیجابا عەرەبێن موسلمان ددانن، بەلکو حیجابەکا دى یا مودێرنە (سەیرانا دێمێ وێ دناڤ کەفیکێ دا... دەهمەنێن ئێلەکى ب سەر پەنتەرۆنێ کاوبۆیدا کێشان.. بپ٤٣). دبیت مەرەم پێ موفارەقە و نە تێگەهشتنا ئیسلامێ بیت کو کەفیک و پەنتەرۆنێ کاوبۆى د عورفێ ئیسلامێدا دگەل هەڤ ناگونجن. دبیت ژى، بەرێخودانەکا دى بیت ژبۆ کریارا خوە حیجابکرنێ کو عورف و ئاییردەیێن ئیسلامێ ژ وێ چەندێ ب ساناهیترن، ئەوا ژێ دبێژن. یان ژى نەدوورە ڤیا بیت بێژیت کو ئیسلام ئایینەکێ گیاندارە و دشێت دگەل هەموو سەردەم و رەوشاندا بگونجیت. ژ لایەکێ دیڤە، ئاماژەیەکا ب جۆرەکێ نوو یێ غەشێ ددەت، کو ژ ئەگەرێ تەکنەلۆژیا نوو پەیدا بووە: "ئەز حازرم هەموو جاران ب بلۆتوسى هاریکارى یا تە بکم!... بپ٧٠".

  دانوستاندنێن قوتابییان ژى، مژارەکا دییە نڤیسەر خوە دادهێلتە دناڤدا. بەحسى وان دانوستاندنێن گرێدایى ب پرسێن هەنۆکەیى یێن هەڤبەند ب رەوش و ژیارا جڤاکیڤە دکەت. ل وى دەمێ سایتەکێ ئەنتەرنێتێ هندەک بەڵگە ل سەر تاوان و گەندەلى یێن جەمشید قەلغانى بەلاڤکرین، هەوالێ رۆژەڤێ یا دانوستاندنێن هەموو قۆتابییان بوو. هەروەسا بەحسى رێکخستنێن دناڤ قوتابییاندا دکەت و ئاماژە ب ئابۆنەیان ددەت. هەرچەندە دیار نەکرییە کا ئەو ئابۆنە یێن چنە، لێ دیارە کو ئابۆنە یێن هەیڤانەنە و نە گەلەک ب دلێ قوتابییانە: "مە وێ رۆژێ داینە، ما دێ هەر ب ئابۆنانڤە بین؟.. بپ١٨٥" یان "ئەرێ پرس دبێ عێبن، کەکۆ ئەڤە یێن کیژ هەیڤێ نە؟.. بپ١٨٦". ئەڤە نیشانا سیاسیکرنا حەرەمێ زانینگەهێیە و نەچارکرنا قوتابییانە کو لایەنگیرى یا دەستەلاتێ بکەن. ل بەرانبەرى ڤێ کونترۆڵکرنا ب خوەویستى ژى، کارگێرى یا قوتابییان بەرەڤانیێ ژ دەستەلاتێ دکەت و ل دەمێ بابەتێ گەندەڵى یێن جەمشید قەلغانى ل ناڤ زانینگەهێ بەڵاڤبوویى، دەستەکا رێکخستى یا قوتابییان ب هەوەکا بەرەڤانیکرنێ رابوون و دڤێیان، ب وەنەیى دەربێخن: "ئەو نڤیسارا وى سایتێ کرێگرتى، ل سەر بەرپرسێن مە یێن هێژا و خەباتکەر بەلاڤکرى، چو راستى بۆ نینە... ما هوون باوەر دکن، خەباتکەرەکێ مینا جەمشید قەلغان، دێ ڤان تاوانێن ژ بێبەختى ب دووفڤەناین، ل باژێرێ داسنییان کت؟!... بپ١٩٢". پەیاما هنارتى ئەوە کو ببێژیت کارێ قوتابییان خواندنە و د هەمان دەمدا ژى پشکداریکرنەکا چالاکە د رەوشەنبیرکرنا جڤاکیدا. دەمێ قوتابییان خوە ژ ئاگەهدارى یێن رێکخستۆکا خوە نەرازى کرى، پۆلیس دهێنە دناڤ حەرەمێ زانینگەهێدا، داکو نەهێلن قوتابى چ خۆنیشاندانێن ل دژى داخویانى یێن دەستەلاتێ بکەن: "ئێدى دەنگێ خویندکارێن بێهنا خوە نیشاندانێن رژێمێن دکتاتۆرى ب غەوغا و ئاژاوەچى ددنە نیاسین ژ کافتریایێ هات و هند نوونەرێ خویندکاران گەهشت، ل دەرۆکى دا و دەرکەت... د وێ گاڤێدا، دەنگێ هێزێن پۆلیسان، ژنشکانڤە دا سەر هەموو دەنگان و ڤێجا لێهمشتا خویندکاران ب سەرئێکدا چوو... بپ١٩٣". ئەڤە ژى ئاماژەکا دى یا پەروەردەیى و ئاراستەکارییە کو رەوشا جڤاکێ مەیێ نۆکە ئازاد، نەگەلەک جودایە ژ رەوشا سەردەمێ رژێمێن دکتاتۆرى، ب نەمازەیى ئەگەر پرس ب دەستەلاتێ و دەستەلاتدارانڤە هەڤبەند بیت. ژ لایەکیڤە رەخنەیە ل دەستەلاتا جڤاکى دگریت و ژ لایەکێ دیڤە ژى، داخویانییەکە کو قوتابى هێزەکا کاریگەر و چالاکن. هەردەمێ بڤێت، دێ شێت بیتە کارتەکا فشارێ ل سەر دەستەلاتا هەیى. 

·  رەفتارێن قەبوولکرى و نەقەبوولکرى د جڤاکیدا:

  هەر رۆماننڤیسەک، ب نەمازەیى ئەوێن سەرەدەریێ دگەل کەتوارى یا جڤاکى دکەن، ئاماژە ب گەلەک تێگەھ و رەفتار و هەلوێستێن جڤاکى ددەن. مشە جاران خوە ل هندەک تێگەهێن کەڤنێن زەمان ب سەرڤەچوویى ددەن و رەت دکەن، کو هندەک تێگەهێن دى یێن سەردەمییانە بکەڤنە دناڤ هەڤبەندى یێن جڤاکیدا. هندەک جاران ژى، رەفتارێن نەقەبوولکرى دئازرینن و ئاکامێن وان ب ئاوایەکێ نەرێنى بەرچاڤ دکەن، کو خەلک خوە ژێ بدەتە پاش، یان د زیانێن وێ بگەهیت، یان ژى ب کێمى هزرا خوە تێدا بکەت. هندەک رەفتار ژى هەنە وەکو تابۆ یێن جڤاکى دهێنە هژمارتن (ئەگەر هەبن ژى)، هەموو رۆماننڤیس نەوێرن خوە لێ بدەن یان بەحس ژێ بکەن. ل بەرانبەرى ڤان رەفتار و تێگەهێن نەقەبوولکرى، کو د پڕانییا جاراندا شێوازەکێ راستەوخۆ یان نەراستەوخۆیێ پەروەردەیى و رەوشەنبیرکرنێ ب خۆڤە دگرن، هندەک رەفتارێن دى یێن کەلتۆرى هەنە، پشکەکن ژ پێکهاتەیێ رەوشەنبیرى یا جڤاکى و خەلک ب شێوەیەکێ هەچکوهەیى سەرەدەریێ دگەل دکەت (وەکو رەفتارەکا نۆرمال، یان ساخلەتەکێ تایبەتمەندى یا کەلتۆرى). یەک ژ ڤان رەفتارێن هەیى دناڤ کەلتۆرێ جڤاکیدا، بابەتێ بەهى و بەهیدارانە. دەمێ کەسەک دمریت، هەموو دەروجیران و کەسوکار ل مالا خودانێ مرى بەرهەڤ دبن، پاشى ل سێ رۆژکێ و پاشى هەفتیێ و جارنا چلینى یا کەسێ مرى ژى دهێتە کرن (ب تایبەت ئەگەر کەسەک بەرنیاس و کاریگەر بیت دجڤاکیدا). هەروەسا رەفتار و شێوازێ بەهى یێن ژن و زەلامان ژهەڤجودانە. دناڤ زەلاماندا خودانێ بەهیێ دێ هەولدەت باشترین خوارن بۆ پترترین مێڤانێن بەرهەڤبوویى ئامادە کەت، ژبۆ نیشاندانا پایە و پلەیا خوە دناڤ جڤاکیدا. چەند بەهى مەزنتر بیت و خوارن بەرفرەهتر بیت، نیشانا پلەبەرزى و هەژیتى یا خودانێ بەهیێیە. ل گورەى عورفێن جڤاکى، ئەڤ عەدەتە وەکو پاڵپشتییەکا دەروونییە ژبۆ خوە ژبیرڤەکرنا خودانێ بەهیێ (تازیێ). ئەڤجا خودانێ بەهیێ خوە ژبیرڤە دکەت و ڤەدگەریتەڤە سەر ژیانا خوە یا سروشتى. د رەسمکرنا رەوشا هەفتى یا رەوشەنا خوەکۆشتیدا، نڤیسەر ڤى میناکى پێشچاڤ دکەت: "وەسا خوارنێن حەفتییا هەڤژینێ دخوارن و سوحبەتا جۆرێن خوارنان دگەل روونشتییان گەرم دکر، هەروەکى بەرى حەفتییەکێ کابانییا ئێکى ژ وان، دوورى وى خوە سۆتى و پڕانییا روونشتییان ب چاڤێن تژى پرس و حێبەتى! تەماشەڤانێن رەفتارێن وى یێن ژنوو دیتین بوون... بپ٥". هەلبەت نڤیسەر کورێ ڤى جڤاکییە و ئەو ژى دزانیت کو رەفتارا هەڤژینى تا راددەیەکى سروشتییە و مەرەم ژ کۆمبوونا کەسوکاران گەهشتنا وێ رەفتارێیە. لێ دبیت، کربیتە رەفتارەکا حێبەتیئامێز کو ئاماژەیەکێ بدەتە خواندەڤانى، ئەڤ هەڤژینە کەسەکێ ڤاڕێ و نەقەبوولکرییە د جڤاکیدا. 

