خەبات و دەردەسەرى یێن کوردان و کوردینیێ 1

صدقى هرۆرى ئێکە ژ رۆماننڤیسێن کوردێن دیاسپۆرایێ، خەباتەکا بێ راوەستان د بیاڤێ وێژە و زمانێ کوردیدا کرییە. ئەگەر ئەرکێ هەر نڤیسەرەکى، گەهاندن و ئازراندنا هزرەکێ یان تێگەهەکێ دیارکرى بیت، ژبۆ تێهزرین و بەرگومانکرنێ و گوهۆرینێ، یان ژى خورتکرنێ بیت، نڤیسەرێن کوردێن دیاسپۆرایێ، روو ب روویێ ئەرکەکێ دووانى دبن. ئەرکێ پاراستن و فێرکرنا زمانێ کوردى ژى دهێتە سەر ئەرکێ ئافراندن و داهێنانا دەقێن وێژەیى، داکو زارۆکێن کوردان، زمانێ خوەیێ دایکێ دناڤ پرۆسەیا پەروەردەیى یا زمانەکێ بیانیدا ژبیر نەکەن. ب ڤێ چەندێ ژى، وێژەیێ دیاسپۆرایێ کۆمەکا ئەلەمێنتێن هۆشیارى و دوکیومێنتارى و پەروەردەیى و تێهزرینا رێژەیى و داهێنان و ئافراندنا تێگەهێن پێشکێشکرى ب خۆڤە دگریت. وەکو پڕانى یا وێژەڤانێن کورد، کەکێ هرۆرى ژى ب شعرێ دەست پێکرییە، پاشى بەر ب چیرۆک و نڤیسینا رۆنانڤە چوویە، چونکو چیرۆک و رۆمان بیاڤەکێ بەرفرەهتر ددەنە نڤیسەرى ژبۆ دەربڕینا هەستێن پەنگیایى و فەزایەکێ بەرفرەهتر ل بەر خواندەڤانى ڤەدکەن کو خوە دناڤ بۆیەرێن دەربڕاندى و تێگەهێن ئازراندیدا ببینیت و سەرەدەرییەکا خورتتر دگەل بکەت. ئەگەر شعر هونەرێ کەتا بژارە یا جڤاکى بیت، رۆمان هونەرێ هەموو تەخێن جڤاکییە ب هەموو ئاستێن خوەڤە، چونکو رۆمانا سەرکەفتى دبیتە خۆدیکەک، کو هەر خواندەڤانەک هەست و نەست و هزر و رەفتارێن خوە یێن رۆژانە تێدا دبینیت و دووبارە هزرێ تێدا دکەت.

هەتا نڤیسینا ڤێ گۆتارێ، ص. هرۆرى چوار رۆمان بەلاڤکرینە، هەرسێ رۆمانێن وى یێن ئێکەم بۆ چەندین جاران و ل چەندین وەشانخانەیان هاتینە چاپ و وەشاندن. رۆمانا چوارەم ژى ب بەرگێ دووێ یا رۆمانا سێیەم هاتییە ب ناڤکرن. د ڤان هەر چوار رۆمانێن خوەدا، بەحسى خەباتا مللەتێ کورد ژبۆ ئازادى و رزگاریێ دکەت. دەردەسەرى و ژیانا پڕ زەحمەتا کوردان ل بن دەستهەلاتا ستەمکار یا داگیرکەرێن وەلاتى پێشچاڤ دکەت، کۆمەکا گاڤێن دیرۆکى یێن رەشبین و گەشبینێن دۆزا مللەتى و بزاڤێن رزگاریخوازیێ، ب نەفەسەکا بێلایەنگیرى و کوردپەروەرانە ددانتە سەر مێزا دانوستاندنێن گەنجێن نووهاتى، کو ب چاڤەکێ رەخنەییێ هەلسەنگاندنەیى لێ بنێرن و پێداچوونێ پێدا بکەن، ژبۆ دانانا نەخشەیێ رێکێ و پلانێن داهاتى. هەروەسا ئاماژەیەکا مەرەمدار ب هندەک تێگەهێن جڤاکى و رەفتارێن پەسەندکرى دکەت (د جڤاکێ رەسەن دا)، کو دگەل سەردەمێ نهۆ ناگونجن و پێدڤى ب پێداچوون و بەرگومانکرنێ و گوهۆرینێنە. د ڤێ نڤیسینێدا، دێ سەرەدەریێ دگەل سێتکەکێ رۆمانان کەین، دێ هەولدەین بۆیەر و روودانێن هەرسێ رۆمانان، بکەینە هێڤێنێ دانوستاندنێن شرۆڤەکارى و گرێ یێن هندەک بۆیەران ل بەر تیرۆژکێن رەوشا دەروونجڤاکى یا وەلاتى و کەتوارى یا جڤاکى ڤەکەین، کو خواندەڤان ژ دوخێ وەرگرەکێ پاسیڤ بەر ب کارلێکرنێ و دوخەکێ ئەکتیڤ ڤە بچیت.

