جیاوازى یا نۆرمێن جڤاکى و گرێ یا نامووسێ

د رۆمانا (خەجا بەرلینى)دا*، نڤیسەر سەرەدەریێ دگەل رەفتار و هەڵویستێن کەسەکێ کوردێ گوندى دکەت، پشتى نەچاربووى (یان ب دلمرازى)، وەلاتێ خوە دهێلیت و دناڤ هندەک عورف و عەدەت و هەڤبەندى یێن نەکەهیدا دژیت. ئەڤ جڤاکێ نوو، دبینیت کو گەفەکە ل سەر پاشخان و پێکهاتەیێ کەسایەتى یا وى. هەر مرۆڤەکێ دبن گەفێدا، دێ کۆمەکا کارڤەدانێن ل سەر ئاستێ هۆشى و نەهۆشى ژێ دەرکەڤن و نەدوورە بکەڤیتە دناڤ کۆمەکا هەڤڕکى یێن دەروونیدا (چ دەرەکى بن یان نافخۆیى). هەردەمێ مرۆڤ بەرئاتاڤى رەوشەکا کووڤى و ئالۆز دبیت، کو ئارامى یا وى یا دەروونى تێک بدەت. کارڤەدانا وى یا سروشتى، دێ رەتکرن بیت یان تەسلیمبوون و راهاتن. ئەگەر مرۆڤى رەتکرن هەلبژارت، یان دێ بەرسینگێ گەفێ گریت، یان دێ خوە دوورکەت و رەڤیت. لێ دحالەتێ پەنابەریێدا، مرۆڤ ب دلمرازى پەنا دبەتە بەر جڤاکەکێ دى یێ دادپەروەر و مرۆڤدۆست، کو ژ گەفەکا هەیى یا دجڤاکێ خوەدا رزگار ببیت. پەنابەرى، ئانکو رەڤین ژ گەفەکێ و لێگەریان ل بیاڤەکێ تەنا، کو مرۆڤ ب خۆشى و ئارامى بژیت. لێ دەمێ دگەهیتە مرادێ و پشتى هەموو پێداویستى یێن ژیانێ بۆ دهێنە بەرهەڤکرن، دێ بەر ب مومارەسەکرنا عورف و عەدەت و تێگەهێن خوەڤە زڤریت و هەموو هەولدان دێ ئەو بن کو رەسەنایەتى یا پێکهاتەیێ خوەیێ جڤاکى بپارێزیت. ئەڤ خالا داویێیە، کۆما وان کەس و خێزانێن موسلمانێن پەنابەر ل وەلاتێن رۆژئاڤایى، بەر ب هەڤڕکى یێن دەروونى و نەگونجانێڤە دبەت. مە گۆت موسلمان، چونکو ل گورەى ئایینێ ئیسلامێ، موسلمان ژ هەموو خەلکى باشترن و دروستترن و بەهەشتینە. هەر تێگەهەکێ ل دەف وان قەبوولکرى، ژ دەڤ خودێ تەعالا هاتییە و هەر کەسەکێ پێ نەکەت، گونەهکارە یان سەرداچووییە، یان ژى هێشتا غافلە.

هەڵبەت، پڕانى یا خەلکێ هەچکوهەیى، هزرا خوە د وێ چەندێدا ناکەن، مادەم هەموو راستى ل دەف مەیە، پا بۆچى ئەو ژ مە پێشکەفتیترن؟ مادەم ئەمین خوداننێن بەهەشتا باقى، بۆچى خەلکێ رۆژئاڤایى ل وەلاتێن مە نابنە پەنابەر؟ هەردەم باوەردارێن ئیسلامى و رۆژهەلاتینە دبنە پەنابەرێن وان وەلاتێن کو فەرە چاڤلێکرنا عورف و عەدەت و تێگەهێن مە بکەن. لێ پڕانى موسلمانان (ب جڤاکێ کوردیڤە ژى)، سەرەدەرییەکا کوورەیانە دگەل ئاییردەیێن ئایینى دکەن (نە دگەل گەوهەر و ناڤەرۆکا وێ)، ئوو ئاییردە ب رەفتار و هەڤبەندى یێن رۆژانەیێن مرۆڤیڤە گرێداینە، لەوا دشیاندایە کو بهێنە گوهۆرین (کێمکرن و زێدەکرن ل سەر بهێتە کرن). دگەل وەختى و دگەل مومارەسەکرنا بەردەواما ڤان ئاییردەیان، کۆمەکا هزرێن خورافى ژێ پەیدا دبن و باوەردار ب شێوەیەکێ ب رەهایى سەرەدەریێ دگەل دکەن. د ئاماژەیەکا بلەز دا نڤیسەر ل سەر زارێ پەهلەوانى دبێژیت: "مەلاى گۆت حەرامە مرۆڤ ئاڤێ ب پەرداخا ڤەخۆت. پەرداخ بۆ ئاراقێ یێن دروست کرین... بپ٢٤". ئەڤ هزرا خورافى د چ بەڵگەیێن ئیسلامیدا نینە، لێ ژ چێکرن و داهێنانا مەلایێ دەڤەرەکێیە (نە هەموو مەلایان و نە ل هەموو دەڤەران). لێ چونکو ئاخفتنێن مەلایان زوو بەڵاڤە دبن و هەر تشتەکێ بێژیت و ژلایێ خەلکیڤە یێ قەبوولکرى بیت، دبیتە پشکەک ژ پێکهاتەیێ کەلتۆرێ هزریێ جڤاکى و خەلکێ هەچکوهەیى ب رەهایى سەرەدەریێ دگەل دکەن. هزرێن خورافى یێن ئایینى (نە ئایین ب خوە)، دگەل هندەک تێگەهێن کەلتۆرى یێن جڤاکى تێکهەل دبن و سیستەمەکێ پاشکەفتى یێ قەبوولکرى ژێ دروست دبیت، دبێژنێ جڤاکێ پاشکەفتى. رۆڵێن جێندەرى یێن جڤاکى، ب هێزا ڤان هزرێن خورافى یێن ئایینى، کراسەکێ پیرۆزیێ دچیتە بەر و مرۆڤ خوە سەرا ددەتە کوشتن. هەموو هەڤبەندى و رۆڵێن جڤاکى یێن ژن و زەلامان، بابەتێ شەرەف و نامووسێ، ئازادى یا زەلامى و تەپەسەرکرنا ژنێ، شێوازێ ب رێڤەبرنا خێزانێ و پەروەردەکرنا زارۆکان... هتد، دبنە هندەک تێگەهێن قەبووولکرى و دخولگەیا جڤاکی و ئایینیدا دزڤرن.

ب ڤێ پێشەکیێ، دێ چینە دناڤ بۆیەرێن رۆمانا "خەجا بەرلینى"دا. هەر ژ ناڤێ خوە دیارە کو دێ سەرەدەریێ دگەل پێکهاتەیێ کەسەکێ دناڤ دوو جڤاکێن جیاوازدا کەین. خەج ناڤەکێ کوردییە، ژ ئایینى هاتییە ئافراندن. ئەو ب خوە ژ ناڤێ خەجیجا (خذیجة) هاتییە وەرگرتن. هەرچەندە دبنەرەتدا پەیڤەکا عەرەبییە، لێ کوردان ژ چیرۆکێن دیرۆکا ئیسلامێ وەرگرتییە و کراسەکێ فونەتیکا کوردى کرییە بەر (خەج، خەجیج، خەجێ). ئەڤ خەجە بێریڤانە، ژنا بەرماڵێیە و نەخوێندەوارە. دەمێ ناڤێ وێ دبیتە خەجا بەرلینى، دوو رامانان ب خۆڤە دگریت: دبیت ژنەکا بەرلینى بیت و ساخلەتێن وێ مینا کچە کوردەکێنە، ئەڤجا کەسەکێ کورد ناڤێ خەجێ دانایە سەر ژبۆ خوشتڤیاتیێ و نێزیککرنا وێ ژ جڤاکێ کوردى. دبیت کەسەکا کورد بیت و ڤیا بیت خوە دناڤ جڤاکێ بەرلینێدا بگونجینیت، ئەڤ خۆگونجاندنە نەیا بەروەختە، کو بیاڤێ ڤەگەرێ هەبیت. لێ بوهژینەکا دلخوازە و ژێیاتییەکێ بۆ دروست دکەت. ل گورەى سروشتێ هەموو مرۆڤان (ل هەمى جھ و سەردەمان)، ئەو لایەنێ هەرسێ غەریزەیێن سەرەکى یێن مرۆڤى (برس، پایەدارى و سێکس) تێر دکەت، ژێیاتى یا مرۆڤى بەر ب وى لایەنیڤە دچیت. ئوو هەر تێرکرنا ڤان هەرسێ غەریزەیانە، مرۆڤى ب بنەماڵێ، پاشى ب گوندى، پاشى ب عەشیرەتێ و پاشى ب وەلاتیڤە گرێددەت. دبیت کەسەک پرسیار بکەت، پا تێرکرنا ڤان هەرسێ غەریزەیان ل ئورۆپا بەرپایە و ژێیاتى یا پەنابەران، هەر بۆ وەلاتێن وانە؟ پرسیارەکا د جهێ خوەدایە، لێ تێرکرنا پایەداریێ کو غروورا مرۆڤى پێ تێر ببیت و هەست ب بەرهەمدارى و پشکدارى یا دبڕیاردانێدا بکەت، ل چ وەلاتان (ژبلى وەلاتێ مرۆڤى) ناهێتە تێرکرن. باشترین نموونە ژى، رڤێشتێ سیێ و چوارێ یێ پەنابەرانە، ئەوێن ل وەلاتێن بیانیێ بووین و مەزن بووین، هەردەم ژێیاتى یا وان بۆ وەلاتێ دووێیە (تنێ حەنینەکا دلینیێ بۆ وەلاتێ دایک دمینیت). خەجا گوندى ژى، دڤیا زارۆکێن خوە ل گورەى وەلاتێ دووێ پەروەردەکەت و ببیتە ئەندامەکا وى وەلاتى. ئەڤجا کا چەوا ناڤەرۆکا بابەتى پێدڤى ب روخسارەکێ دەستنیشانکرى دبیت، هەروەسا روخسار ژى کار دکەتە سەر ئاراستەکرنا سەمتا ناڤەرۆکێ. گوهارتنا ناڤێ خەجا شێرۆى بۆ خەجا بەرلینى، هەولدانەکە ژبۆ چەسپاندن و خورتکرنا ناڤەرۆکا بەرلینێ ل سەر کەسایەتى یا خەجێ: "ئەز رۆزامە... رۆزا بەرلینى... ژ ئەڤرۆ پێڤە کەس نەبێژتە من خەجێ، خەجێ مر، خەجێ نەما وەک وان رۆژ و جهێن ژێ هاتى... بپ١٤٠". لێ هندى هاتێ نەشیا ناڤێ رۆزایێ بدانتە سەر پاسپۆرت و ناسنامەیێن خوە (چونکو هێشتا وەکو کەسەکا بیانییە، ل گورەى یاسایێن وەلاتى)، لەوا: "هەڤال و نیاسێن مە ناڤێ وێ کرنە خەجا بەرلینى... بپ١٤٢".