  دناڤ ژناندا، هەمان کریار هەیە، لێ دگەلدا روندک باراندن و خەم و پێگۆتن ژى هەیە. ئەڤە ژى ب رێکەکا دلدەرێژکرنێ و خوە گۆنجاندنا خەمێ دهێتە هژمارتن (ب کێمى ژ لایێ دەروونیڤە). پڕانییا ژنێن ل تازیێ بەرهەڤ دبن، روندکان دبارینن. لێ نەمەرجە بۆ کەسێ مرى بیت، چونکو هەر ئێکێ خەمەکا بۆرى هەیە و ب پێگۆتنێ دهێتە بیرا وان و هەروەکو عەرەب دبێژن "هەر کەسەک ژبۆ لەیلا یا خوە دگریت". دلەقتەیەکا ژ دەرڤەى وەلاتیدا، دەمێ هەڤالەکێ خواستى چیرۆکا هەڤژینا وى دبهیسیت، ئەو ژى بۆ دکەتە گرى. لێ گریا وى ژبۆ دایک و خووشکێن وى یێن بووینە قوربانى یێن کیمیا بارانکرنێ: "سەرەڕاى شێوازێ هەچکوهەییێ ڤەگێرانا چیرۆکا هەڤژینا خوە سۆتى، روندکان دچاڤێن پیرۆتێ دایکا و دوو خووشکێن وى ژى بووینە ژ قوربانییێن هەمان هۆڤاتییێ هاڤێت... بپ١٤٥". د ڤان کۆمبوونێن جڤاکى و سەرەخۆشیێدا، پرسیار گەلەک دهێنە کرن و هەر ئێک رەئیا خوە ل سەر ددەت، هندەک جاران ژى بابەت دچیتە سەر سیاسەتێ و ئابۆرى و ئایینى و زانستى کو هەموو پێکڤە وەکو کۆمبوونەکا جڤاکى یا رەوشەنبیرکرنێ لێ دهێت. دەمێ ئەز زارۆک، پڕانییا پێزانینێن من یێن ل سەر ئایینى و سیاسەتێ، من ژ دانوستاندنێن بەهییان بهیست بوون. لێ نەمەرجە کو هەموو گۆتن و پێزانینێن دهێنە دەربراندن راست بن، یان ب دلێ مرۆڤى بن، یان ژى مرۆڤ ژێ باوەر کەت. ئەگەر ب دلێ مرۆڤى بن، دێ کەتە بەڵگە و بکارئینیت، لێ ئەگەر هندەک ئاخفتن گەلەک توند بن و ئاکامێ بکەنە سەر پێگەهێ جڤاکى و دەروونێ مرۆڤى، هینگى فەرە پشتگوھ پاڤێن و گوهێ خوە نەدەنێ، ئەڤە بوو کڤان پاڵداى کو بێژتە خوناڤێ: "هەکە گوهێ تە ل ئاخفتنێن خەلکى بت، تو دێ بۆ خوە رەڤى!... بپ٢١". 

  هەروەسا دەمێ کارەساتەک ب سەرێ خێزانەکێ یان کەسەکى دهێت، هەموو خەلک و دەردۆر د هەوارێ دهێن و هاریکارى یا وان دکەن. ژبەر ڤى عەدەتێ سروشتى یێ جڤاکى بوو، خوناڤ ب حێبەتیڤە بەحسى رێکخراوێن پاراستنا مافێن ژنان دکەت و دبێژیت: "ب راستى من وەسا هزر دکر، دەمێ ئارێشەک بهێتە سەرێ مە، ئەڤ منەزەمێن پرسا مافێ ژنێ و جڤاکێ مەدەنى و رەوشەنبیرى دکن، کانێ دێ بۆ مە دنیایێ خراب کن، دێ چ کن، پاشى دەرکەت هەمى فشە... بپ٥٤". ئەو ب خوە (ژ روویێ جڤاکیڤە)، وان رێکخراوان بۆ تەخسیرى نەکر بوو. چلینى بۆ کر و هاریکارى یا تازیا وان کر و پاشى دەمێ بابێ وێ ژى دهێتە کوشتن، هاریکارى یا ڤەگەراندنا تەرمێ وى دکەن. لێ دلێ خوناڤێ وە نابێژیت. وێ دڤیا هەموو پێکڤە هەموو کارێن خوە یێن دى بهێلن و بکەڤنە د کاریدا، ژبۆ دیتنا تاوانبارێن رەڤاندنا دایک و خویشکا وێ. ئەڤە ژى رەفتارەکا سروشتى یا کەسەکا خەمگین و هەلچووییە (ژ لایێ دەروونیڤە)، کو تنێ تەرکیزێ ل سەر ئارێشا خوە دکەت و ژ هەموو چالاکى یێن دى یێن جڤاکى دهێتە ڤەقەتاندن.

  بابەتێ دى یێ قەبوولکرى و هەڤبەند ب مرنا هەڤژینێڤە، ژنئینانا دووێ یا کەسێ ژنمرییە (بویمێر). د جڤاکێ کوردیدا، ئیمانا زەلامێ بێژن نەیا کاملانە (چ زگورد بیت یان بویمێر بیت)، لەوا هەردەمێ چلینى یا کەسا مرى تەڤاڤ دبیت، کەسوکار و بنەمال، هەولددەن کو ژنەکێ بۆ کەسێ بویمێر بینن. د پڕانییا جاراندا، ب دلێ زارۆکێن زەلامى نینە کو کەسەکا دى جهێ دایکا وان بگریت (نەدوورە ژبەر سەرەدەرى یا خرابا ژنبابێ بیت، یان ژبەر میراتى بیت کو بەڵاڤە نەبیت). لێ هەموو جڤاکێ دەردۆر، کریارا دووبارە ژنئینانێ پەسەند دکەن. کڤانێ دەزگرێ خوناڤێ ژى پاڵپشتى یا دووبارە ژنئینانا بابێ وێیە: "بابێ تە هێشتا زەلامەکێ کەیسماقوول و ل سەر خوەیە، دڤێت ئەم زۆر عادى رەفتارا وى وەرگرین، هەکە هات و ژن ژى ئینا.../ تو ژى پشتا وى دگرى؟/ ئەز پشتا راستیێ دگرم. سیستەمێ جیهانێ یێ نوو، ئەڤرۆ ل سەر ڤێ راستیێ ب رێڤە دچت... چەرخێ ئایدلییان و مائایدلییان قەشیا، نۆکە مفا پتر د کوورێ را هەیە، دڤێت ئەم وى تایى بگرین./ ئەڤە گۆپیتکا پراکماتیەتێ یە!/ نێ ئەم ژى یێ وە دبێژین... بپ٢٢".

  رەفتارەکا دى یا قەبوولکرى دناڤ جڤاکیدا، ئاییردە یێن ئایینینە و باوەرئینان ب هندەک هزر یان خورافە یێن هەڤبەند ب ئایینیڤە. ئەم دبێژینێ خورافە، چونکو ئەو گۆتن و بیروباوەرە د قورئانێ و فەموودەیاندا نەهاتینە بەحسکرن. بۆ نموونە ئەو نڤێژکرنا بێى زوهاکرنا ئاڤا دەستنڤێژێ ب خێرترە، باوەرییەکە دناڤ خەلکێ هەچکوهەییدا، لێ جڤاک ب رێزگرتن و قەبوولکرى لێ دنێریت: "مەتێ حەیران، خێرترە مرۆڤ دەست و چاڤێن خوە زوها نەکت و نڤێژێ پێ بکت... دبێژن هندى لەشێ مرۆڤى ب ئاڤا دەستنڤێژێ تەرتر بت، مرۆڤ دێ پتر خوەشییێ ژ رووبارێن بەهەشتێ بینت!.. ئەرێ راستە دایکا من ژى هەر وە دگۆت... بپ٩٨-٩٩". ئوو باوەرى ئینان ب سەرمەزار و وەلییان کو ببنە مەهدەر ژبۆ دوعایێن خەلکى، رەفتارەکا دى یا خورافى و قەبوولکرییە د جڤاکیدا: "مەژى شفشێن مەزارى هەمبێزکرن و دەستێن خوە، پشتى خواندنا فاتحێ، سەرئەڤرازکرن و هندەک پارە دناڤ نەخشەیێ شفشێن وێ ڕا هاڤێتنە سەر پارەیێن تربا وى نێزیکە بەرزەکرى و ئەم زڤرین... بپ١٣٣". هەرچەندە وەکو رەفتارەکا قەبوولکرى یا جڤاکى ئینایە، لێ ئاماژەدان ب وان پارەیێن (نێزیکە تربا وى بەرزەکرین) بەرێ چاڤکێ کامیرێ ددەتە مەژیێ خواندەڤانى کو پتر هزرا خوە د بابەتێ سەرمەزاراندا بکەت، ئەگەر خێرە و ئاییردەکێ ئایینییە، پا بۆچى فەرە پارا پاڤێژنە سەر تربا وى؟ کى وان پارا رادکەت و بۆ چ دهێنە بکارئینان...هتد. هەروەسا پڕانییا کاراکتەرێن ڤێ رۆمانێ (ژبلى خواستى و هەڤاڵێن وى و جەمشید قەلغانى)، نڤێژکەر و موحەجیبەنە، ئانکو ب ئایینیڤە گرێداینە. دەمێ رەوشەنێ نەدڤیا کچا خوە نیشا دختورەکێ زەلام بدەت (پشتى کولکەکا پیس ل جهەکێ وەسا ل لاشێ کچا من خووسارێ هاتى کو شەرما وێ نەهێلاى، نۆژدارێن زەلام ببینن... بپ١٢٦)، ئاماژەکا دى یا خورافە یێن ئایینییە، چونکو پێغەمبەرێ خودێ بەرسڤا هەموو پرسیارێن ب شەرم و بێ شەرم ددا و وەکو دبێژن (چ شەرم د زانستیدا نینە). ئەڤە ژى، رەفتارەکا قەبوولکرى یا پێدڤى ب گوهۆرینێیە. د لەقتەیەکا دیدا، رێڤەچوونا خوناڤێ وەسف دکەت: "ب جادێڤە ب سەرەکێ چەمیایى ژێهەل دچوو... بپ١٤٧". هەرچەندە دبیت، نیشانا خەمگینى و ئالۆزى یا وێ بیت، لێ وەکو رەفتارەکا قەبوولکرى یا جڤاکییە کو فەرە کچ د دەمێ رێڤەچوونێدا، سەرێ خوە بلند نەکەت. ئانکو نیشانا ئەدەب و تورەیێ کچا کوردە. ئەڤە ژى مە دگەل خورافەیێن ئایینى ئینا، چونکو هەردەم کچا کورد هاریکار و پشتەڤانا زەلامى بوویە. مل ب ملێ زەلامى پشکدارى د هەموو کاراندا کرییە، نۆکە پشکداریێ د شەڕێن بەرگریێدا ژى دکەن. لەوا ئەو ژى رەفتارەکا قەبوولکرى یا هەژى گوهۆرینێیە. پڕانییا ڤان رەفتارێن قەبوولکرى یێن مە ب خورافە یێن ئایینى داینە نیاسین، هەلویستێن جڤاکینە و ب رێکا جێندەرى هاتینە دناڤ خەلکیدا.