ئەم دبێژنێ سێتک، چونکو هەرسێ رۆمان ب ناڤەرۆک و پەیامێن ئاراستەکرى و روخسارێن دەربرینێڤە، تا راددەیەکى وەکهەڤن. بیاڤێ روودانێن هەرسێ رۆمانان دکەڤنە دناڤ چوارچۆڤەیێ زولم و ستەما داگیرکەران ژبۆ بوهژاندنا کەسایەتى یا کەسێ کورد، خەباتا نهێنى ل باژێران، شۆرەشا چەکدارى و بزاڤێن رزگاریخوازیێ ب وەلاتپارێز و هەڵپەرستڤە، تێگەهێن جڤاکێ کوردى و ژیانا ل دوورە وەلاتیێ. کاراکتەرێن سەرەکى یێن هەرسێ رۆمانان ژ کەسانێن وەلاتپارێز و کەسانێن هەڵپەرست و لایەنگرێن پارتێن کوردى و تاکێن هەردوو جڤاکێن (رەسەن و ڤەحەوینک) پێک دهێن، کو بارکرینە ب کۆمەکا هەستێن مللەتینیێ و مرۆڤایەتیێ. سەرەراى وێ چەندێ کو ئەڤ بابەتە د سێ رۆمانێن خوەسەر و کاملاندا هاتینە دەربراندن، لێ مرۆڤ وەسا تێ دئینتە دەر کو هەرسێ رۆمان هەڤتەمامکەرن، یان هەر هەمان چیرۆک و بۆیەرن ژ لایەنێن جوداجوداڤە هاتینە ڤەگێران، یان ژى کۆمەکا چیرۆکێن جوداجودا یێن هەمان جڤاک و هەمان بۆیەرن کو ژ پاشخانێن جوداجوداڤە هاتینە ڤەگێراندن. ئەڤ تایبەتمەندییە سێ رۆمانێن خوەسەر و کاملان دناڤ سێتکەکیدا کۆم دکەت. دبیت مەرەما نڤیسینا سێتکان، ئەو بیت کو هەمان بابەت بکەتە هێڤێنێ دەربرینا کۆمەکا چیرۆک و ڤەگێرانێن هەمەجۆر، یان ژى لێڤەگەریانەک بیت ژبۆ شرۆڤەکرن و روهنکرنا هندەک بۆیەرێن نەتەواوکرى، یان ژى دبیت خوەداهێلانەکا کوورتر بیت ژبۆ تیۆریزەکرنا هندەک هزر و تێگەهێن هەڤبەند ب بابەتێ رەفتار و هەلوێستانڤە. هەرچەوا بیت، ل داویێ سێتکەکێ رۆمانان پەیدا دبیت، کو د هەمان دەمدا هەر ئێک رۆمانەکا خوەسەرە و پێکڤەگرێدایینە ژى.