کاراکتەرا مێ درۆمانێدا

دوو پەهلەوانێن مێ د ڤێ رۆمانێدا هەنە: یەک سەرەکییە، کو هەموو بۆیەر ل دۆر وێ دزڤرن (خەجێ ب هەردوو کچێن خوەڤە). ئەوا دى پەهلەوانەکا لاوەکییە و لڤینەرا بۆیەرانە (چارەسەرکارا دەروونى دزیندانا شێرۆیڤە). یەک مرنێ ددەتێ و ئەوا دى هەوڵددەت کو ژیانێ ل بەر شرین بکەت، ئانکو یەک مرنە و یەک ژیانە. ئەڤ هەڤبەرکرنا مرنێ و ژیانێ ل دەف کەسایەتى یا ژنێ، ئاماژەیەکە کو ژن ژین و ژانە. ئەگەر ب دلێ مرۆڤى بیت و ل دویف حەزا مرۆڤى بیت، هینگى دبیتە ژیان. لێ ئەگەر ژ بن کونترۆلێ دەرکەڤیت و ل هەمبەرى مرۆڤى راوەستیت، هینگى دبیتە ژان و نەدوورە مرن بیت ژى. خەجێ کو هینەرا مرنێیە، ل دەستپێکا ئەڤینى یا وان ژیان بوو. چارەسەرکارا دەروونى کو هینەرا ژیانێیە، پشتى هەموو سەربۆرێن ژیانا وى یا مشت کارەسات و دەردەسەرى ژێ دکێشیتە دەر، بەر ب مرنێڤە دبەت (کو خۆکوشتنە). ئەڤ تێهزرینا رێژەیى یا دناڤبەرا مرنێ و ژیانێدا، ئاماژەیەکە ژبۆ رێژەیى یا جوداهى یێن هەردوو جڤاکان. نە هەر تێگەهەکێ جڤاکێ کوردى، ب هەمووڤە شاشە کو ب کێر سەردەمێ نوو ناهێت. ئوو نەهەر تێگەهەکێ جڤاکێ ئەلمانى باشە و ب کێر هەموو جڤاکان و سەردەمان دهێت. ژلایەکێ دیڤە، ئاماژەیە کو نەمەرجە هەردەم زەلامى شیانێن ب رێڤەبرنێ و کونترۆلکرنێ هەبن. نەمەرجە ژى، ژنەکا نەخوێندەوار و دنیا نەدیتى، نەشێت دگەل رەوشێن نوو رابهێت. هەروەسا نەدوورە رۆڵێن زاڵدەستى و بندەستیێ ژى ل هەڤ بهێنە گوهۆرین، ئەوێ زاڵدەست هەتا هەتایێ نامینیت زاڵدەست. بندەست ژى، هەتا دوماهى یا ژیێ خوە، نامینیت بندەست.

پەهلەوانا ڤێ رۆمانێ، هەر ژ رۆژا دگەهیتە ئەلمانیا، هەولەکا مجد ددەت کو خوە دگەل جڤاکێ نوو بگونجینیت و ژیانەکا خۆش بۆ زارۆکێن خوە و هەڤژینێ خوە دابین بکەت: "هەر زوو بڕیار دا، خوە ژ بنیاتى بگوهۆریت، ببیتە مرۆڤەکا دى.. بپ١٥". لێ ئاستەنگا سەرەکى (نەساویلکەیى و نەتێگەهشتنا وێ بوو)، بەلکو خوەییێ مێرێ وێ بوو. دپڕانى یا جاراندا، شیانێن خۆگونجاندنا زەلامى پترن ژ یێن ژنێ، ژبەرکو زەلام پتر ئازادە و سەربۆرێن پتر دژیانا کەتواریدا هەنە. ئەڤ سەربۆرە هاریکارن کو زووتر د جڤاکێن نوو بگەهیت و ب ساناهیتر سەرەدەریێ دگەل بکەت. لێ د ئەڤێ رۆمانێدا (مینا پڕانى یا رۆمانێن نڤیسەرى)، رۆڵێ ژنێ کاریگەرتر و بەرچاڤترە دپرۆسەیا خۆگونجاندنا دگەل سیستەمێ ژیانەکا نوودا. ل شوینا وێ چەندێ کو سەمیانێ ماڵێ رێنیشاندەر و هاندەرێ هەموو مالێ بیت ژبۆ خۆگونجاندن و هەداریێ، خوە تەسلیمى بێئۆمێدیێ و بێکاریێ دکەت. لێ هەڤژینا وى (خەجێ) هاریکارە و هەردەم زەلامێ خوە هانددەت کو فەرە خوە دگەل ڤێ ژیانا نوو بگونجینیت: "هەگەر تە بڤێت ل ڤى وەلاتى بژى. دڤێت تو خوە بۆ ژیانا وان ئامادە بکى... بپ١١٩".

لێ ژ ئەگەرێ بێچارەییێ و هەبوونا گرێیەکا خوەکێمدیتنێ، زەلام رۆژ بۆ رۆژێ مجدتر دبیت ل سەر ژیانا خوە یا مشەخۆریێ و کارنەکرنێ. ئانکو نەشیا خوە بەر ب باشتریێڤە بگوهۆریت. ئەڤجا دکەڤنە دناڤ هەڤڕکییەکا بەردەوامدا و ل شوینا خەجێ مرن بیت، زەلام دبیتە مرنەکا هێواش بۆ خەجێ و هەر چوار زارۆکێن وێ: "ئەڤە تو بۆچى نامرى؟ ئەڤە بەلا تە بۆچى ژ مە ڤەنابت؟... ئەم نەشێن هەر ژ تە بترسن! هەر ژ تە برەڤن! هەر ل ژێر کونترۆڵا تەدا بن... بپ٩٢".

ژ ئەنجامێ ڤێ هەڤڕکى یا مرن پێڤە، ئەڤینى یا وان دمریت، پێکڤەژیانا وان دمریت و هەڤبەندى یا وان ب زارۆکێن وانڤە ژى دمریت. لێ وەکو بەرخوەدانەک ژبۆ ڤێ مرنێ، خەجێ شوو دکەتەڤە و دەست ب ژیانەکا نوو دکەت (هەرچەندە دیار نینە، کا شوو ب کێ کرییە و چەوا شوو کرییە). لێ ئاماژەیەکە ژبۆ داکۆکیکرنا خەجێ ل سەر بەردەوامى یا ژیانێ. ل بەرانبەر ژى، زەلامێ وێ داکۆکیێ ل سەر مرنێ دکەت، هەتا دگەهتە وى راددەى کو خەجێ ژى دکوژیت. پشتى کوشتنا خەجێ، ئەو چریسکا ئۆمێدا هەیى ژبۆ رزگارکرنا زارۆکان دڤەمریێت. هەڤلەکێ شێرۆى دبێژتێ: "کچا تە یا گەهشتیە خووشکا خوە ژیانێ، هەڤالەکى ل جهێ لەشفرۆشان هەردوو دیتینە... کورێن تە دبەرزەنە، پشتى تە خەجێ کوشتى، یێن ژ وى جهى ڤەگوهاستین و یێن ڤەشارتین... بپ١٤٣". ب ڤێ چەندێ شێرۆ ژى دوماهیێ ب ژیانا خوە دئینیت و ل گۆڕستانا بێخودانان دهێتە ڤەشارتن.

ب کورتى، خەجا بەرلینى، ئەو ژنەیە کو ژیانێ ژ مرنێ ڤەدژینیت، دەمێ شێرۆ گوندى دهێلیت و دچیتە ناڤ پێشمەرگەى، خەجێ دگەهیتێ و ژیانەکا نوو بۆ دابین دکەت. دەمێ شێرۆ کەمئەندام دبیت و ل ئورۆپا بێخودان دبیت، خەجێ دگەهیتێ و ژیانەکا دى بۆ بەرپا دکەت. دەمێ شێرۆ و خەجێ ژێکڤە دبن و خەجێ ب تنێ دمینیت، شوو دکەتەڤە و دەست ب ژیانەکا نوو دکەتەڤە. خوە دەمێ دمریت ژى، دبیتە سەدەمێ رزگاربوونا شێرۆى ژ وێ مرنا ب ساخى، کو ئەو ژى ب ژیانەکا نوو دهێتە هەژمارتن.