لێ رەفتارێن نەقەبوولکرى د جڤاکیدا، ئەون یێن جڤاک و ئایین و مرۆڤایەتى رەت دکەن و ل دژ رادوەستێن. یەک ژ ڤان رەفتاران مەیڤەخوارنە. د پڕانییا رۆمانێن خوەدا، نڤیسەر ب توندى ل دژى مەیڤەخوارنێیە، چونکو هەم ژ لایێ دینیڤە حەرامە و هەم ژ لایێ جڤاکیڤە ژى، رەفتارەکا کرێت و نەقەبوولکرییە: "مە نەدیتییە، بەلێ وەکى دبێژن: دەمێ مرۆڤى ئەو گوو ڤەخوار و سەرخۆش بوو، حاشا وەکى کەرێ حەمشەرى لێ دهێت.. بپ٨٣". ئانکو مرۆڤ مەژێ خوە ژ دەستددەت و بەر ب خوەرسکێن خوە یێن سەرەکى یێن دژمنکاریێ و حەزێن ئاژەلیڤە دزڤریت. هەکو خواستى ل کوردستانێ، هەردەم ل جهێن قومارێ و مەیڤەخوارنێ بوو، دەمێ مەیاسەتێ دبەتە باژێرکێ کاژان ژى، دبەت داکو مەیێ بدەتێ. هەردەم سەح دکرە کەناڵێن سێکسى و دەمێ کچا وى ژێ نێزیک دبوو، دا کەناڵى گوهۆریت و بەتە سەر کەناڵەکێ ئایینى: "پاشى فڕەک ل قودیکێ دا و دگەل بەردانا بڕکەکا درێژ ب سەرڤەکر، وێ رۆژێ هەڤالەکى دگۆت: ئەڤ کەناڵێ ئوحدێ هندەک جاران ئەوێن بەرزە نیشا ددت و مەرجێن بەردانا وان بۆ خودانا دیار دکن.. بپ٢٦". ئانکو ب رەفتارەکا قەبوولکرى، ئێکا دى یا نەقەبوولکرى ڤەدشێریت. لێگەریان و دویفچوونا رەوشا کچێ، رەفتارەکا قەبوولکرییە، لێ ل دەمێ ڤەخوارنێ وى کارى دکەت، جهێ گومان و نەباوەریێیە. هەروەسا ئەڤ رەفتارا نەقەبوولکرى ب رەفتارەکا دى یا (تابۆ)ڤە گرێددەت، کو رۆماننڤیسێن کورد و عەرەب هێشتا ب ئاشکەرایى نەوێراینە خوە لێ بدەن. ئەو ژى رەفتارا زناکرنا دگەل مەحرەمانە. نڤیسەر ڤێ کریارێ دکەتە ئەنجامێ مەیڤەخوارنێ کو مرۆڤ مەژ و هۆشێ خوە ژ دەستددەت و بەر ب خوەرسکێن خوەیێن ئاژەلیڤە دچیت. بەرى خواستى هەولا دەستدرێژیێ بکەتە سەر کچا خوە، بۆ وێ بەحسى جەمشید قەلغانى دکەت کو برازا خوە یا ئیغتصابکرى: "ئەھ پا مرۆڤەکێ هەڕمییە، تە دیتییە مرۆڤ قۆن و دەڤا بگێت؟! هەموو چ نە، باشە تە دیتییە ئێک برازا خوە ئیغتصاب ب کت؟!... بپ٧٤". ئەڤ لەقتە یێن نەقەبوولکرى ژ لایێ جڤاکیڤە و حەرامکرى ژ لایێ ئایینیڤە، بابەتەکێ جەرگبڕ و سەرسۆرهێنەرە کو کەسەک نەشێت ئاشۆپ ژى بکەت. لێ د جڤاکیدا هەنە و پڕانییا نڤیسەر و راگەهاندنکاران خوە ژێ ددەنە پاش. ئەرکێ نڤیسەرى ئەوە کو خوە ل بابەتێن نەگۆتى بدەت، ب تایبەتى ئەگەر ئاکامەکا نێگەتیڤ بکەتە سەر گێول و تێهزرینێن خەلکى. د هەمان رەوشا پڕ دلئێش و ب مەترسیدا، دەمێ خوناڤێ ڤیاى پەیوەندى یێ ب کەسەکى بکەت کو د هەوارێ بهێت، پەیوەندى یێ ب مەتا خوە دکەت (نە دەزگرێ خوە): "مۆبایل ڤەکر و برە سەر ناڤێ دەزگرى، بەرى پەیوەندییێ بکت، د چرکەیا داویێ دا راوەستیا و پەیوەندى ب مەتا خوە دەولەتێ کر.. بپ٧٧". ئەڤە ژى، رەفتارەکا قەبوولکرى یا جڤاکییە کو مرۆڤ ئارێشەیێن خوە دناڤ خێزانێدا هەلگریت. دبیت ژى، ترسیا بیت کو ژ ئەگەرێ ڤێ رەفتارا نەجڤاکى و حەرامکرى، دلێ دەزگرى ژێ سار ببیت. ئەڤە ب خوە ژى، هزرەکا جڤاکبینانەیە، چونکو د پڕانییا جاراندا ئەندامێن خێزانێ ب رەفتارێن دایباب و بنەمالێ دهێنە هەڵسەنگاندن.

  ئوو دەمێ خواستى دچیتە ژ دەرڤەى وەلاتى ژى، هەردەم ل بار و جهێن مەیڤەخوارنێ دگەریێت. هەردەم ب کار و کریارێن سێکسى و دەمبۆراندنێڤە مژوولە، د لەقتەیەکێدا نڤیسەر چاڤکێ کامیرا خوە ددانتە سەر خوارنا وى و هەڤالێ وى: "وى بەرماییکێ خوارى ل سەر رۆژنامەیەکا وێنەیێن ژنێن رووت ل سەر پێکڤە وەرپێچان و کرنە دتەنەکا گلێشى دا... بپ١٦١". ئانکو کەسەکە ل هەموو جھ و هەموو رەوشاندا هەر چاڤێ وى یێ ل کریارا سێکسى. دبیت مەرەم پێ ئەو بیت کو هەموو رۆژنامە یێن ئورۆپى ژى مشتن ژ سێکسى. ئەڤ هزرا کو سێکس ل ئورۆپا یێ سەربەرداییە، ل دەف پڕانییا گەنجێن موسلمان هەیە (هەروەکو وان چ کار نەبن ژبلى پێشکێشکرنا سێکسى بۆ موسلمانێن مەحرووم و چاڤبرسى). ئەگەر وەسا با، پا ئەڤ هەموو پێشکەفتنا زانستى یا د هەموو بیاڤێن ژیانێدا ژکیڤە ئینایە؟ سێکس ل ئورۆپا بڕیارەکا کەسۆکییە و کەسەک مایێ خوە د ڤێ بڕیارا کەسۆکیدا ناکەت، ئەگەر کار نەکەتە سەر پرۆسا بەرهەمهێنانێ. سێکس ل دەف ئورۆپییان ب سنج و رەوشتیڤە نە هەڤبەندە، رەوشت ل دەف وان پێگیریکرنە ب یاسایێ و داهێنانە د بەرهەمهێنانێدا. هەر ژبەر ڤێ چەندێیە، مافێ پەنابەریێ ب ساناهى ددەنە گەنجان و گەلەک ب زەحمەت ددەنە کەسێن دانعەمر (ژبلى حالەتێن تایبەت و ئەوێن هەڤبەند ب کۆمکرنا خێزانێڤە)، چونکو گەنجان شیانێن کارکرنێ و خۆگونجانێ و بەرهەمهێنانێ هەنە: "باشە من نەگۆتە خوە، ئەو چ لجۆئە دێ دنە کەسەکێ ژ پێنجى سالیێ دەرباز بوویى؟!... هەتا هەقەکێ ئینسانى ددنە گەنجەکى، هزار تەحقیقا پێ دکن... بپ١٤١". د هەڤبەرکرنەکا مەرەمداردا، نڤیسەر خواستى دئێختە ل بەرانبەر مزگەفتەکێ و سەماخانەیەکا ب رەخڤە، ئەو بەرەف سەماخانێڤە دچیت: "مزگەفتا منارە بلندا ب دەهان نڤێژکەرێن پڕانیا وان خولکێ رۆژهەلاتى ددن... بپ١٠٦-١٠٧". هەرچەندە بابەت ل سەر خواستى و هەلبژارتنا وى یا سەماخانێیە، لێ ئینانا مزگەفتێ ل وەلاتەکێ کوفرێ (ل گورەى دیتنا ئیسلامییان)، ئاماژەیە ب رێزگرتنا باوەرى یێن هەمەجۆر و گرنگیدانە ب هەموو مرۆڤان و کەلتۆرێ مرۆڤایەتیێ. ئوو دەمێ ل سەماخانێ ژى (ئاڤ کرە سەر شووشەیا وێسکى و ب سەر قودیکا سیێ یا بیرێ دا کر.. بپ١١١)، کو زێدەرۆییەکە د شێوازێ ڤەخوارنا مەیێدا، گارسۆنێ وێ سەماخانێ ب گرنژین و رێزگرتنڤە دبێژتێ: "تە دەستێن خوە ب سابوونێ نەشووشتن... بپ١١٢". ئەڤ هەڤبەرکرنا دناڤبەرا دوو جڤاکاندا، د گەلەک لەقتە یێن دى دا خویا دکەت، دەمێ کڤان پرسیارا ئەنجامێن تویژاندنێ ژ پیرۆتى دکەت، د بەرسڤێدا دبێژتێ: "بڕوا ناکەم، کاک کڤان، چونکە ئەزانى موشکیلە چییە، لێرە کەس تەعزیب نادەن... بپ٢٠٦".