د شێوازێ نڤیسینا سێتکاندا، نڤیسەر نەچار نابیت کو رۆمانا خوە مشتى خەونرۆژک و فلاشباکان بکەت (هەرچەندە هەرسێ رۆمان نەڤالانە ژ خەونرۆژک و فلاشباکان)، لێ مشە جاران رۆماننڤیسى پەنا برییە بەر چیرۆکێن دهوندر چیرۆکێدا و چیرۆکەکا دى ژ مالبچویکێ چیرۆکا سەرەکى چێکرییە کو ببیتە پاشخان و خویاکەرا بۆیەرێن چیرۆکا سەرەکى. هەموو چیرۆک ب شێوەیێ (چیرۆکا شەش پارچەیى)* راچاندینە و مفا ژ شێوازێ ڤەگێرانێن داستانێن دیرۆکى و گەلێرى وەرگرتییە (بۆ نموونە شاهنامە یا فیردەوسى و ئیلیادە یا هومیرۆسى)، کو کۆمەکا چیرۆکێن خوەسەر دهوندرێ چیرۆکەکا سەرەکیدا خرڤە دبن و چیرۆکا سەرەکى پێ دەولەمەند و کاملان دبیت. خالا دى یا داستان و چیرۆکێن ئایینى (مینا چیرۆکێن تەوراتێ و قورئانا پیرۆز)، هەموو چیرۆکێن دناڤ خوەییێ داستانا سەرەکیدا، بەر ب یەک پەیاما ئاراستەکریڤە دچن و ل داوى یا هەموو چیرۆکێن دهوندرێ چیرۆکا سەرەکیدا، ئەو پەیامە زەلالتر و روهنتر لێ دهێت. نڤیسەرى ژى، هەر هەمان میتۆد پەیرەو کرییە؛ جارێ ل دەستپێکێ سێ رۆمانێن خوەسەر و کاملان بەر ب یەک پەیاما وەلاتپارێزى و مللەتینیێڤە دچن. د هوندرێ هەر رۆمانەکێدا ژى کۆمەکا چیرۆکێن لاوەکى یێن بەرخودانێ و خەباتا رزگاریخوازیێ هەنە کو دگەهنە سەر رێژگەها هەمان پەیامێ.

ئەگەر پەیاما سەرەکى یا داستانێن دیرۆکى، شەهنازى یا قەهرەمانیێ و هەڤڕکى یا ل سەر دەستهەلاتداریێ بیت و دچیرۆکێن ئایینیدا، پێڤەگرێدانە مرۆڤان ب خوەییێ خودێڤە بیت، کو ل داویێ دبیتە هەڤڕکى یا دناڤبەرا خێر و شەڕیدا. پەیاما سەرەکى یا ڤان هەرسێ رۆمانان دۆماندنا خەباتا رزگاریێیە. یان ب کێمى، رەوشەنبیرکرن و هۆشیارکرنا مللەتییە ل سەر دۆزا رەوایا مافێن وى، کو ل داویێ دێ بیتە هەڤڕکى یا دناڤبەرا خێرێ و شەڕیدا. تێگەهێ خێرێ و شەڕى تێگەهەکێ رێژەییە و هەر لایەنەکێ هەڤڕک خوە ب خودانێ خێرێ دزانیت. ئەڤجا ژبۆ ئێکلاکرنێ و ئالیسەنگى یا لایەنێن هەڤڕک، نڤیسەر و رۆماننڤیس خوە ل بابەتێ هەڤڕکیێ ددەن و ژ جهەکێ بێلایەن قالا هەر دوو لایەنان دکەن کو خواندەڤان ژى پشکداریێ دئالیسەنگکرنا هەردوو تەرەفێن هەڤڕکیێدا بکەت و هەلویستەکێ رەوایێ مرۆڤانە وەرگریت. پاڵدانا خواندەڤانى ژبۆ وەرگرتنا هەڵوێستەکێ دیارکرى، پەیامەکا دى یا نڤیسەرییە، ل پشت رێزکێن ڤەگێرانێ دهێتە دیتن.