هەڤڕکى یێن دەروونى دناڤ دوو جڤاکاندا

ڤێ رۆمانێ دوو کاراکتەرێن سەرەکى هەنە (شێرۆ و خەجێ)، دگەل کاراکتەرەکا هاریکار کو کارمەندەکا جڤاکى یان چارەسەرکارەکا دەروونى یا ئەلمانییە، ژبۆ هاریکارى یا شیرۆى سەرەدانا زیندانێ دکەت. د کۆمەکا جەلسەیێن هاریکارى یا دەروونیدا، شێرۆ دانانگەهێن چیرۆکا ژیانا خوە یا دگەل خەجێ بۆ وێ کارمەندا پرچ زەر و چاڤشینا ئەلمانى ڤەدگێریت. د ڤێ ڤەگێرانا ب رێکا فلاشباک و ئینسێرتاندا، هەموو ژیان و هەڤڕکى یێن خوە یێن دەروونى، ددانتە سەر مێزا تێهزرین و دانوستاندنێ، هەم ژبۆ جڤاکێ ئەلمانى کو د عورف و عەدەتێن پەنابەران بگەهن، داکو پلانەکا سەرەدەریکرنێ و چارەسەریێ بۆ بدانن. هەم بۆ رەڤەندا کوردان ل ئەلمانیا، کو ب چاڤەکێ هەڵسەنگاندنەیى سەرەدەریێ دگەل چیرۆکێ بکەن و هەر کەسەک هەوڵدەت خێزانا خوە ژ هەلوەشیانێ بپارێزیت. هەم ژى بۆ جڤاکێ کوردى، کو پێداچوونەکێ د عورف و عەدەت و تێگەهێن خوە یێن جڤاکیدا بکەت. هەر چەوا بیت، ئەم یێ ل هەمبەر کەسەکێ کورد، ب ناڤێ شووشتنا نامووسێ، هەڤژینا خوە دکوژیت و پاشى خوە ژى دزیندانێڤە دکوژیت: "ئەڤین و ژیان بوونە قەحبە.. وەلات و کاوە بەرزە بوون، پۆلیسان کەلەخێ خەجێ ل ناڤ ئەلمانان ڤەشارتن... باژێرڤانى یا بەرلینێ نەچار بوو ل گوڕستانا بێ خودانا ب رەخ گۆڕێ خەجێ ڤە، کەلەخێ شێرۆ بن ئاخ کرن... بپ١٤٤". لێ بەرى ئەم خوە بەردەینە دناڤ هەڤڕکى یێن دەروونى یێن پەهلەوانیدا، فەرە ئاوڕەکێ ل پاشخانا وى بدەین، کا چەوا و بۆچى هاتە ئەلمانیا؟ ئەرێ هەلوەشیانا خێزانێ، ژئەگەرێ سەدەمێ خۆکوشتنا وى بوو؟ یان خۆکوشتنا وى، ئەنجامێ هەلوەشیانا خێزانێ بوو؟  

رەشکۆ، هێتیم و سێوییەکێ بێسەروبەر و پشتگوھ هاڤێتییە ل گوندەکێ کوردستانێ. ژبەر نەبوونا دایبابان، نەدچیتە خواندنگەهێ و نەفێرى چ کار و پیشەیان دبیت، نە ژى کەسەک هەیە سەخبێرى یا وى بکەت: "پشتى دەمەکێ کێم فڕۆکێن دوژمنى دایکا من دگەل کۆمەکا گوندیا کوشت... بابێ من پێچولکا دا بەر سینگێ و رەڤاندە دشکەفتەکێڤە... بپ٧"، "ئەز هند دزانم، د ژیێ دوسالى یا مندا، بابێ من دشەڕەکێ دژى داگیرکەرێن وەڵاتێ مەدا شەهید بوو... بپ٨". ئەڤجا دبیتە شڤانێ گوندى، جار دبیتە شڤانێ مامێن خوە و جارى ژى شڤانێ خالێن خوەیە. ژبێسەروبەرى و هەژارى یا وى، هەردەم جهێ کێمدیتن و پێترانکى یا هەڤژى یێن خوە یێن گوندى بوو: "رەشکۆیێ بێ خودان.. شڤانێ نێرى و بەڕان، شەلێ وى یێ دڕیایە.. شیڤا وى دگەل سایە، مالا وى ل پشت لیسە.. دفنا وى یا ب کلمیشە... بپ٣". هەروەسا پڕانى یا گوندییان خوە ژێ دوور دکر و حەز نەدکر، ل سەر سفرا وان نانى بخۆت: "رەشکۆ رەشکۆ بەختێ تەمە، هەکەر بۆ نۆبا مە.. تو نەوە مالا مە، دلێ مە دێ رەش بت.. خوارنا مە دێ نەخۆش بت... بپ٤". ب ڤێ کێمبهایى یا دەستپێکێ، دناڤ گوندەکیدا دژیت کو هەموو ژێ، هەژیتر و بهادارترن. ئەو بابەتێ ژیان ل بەر شرینکرى و شیاى دناڤ وێ رەوشێدا بژیت، ئەڤینا خەجا دوتماما وى بوو. ئەڤ بۆیەرێ نوویێ گەنجاتى یا وى، چیرۆکەکا مشتى هەست و راستگۆیى یا ژ تەرزێ ئەڤینى یا شڤان و بێریڤانێن گوندى بوو. لێ چونکو ئەڤینى ل گوندان، یا مشتى ترس و گومان و گەفە، ئوو رەوشا وى نەیا هندێ بوو کو مامێ وى کچا خوە بدەتێ، ڤێ ئەڤینیێ حەزا وى یا بهاداریێ تێر نەکر. هەردەم ل رێکەکێ دگەریا کو بهادارى یا خوە نیشا گوندییان بدەت. ب سەر کۆمەکا پێشمەرگەیان هەلدبیت، ل دەستپێکێ هاریکارى یا وان دکەت و پاشى دبیتە پێشمەرگە. ئەڤجا هەموو کەربوکینا خوەیا هەلگرتى، دادرێژتە سەر دژمنى. دناڤ پێشمەرگەیدا، رۆڵەکێ کاریگەر و قەهرەمانییەکا کێموێنە دگێریت، ناڤێ وى دبیتە شێرێ پێشمەرگەى و پاشى ب شێرۆ دهێتە نیاسین. دشەڕەکیدا، بریندار دبیت و شۆرەش وى رەوانەى وەلاتێ ئەلمانیا دکەت ژبۆ چارەسەریێ، لێ ب تەواوى ساخ نابیت. ب کەمئەندامى یا خوەڤە دمینتە ل ئەلمانیا و مافێ پەنابەرى یا سیاسى وەردگریت. ب ڤێ چەندێ، هەڤژین و هەردوو کچێن خوە رادکێشیتە ئەلمانیا، دوو کورێن دى بۆ پەیدا دبن و هەموو پێکڤە ل باژێرێ بەرلینێ دژین. زارۆکێن وى دجڤاکەکێ جودادا دهێنە پەروەردەکرن، لێ ئەو نەشێت سەرەدەریێ دگەل عورف و عەدەتێن ڤى جڤاکێ نوو بکەت.

پەهلەوانێ رۆمانێ، دناڤ دوو جۆرە هەڤڕکى یێن دژواردا دژیت: یەک دەرەکییە کو دگەل هەڤژینا خوەیا خوشتڤى دکەت، یا دى ژى نافخۆییە و دگەل خوەییێ خوە دکەت. ئەڤ هەردوو جۆرێن هەڤڕکیێ مینا سەدەم و ئەنجامێن ئالوگۆرن، دبیت هەڤڕکى یێن وى یێن دەرەکى ژئەنجامێ هەڤڕکى یێن نافخۆیى بن و دبیت ژى، سەدەمێن وێ بن. ئوو ب پرۆسەیا کار و کارڤەدانێ ل هەڤ ئالوگۆر دبن. هەردوو شێواز ب هەڤڕکى یا دناڤبەرا دوو جڤاکێن جیاوازدا و ب خۆگونجاندنا دگەل نوویاتیێڤە هەڤبەندن. ئانکو هەڤڕکى یا دێرینا دناڤبەرا نوویاتیێ و شۆپپارێزیێدایە، دناڤبەرا سەردەمەکێ کەڤنێ بۆرى و سەردەمەکێ نهۆدایە. هەڤڕکى یا وى یا نافخۆیى ژى (خوەیى) ددوو سەردەمێن جودا و دهەردوو جڤاکاندا هەبوو. دەمێ هێشتا ل گوندى، هەستا خوەکێمدیتنێ ئەو کر بوو دهەڤڕکییەکا کوژەکدا (کو ئەڤینى یا خەجێ ژى)، نەدشیا وى ژێ رزگارکەت. دەمێ ئەڤ هەڤڕکییە ب ئالاڤەکێ نەهۆشى یا مەژى هاتییە پڕکرن، شیا ژکێم بهاکرنا گوندییان رزگار ببیت و ئەو هەستا خوەکێمدیتنێ ژى ل نک کز دبیت. ئانکو کەربوکینا خوە یا ل هەمبەر گوندییان ب ئاڵاڤێ قەرەبووکرنێ (التعویض) ئاراستەى دژمنى دکەت و پێ ناڤدار دبیت. خەجێ دبیتە هەڤژینا وى و جهێ رێزگرتنا پێشمەرگەیان و گوندییان بوو. ئوو وەکو هەر تاکەکێ دى یێ جڤاکى، دبیتە بڕیاردەر و سەمیانێ مالەکێ و دناڤ هەموو عورف و عەدەتێن جڤاکێ خوەدا دژیت.

لێ دەمێ خێزانا وى دگەهتە ئەلمانیا و زارۆکێن وى دچنە خواندنگەهان، هینگى یێ کێمئەندام و بێچارە بوو. نەدشیا هەمان رۆڵێ خوەیێ سەمیانیێ و بڕیاردەریێ ب جهبینیت. ژلایەکێ دیڤە ژى، شێوازێ بەرێخودانا وى بۆ جڤاکێ بەرلینێ (کو هەموو درووسن و هەڤبەندى یێن سێکسى رەوانە و بهادارى یا مرۆڤى ب کارکرنا ویڤە گرێدایە، هەموو هەڤبەندى و سەرەدەریکرن نە ل دویف تێگەهێ جڤاکێ وى یێ زەلامینیێیە)، بەر ب خوەکێمدیتنەکا دیڤە دبەت. ئەڤ خوەکێمدیتنە خورتتر لێ دهات، دەمێ ب خوەکێمدیتنا ئێکێڤە دهاتە گرێدان:

-  خەجێ دگۆتێ، دێ هەر مینى رەشۆیێ شڤان. هەر دێ دگەل پەزى و سەیێ خوە ئاڤا جۆیا ڤەخۆى... بپ٦.