  رەفتارا دى یا ئالیسەنگ دناڤبەرا قەبوولکرنێ و نەقەبوولکرنێدا، رەفتارا دووانیزمییە. پڕانییا کەسان د جڤاکێن موسلماندا دوو رەفتار هەنە: یەک ژبۆ بەرژەوەندا خوە و خوەرسکێن خوە ئەنجامددەت، کو یا ڤەشارتییە و ئەگەر ئاشکرا ببیت، ب نەقەبوولکرى دهێتە هژمارتن. رەفتارا دى ژى، ئەوە یا دبێژیت و ناپێژیت. ئانکو دێ هندەک قەبوولکرى یێن جڤاکى ئەنجامدەت ژبۆ ڤەشارتنا رەفتارێن خوە یێن راستەقینە. ب ڤێ چەندێ ژى، جڤاک پڕ دبیت ژ رویمەتیێ و مەلاقیێ و درەوکرنێ و ئەزئەزۆکى و هەڵپەرستیێ. دلەقتەیەکێدا، خوناڤ ئاماژەیەکا بلەز ب ڤێ رەوشێ ددەت و دبێژیت: "موشکیلە ئەڤ داسنییە سەرشۆرن، هەموو بەرانبەر قەلغانێ گەواد ئەزبەنییێ دبەنە زێرى و ل پشت ئەزمانێ خوە میترەکێ درێژ دکەن! تف نفشێ نامووس ژێ چێنەبیت... بپ١٧". هەر د ڤى بیاڤیدا، دەمێ تەرمێ بابێ وێ دگەهتە کوردستانێ کۆمەکا مرۆڤان ل پێشوازیێ بوون: "من قەت باوەر نەدکر، مە هندە مرۆڤ هەنە! بەس مخابن، مرۆڤ مرۆڤینى پشتى مرنێ، ژنوو دهەوارا مرۆڤى بهێن، یا ژمنڤە، چو جودایى ل ناڤبەرا وان یێن بیانى نینە... بپ٢٤٧". هەروەکو مە گۆتى، ل دەمێ مرنێ و بەهیێ، پڕانییا خەلکێ نیاس پشکداریێ دکەن (دۆست و دژمن). دەمێ کەسەک ب ساخى یا مرۆڤى هاریکار نەبیت، ما دێ ل بەهیێ چ مفا ژێ هێتە وەرگرتن؟ ئەڤە پرسیارا پڕانییا وان کەسێن ئارێشەدارە، یان ئەوێن هزرا هەبوونا کەسێ هاریکار نەکەن. لێ چونکو بەرهەڤبوون ل بەهیێ، یان پشکداریکرن د پرۆسەیا پێشوازى و ڤەشارتنا تەرماندا، رەفتارەکا قەبوولکرى یا جڤاکییە کو وەکو رێزگرتنەکێیە ژبۆ کەسێ مرى، پڕانییا کەسێن پێشتر نەهاریکار ژى، د دەمێ مرنێدا بەرهەڤ دبن. لەوا ئەم د کارین بێژین کو ئەڤ رەفتارا پشتەڤانییا درەنگ، بەر ب دووانیزما کەسایەتیێڤە دچیت، چونکو د دەمێ ساخیێدا هاریکار نەبوویە و نۆکە ژى ژبەر خوەشرینکرنا دناڤ جڤاکیدا، پشکداریێ دکەت. دبیت ژى ژبەر هندێ بیت کو چ زەحمەتى و خەرجى تێدا نینن، چونکو ئەگەر ل دەمێ ساخیێ هاریکارى کر با، دبیت زەحمەتى پێڤە دیتبا و پارە بۆ خەرج کربان. هندەک جاران، مرۆڤ دزانیت کو یێ رەفتارەکا نەقەبوولکرى دکەت و رەفتارا ل هەمبەر وێ ژى دزانت، لێ ژبەر هەر ئەگەرەکێ دەروونى یان جڤاکى، بەردەوامیێ ب رەفتارا خوە یا نەقەبوولکرى ددەت. دەمێ خواستى و پیرۆت ل سەر هەڤبەندى یێن سێکسى و ژیانا ل ئورۆپا دئاخڤن، پیرۆت ئاماژە ب هەڤالەکا خوە یا ئورۆپى ددەت (ب ناڤێ جولیێت) کو ب بەردەوامى ل دەف دنڤیت و هەردەم خوە ب وێ تێر دکەت، خواستى ب شێوەیەکێ نەهۆشیێ و ئوتۆماتیکى دبێژتێ: "بلا نیشانا پێنج هزرا شەهیدان ژى ب هەروە بچیت... بپ١٦٤". ئانکو ل گورەى هەلوێست و تێگەهێن جڤاکى، فەرە ب دویف تۆلهەلدان و دوکیۆمێنتکرنا شەهیدێن باژێرێ خوەڤە بیت. لێ ئەو یێ ب دویڤ سێکسى و خۆشیا ژیانێڤە. دبیت ئەڤە بەهانەکرنەک بیت ژبۆ رەفتارا خوە یا چ گرنگى نەدایە دویفچوونا کچا خوە یا بەرزە (ژبەر مژوولبوونا وى ب مەیاسەتێڤە). دبیت ژى کارڤەدانەکا پەروەردا جڤاکى بیت کو ب شێوەیەکێ نەهۆشیێ ژێ دەرکەفتى، یان ڤێیا بیت ئیشارەتەکێ بدەتە خواندەڤانى کو مرۆڤ ل غەریبیێ پتر هزرا خوە د بابەتێن جڤاکى و وەلاتیدا دکەت. هەروەسا د لەقتەیەکا دیدا، دەمێ رەوشەن وان هەموو ئەشکەنجەدان و زۆرداریێ دبینیت، دیسا ب کارڤەدانەکا نەهۆشى یا ئوتۆماتیکى دبێژیت: "دلێ کافرێن قورەیشییان پێ دسۆت... بپ١٧٣". ما کەنگى کافرێن قورەیشییان ژ وێ چەندێ پتر کرییە، ئەوا وێ دیتى؟! لێ وەسا یا بهیستى کو ئەوا قورەیشییان ب سەرێ موسلمانێن ئاشتیخواز ئیناى هند یا مەزنە کو ناهێتە وەسفکرن. ئەو ب خوە (دیرۆکا ئیسلامێ)، د سەردەمێ عەباسییاندا هاتییە نڤیسین و پڕانییا بۆیەرێن وێ جهێ گومانێنە. لێ ئەوا هاتییە گۆتن و تۆمارکرن وەکو بەڵگەنەویست د سەرێ خەلکێ هەچکوهەییێ موسلماندا هاتییە چاندن و هەردەم ئاماژە پێ ددەن. ئانکو رەفتارا وێ یا باوەرداریێ دکەڤیتە بەر سەربۆرا وێ یا مشت توندوتیژى و ئەو ب باوەردارى یا خۆڤە گرێدایە. دیسا وەسفکرنا تبلێن وارخوازێ کو مشتى گوستیرکێن زێرینە، رەفتارەکا دى یا دووانیزمییە. ئەو ب خوە چالاکڤانەکا دۆزا ئافرەتێیە و هەمان رەفتارا ئافرەتەکا دى یا هەچکوهەیى دکەت کو حەز ژ زێر و زینەت و مەزاهران دکەت: "وارخوازێ پشتا خوە دا کورسیکێ و دەستێن تژى گوستیرکێن زێرى تێکراس کرن... بپ٢٤٩". هندەک زانا یێن دەروونى دبێژن: ئەو ژنێن باوەرى ب خوە هەیى، گرنگیێ ب زێر و زینەت و مەزاهران نادەن. لێ ئەوێن هەست ب خوەکێمدیتنێ دکەن، وێ هەستا ئالۆز ب زێر و زینەتان پڕ دکەن. دبیت ژى نڤیسەرى وەسا پەسن دابیت کو هەموو ئافرەتێن کورد حەز ژ زێرى دکەن و شەهنازیێ پێ دبەن. لایەکێ دى یێ ئایینى ژى تێدا هەیە، ئەگەر مرۆڤ زێرێ خوە بکار بینیت، زکات لێ ناکەڤیت. لێ ئەگەر د مالڤە یێ دانایى بیت، هینگى فەرە زکاتا وى ماڵى بهێتە دان.