١. کورێ زنارێ سەر بلند

پشتى سەرنەگرتنا بەیانناما یازدەى ئادارێ و شکەستنا شۆرەشا ئیلۆنێ، رژێما بەعسى خەلک ژ سەر گوندێن وان یێن چیایى راکرن و بەر ب کۆمەڵگەهێن دەشتێڤە ئینان. پیرەژنەک و نەڤیا خوە یا گەنج (بەسنا) دزڤرنە سەر ملکەت و کاڤلە گوندێ خوە، ب شەڤ دکەڤنە کەمینەکا ڕەشەکێن رژێمێ و پشتى تەعدایى یا سێکسى ل هەردوو ژنێن بێدەستەلات دکەن. شێرۆ دگەل دوو هەڤالێن خوە ژبۆ هەمان مەرەمێ ل ناڤ بیستانێن گوندى بوون و ئەو بۆیەرە ب چاڤێن خوە دیتن. داپیر و هەردوو هەڤالێن شێرۆى دهێنە کوشتن و پاشى شێرۆى ب هاریکارى یا هندەک کاروانى یێن قاچاغچى، بەسنا رزگار کر و هەولدان بگەهیننە گوندەکى داکو پاشى رەوانەى دهۆکێ بکەن. لێ بەسنا ژبەر هەر ئەگەرەکێ دەروونى یان جڤاکى، یان ژى وەلاتپارێزى، تەحەمولا وێ فهێتیێ ناکەت و ب رێڤە خوە دکوژیت. شێرۆ ژى نەوێریت ڤەگەریتەڤە باژێرى و دمینتە ل وان گوندێن ل سەر توخیبى. دڤەگێرانا چیرۆکا خوە یا ل مووسل و سەردەمێن زیندانێدا، بیرا وى ل هندەک چەکێ ڤەشارتى دهێت. دگەل سێ هەڤالێن دى دەست ب شۆرەشەکا نوو دکەن و ناڤودەنگێ چالاکى یێن وان هەموو دەڤەرێ ڤەدگریت. لێ دەمێ پارتێن سیاسى بڕیارا ڤەژاندنا شۆرەشەکا نوو ددەن و دگەهنە دەڤەرێ، دوو هەڤال خوە ددەنە دگەل پارتییەکا سیاسى و شێرۆ و هەڤالەکێ دى وەکو بەرگرى میللى دمینن، نەڤێن بچنە دناڤ رێزێن چ پارتێن سیاسیدا. چونکو پڕانى یا پارتان ب براکوژیێ و بەرژەوەندا بەرتەنگا حزباتیێڤە د مژوول بوون. ئەو شەرێن پارتێن کوردى دگەل هەڤ دکرن، ب قاسى وان شەڕان نەبوون یێن ل دژى حکومەتێ دکرن. وەکو هەلوێستەک ل دژى براکوژیێ، خوە ژ رێزێن پارتان دوور دکەت، لێ وەکو کوردپەروەر و وەلاتپارێزەک دمینتە دناڤ بزاڤا رزگاریخوازى یا کوردیدا. پشتى راوەستاندنا شەڕێ عیراقێ و ئیرانێ، رژێما سەددامى دەست ب کریارا ئەنفالێ دکەت و پڕانى پێشمەرگەیێن پارتییان و بەرگرى میللى و خەلکێ سڤیل ژى بەر ب سنوورێن ترکیێڤە چوون. ل داویێ کەفتنە دناڤ هندەک کەمپێن بێسەروبەرێن پەنابەراندا. نامەیەکێ بۆ هەڤالەکێ خوەیێ پەنابەرێ ئورۆپایێ دهنێریت و داخوازێ ژێ دکەت کو دۆزا گەلێ کورد بگەهیننە هەموو جیهانێ و دهەمان دەمدا ژى هەولبدەن هاریکارى یا ئاکنجى یێن کەمپان بکەن. ئەڤە بوو پوختەیا رۆمانا کورێ زنارێ سەربلند*. ئانکو رۆمانەکە سەرەدەریێ دگەل هەلوێستێ شۆرەشگێرانەیێ وەلاتپارێز و هەڤوەلاتى یێن کورد دکەت، هەروەسا سەرەدەریێ دگەل هەردوو کریارێن رەشێن دیرۆکا بزاڤا رزگاریخوازى یا گەلێ گوردستانێ دکەت، کو ئەنفال و شەڕێن براکوژیێنە دناڤبەرا پارتێن کوردیدا. 