-  خوارن دگەل من نەدخوارن، من بەرمایا وان دخوار... دلێ وان ژ من رەش دبوو، دگۆتن دەما تو خوارنێ دخۆى، دەنگ ژ دەڤێ تە دهێت.. دلێ مە رەش دکى... بپ٢٥.

-  تو نەشێى مە خودان کى... بپ٨٦.

-  یان هلۆ دەستێ مە بگرە، دا بزڤرنە گوندێ ئەم ژێ هاتین، هێشتا گوندیا چ شڤانێن دى بۆ خوە نەگرتین... بپ١٢٠.

-  تو هەر ماى وەک خوە، رەشکۆیێ شڤان تە نەشیا خوە بگوهۆرى. تە گوند و پەز و کەپەنێ خوە دگەل خوە ئینانە بەرلینێ... بپ١٢٤.

-  وێ دگۆت: تو شەرم ژ بێنامووسیێن خوە دکى، تو شەرم ژبێ مەژى و شڤانتیا خوە دکى، تە نەشیا خوە پێش بێخى. تە نەشیا ژ داڤێن گوندى رزگار ببى... بپ١٢٥".

هەر بیرهاتنەکا هەڤبەند ب خوەکێمدیتنا ئێکێڤە، خوەکێمدیتنا وى یا دووێ خورتتر لێ دکر. ئەڤجا تۆشى کۆمەکا هەڤڕکى یێن دەروونى یێن نافخۆیى دبیت. ئوو هەر دەمێ مرۆڤ کەفتە دقەیرانەکا دەروونیدا، ئالاڤێن بەرگرى یا مەژى (ب ئاوایەکێ نەهۆش)، هەولێن هەڤسەنگکرنا دەروونى ددەن. ئەگەر دقەیرانا ئێکێدا، پێشمەرگاتیێ ئەو گەرەوە بۆ پڕ کربیت، ل بەرلینێ دێ ب چ هێتە قەرەبووکرن؟

هەردەمێ مرۆڤ نەشیا کەربوکینا خوە ئاراستەى ژ دەرڤە بکەت، دێ هەمان کەربوکینێ ئاراستەى خوەییێ خوە کەت، چ ب خوەهەلوەشاندنێ بیت یان ژى ب خۆکوشتنێ بیت. پڕانى یا کەسێن د ڤان جۆرە هەڤڕکییاندا دژین، پەنایێ دبەنە بەر خەمساریێ و خوە ژبیرڤەکرنێ. ئەڤجا ب خوەویستى یان ب خوەنەویستى، خوە ژ زارۆک و خێزانا خوە دوور دکر و بەر ب کحولێ و ماددەیێن بێهۆشکەرڤە چوو. لێ ڤێ رێکا خوەئازاردانێ، چ ئەنجامێن ئەرێنى ب دەستڤە نەئینان و ئالۆزى یا وى دەروونى دژوارتر لێ کر. ل ڤێ دانانگەهێ، هەڤڕکى یێن وى یێن دەرەکى دگەل هەڤژینێ هاتنە سەر دەپێ شانۆیێ و رۆژ بۆ رۆژێ، ب شێوازێ کار و کارڤەدانێ خورتتر لێ دهاتن. چەند پتر بەر ب خوەئازاردانێڤە دچوو، گلە و گازندێن خەجێ پتر لێ دهاتن. چەند خەجێ گازندە ژێ کربان، دا پتر خوە ژ بەرپرسیاریێ دوور کەت: "ما چ ژ بچووکێن مە کێمە... باب ژێ کێمە... بپ١١٨". یان "تو نزانى دێ چ بۆ وان بێژى. تو چو ژدونیایێ نزانى. تو نزانى بچووکا خودان بکى، تنێ تە شڤانى پێ چێ دبت... بپ١٢٧". یان"وەسا دیارە تو یا ل شەڕەکى دگەڕى؟ نەخێر ئەز یا ل تە دگەڕم. تە ژ خەو هشیار بکم... بپ١١٩". ئەڤە ژى دعورفێ جڤاکیدا، مەزنترین ترۆمایە تۆشى زەلامى دبیت دەمێ دچاڤێن ژنا خوەدا بێ بها دبیت، ب نەمازەیى دەمێ دەستەلاتا بڕیاردان ورێبەرى یا خێزانێ ددەستدا نەبیت. هەموو کار و قەهرەمانى یێن وى دسەردەمێ گەنجاتیێدا کرین، ژبۆ هندێ بوو کو کەسەکێ بهادار و بڕیاردەر بیت دناڤ خێزانا خوەدا، لێ دەمێ ئەو ژى بۆ نەمینیت، دێ بەر ب ئالۆزى یێن دژوارترێن دەروونى و جڤاکیڤە چیت: "مال ژ دەست من دەرکەت، هەموو تشت ژ دەست من دەرکەتن، تنێ من مافێ خوارن و نڤستنێ مان... بپ١٦". ب ڤێ چەندێ ژى، بەر ب ئالاڤێ بەهانەکرنێ (التبریر)ڤە دچیت ژبۆ هەڤسەنگکرنا دەروونى. پەهلەوان ڤى ئالاڤى ل سەر دوو ئاستان بکاردئینیت: ئاستێ بەهانەکرنا رەفتارێن خوە ل هەمبەرى خێزان و هەڤژینا خوە. ئاستێ دووێ ژى، بەهانەکرنە ژبۆ کوشتنا هەڤژینێ. ئەڤ هەردوو ئاستێن بەهانەکرنێ، هەوڵدانەکا نەهۆشى یا پەهلەوانییە ژبۆ رزگاربوونا وى ژ قەیرانا دەروونى و هەستکرنا ب گونەهباریێ:

١. جیاوازى یا نۆرمێن جڤاکى:

کەلتۆرێ هەر جڤاکەکى، بەرهەم و بەرکارێ ڤەرێژا هزرى یا وى جڤاکییە ب هەموو ئالاڤ و ئاویزێن بەرهەمهێنانێ و شێوازێن سەرەدەریکرنا رۆژانەڤە. ئەڤ عورف و عەدەت و تێگەهێن سەرەدەریکرنێ، دناڤ ناخێ دایباب و بابکالاندا هاتینە چاندن و رڤێشت ب رێکا چاڤلێکرن و فێربوونێ وەردگرن و دبیتە پشکەک ژ پێکهاتەیا کەسایەتى یا هەموو تاکێن جڤاکى. کەلتۆر ل گورەى جوداهى یا جڤاکان، ژ هەڤجودانە. نەدوورە تێگەهەکێ دیارکرى ل جڤاکەکى یێ پیرۆز بیت، ل جڤاکەکێ دى کریارەکا کرێت و نەقەبوولکرى بیت. ئەڤجا دەمێ کەسەک ژ جڤاکەکى بچیتە دناڤ جڤاکەکێ دیدا، ئێکەمین تشت دێ کەفتە بەر رەخنەیێن نۆرمێن جڤاکى و هەر لایەنەک باوەریێ ب نۆرمێن ل سەر رابوویى دئینیت، لەوا دێ شێوازێ هەڤڕکیێ ب خۆڤە گریت.

تێگەهێن هەڤڕکیێ دهەردوو جڤاکێن ڤێ رۆمانێدا، جڤاکەک پاشکەفتییە ب هەر سێ ئەلەمێنتێن خوە یێن کەسایەتیێڤە (هزر، دلینى، رەفتار). جڤاکێ دى ژى ل کوپیتکا پێشکەفتنێیە ب هەموو بوارێن خوەیێن ماددى و مینەڤى و فەلسەفیڤە. د حالەتەکێ هۆسا دا، یان دێ تەسلیمى بهایێن نوو بیت و هەولێن خۆگونجاندنێ کەت، یان ژى دێ پاشڤە زڤریت و د گۆما کەلتۆرێ خوەیێ مەندا ئاسوودە بیت. ئەڤە بڕیارە، ئەگەر بۆ کەسێن زگورد یا ب ساناهى بیت، بۆ خێزانان نە کریارەکا هێسانە، ب نەمازەیى ئەگەر هندەک ئەندامێن خێزانێ، شیانێن خۆگونجاندنێ هەبن. پشتى باشبوونا رەوشا کوردستانێ، ب سەدان خێزان ڤەگەرانەڤە وەلاتى و هەر زوو ب رەڤا خوەرا نەگەهشتن، چونکو زارۆکێن وان نەشیان تەقەبوولا ڤى جڤاکێ بۆ وان کووڤى بکەن. ئانکو دایباب یێن جڤاکەکینە و زارۆکێن وان بەرهەمێ جڤاکەکێ دى نە. هەر لایەنەک کورێ وى جڤاکییە، یێ تێدا پەروەردە بوویى. لەوا دێ هەردەم دناڤ هەڤڕکییەکا بەردەوامدا ژیت، قەتەکا وى دناڤ جڤاکێ هەنۆکەییێ نەگونجایدایە و قەتا دى دناڤ جڤاکێ بابکالک و قەبوولکریێ خوەدایە. نەدشێت دەستبەردارى وان تێگەهێن ژبەر رەڤى ببیت و نەدشێت خوە دگەل ڤان تێگەهێن پەناگەھ ژى بگونجینیت: "تو باش جیاوازیا ئەم کەتینێ دزانى! ئەم هێڕ کرن. ئەم کەتن دزڤرۆکەکا دژواردا... بپ١٤". یان دەمێ هزرا خۆشگوزەرانى یا ژیانێ دکەت و دگەل گوندێ خوە هەڤبەر دکەت: "گوندێ مە نە ئاڤ و کارەب و نە و نە... ب شەڤ و رۆژەکا ئەم خوە ل بەرلینێ ببینن! تو دزانى ئەڤە جیاوازیەکا چەند مەزن و مەترسیدارە؟!... بپ١١٧". ئەڤ هەڤڕکى یا زێدەبار ژى، دناڤبەرا دوو هەڤدژاندا، خۆشى یا ئەلمانیا و نەخۆشى یا عەدەتێن وان، نەخۆشى یا گوندى و پەسەندى یا عەدەتێن وى. پەهلەوان کرە دهەڤکێشەکا دى یا ئالیسەنگدا. لەشێ وى یێ دناڤ قەفەسکەکا زێریندا و دلێ وى یێ دناڤ هەژیتى یا گوندییاندا. لێ خۆشى یا بەرچاڤ، چەند مەزن و هەژى بیت، دەمێ پایەدارى و گرنگى یا مرۆڤى تێدا نەبیت، هەر دێ شکەستى و نەمورتاح بیت: "ژیانا مە سەروبن بوو. گوهۆرین ژ شیانێن مە زێدەتر بوون. یار ژهێزا مە گرانتر بوو. هەر زوو ئەز کەتم بەر پیا و من خوە ل بەر نەگرت... بپ١٤٢". هەر ل گور هەڤکێشا کار و کارڤەدانێ، چەند ئیغرایێن شەهرستانیێ زەقتر بن وپتر فشارێ بێخنە سەر مرۆڤى، دێ پتر ب پاشخانا خوە یا کەلتۆریڤە هێتە گرێدان: "من نەشیا خوە بگوهۆرم.. راستتر من نەڤیا خوە بگوهۆرم... وێ ژى نەشیا من بگوهۆریت. ئەم ژێک چوونە پاش... بپ١٢٨".  