  ل داویێ ژى، دێ ئاماژە ب رەفتارەکا دوورە دلینى (لێ نەڤالا ژ زانستى) دەین. ئەو ژى رەفتارا جەمشید قەلغانییە دگەل کەسوکارێن خواستى، دەمێ داخواز ژێ کرین کو تەرمێ وى ڤەگەرینن کوردستانێ. ژ لایێ دلینیێڤە مافەکێ رەوایە کو مرۆڤ گوڕێ خوشتڤى یێن ژ دەستدایى بزانیت و دەم بۆ دەمى سەرەدانا گۆڕى بکەت (وەکو ئارامى و هەستکرنەکا ئەرێنى بۆ کەسێن مایى). لێ ژ روویێ زانستیڤە، دەمێ مرۆڤ دمریت، چ هەڤبەندى ب ژیانێڤە نامینن و پێکهاتەیێن جەستەیێ وى دێ ڤەگەرنەڤە سەر ئەلەمێنتێن خوەیێن سەرەکى دناڤ ئاخێ را: "هەکە مرۆڤ مر، دئاخێ را بت، یان ل سەر گووفکى بت، هەر مرۆڤ خوارنا کرم و کێزایە... راستە سەیدا بەس دلێ جڤاکێ رۆژهەلاتى وە نابێژیت... بپ٢١٤". دبیت مەرەما نڤیسەرى وەسفکرنا خوەپەرستى و ئەزئەزۆکى یا جەمشیدى بیت، کو نەدڤیا هاریکارى یا وان بکەت. لێ جەختکرنا کەتوارى یا سروشتى ل سەر هزرێن زانستى، شێوەیەکێ مەجازى ددەتە ڤێ لەقتەیا کو هزر و دلینیێ و رەفتارێ ل خوە خرڤە دکەت. 

·  هزرباراندن- باهۆزا هزران (Brain Storming): 

  هزرباراندن (هندەک دبێژنێ باهۆزا مەژى، یان باهۆزا هزران)، تەکنینەکا راهێنان و فێرکرنێیە ژبۆ دەستنیشانکرن و چارەسەرکرنا ئارێشەیان دهێتە بکارئینان. گرۆپەکێ مرۆڤان دێ ل جهەکێ بازنەیى خرڤە بن و هەر ئێک دێ دەربرینێ ژ هزرەکێ یان بۆچوونەکێ کەت، بێى کو هزر د دروستى یان شاشى یا وێ بۆچوونێدا بهێتە کرن، هەموو هزرێن دەربڕاندى، دهێنە وەرگرتن و پاشى دانوستاندن ل سەر دهێتە کرن، هەتاکو هەموو پێکڤە دگەهنە وێ ئارمانجا دانایى. نڤیسەرى د دوو لەقتەیاندا، میناکەکێ ژ ڤى تەرزى ئێخستییە بەر تێهزرین و دویفچوونێ. د لەقتەیا ئێکێدا، دەمێ بەهیڤان ل مالا خوناڤێ کۆمبووین و هەر ئێکێ هزرەک یان پرسیارەک دەرێژکرى. ئەو ب خوە، هەردەمێ بەهى بەرتەنگ دبیت و تنێ کەسوکار و خەلکێ نێزیک دمیننە ل دەف خودانێ بەهیێ، زنجیرەیا پرسیار و تێدیتن و شرۆڤەکرنا بابەتێن هەمەجۆر ل سەر پرسگرێکێن هەمەجۆر دهێتە کرن. ئەگەر سەحکەینە هزرێن دەربراندى یێن دناڤ بەهییا ژناندا، دێ کەڤینە بەرانبەر کۆمەکا هزرێن جوداجودا:

-  نە بەرئاقلە رەوشەنا تێگەهشتى و دژى خوە سۆتنێ، ڤێ چامێ ژ خوە چێکەت.. بپ٦.

-  بۆچى بەرى خوە ب سۆژیت: هەوە نەدبرە دختورەکێ نەفسى؟... بپ٦.

-  کى دبێژیت ل باژێرێ پران ڕەڤاندییە؟.. بپ٧.

-  بۆچى هوون نابێژن: بێ لۆمە خودێ ژ کەسێ نەستینیت؟... بپ٧.

-  والله کچا من، پانقە بۆ بابێ تە شۆل بکت ڤێڕە ناگەهت! مرۆڤ چو ل سەر دلێ خوە نەهێلیت و ب دووڤ هەوایێ نەفسا خوە بکەڤت: ما دێ چ دراڤ تێرا مرۆڤى کت... بپ١٢.

د ڤێ لەقتەیا دناڤ بەهیێدا، پڕانییا خەلکى رەوشا دەروونى یا خودانێ بەهیێ ل بەرچاڤ وەردگرن، هزرێن توند و نەقەبوولکرى پێشکێش ناکەن. لێ د لەقتەیا دووێدا، دەمێ بابەتێ گرتنا رەوشەنێ و رەڤینا تاوانبارى دکەڤیتە دناڤ دەزگەهەکێ مێدیایێدا، هەمان پرۆسە دهێتە ئەنجامدان، بێى ل بەرچاڤ وەرگرتنا رەوشا خودانێ بەهیێ یان خودانێ بابەتى. ئەو ب خوە، ئاماژەدان ب دەزگەهێ مێدیایێ، ئیشارەتەکە ژبۆ هەبوونا هندەک رەفتارێن نوویێن قەبوولکرى دناڤ جڤاکیدا. ل سەردەمێ ئازادى یا مێدیایێدا، چ تشت ڤەشارتى نامینن، د شیاندایە هەر هزر و بۆچوونەکا هەیى، بکەڤتە بەر لێکۆلین و ل دویفچوونێ. د راپۆرتا دەزگەهێ (نەوا)دا، کۆمەکا هزر و بۆچوونێن دى یێن هەڤبەند ب یاسا و گەندەڵى و دۆزا ئافرەتێ و پرسێن جڤاکیڤە دهێنە دەربراندن. هەلبەت ئەڤ دەربراندنە ژبۆ خواندەڤانى هاتینە پێشکێشکرن کو کوورتر و دوورتر هزرێن خوە د بۆیەرێن قەومى یێن ڤێ رۆمانێدا بکەت:

-  ئەز قەت باوەرناکم، مەسئۆلەکێ دەست دگەل نەبت، ئەڤ زڕە مجرمە بشێن وەسا ب ساناهى برەڤن... بپ٢٤٤.

-  کى دبێژیت رەڤینە و وان شانۆگەرییەک بۆ خوە چێنەکرییە، دا زیرەکییا خوە یا دۆنکیشۆتى بۆ خەلکى دیار کن... بپ٢٤٤.

-  رەوشەن کییە؟... بپ٢٤٤.

-  نزا، ژمنڤە گەلەکا ب زەحمەتە ئێک بشێت ژ وێ زیندانێ برەڤت... بپ٢٤٤.

-  برا ببۆرە، ئەز حەز ژ سیاسەتێ ناکەم... بپ٢٤٤.

-  خودێ هەقێ کەسێ بەرزە ناکت... بپ٢٤٤.

-  بلا وە ل رەوشۆکێ بکن، ژنێن زناکەر هەموو ل دەف خوە دڤەشارتن! حەح، یا ژوێڤە دێ بۆ وێ مینت... بپ٢٤٤- ٢٤٥.

-  هەکە راستە گرتنە و کوشتنە، بۆچى ل سەر تەلەفزیۆنێ نیشا مە نادن.. بپ٢٤٥.

-  ئەز نەدگەل وێمە، عەرزکرن ب رێکا راگەهاندنێ، ڕەنگە خەرقەکا مافێ مرۆڤییە... بپ٢٤٥. 

-  پرسا جەمشید قەلغانى و دەستەکا وى بکە.. بپ٢٤٥.

ئەڤ هزر و بۆچوونێن دەربراندى، کلیلەکێ دکەنە ددەستێ وەرگریدا کو ب هزر و دیتنێن خوە یێن کەسۆکى ب سەر بکوژێن مەیاسەتێ و خواستى هەلببیت. د هەمان دەمدا ژى، هزرێن خوە د کریارێن تیرۆرستى یێن هەییدا بکەت. ئەگەر بابەتێ رەڤاندنا کەسێن سڤیل، تنێ وەرگرتنا پارا بیت، بۆچى تەرکیز ل سەر دەولەمەندان ناهێتە کرن؟ ئەگەر بابەت ترساندنا جڤاکى بیت، چ مفایێ دەستەلاتێ تێدا هەیە؟ ما ئەو ترسە ژ وان ژى ناگریت؟ بۆچى دەستەک و تاگیرێن تیروستان بهێزن، هەتا وى راددەى کو تاوانبارەکێ مەزن دشێت ژ زیندانێ برەڤیت، لێ خەلکێ دى نەشێت بەردەرازینکا وێ ببینیت؟... هتد.

·  سیبەرا خودێ ل سەر عەردى:

  هەردەم ئایین هاتییە بکارئینان و دهێتە بکارئینان ژبۆ خورتکرنا دەستەلاتداران و سەرگونکرنا جڤاکى. کەسێ دەستەلاتدار د هەر جڤاکەکێ ئیسلامیدا، خوە فێرى دوو رەفتارێن هەڤدژ دکەت: یەک ژبۆ قاییلکرن و سەرنجراکێشانا خەلکى، ئەوا دى ژبۆ خورتکرنا دەستەلاتێ و پاراستنا بەرژەوەندێن تایبەت ب هندەک کەسێن دەستنیشانکریڤە. د رەفتارا ئێکێدا، دێ دگەل جڤاکى بیت و وان گۆتنا کەت، ئەوێن جڤاک پێ دهێتە نڤاندن. د رەفتارا دووێدا، یێ توند و دلرەقە دگەل خەلکى، ب تایبەتى د وان حالەتێن هەڤدژ دگەل بەرژەوەند و دەستەلاتێ. ئوو چونکو جڤاک ب ساکارى و دلسافى یا خوە سەرەدەریێ دگەل بابەتێن گیانى دکەت، هەردەم ئایین دبیتە ماسکەکا کاریگەر ژبۆ رازیکرن و هاویشکرنا خەلکى (نوکە تاوانبارێن مەزن ئەون، ئەوێن خوە ب ماسکێ وى بەرى داپۆش دکن... بپ٢٢٧). لەوا بەرپرسێن ناڤ دەستەلاتێ (ژبچووکترین بەرپرس بگرە تا دگەهتە یێ ژ هەموویان مەزنتر)، خوە ب گۆتنێن خودێ و فەرموودە یێن حەبیبێ ویڤە گرێددەن و وەکو بریکارێ خودێ و پێغەمبەران سەرەدەریێ دگەل جڤاکى دکەن. 