ئەگەر ئەم ژ ناڤێ رۆمانێ دەست پێ بکەین، کو ناڤێ وێ کرییە "کورێ زنارێ سەربلند"، ئانکو کەسەکە کورێ زنارەکییە (چیایەکییە)، لێ چونکو نابیت کەسەکێ جاندار ببیتە کورێ بێجانەکى، ئەڤجا ژبۆ شوبهاندن و وەسفکرنا کەسەکى ب تشتەکێ دى یێ نڤش جودا دهێتە بکارئینان. ئەڤە ژى دەستەواژەیەکا مینەڤییە، کو هندەک ساخلەتێن وى تشتێ پێ هاتییە وەسفکرن دناڤ خوەییێ ویدا هەنە. لێ ئەڤ وەسفکرنە هندەک توند و بهێزە کو مینا ساخلەتێن بۆماوەیى یێن دایباب و زارۆکان لێ هاتییە. کا چەوا هندەک ساخلەتێن بابى یان دایکێ دناڤ زارۆکێن واندا هەنە، هندەک سیفەتێن زنارێ سەربلند ژى، د وى کەسێ وەسفکریدا هەنە. نڤیسەر ڤێ تێکهەلکرنا جانێن گەرم ژبۆ پەیداکرنا هێزەکا مەزنتر ژ هێزا هەیى، ب فەلسەفەیا کراسگوهۆرینێ دشوبهینیت: "جانێ جانەمەرگ و مریان ژ کاڤلانکان، ژ لاشێن وان دهێن دەرێ.. دبایى دە دمینن هلاویستى ل بەندا کو بکەڤن ناڤا کاڤلانکنە دن.... بپ٢١٨". ل گورەى فەلسەفەیا کراسگوهۆرینێ، جانەک ژ جەستەیێ جاندارەکى دەردکەڤیت (پشتى مرنێ) و دچیتە دناڤ جاندارەکێ دیدا، کو هەموو رەفتار و هزر و دلینى یێن کەسێ مرى ب نەمرى بمینیت. لێ نڤیسەر جانێ زنارى وەرناگریت، چونکو زنار نەمرییە و نامریت. بەلکو ب ئاوایەکێ جەڤەنگى، هێز و بەرخوەدانا زنارى دئێختە دناڤ جەستەیێ پەهلەوانیدا داکو ب هەمان هێزا خوەراگریێ رەفتارێ بکەت: "هەست ب خوە کر کو هێزەک ژ وى چیایێ سەهمدار تێتە ناڤا وى و وى ژى وەک خوە لێدکە... بپ٢١٨". ئەڤە ژى وەسفکرنەکا جەڤەنکى- فەلسەفییە، کو فەر ژبۆ ب سەرهەلبوونا خوادەڤانى هێلا با. لێ چونکو بابەتێ رەوشەنبیرکرن و هۆشیارکرنا مللەتى، پەیامەکا دیارکرى یا ڤى سێتکێ رۆمانانە، هەردەم بابەتان و هۆدۆزى یا بۆیەران ب ئاشکرایى ددەتە خویاکرن کو خواندەڤان مفایەکێ هزرى و خۆشییەکا دلینیێ ژ ڤەگێرانێ وەرگریت و ببیتە سەدەمێ چێکرنا هەلوێستەکێ دیارکرى.  