ئەو بابەتێ دى یێ رەوشا پەهلەوانى بەر ب خرابتریێڤە برى، بەردانا خەجێ بوو. راستە بەردان ژلایێ ئایینیڤە حەلالە، لێ کریارەکا ب زەحمەتە ل دەف کوردان (بۆ ژنێ و زەلامى هەردووان)، چونکو جڤاک ب چاڤەکێ کێم ل ژنا بەردایى دنێریت و وەسا هزر ژێ دهێتە کرن کو قبحەتەکا نەقەبوولکرى یا کرى، لەوا هاتییە بەردان. زەلام ژى ژبەر هەمان سەدەمى پێ کێم دبیت، یان نەشیایە ژنێ ب خودانکەت، یان ژى نەشیایە کونترۆلکەت، کێماسى یا هەردوو حالەتان ژى بۆ زەلامى دزڤریت. لێ دحالەتێ شێرۆى دا، فهێتى یا مەزن ئەو بوو کو ژنێ ب هێزا پۆلیسان خوە ژێ دا بەردان: "ئەرێ من خەجێ بەردا، من ل سەر بڕیارا مرنا خوە ئیمزا کر... ل دەف مە دبێژن حەفت جارا یا رەڤاندى بە، نەکو جارەکێ یا بەردایى بە... بەردان ئانکو مرن... بپ٣٠". ئانکو ئەو مافێ وى دبەردانا ژنێدا هەى (ل گورەى عورفێن جڤاکى و ئایینى)، ئەو ژى نە ددەستێ ویدا بوو. لەوا بەردانا ژنێ ترۆمایەکا نەچاڤەرێکرى بوو، دوورى یا وى ژ خێزانێ بەرفرەهتر لێ کر. ل گورەى دیتنێن جڤاکێ کوردى، بەردانا ژنێ دبیتە سەدەمێ تێکچوونا خێزانێ و ڤارێبوونا زارۆکان، هەروەسا ژن و مێرێن بەردایى دکەڤنە د دوو چەپەرێن هەڤڕکییەکا ئاشکرادا و هەردوو موساوەمێ ل سەر زارۆکان دکەن و دکەنە سۆتەمەنیێ وێ هەڤڕکیێ. دپڕانى یا جڤاکێن رۆژئاڤایى و عەرەبیدا ژى، ژنبەردان کریارەکا نۆرمال و حەلالە. ئوو مەرج نینە کو هەموو زارۆکێن بێباب (یان باب ژێ دوور) ڤاڕێ ببن و بکەڤنە کولانان. لێ دبیت تێکچوونا خێزانێ و ڤاڕێبوونا زارۆکان ژ ئەگەرێ هەڤڕکى یا دایبابان بیت، نە ئەنجامێ بەردانێ بیت. نڤیسەرى ژى، خێزانا پەهلەوانێ خوە ب توندى پەرتەوازە کرییە (وەکو هەلوێستەکێ ئاراستەکرى ل دژى بەردانێ): "خەجێ شوو کر، ژیان بۆ قەحبە.. ئەڤین چوو دگەل کابرایەکێ کەس نزانیت چ مللەت و چ دینە... وەلات یێ بوویە حەشیش کێش ل سەر جاددێن بەرلینێ و خازۆکیێ دکەت.. تنێ کاوە رەنگێ مرۆڤان ددت، ئەو ژى یێ ل جهێ بێخودانان دخوینیت. پاشەرۆژا وى ژى هێشتا نەدیارە... بپ٥٧". دبیت نڤیسەرى ب مەرەم ئەڤ چامە ژ خێزانا پەهلەوانى چێکر بیت، کو بکەتە وانەیەک ژبۆ خەلکێ دى یێ دهەمان رەوش و هەڤڕکییاندا دژین، لێ ئەڤ شێوازە دگەل سەرەدەریکرنا وى یا دگەل خەجێ ناگونجیت. ئەو خەجا دڤێت وەکو ئەلمانان بژیت، پەروەردەکرنا زارۆکان و گرنگیدانا ب پێدڤى یێن وان ژى ڤەدگریت.

هەرچەوا بیت، نڤیسەرى ڤیایە پەست و پێشێلبوونێن دەروونى یێن پەهلەوانى مەزنتر لێ بکەت، هەر جارەکا ژ ترۆمایەکێ رادبیتەڤە (من هەست کر ئەز نەیێ ب تنێ مە، گەلەک ژمن خرابتر هەنە! من بڕیار دا خوە ناس بکم، وەک وى پیرەمێرى ل خوە نەکم، نەکەڤمە بن پیا... هەر وێ ئێڤارێ من جگارە هێلان.... بپ٣٢)، ترۆمایەکا دى دئێختە درێکێدا کو کارڤەدان و ڤارێبوونا وى مەزنتر ببیت و ئەڤینى یا خەجێ ددلێ ویدا ببیتە کەربوکین،داکو حەزا تولڤەکرنێ ل دەف سەرهەلدەت. ئەڤینى و کەربوکین، هەردوو هەلچوونێن دلینیێنە. کا چەوا مرۆڤ هەردەم هزرا ئەڤینا خوە دکەت، ب هەمان هێزێ هزرا کەرب و تۆلڤەکرنێ ژى دکەت. ل دەمێ پەنایێ دبەتە بەر مەیێ و بێهۆشکەران ژى (وەکو خوەئازاردان یان رەڤین)، هەردەم خەجێ دهزرا ویدایە: "ئەوا هەڤالا و ئەوێ شووشا ئارەقێ شیان کەنیا خەجێ ژسەرێ من بیننە دەر... من نەشیا خەجێ ژبیر بکم... بپ٢٦". ئەڤ بیرى یا خەجێ کو تێکهەلەیەکە ژ ئەڤینى و کەربوکینێ، ئاماژەیەکە کو هەردەم خەجێ پشکەکە ژڤێ رەوشا ئەو کەتییە تێدا. لەوا فەرە تۆلا خوە ژێ ڤەکەت. لێ تۆلا چ؟ و بۆچى؟ بێگومان دێ بەهانەیەکێ دروست کەت. هێسانترین و پەسەندترین بەهانەیا کوشتنا ژنان (ژبەر هەر ئەگەرەکێ دى یێ هەبیت) بابەتێ نامووسێیە.  

٢. پرسا نامووسێ:

نامووس، پرسەکا هەرە گرنگە دجڤاکێ کوردیدا. هەژیتى و قەبوولکرنا مرۆڤى ب نامووسا ویڤە هەڤبەندە. چەند ب نامووس بیت، هەژیتر و پایەدارترە دجڤاکیدا. لێ ئەگەر بێنامووس بیت، هینگى دبیتە قاچکێ دەڤێ خەلکى و جڤاک ب چاڤەکێ کێم لێ دنێریت. ئانکو مرۆڤ پێ دژیت و بۆ دژیت، لێ دهەمان دەمدا پێ دمریت و بۆ دمریت ژى. نامووس، نە تێگەهەکێ تایبەتمەندە ب جڤاکێ کوردیڤە. دهەموو جڤاکاندا، نامووسێ بهایەکێ مەزن و کاریگەر درەفتارێن مرۆڤاندا هەیە. لێ رامان و تێگەهێ نامووسێ ژ جڤاکەکى بۆ ئێکێ دى جیاوازە. جارەکێ نۆژدارەکێ دەروونیێ ئەمێریکى ژ من پرسیار کر (پشتى بۆ جارا دووێ ڤەگەرایە کوردستانێ): هێشتا نامووس ل دەف هەوە، ئەو حەفت سەنتیمەترەنە؟ من ب سەرهەژاندن بەرسڤ دا و ژێ پرسیار کر، پا ل دەف هەوە چەندە؟! گۆت: ئوووو ل دەف مە گەلەکە، هەموو سینۆرێ ئەمێریکا نامووسا مەیە. هەڤالەکى بۆ من بەحس دکر (کو ل بریتانیا دناڤ مالەکا ئینگلیزدا بوو ژبۆ فێربوونا زمانێ ئینگلیزیێ)، خودانا مالێ گۆتبوویێ، تێکهەلیا وێ ژنا هەڤسوویا مە نەکە، چونکو ژنەکا بێ رەوشتە. پشتى دەمەکى ژ خودانا مالێ پرسیارکر، ئەڤە چەندە من چ تشتێ بێ رەوشتیێ ژێ نەدیتییە، بۆچى تو ب بێرەوشت دبینى؟ گۆت ما رامانا بێرەوشتیێ ل دەف هەوە چییە؟ گۆتێ رابواردنا دگەل زەلامانە (یان رابواردنا دگەل ژنانە). پێکەنى و گۆتێ: ل دەف مە ئەوە کو گرنگیێ ب مال و مولکێ دەولەتێ نەدەت، یان کارێ خوە ب دروستى ئەدا نەکەت. ئەڤ هەردوو نموونە، وێ چەندێ خویا دکەن کو تێگەهێ نامووسێ ژ جڤاکەکى بۆ ئێکێ دى جودایە. پەهلەوان ب هەلچوونى دبێژتە چارەسەرکارا خوە: "دبت نامووس ل نک هەوە تشتەک دى بت؟! دبت تێگەها هەوە بۆ نامووسێ نەوەک یا مە بت؟!... بپ٩٥". پاشى ڤێرا دچیت و ددەتە زانین کو: "دڤێت هوون ژى باش بزانن، نامووس ل نک مە، پشتى مرنێیە، بەرى دینییە، بەرى وەلاتییە، بەرى هەر تشتەکییە...بپ٩٦".