  زانا یێن ئیسلامى ددەنە خویاکرن، کو دلوڤانى یا خودێ هندى عەرد و ئاسمانایە، د هەمان دەمدا ژى دبیت گیرۆ کەت لێ چ جاران پشتگوھ ناهاڤێت (یمهل ولا یهمل). ئانکو هەم دلوڤانە و هەم دلرەقە ژى، هەم خێرخوازە ل هەمبەر کەسێن پێگیر و گوهدار، هەم شەڕانگێزە ل هەمبەر خەلکێ یاخى و ڤارێبوویى. بەرپرسێن دنیایى ژى، هەمان رەفتاران ل هەمبەرى خەلکێ خوە دکەن، دەستێ وان یێ ڤەکرییە بۆ هندەکان و چویڤێ وان یێ ستوورە بۆ هندەکێن دى. ئەڤ رەفتارە، خەلکى بەر ب دووانیزما کەسایەتیێڤە دبەت. کا چەوا تیرۆرست و ئیسلامخوازێ سیاسى، حەز و پلانێن خوە یێن راستەقینە ل پشت ناڤێ خودێ و رێبازا ئیسلامێ ڤەدشێرن، کەسانێن گەندەل و دکتاتۆر ژى، رەفتارا خوە یا راستەقینە ل پشت ماسکێن ئیسلامێ و جڤاکپەروەریێ ڤەدشێرن. جەمشید قەلغان د سیمینارەکا خوەدا دبێژیت: "ئەوێ دەستدرێژییێ ل سەر مافێ ژنێ و زارۆکى بکت، جهێ وى دناڤ مەدا نابت، هوون هەمى دزانن ژن نیڤەکا جڤاکییە، هەکە پتر نەبت، دڤێت مینا بیبیتکا چاڤێن خوە ئەم مافێ وێ بپارێزین... بپ٨٦". د هەمان دەمدا ژى، دەمێ خواستى بەحسى وى دکەت (کو رەشەک و نهێنى پارێزێ وییە): "ئەھ پا مرۆڤەکێ پیسە، ژ سینگى تێربوویە، ڤێجا گانێن وى هەموو ژ پشتێنە. وێ رۆژێ دکونا کلیلێ را من دیت، دەڤێ وێ ژى د گا... یێ نەشارەزا دێ هزر کەت جەمشید ئاغایە، نزانن جەمشید ئەفیۆنە! سەفقێن تریاک و قوزلقورتێ بۆ ژ پاکستانێ دهێن... بپ٧٤". ئەڤ رەفتارا دووانیزمى، سەرێ سەبەبێ هەموو رەفتارێن دى یێن نەرەوانە کو دگەل جڤاکى و ب ناڤێ یاسایێ دهێنە کرن. ل دەستپێکێ خەلک دهێتە د سەردا برن، پاشى دەمێ بابەت خویا دبن و کێشەیێن جڤاکى پتر لێ دهێن، دهێتە ترساندن و چ جاران باوەرى دگەل ترسێ نابنە جووت. ئەڤجا خەلک بێباوەر دبیت و هەر تشتەکێ خرابێ ل دژى دەستەلاتێ بهێتە گۆتن، دێ باوەر کەن و هەر تشتەکێ ژبۆ دەستەلاتێ بهێتە گۆتن، دێ ب چاڤەکێ گومانکى سەرەدەریێ دگەل کەن. دەمێ هندەک گەندەڵى وتاوان و باوەرناما سەختە یا جەمشید قەلغانى ل سەر سایتەکێ ئەنتەرنێتێ دهێنە بەلاڤکرن (هەتا باوەرناما وى یا قانوونێ ژ دەرڤە هیناى، تۆزوبا دەرکەت.. بپ١٨٧)، هەموو خەلک باوەر دکەت و دبیتە دابێشا رۆژەڤێ. هەرچەندە ئەڤە ئاماژەیەکە ژبۆ سەردەمێ پێگەهاندن و راگەهاندنێ کو ئێدى هەموو تشت دێ هێنە ئاشکراکرن، هەروەسا ئاماژەیەکە ژبۆ هێز و کاریگەرى یا تاکێن جڤاکى. لێ د هەمان دەمدا ژى، ئیشارەتێ ددەتە رێکارێن توندێن دەستەلاتێ ژبۆ تەپەسەرکرنا دەنگێن یاخى و نەرازى: "وێ رۆژێ هەکە زوو قواتێن ئەمنى نەهاتبانە، چو نەما بوو، دکولیا ئیقتسادێ دا، مزاهەرەکا مەزن چێبت.. بۆ زانینا تە، ئەو غەوغایێن ئەو فەوزە کرى، نوکە تەحقیق پێ دهێتە کرن.. نەخێر، نوکە ل بن کێڤل و تۆپزان ناڵەناڵێ ناکن؟!... بپ١٩٦".

  د هەموو جڤاکێن شمولى و دکتاتۆریدا، گەندەڵى و بێ یاسایى لێ زۆر دبیت. ئوو هەردەمەکێ گەندەڵى یا ئیدارى و دارایى نەهێتە راوەستاندن و سزادان، جڤاک دێ بەرەف دکتاتۆریێ و شمولیەتێڤە چیت. دەمێ بەحسى رابردوویێ جەمشید قەلغانى دهێتە کرن، ب ڤى شێوازى دهێتە وەسفکرن: "مەتا من ب خوە دگۆت: شیقێن شەلوالێ وى هەتا بەر مالدۆخینێ دچوون و ئەڤرۆ خودانێ ڤان خەدەم و حەشەمان، بەس دیارە چ یێ بۆ سلتا گەنى ببتە تاژییێ نێچیرێ دێ وەکى قەلغانى لێ کەن... بپ٦٩". ئەڤ دەولەمەند بوونا بلەز و ژ نشکانڤە گومانەکێ دئێختە سەر هەڤبەندى یا دناڤبەرا خەلکى و کار ب دەستاندا. خۆ دەمێ تیرۆرستەکێ دەستەسەرکرى ژ زیندانێ درەڤیت ژى، خەلک دبێژن: "ئەز قەت باوەرناکم، مەسئولەکى دەست دگەل نەبت، ئەڤ زڕە مجرمە بشێن ب ساناهى برەڤن.. بپ٢٤٤". ئەڤ رەوشا گومانکى یا دناڤبەرا خەلکى و پارێزەرێ ویدا، بەرێ هندەک هەڵپەرست و بەرژەوەند خوازان ددەتە خۆگونجانا دگەل رەوشا هەیى (خۆ ئەگەر باوەرى ژى پێ نەبیت). ئانکو رەفتارا دووانیزمى دبیتە دیاردەیەکا جڤاکى و پڕانییا خەلکى ڤەدگریت. ئەڤجا دێ کۆمەکا دیاردەیێن هەڵپەرستیێ و واستەکاریێ و نەرەوایەتى یا پایە و پلەیان دناڤ جڤاکیدا بەلاڤە بیت. ئوو ئارێشا مەزن ئەوە، دەمێ دبیتە پشکەک ژ پێکهاتەیا کەسایەتیێ و مرۆڤ ب شێوەیەکێ نۆرمال سەرەدەرییەکا رۆژانە دگەل دکەت. نڤیسەر ئاماژە ب هندەک ژ ڤان دیاردەیان ددەت:

-  واستەکارى بۆ خزم و کەسوکاران: "پلا رائیدى ژى نوکە گەلەک باشە و دەواما وى دێ بتە رۆژا دهێت معاشى وەردگرت... بپ٩٢". ژبۆ خەلکێ هەژار و بێخودان ژى: "ئەم ژى هاتبووینە دەڤ سەیدایى، بەلکى کورکێ مەژى ل ڤێرە قەید کت... پاشى گۆت مە میلاک نینە. تشتێ باش، ناڤێ وى ل دەف خوە نڤیسى، هەتا میلاک دهێت... بپ٥٠".

-  مەلاقى: "تو دزانى جلکێن لەشکەرى چەند ژ تە دهێنن؟!.. تو وە دبێژى دا خانیێ تە بگوهورم.. بپ٩٤".

-  روخسار و مەزاهر: "دێ چینە ناڤ خەلکەکى، هەکە هوسا نەبت، دبت خەلکەک چ هزرا بۆ مرۆڤى نەکت... بپ٩٥".

-  گرنگیدان ب ڕەشەکێن نەهەژى و تاوانبار: "سەیدایێ هێژا سۆزا داى، ڤێ جارێ پلا مقەدەمییێ بدەت من... برا هێشکو من شەهادەیا دووێ متەوەستێ هەیە، هندەکا شەهادەیا کیرێ خوە و گێزەرێ ژى نینە... بەس پا، وێ ژبیر نەکە، ئەوا من بۆ سەیدایێ جەمشید قەلغان کرى، دبت کەسێ زوو ب زوو ژێرە نەکرییە... بپ٦٤". 