دەمێ بەحسى نامووسێ دناڤ کورداندا دهێت، یەکسەر هەموو هزر بەر ب کوشا زەلامى و ژنێڤە دچیت، هەر وەکو ئەوێ ئەمێریکى گۆتى نامووس ئەو حەفت سەنتیمەترێن ئالاڤێ گوهنێلیێیە ل دەف ژن و زەلامان. ئانکو نامووس ب ژن و زەلامان هەردووانڤە هەڤبەندە. لێ ژبەرکو جڤاکێ کوردى جڤاکەکێ نێرسالارییە ب هەموو تێگەھ و هەڤبەندى و سەرەدەریکرنێن رۆژانەڤە (زەلام بڕیاردەر و دەستەلاتدارە دهەموو بیاڤێن ژیانێدا)، ئەڤجا دگەل وەختى و ژبەر گەلەک هۆکارێن هەڤبەند ب نەسەبى و بنەماڵێ و کارێ کشتوکالیێ و عەشیرەتگەریێ.... کور هاتینە ئازادکرن و هەموو بەرپرسیارى یا پاراستنا نامووسێ کەفتییە دستوکرا ژناندا. نڤیسەر ژ زاردەڤێ پەهلەوانى ئیشارەتێ ب ڤێ هەڤکێشێ ددەت: "کور و کچان مافێ ئەڤینداریێ هەیە.. کچا داد دکن و بۆ کوران ل ژنا دگەڕن... ژنان دکوژن، مێر ل نێچیرێن دى دگەڕن... بپ٨٤". ئوو چونکو نامووس بابەتەکێ گرنگە و بوویە ئێمانەتەک ددەستێ ژنێدا، زەلام مایێ خوە دهەموو لڤین و هاتنوچوونێن ژنێدا دکەت. ل بەرانبەر ژى، ژن هەست ب بارگرانى یا بەرپرسیاریێ دکەت و دپارێزیت. ئەگەر بابەت ل ڤێرە راوەستیت، دێ بیتە شێوازەکێ سەرەدەریکرنا جڤاکەکێ دیارکرى دەربارەى تێگەهەکێ دەستنیشانکرى، ژلایێ ژن و زەلامێن جڤاکیڤە دهێتە قەبوولکرن. نەدوورە، ئەڤە گرنگى پێدانەکا مەزن بیت ب ژنێ، کو هەستدارترین و گرنگترین تێگەهێ هەژیتى یا جڤاکى ل دەف وێیە.

لێ ئەوا دبیتە جهێ گومان و نەرازیبوونێ ئەوە کو هەموو بێنامووسى ژبۆ زەلامى دحەلال بن و ژن باجا وێ بدەت! ما زەلام بێنامووسییان دگەل کێ دکەت؟ هەر دگەل ژنەکا دى یا جڤاکى دکەت. ئەڤجا باجا ڤێ بێنامووسى یا دووسەرە، تنێ ژن ددەت (هەلبەت ئەڤ تێگەهە دگەل تێگەهێ ئایینى یێ دەربارەى زنایێ ناگونجیت). خەجێ ب هەلچوونى، ڤێ مژارێ ل نافچاڤێن مێرێ خوە ددەت: "من یان تە؟! ئەو کى بوو نیڤ شەڤ سەرخۆش دهاتە ماڵ؟! ئەو کى بوو پارە ژ جزدانکێن مە ددزین و دکرنە دپاخلێن قەحبان دا... بپ١٠٩". ژلایەکێ دیڤە ژى، دەمێ زەلام نەرازى بیت و ژبەر هەر ئەگەرەکێ دى، ئافرەتەکا بنەمالا خوە بکوژیت، دێ ب ناڤێ شووشتنا نامووسێ بەهانە کەت. ئەڤە ژى بۆ دوو هۆکارێن سەرەکى دزڤریت: یا ئێکێ، ئەوێ ئافرەتەکێ ژبۆ شووشتنا نامووسێ دکوژیت، ب کەسەکێ مێر و هەژى دهێتە دیتن و جڤاک ب رێز سەرەدەریێ دگەل دکەت. یا دووێ ژى، سزایێ وێ کوشتنێ دیاسایا عیراقیدا سڤکتر بوو، دادوەر و پارێزەر و پۆلیسێن بەر زیندانێ ژى هەڤسۆزیێ دگەل دکەن (فەرمانبەرێن یاسایێ ژى پەروەردەکرى یێن هەمان جڤاکن). لێ بەهانەکرنا کوشتنێ ل بن پەردا شووشتنا نامووسێ، شمشێرەکێ دووسەرییە، ئەگەر ئاشکرا ببیت کو سەدەمێ کوشتنێ بابەتەکێ دییە، ئەو رێزگرتن دێ بیتە بێرێزى و بێنامووسى (چەوا کەسەک دشێت بازارێ ب نامووسا خوە بکەت؟).

ئەگەر ئەم وەکو فێمینستەک سەرەدەریێ دگەل رۆمانێ بکەین، دێ بەر ب وێ چەندێڤە چین کو زەلامەکێ هەڵوەشیایى و مشت گرێ یێن دەروونى، ژ بێچارەیى و بێنامووسى یا خوە، ژنا خوە کوشت و پاشى ب ناڤێ شووشتنا نامووسێ بەهانەکر. خەجێ چ شاشى یێن بەرچاڤ نەکرینە، وێ زارۆکێن خوە ب خودان دکرن، مێرێ وێ ژى وەکو زارۆکەکێ وێ بوو. ل وى دەمێ مێرێ وێ یێ بێکار، وێ کار دکر. مێرێ وێ، بەرهەمێ کارێ وێ ژێ دستاند و ل بێنامووسى یێن خوە خەرج دکرن. دەمێ هاتییە بەردان، وەکو هەر ئافرەتەکا دى بۆ خوە ب حەلالى شوو کر و چ چەوتى یێن جڤاکى تێدا نینن. ئەڤجا چونکو زەلام دمینتە بێ پارە و بێ جهێ ڤەحەویانێ و هەردەم هەستا خوەکێمدیتنێ ل دەف هەیە، یێ هەولداى ژیانا وان نەخۆش بکەت، وەکو تۆڵڤەکرنەک ژبۆ نەخۆشى یا ژیانا خوە.

لێ نڤیسەرى (ژبەر پەیامێن خوە یێن گشتى)، نەڤیایە ڤێ روودانێ بکەتە تاوانەکا هەچکوهەیى کو کەسەکێ پێشێلبوویى و دبن ئاکاما کحولێ و بێهۆشکەرانڤە، تاوانەکا ب زانیبوون ئەنجامدا. کۆمەکا بۆیەرێن ترۆمایى یێن هەڤبەند ب نامووسێڤە ئێخستینە درێکا ویدا، هەتاکو گەهشتییە وێ بڕیارێ و بێژیت: "بەلێ من خەجێ کوشت.. دێ کچێن وێ ژى کوژم، دێ نامووسا خوە شۆم، دێ خوە ژى کوژم؟!... بپ٩٧". پاشى شەهنازیێ ب کریارا خوە ببەت و ب مێرانى یا خوە یا جارانڤە گرێدەت: "ئەڤ دەستێ دوژمنى نەشیاى ببڕت. دشێت نامووسا من بپارێزت... بپ٩٥". هەتا گەهشتییە ڤێ بڕیارێ دکۆمەکا هەڤڕکى یێن دەروونى یێن نافخۆییدا بۆرییە. ئەڤینا کچا وى شوو دکەت، لێ ئەو نزانیت کا چ کەسە و ژ چ دینە. ژیانا کچا وى بۆ چەندین رۆژان ژمال دەردکەڤیت، بێى بزانیت ل کیڤەیە و چ دکەت. چ ژ کارێ ژنا خوە نەدزانى و وان ژى چ بوو نەدگۆت، تشتێ هەردەم ل نافچاڤێن وى ددا: "تە مالا مە وێران کر. تە ئەم هەموو بەرزەکرن. تە نەشیا خوە بگوهۆرى. تو هەر ماى رەشۆیێ شڤان. تو نەهاتییە گوهۆرین... تە دڤیا گوندى ب چیاڤە و پەز و کەپەنێ خوەڤە دگەل خوە بینیە بەرلینێ. تە دڤیا مە وەک پەزى ب گوپالى خودان بکى... بپ١٠٩".  ئەڤ تانەلێدانا ب رەشکۆیێ شڤان و تو ناهێیە گوهۆرین، بۆ چەندین جاران دهێتە دووبارەکرن، هەتا گەهشتییە وى راددەى کو بێزا وى ژ گوهۆرینێ ڤەببیت، وەسا هزر دکەت کو گوهۆرین دەستبەردانە ژ عورف و رەوشتان، گوهۆرین ئانکو تنێ خۆشى یێن ژیانێ و بێنامووسییە.

-  خەجێ هەر زوو دەستێن خوە بلند کرن، بۆ ئێخسیرا خۆشى و پێشکەتنێ. خوە ل بەر نەگرت. کەڤلێ خوە گوهارت... بڕیار دا، خوە ژبنیاتى بگوهۆرت.. ببتە مرۆڤەکا دى، ببتە ئەلمان... بپ١٥.