جەمشید قەلغان نموونەیێ گەندەڵکار و سەرپێچکارێ یاسایێیە د جڤاکیدا، هەموو رەفتار و پلانێن وى یێن ب ناڤێ باشى و هاریکاریێ، مەرەمەکا دى یا خرابیێ یا ل پشت. لەوا نڤیسەر وێ هەستێ ددەتە خواندەڤانى کو وى دەست دگەل هەموو تاوان و بۆیەرێن قەومیى هەیە. دەمێ خواستى دهنێرتە ژ دەرڤەى وەلاتى، دبیت مەرەم ژێ نە رزگارکرنا وى بیت، لێ خوە ژێ رزگارکرن بیت: "دێ وەفدەکێ مە ب شۆل چتە ئورۆپا، پاشى ناڤێ تە ژى دێ دگەل تەحەشى کین... هەکە ئاقلێ تە نەبڕى، پاشى دگەل شاندە بزڤڕە. ژ خوە هەکە ب دلێ تە بوو، پاسپۆرتا خوە بدڕینە و خوە تەسلیم بکە، ب هەر تشتێ بت، دێ هاریکارییا تە کم و مافێ پەنابەرییێ وەرگرى... بپ٩١-٩٢". پاشى ل کەمپەکا بیانى دهێتە کوشتن و بکوژێن وى ژى ناهێنە دیارکرن. ل دەستپێکێ بالا وەرگرى دچیتە سەر وان شوفینى یێن عەرەبێن ئیسلامى، لێ پاشى پیرۆت بۆ کڤانى ددەتە دیارکرن کو: "وا بزانم، دو کەسى نەناسراو بوون و هەر خەلکى مەنتیقەى خۆتان بوون... بپ٢٠٧". ئەڤ دوو کەسێن نەنیاس دچنە کەمپێ و پشتى کوشتنا خواستى غەوارە دبن: "پارە لاى ئەوان وەک کارتۆن وا بوو! کەم جار، ئەگەر زۆر مەجبۆر نەبوونایە نانى کەمپەکەیان نە ئەخوارد. من زۆرم پێ سەیر بوو!... بپ٢٠٨". ئەڤ داخویانییە ژى، بەرێ وەرگرى ددەتە جەمشیدى کو نەدوورە تاوانەکا دى یا وى بیت و ل سەر تاوانێن بەرێ زێدە کر بیت. هەر ئەڤ گومانە بوون کو خواستى ژ شیانێن جەمشید دکرن، دەمێ پرسیارا بکوژێن مەیاسەتێ دکر: "سەیدا پسمامێن وێ ژ هینگى وەرە دبەرزەنە../ ما ئەو دێ ژ کوردستانێ کیڤە رەڤن؟../ ب راستى کونەک تنێ ل تانێ کوردستانێ هەیە.. بپ٨٩". ئەڤ بێئۆمێدى و بێباوەرى یا ب دەستەلاتێ هەیى، مرۆڤى بەر ب هەستکرنا بێخودانى یا باژێریڤە دبەت.

ب ڤێ چەندێ ژى، ئەم د کارین هزرکەین کو نەدوورە جەمشیدى مەیاسەت کوشت بیت، داکو خواستى پێ گونەهبار بکەت (هەرچەندە هەموو گومان بەر ب پسمانێن وێڤە دچن). ما کى نابێژیت، پسمامێن وێ ژى پشکدارێن پلانا جەمشیدى نەبن؟! (هاتو چوو هوون پسێن پسمامینە.. بپ٣٤). هەروەسا ل گورەى داخویانى یێن پیرۆتى ل سەر وان کەسێن تازە هاتینە کەمپێ و پارەیێ زۆرێ ددەستاندا، نەدوورە جەمشیدى دەست د کوشتنا خواستیدا ژى هەبیت (ب نەمازەیى کو پشتى روودانێ، ئەو هەردوو کەسە غەوارە بوون). دیسا د لەقتەیەکا کورتدا، نڤیسەر چاڤکێ گومانێ دئێختە سەر جەمشیدى کو دەست د رەڤاندنا تاوانبارێ تیرۆرستدا هەبیت. ئەڤ گومانە ب داخوازى یا جەمشیدى خورتتر لێ دهێت، دەمێ داخوازا گیرۆکرنا تویژاندنا تاوانبارى دکەت: "ئەز حەز دکم نۆکە هوون تەحقیقا وى نەوافێ شاویش پاشڤە ببەن!.. بۆچى سەیدا؟ من هندەک شۆل پێ هەیە... بپ٢٣٥-٢٣٦". دبیت ئەڤ هەموو تاوانێن بەرگومانکرى، بەرێ خەلکى بدەنە ئالۆزى و بێزارى یا ژ رەوشا هەیى، لەوا پیرۆتێ گەنج ب کووراتى یا ناخێ خوە دبێژیت: "ئاخ رۆژهەڵات، با تا مردن ئێمە لەناو کەمپى هەندەران بژین، باشترە، نەک لە کوردستان کە لە زیندانێکى گەورە دەچێت، تف رۆژهەڵات.. تف رۆژهەڵات... بپ١٤٦". ئەڤ هەلچوونا دلسۆژ کو مرۆڤ پەنابەریێ و دەربەدەریێ ل سەر وەلاتێ خوە بچێترینیت، ژ بێزارییەکا توند و نەرازیبونەکا مجد دەردکەڤیت. بەڵگەیەکە ل سەر بێسەروبەرى و نەدادپەروەرى و نەجهگیرى یا رەوشا سیاسى- ئابۆرى یا وەلاتى د سەردەمەکێ دیارکریدا. ئەگەر ڤەکۆلەرێن تیۆرى و زانستى، سەرەدەریێ دگەل ژمارە و ئامار و خوسارەتى و قازانجێن ئابۆرى بکەن. رۆماننڤیس و دەقێن وێژەیى، سەرەدەریێ دگەل هەست و سۆزێن مرۆڤێ تاک دکەن، جەڤەنگ و مەجازێ و هندەک شێوازێن دى یێن رەهوانبێژیێ بکار دئینن، کو نوونەراتى یا هەموو جڤاکى پێ بهێتە کرن. ئەڤە نە هاندانا چوونا ژ دەرڤەیە، بەلکو بانگەوازییەکا ئاشکرایە ژبۆ هەموو تاکێن جڤاکى کو پشکداریێ د چاکسازى و ئاڤاکرنا وەلاتیدا بکەن. 

·  سەروەرى یا یاسایێ:

  وەکو هەر نڤیسەرەکێ دى یێ کەتوارى یا سروشتى، ژبیرا نڤیسەرى نەچوویە کو گرنگیێ ب سەروەرى یا یاسایێ بدەت و هەردەم یاسایێ بکەتە پشکدارەکێ کاریگەر د رێڤەچوونا بۆیەران و چاکسازى یا جڤاکیدا. د هەموو ئارێشە و بۆیەرێن قەومیدا، چاڤکێ کامیرا نڤیسەرى بەر ب دەزگەهێن پۆلیسانڤە دچیت و یاسایێ دئینتە دناڤ هەموو بابەتێن دەربراندیدا. ئەڤە ژى، ئۆمێدەکە دناڤ بەخچەیێ تێهزرینا خواندەڤاناندا دچینیت و پێشبینییەکە کو هەموو بۆیەر و کریار، دێ شێوەیێ خوەیێ یاسایى وەرگرن و ب یاسایێ دهێنە چارەسەرکرن. حزوورا یاسایێ و پۆلیسان دناڤ پێڤاژۆیا هەموو بۆیەراندا هەیە. پۆلیس دویفچوونا بکوژ و تیرۆرستان دکەن و هەروەسا کونترۆلا خۆپیشاندانێن قوتابییان ژى دکەن و دئێخنە بەر تویژاندنێ. پۆلیس پێگیریێ ب یاسایەکا دیارکرى دکەن کو ل دەف وان مینا خەتێ کتێبێن پیرۆزە. هەبوونا یاسایێ و کەسانێن پێگیر (ئەگەر نە کاملان بیت ژى)، ژ بێ یاسایى و سەربەرداییێ باشترە. چونکو هەردەم دێ کەسەک هەبیت، خوە ل پاراستنا خەلکى بکەتە خودان و یاسایێ ل سەر سەرپێچکار و ڤاڕێبووییان ب جهبینیت.

  ل بەرانبەرى واستەکارى یا جەمشید قەلغانى کو پلا رائیدیێ ددەتە پسمامەکێ خوە و پلا مقەدەمیێ ددەتە رەشەکەکێ خوە، حاکم بایز پابەندە ب یاسایێ و گرنگیێ ب باوەرنامە و شیانان ددەت: "باوەر بکە خالێ وەیسى، مە خودان شەهادە دوسێیەک دڤیان، هەکە هەبانە دا وەرگرین... بپ١٢٢". هەروەسا دەمێ جەمشید ژ ئەفسەرێ پۆلیسان دخوازیت کو تویژاندنا تاوانبارێ رەڤاندنا رەوشەن و کچا وێ رابوەستینن و پاش بێخن، ئەفسەر گوهدارى یا وى ناکەت: "پشتى چیرۆکا وى ب کورتى ژێڕە دیار کرى، ئەو هەر رژد بوو بهێلنە ب هیڤیا ویڤە، لێ کەڤر ب زمانێ خوە یێ لەبلەبان دانوستاندن دگەل درێژکر و گەهاندە جڕەدەڤێ و ئەو بیاڤ نەدایێ ئەو وەک لەشکەرەک مایێ خوە د مایێ وى یێ پاراستنا تەناهییا باژێرى دا بکەت... بپ٢٣٦". ئوو دەمێ خوناڤێ دویفچوونا کەیسێ دایکا خوە دکر و ل هەمبەرى ئەفسەرێ پۆلیسان بەرهەڤ بووى: "نەقیبى نەگۆتى: هێشتا کێسا مەیاسەتێ و قومارێ و کێشەیەکا دى ل سەر بابێ تە ل دەف مە دتۆمارکرینە و بادەکێن وان ب دروستى نەهاتینە گرتن... بپ١٩٨". کو ئاماژەیەکە بۆ دویفچوونا بەردەوام و لێگەریان و پێکڤەگرێدانا بۆیەران کو تاوانبارێن دروست پێ ببینن. مشە جاران بۆیەرەکێ دیارکرى دبیتە سەرەداڤ بۆ خویاکرنا گەلەک بۆیەرێن دى یێن ڤەشارتى. لەوا سەرەراى چوونا ژ دەرڤەیا خواستى، هێشتا بادەکا وى یا ڤەکرى بوو ژبۆ هەر دویفچوون و تویژاندنەکا دى یا پێدڤى. وەسا دیارە پۆلیس ژى وەکو خودێ، گیرۆ دکەن لێ پشتگوھ ناهاڤێن (یمهل ولا یهمل). هەتاکو چ بەڵگەیێن گومانبڕ نەکەڤنە ددەستاندا، کەسەکى تاوانبار و دەستەسەر ناکەن، چونکو تنێ بەڵگەیێن راستەقینە گرۆڤێ تاوانێنە. دەمێ مەیاسەت هاتییە کوشتن و پسمامێن وێ رەڤین، هەرچەندە خواستى دگۆتە جەمشیدى بلا ل دویف بچن و بگرن: "خواستى قانوون وە نابێژیت: قانوونێ دەلیلێن گومانبڕ دڤێن، هەتا ئێکى توهمەتبار  دکەت.. بپ٨٩". ئوو دەمێ پشتراست دبن کو نەواف ئەو شوفێرە یێ رەوشەن و کچا وێ برینە مووسل، هێرش ناکەنە سەر مالا وى و چ پێڕابوونان ناکەن، هەتاکو ژ ئیفادێن وى پشتراست نەبن: "یا ژ منڤە ئەم خوە بگرین، هەتا ئەو شوفێر ژ حەجێ دزڤرت، دێ گەلەک باشتر بیت... بپ١٩٧". هەرچەندە حەج و هەموو ئاییردە یێن دى یێن ئایینى ژ پیرۆزى یێن جڤاکینە و د پڕانییا جاراندا، خەلک پێ دهێتە د سەردا برن، لێ ئەڤە ژ پولیسان ناگریت، چونکو ئەو هەموو ئاییردە و رەفتارێن بەرگومانکرى دئێخنە دبن چاڤکێ دویفچوون و لێگەریانا ل راستیێ: "نەواف.. دێ وەسا مە رازیکت، هەچیێ چوو بەرێ رەش ماچى کر، خلاس دێ بیتە مەلائیکەت؟!.. نوکە تاوانبارێن مەزن ئەون، ئەوێن خوە ب ماسکێ وى بەرى داپۆش دکەن... بپ٢٢٧". پشتى نەوافى دگرن و هەموو چیرۆکێ بۆ ڤەدگێریت، ب رێکا هەڤپەیمانێن باژێرێ پرا، ب سەر ئاڤاهیێ دەستنیشانکریدا دگرن و دوورپێچ دکەن: "وەکى قارەمانێن فلمێن هولیۆدێ، مە هند دیت مە دقەسیسەکێ کرە دەر و ئەم ل سەر رووبارێ دیجلەنە، ژێهەل ب دوورى یا پێنج سەد متران، پرا ناڤبر کەتە بەر چاڤێن مە!... بپ٢٤٩". لێ مخابن تیرۆرست ل وى جهى نەمابوون و ژبلى کاڤلەکێ نیڤ هەرفتى، کەسەک ل وێرێ نەبوو (تشتێ باش مە گەلەک بەڵگەنامێن موهم ب چالاکیێن تیرۆرستانڤە گرتن.. بپ٢٤٩). ئەو بەڵگەنامە دێ بنە سەرەداڤ ژبۆ هندەک تاوانێن دى یێن پاشەرۆژێ. لێ ئەو پێزانینێن ژ هەڤپەیمانێن باژێرێ پران هاتینە وەرگرتن، ئەو بوون کو پڕانییا تیرۆرستان هاتینە کوشتن یان هاتینە گرتن، لێ دیار نەکرییە کا چەند ژ وان تیرۆرستان د زیندانانڤە هاتینە دیتن؟! ئەڤ چارەنڤیسێ نەدیارێ تیرۆرستان و پاشى کوشتنا تاوانبارێ دەستەسەرکرى ددەمێ رەڤینێدا، مژدارییەکێ دئێختە سەر دوماهیێ و ئاماژەیەکا بەردەوامیێ ددەتێ. لێ ئەڤ دوماهى یا تۆمارکرى، ژبۆ راگەهاندنێ و هاویشکرنا خەلکییە کو بێى ترس، بەردەوامیێ ب چالاکى یێن خوە یێن رۆژانە بدەن. ئوو ژبۆ کەسوکارێن قوربانییان ژى، راکرنا کەڤرێ خەمیێە ژ سەر دلێن وان: "ئەکید کچا دایکا خوە، دەمێ مرۆڤ پەیامێ تۆلڤەکرنێ ل نەیارێ خوە دبهیسیت، هەموو تشت ژبیرا مرۆڤى دچن.. بپ٢٤٧". ب ڤێ چەندێ ژى، جڤاک دێ ب ئارامى ژیانێ دۆمینیت و دێ بێژن کو (خودێ یا ڤى دەستى بۆ ڤى دەستى ناهێلیت... بپ٢٢٣). چاڤێن یاسایێ و پۆلیسان ژى دێ د زل بن ژبۆ پاراستنا تەناهییا وان. ئەڤەیە کەتوارى یا سروشتى یا نڤیسەر ب شێوەیەکێ هونەرى سەرەدەریێ دگەل دکەت. 

  ل داویێ ژى ئەگەر ب چاڤێ دەقەکێ ئێکگرتى ل رۆمانێ بنێرین، دێ بینین کو کریارا تیرۆرێ و کۆمەکا تاوانێن مەدەنى ب خۆڤە دگریت: رەڤاندن، کوشتنا مەیاسەتێ، کوشتنا خواستى، گەندەڵى و سەرپێچى یێن یاسایێ ژ لایێ جەمشید قەلغانیڤە...هتد، هەموو ل پێرگى یاسایێ دهێن و یاسا نەشێت ب دروستى بگەهینتە دوماهیێ. هەرچەندە هندەک ئاماژەیێن پۆلیسى هەنە کو دبیت جەمشید قەلغان ل پشت کوشتنا مەیاسەتێ و خواستیدا بیت، لێ بکوژێن هەردووان نەهاتنە دەستنیشانکرن، هەروەسا لیژنەیا بلندا دویفچوونا کریارێن جەمشید قەلغانى ژى، ب بێتاوانى یا وى ب دوماهى هات. ئەوێ رەوشەن و کچا وێ رەڤاندین ژى د هەولدانەکا رەڤینێدا دهێتە کوشتن و چ کەسێن دى ل دویف خوە ناکێشیتە دناڤ زیندانێدا. جهێ تیرۆرستان ژى، دهێتە گوهۆرین و ژبلى بەرمایکێن تاوانان، چ تشتێ دى ژێ ناهێتە دیتن (ژبلى داخویانییەکا دەزگەهێن باژێرێ پران کو جهێ گومانێنە). د تویژاندنا دگەل نەوافێ شوفێردا، توێژینەر دبێژتێ: "ب راستى تەڤنێ تە ژ تەڤنێ ڤى وەلاتى ئالۆزترە! کومونیست، فاشى، شورەشگێر، شوفێر، سەلەفى، حەجى، چ مایە تو نەبوویێ؟!.. بەس هوون ماینە ئەز نەبوویمێ... بپ٢٣٣". ئەڤە ژى ئاماژەیەکە ژبۆ پوختەیا پێڤاژۆیا رەوشا جڤاکێ د سەردەمێ رۆمانێدا، کو رەشبنییەکێ دکەتە بەر هەرسێ تێگەهێن سەرەکى یێن ڤێ رۆمانێ (جڤاکى، ئەڤینى، یاسایى). ژ لایێ جڤاکیڤە جەمشید قەلغان یێ بەردەوامە ل سەر ئێکودووا خوە. دوماهى یا هەموو چیرۆکێن ئەڤینداریێ ژێکڤەبوون و سەتمین بوون: چیرۆکا خواستى دگەل رەوشەنێ ب خوەسۆتنا رەوشەنێ ب دوماهى هات، چیرۆکا خواستى و مەیاسەتێ ب کوشتنا هەردووان (د دوو کەشێن مژداردا) ب دوماهى هات، چیرۆکا کڤانى و خوناڤێ ب ژێکڤەبوونێ ب دوماهى هات. ژ لایێ یاساییڤە ژى، نە تیرۆرست هاتنە گرتن و دەستەسەرکرن، نە تاوانبارێن بکوژ هاتنە خویاکرن و نە ئەو شیان هەبوون کو بەڵگەیێن گومانبڕ ژبۆ تاوانێن جەمشید قەلغانى خویا کەن.

  تەکنێکێن ڤەگێرانێ و ئەلەمێنتێن هونەرى و جوانکاریێ د رۆمانێدا، دێ بۆ هندەک پسپۆرێن دى هێلین. زمانێ رۆمانێ، کو ب زمانەکێ دەڤەرۆکیێ پوخت هاتییە نڤیسین و کۆمەکا شاشى یێن خاڵبەندیێ تێدا هەنە، هەڤۆکێن درێژ و پێکڤەگرێدایى بکارئیناینە کو دبنە ئەگەرێ مژداربوونا رامانێ، شێوازێ نڤیسینا تێرم و پەیڤان، هەمەجۆرى یا بکارئینانا پێشگر و پاشگرێن پەیڤان کو هەر جارەکێ ب تەرزەکێ جودا نڤیسییە و هندەک شاشى یێن ئیملایێ ژى، دێ بۆ پسپۆرێن زمانەڤانى هێلین. سەرەراى ڤان تێبینى یێن ل سەلال، ئوو سەرەراى هندەک شاشى یێن زانستى و زێدەرۆیى یا وێژەیى د هندەک بابەتێن مینا شێوازێ ڤەخوارنا مەیێ و هەڤبەندى یێن جڤاکیدا، رۆمانەکە هەژى خواندنێ و ل سەر راوەستانێیە. نڤیسەرێ کەتوارى یا سروشتى، میناک و بۆیەران وەکو هەیى د جڤاکیدا رەسم دکەت، بێى کو مایێ خوە د گوهارتنا سەمت و رێرەواندا بکەت. لەوا ئەم د کارین بێژین کو ئەڤ رۆمانە دەربرینێ ژ جڤاکێ کوردى دکەت، د جھ و سەردەمەکێ دیارکریدا. ئەڤ شێوازێ نڤیسینێ، باشترینە ژبۆ لێکۆلینێن دەروونجڤاکى یێن ل سەر رەفتار و دلینى و تێهزرین و تێگەهێن تاکان د جڤاکەکێ دیارکریدا.

*