-  من نەشیا ببمە ئەلمان. من نەشیا پرچا خوە زەرکم، چاڤێن من یێن رەش نە ب دلێ وێ بوون... بپ١٢٨.

-  وێ پرچا خوە زەرکر، چاڤێن خوە شین کرن، زکێ خوە هەتا ناڤکێ رووس کر... بپ١٤١.

ڤى هەلویست و دیتنا ل هەمبەر گوهۆرینێ، توندتر لێ کر. ڤێ توندیێ بەرێ وى دا گومانکرنێ د هەموو رەفتارێن هەڤژین و کچێن خوەدا. ب نەمازەیى، ئەو هەر رۆژ ب دویڤ ژنێن لەشفرۆشڤە بوو (هەر فلسێ دهاتە دەستێ من، من دکرە دپاخلا ژنەکا لەش فرۆشدا، ئەز گەلەک ژ مال دوورکەتم. من ڕەنگێ بچووکێن خوە ژبیر کر... بپ١٢٦). ئەو کەسێ ب مشەیى سەرەدەریێ دگەل لەشفرۆشان دکەت، ب ئاوایەکێ توندتر و گوماناویتر سەرەدەریێ دگەل ئافرەتێن مالا خوە دکەت، چونکو وەسا هزر دکەت کو هەموو ژن وەکهەڤن و نەدوورە ژنا وى ژى یارەک هەبیت. لێ ئەڤە هەموو نە گرۆڤێن گومانبڕن کو هزرا بێنامووسیێ ژ هەڤژینا خوە یا خوشتڤى بکەت.

دوو بۆیەرێن سەرەکى ئەو بەر ب ڤێ هزرێڤە پالدا، هەردوو بۆیەر مینا دوو ترۆمایێن توند بوون و ئاکامەکا نەرێنى یا توند کرە سەر هەموو ژیانا وى. بۆیەرێ ئێکێ بەردانا ژنێ بوو کو ل دویف داخوازى یا ژنێ و ب نەچارى ئەو بڕیارە ئیمزا کرى. بەردانا ژنێ هەموو ژیانا وى تێکدا، نەتنێ ژبەر حەژێکرنا وى یا بێ توخیب بۆ خەجێ، لێ ژبەرکو ب بڕیارا وێ هاتە بەردان، ئوو دئەنجامدا دمینتە بێ پەناگەھ و پارە، ئانکو دکەفتە سەر جاددەیان و ل باخچەیێن گشتى دنڤیت. ڤى بۆیەرى مەژیێ وى مشت گومان و حەزێن تۆڵڤەکرنێ کر: "وێ دڤیا ئەز ژ مال دوورکەڤم. وێ ئەز ل پێش چاڤێن بچووکێن من رەش کربووم. وێ دڤیا هەموو تشت بکەڤنە ددەستێ وێ دا. وێ دڤیا ئەو ببتە مێرێ من... بپ١٢٧". ئوو ئەگەر ببیتە مێرێ وى، دێ رۆڵ لێک هێنە گوهۆرین و ئەو دێ شێت ب دویف حەزێن خوە یێن سێکسى کەڤیت!

بۆیەرێ دووێ، ئەو بوو دەمێ ژیانا کچا خوە ل جوبێ دیتى. ڤێ ترۆمایا دژوار، دنیا رۆهن ل پێش چاڤان رەش دکەت. یا ژ وێ خرابتر ژى، ئەو بوو دەمێ کچا وى دبێژتێ پا تو چ دکەى ل ڤێرە (یان ئەوا بۆ مە حەرام، بۆ تە حەلالە... بپ٨٧). ئەڤجا هەستەکا بارکرى ب تاوانباریێ، کەربوکینێ، باوەرنەکرن و ماندلاکرنێ ل دەف پەیدا دبیت. ماندلاکرن ئێکە ژ نیشانێن ترۆمایێ کو ژئەنجامێ بۆیەرەکێ نەچاڤەرێکرى پەیدا دبیت: "لێ ئەو کارەسات وەک خەونەکێ دهاتە پێش چاڤێن من. من باوەر نەدکر، من نەدڤیا باوەر بکم... بپ٥٢". ڤی بۆیەرێ ترۆمایى ئاکامێن دۆمدرێژ ل دەف پەیدا کرن و هەردەم لەشێ رووسێ کچا وى دهاتە پێش چاڤان. خۆ دەمێ خەواڤیێ ب چارەسەرکارا خوە یا دەروونیڤە ژى دبینیت، ل داویێ دێمێ کچا وى دەردکەڤیت. ئەڤ بابەتە دبیتە کابیسەکێ رۆژانە و بەلا خوە ژێڤە ناکەت: "لێ باوەر بکە، هندى دنیا هەیە و هندى هەبت، روودانەکا هۆسا ل وەلاتێ مە دروست نەبوویە و دروست نابت.. ئەز نەشێم بۆ تە دیار بکم، ژبەر چ؟ دبت دین و رەوشت مە ژ ڤان کارەساتان دپارێزن؟!... بپ٥١".

هەلبەت، نڤیسەر دزانت کو هەر جهێ مرۆڤ لێ هەبن، کریارا لەشفرۆشیێ لێ هەیە (کەڤنترین پیشەیە ددیرۆکا مرۆڤایەتیێدا). ئوو شێرۆى نەدزانى کو کچا وى ل جوبێ کار دکەت، لێ مەزندەکرنا ڤى بابەتى ژبۆ ئازراندنا حەزا شووشتنا نامووسێیە ل دەف پەهلەوانى. د تێگەهێ جڤاکیدا (کچ تەشیا دایێ درێسیت)، ئەڤجا مادەم کچ لەشفرۆشە، بێگومان یا ژ دایکا خوە فێر بوویى، یان ژى دایکا وێ نەبوویە رێگر درێکا ڤى رەوشتیدا. ب ڤێ چەندێ ژى، خەجێ دبیتە سەرێ سەبەبێ هەموو ئارێشێن وى، ئوو خەجێ نامووسا وییە و فەرە بهێتە شووشتن. لێ چونکو یێ ل وەلاتەکى نەشێت ب ئاشکرایى و شەهنازیڤە ڤێ کریارێ بکەت، هزرێ دخۆکوشتنێدا کەت وەکو گەرەوەک بۆ شووشتنا نامووسێ: "ژبەر من پێ چێ نابت خەجێ و کچێن وێ بکوژم. دڤێت خوە بکوژم؟!... بپ٥٣". ئەڤە ژى رێگەچارەیەکا بەرئاقلە!

لێ ئەوێن خوە دکوژن بێچارەنە و ب بێ نامووسى دمرن (نەمازە ئەگەر نامووسا خوە ب دەستێن خوە نەشۆت). لەوا دناڤ خەم و ترۆمایێن خوەدا دژیت و ل دەرفەتەکێ دگەریێت کو کەلا دلێ خوە ل خەجێ هوینکەت. د ڤێ رەوشێدا، هەموو ژنێن دنیایێ ل بەر چاڤێن وى رەش دبن و هەموویان وەکو خەجا گونەهبار و خیانەتکار (یان بێنامووس) دبینیت: "من ژن ژبیر کر بوون، من هەموو ژن وەکو خەجێ دهەژمارتن... بپ٤٢". ئوو دەمێ دوو ئەڤیندار ددیتن، دا بیرا وى ل خیانەتا خەجێ هێت. هەکو دخەستەخانێڤە و چاڤێ وى ب دوو ئەڤینداران کەفتى، نڤیسەر د وێنەیەکێ هونەریێ جواندا ددەتە خویاکرن کو دڤیا بچیتە دەف وان و بێژتێ (ئەڤین فێلبازییە، باوەرى یا خوە پێ نەئینن!.. بپ٧٧)، لێ سوندێ سێلانێ نەهێلا. ئانکو د نەهۆشییەکا بەردەوامدا دژیا و چ هەستێن ئەرێنى ل هەمبەرى ژیانێ نەما بوون. دفلاشباکەکێدا، پەهلەوان دبێژیت: "بەرى ئەز خەجێ بکوژم، وێ ئەز کوشتبووم. وێ ژیانا من کر بوو گۆڕستان.. چ نەما بوو ئەز بۆ بژیم، کەس نەما بوو ئەز بۆ بژیم.. ئەز یێ مریمە، ئەڤە ژمێژە ئەز یێ مرى، تنێ هند گیان دلەشێ من دا بوو، ئەز بشێم خەجێ پێ بکوژم... بپ١١١".

لێ ددەمێ کوشتنا خەجێدا، نڤیسەر ل بابەتێ سەرەکیێ سوچبارکرنا زەلامى دزڤریت و خەجێ ژ بێنامووسیێ بەرى دکەت: "من پرت پرت بکە. لێ باش بزانە من نامووسا تە نەفرۆتییە. من دڤیا خوە بپارێزم. من وەک تە نەکرییە، هەر رۆژ دکوشا ژنەکێ دا... خەجێ کەتە گەڤزکا مرنێ، نەڤیا بەرەڤانیێ ژ گیانێ خوە بکت. تنێ بەرەڤانیا وێ ژ نامووسا وێ خورت بوو... بپ١١٠". ئەڤ لەقتەیا دانپێدان وخویاکرنا راستیێ، پێژنا نڤیسەرییە دهێتە سەر دەپێ شانۆیا روودانێ، کو هزرێن خوەیێن کەسۆکى یێن دەربارەى نامووسێ بدارێژتە سەر بۆیەران و پەیاما خوە یا سەرەکى پێ بپەژرینیت. مە گۆت دانپێدان و خویاکرنا راستیێ، شێرۆ ب نەراستەوخۆیى دانپێدانێ ب سوچبارى یا خوە دکەت: "دترسا خەجێ ب کەنیا خوە یا شرین، گازندا ژێ بکەت، دترسیا خەجێ رابتەڤە، بدتە بەر سینگێ خوە وەک بەرێ... بپ١١٠". ئوو خۆیاکرنا راستیێ ژى، پاراستنا نامووسێیە، دبێژتە وەرگرى: ئەگەر ئەم نەشیان چ بکین، فەرە نامووسێ بپارێزین: "ئەوا تە دیتى من ئاگەھ ژێ نینە، ئەز ژى نەرازى مە... بپ١٠٨، من نامووسا تەیا پاراستى. هەتا تە ئەز بەردایم. پاشى من یا شووکرى وەک هەر ژنەکێ... بپ١٠٩". ئەڤ هەردوو کریارە، بەرێ پەهلەوانى ددەنە پێداچوونا دخوەدا و خوەدادگەهکرنێ، کو ئەو ب خوە ژى کریارەکا پەسەندکرى یا جڤاکییە.

٣. خوەدادگەهکرن:

ئەڤە کریارەکا جڤاکییە و جهێ رێزگرتنێیە، کو مرۆڤ دخوەدا بچیت و هزر و رەفتارێن خوە هەلسەنگینیت. دبیت میناکێ تۆبەکرنێ ب خۆڤە بگریت، لێ چونکو تۆبەکرن ب ئایینیڤە گرێدایە و دچوارچۆڤەکێ بەرتەنگدا دهێتە بکارئینان، تۆبەکرن ژ مەعصیەتا خودێ و ڤەگەرانە بۆ ئاییردەیێن تاعەتى. لێ خوەدادگەهکرن، زێدەبارى تۆبەکرنا ئایینى، تۆبەیا کریارێن نەجڤاکى ژى دکەت، کو ژلایێ جڤاکیڤە بهێتە قەبوولکرن. هەر کەسەکێ جڤاک ژێ رازى بیت، خودێ ژى دێ یێ ژێ رازى بیت. هەرچەندە، کریارا خوەدادگەهکرنێ و ب خوەداچوونێ، دپڕانى یا پشکێن رۆمانێدا ئاشکرایە، ب شێوەیێن راستەوخۆ یان نەراستەوخۆ هاتییە خویاکرن: "ئەز ژى تاوانبارم. ئەز ژى ئەگەرم. گونەها من ژى بوو، من ژى ئەو مال تۆشى بەرزەبوونێ کر.... خەجێ راست دگۆت: من نەدزانى چ دکن؟ کیڤە دچن؟... بپ١٢٦". لێ نڤیسەرى ڤیایە خوە پشتراستکەت ژ گەهاندنا پەیامێ، لەوا لەقتەیەک ب میناکێ هەڤڕکى یا دناڤبەرا دلى و مەژیدا ئینایە دناڤ بۆیەراندا: "دلى پرسیار کر: ئەو بێنامووسە و تو ب نامووسى؟ مانە.... تو بەرى وێ فێرى بێنامووسیا ببووى، تە ئەو نەچار کر، بۆ خوە ل مێرەکى بگەڕت... بپ٩٩".

هەروەسا هەستکرنا وى ب بەرپرسیارى یا بابینیێ، ئاماژەیەکا ب خوەداچوونێیە. دەمێ ئەو ل ناڤ گلێشى (کورێ من، وەلات یێ ب رەخ منڤە نڤستیە، ئاگەھ ژ دنیایێ نینە، دەرمانکا لەشێ وى یێ سۆتى.. من دەستێ وى گرت و ژ وى جهى دوور کر... ئەز دێ وى کمە مرۆڤ، دێ ژ خەجێ پارێزم.. بپ٦٦)، ئیشارەتەکا هشیاربوونێیە. گەلەک جاران دهێتە گۆتن، کو کێشەیەکا مەزنتر، کێشا مرۆڤى بچووکتر لێ دکەت. دیتنا کورى ب وێ رەوشێ، هەستێن بەرپرسیاریێ ل دەف بابى دلڤن و بڕیارا هاریکارى یا وى ددەت. ئوو ئاگەهدارى یا ب بێچارەییێ و چ ژێ نەهاتنێ، نیشانا هندێیە کو نیازا ل خوەزڤرینێ هەیە، ئەڤە ژى ب پێداچوونەکا خوەیى دهێتە دانان: "نوکە تو دبێژى، تو ب خوە نەمرۆڤى! تو ل سەر جاددە و ل ناڤ باخچەیان دنڤى!.. راستە ئەز نە مرۆڤ بووم، لێ پشتى من وەلات دیتى، دێ بمە مرۆڤ... بپ٦٦-٦٧".

ل دوماهى یا بابەتێ هەڤڕکى یا دناڤ دوو جڤاکاندا، من دڤێت ئاماژە ب هندەک بابەتێن دى یێن جڤاکى بدەم، کو نڤیسەرى ب مەرەم ئیناینە دناڤ بۆیەراندا ژبۆ نیشادانا هندەک تێگەهێن جڤاکى، کو دبنە پالپشت ژبۆ تێگەهشتنا شێوازێ تێهزرینا هەر جڤاکەکى:

* دەمێ شێرۆ ل چیاى دبیتە زاڤا، ئاماژە ب مانا دەهواتییان دکەت هەتا درەنگى شەڤ، کەسەکێ هزرا زاڤاى نەدکر کو بلەزە و دڤێت بچیتە سەر نڤینێن خوە. هەروەسا بابەتێ برا زاڤاى و سەرسپیێ، ئانکو لەزکرنا ل زاڤاى کو زوو کارێ خوە تەڤاڤ کەت. ئەڤ رەفتارا برا زاڤاى و لەزا ل ئەنجامدانا کریارا سێکسى و نیشادانا پاتەیێ ب خوین، ئاییردەیەکێ ب سەرڤەچووییە و پێشێلکرنا ئازادى یا مرۆڤییە، بەرى ئیزعاجەکا نە ل وەخت یا بووک و زاڤاى بیت: "بەرى کوخکا برازاڤاى بێتە گوها، مرادا خوە ب جھ ئینا... بپ٣٨". مشە جاران، بووک و زاڤا ژ ترسێن برازاڤا وسەرسپى یا چاڤەڕێ، تۆشى شەلەژانى و ژدەستدانا شیانێن ئەنجامدانێ دبن.

* دەمێ شێرۆ کەفتییە دناڤ هندەک کابیسکێن ترۆماداریێدا، هەردەم ددیت کو کەسەکێ رەش و لێڤ مەزن ل دەف خەجێ دنڤست. ئەڤ کەسێ رەش (کولە)، دپڕانى یا چیرۆکێن فولکلۆریدا هەیە کو ژن خیانەتا مێرێ خوە دگەل کولەیەکى نافمالێ (یان باژێرى) دکەت. پترى یا ڤان جۆرە چیرۆک و چیڤانۆکان ژ کتێبا (هزار شەڤ و شەڤەک)دا هاتینە ڤەگێران و کوردان رڤێشت بۆ رڤێشتى ڤەگێراینە، هەتاکو بوویە پشکەک ژ کەلتۆرێ کوردى. ب هزرا من، رەهوریشالێن ڤێ شوبهاندنێ، دوو ئەگەرن: یا ئێکێ ئەوە کو چ زەلامێن ئازاد کریارا خیانەتێ ل سەر خوە قەبوول ناکەن (ئەڤە ژى پەیامەکە ژبۆ پێگیرى یا ب راسپاردەیێن ئایینى و تێگەهێن جڤاکى). یا دووێ ژى، کێمبها کرنا ئافرەتا خیانەتکارە، کو دگەل کولەیەکى دنڤیت. ئەڤە ل گورەى دیتنێن جڤاکێ کوردى، ل ئەگەر ب چاڤێ جڤاکێ ئورۆپى لێ بنێرین، نەدوورە بێژن ژبەر هێزا وان یا سێکسییە، یان ژى گەلەک ب هەست و دلوڤانن.

* دلەقتەیەکا دى دا، شێرۆى شەرم دکر ل بەر چاڤێن ژنەکێ کەلامچان بکەنە دەستى (سەرەراى وێ چەندێ کو ئەو زیندانى بوو، ژن ژى هاریکارا وى بوو ژبۆ رزگارکرنێ)، لێ هەر خوە مەزنتر ددیت، چونکو ئەو زەلامە: "گەلەک پێ دهەرشى، دەما ل پێش وان چاڤێن شین، کەلامچە دکرنە زەندێن وى یێن بەڕەڤانى ژ وەلاتى دکر... بپ٣٤". ئەڤە ژى وێ چەندێ دگەهینیت کو زەلامێ کورد ب چاڤەکێ کێمتر سەح دکەتە هەموو ژنان (چ بن و چەوا بن).

* دەمێ ڤیاى سەرا کورێ خوە یێ ل مالا بێخودانان بدەت، سەرپەرشتیارا وێ مالێ، چ گۆتارێن درێژێن شیرەتکرنێ بۆ پێشکێش نەکرن، بەلکو هاریکارى یا کاوەى دکر کو سەرەدەریێ دگەل باب و برایێ خوە بکەت. هەروەسا کەیفا دختورى ژى، ب ڤێ چاڤپێکەفتنێ دهێت: "گەلەک کەیفا دختورێ وەلاتى هات، گۆت ئەڤە بەشەکە ژ چارەسەریێ... بپ٦٨". نەتنێ راچێتەکا دەرمانان بۆ نڤیسى و گۆتێ ئەگەر نەخۆت دێ مریت، لێ ب شێوەیەکێ چالاک خوە کرە دناڤ تۆڕا وى یا جڤاکیدا، داکو چارەسەرى یا وى بلەزتر و موکمتر بیت.

* چارەسەرکارا دەروونى، چ شیرەتێن کۆمەلایەتى و ئایینى بۆ ئاراستە نەدکرن، تنێ ب رێزگرتن گوهدارى یا وى دکر و حەز دکر پتر باخڤیت. هەروەسا بێ کەلەمچە و ل سەر کورسیکەکا بەرانبەر دروونشت (سەرەراى وێ چەندێ کو بکوژەکە و گەفێ ل کچێن خوە یێن دى ژى دکەت).