عەشقا مرۆڤى و ئاخێ

هەر ژ سەردەمێ شۆرەشا کشتوکالیێ سەرگرتى و مرۆڤ ل گوند و دەڤەرێن دەستنیشانکرى ئاکنجى بووین، ب ئاخێڤە هاتینە گرێدان و ئەڤ پێڤەگرێدانە رڤێشت بۆ رڤێشتى توندتر و موکمتر لێ هاتییە، هەتاکو گەهشتییە ئاستێ عەشقەکا هەردەم گەش و نەهێتە ڤەمراندن. ئەگەر بەرەڤانیکرنا ژ ئاخێ، ل دەستپێکێ ژبۆ مەرەمێن ئابۆرى و پاراستنا ژیانێ بوو بیت، ل سەردەمێن ژێکڤاڤارتنا نفشێن مرۆڤان و مللەتینى و نەتەوایەتیێ، ئاخ یا بوویە پشکەک ژ کەسایەتى یا مرۆڤى و ب هەموو هەست و نەست و پاڵێنەر و خوەرسکێن خۆڤە دناڤ عەشقا ئاخێدا هاتییە بوهژاندن. مشەجاران ژى، ئەڤ عەشقە جهێ نامووسێ دگریت و دبیت ئەڤە بیت سەدەمێ وێ چەندێ کو گوندى سەرا بهوستەکا عەردى هەڤدوو دکوژن. مامێ شیرۆى سەرا بهوستەکا عەردى هاتبوو کوشتن، کو نەدخوەست وێ بهوستا مولکێ وى (نامووسا وى) ب دەست کەسەکێ دنڤە بەردەت. دوەسفکرنەکا جوان و مشت دلینیدا، نڤیسەر بەحسى بارکرنا مالباتا شێرۆى دکەت: "کەتە سەر چوکا و ئێدى پڕ ژ دل کرە گرى و ئەز ژى بەردامە گرى. پاشى هەروەکو گوند مەککەها وى، هەردوو لەپێن خوە و ناڤچاڤێن خوە خستنە سەر ئاخێ، تە دگۆت قەى ئەو نڤێژێ ژ گوندى رە دکە... تژى لەپێن خوە ئاخ کر و رابوو سەر پێیان... توورکەک ئانى دەرێ، ئەو توورکێ بچووک تژى ئاخ کر و خستەڤە بەر بارێ کەرى. ئاها ئەڤە ئەو ئاخ، هێشتا دڤێ گولدانێ دە یە... ئەم کیڤە بچن ئەو گولدانک ب مەرە یە... بپ٦٤-٦٥". هەلگرتنا ئاخێ دماڵدا بێهنا وى پێ دهێت و دبیتە پالدەرەک کو هەردەم د دل و مەژیێ مرۆڤیدا بمینیت، هەروەکو مرۆڤ تشتەکێ مەعشوقا خوە دهەلگریت و دپارێزیت کو هەردەم پێ بیرى یا وێ بکەت.

هەر ئەڤ عەشقە بوو داپیرا زەلیخا و بەسنا یا نەڤیا وێ پالداین کو سەرەدانا ئاخا گوندێ خوە بکەن، وان دزانى کو گوند کاڤل بوویە و هەموو مال و مولکەتێ وان هاتییە سۆتن و ژناڤبرن، خۆ ئەگەر ما با ژى، ما دا چەوا ڤەگوهێزن؟ لێ حەنین و تامەزروویا ئاخێ بوو کو پازدە زالگەهێن رژێمەکا دلرەق و ستەمکار ببەزینن (ژ سێمیلێ هەتا کانیماسێ ژ پازدە زالگەهان بێتر د رییێ دە بوون... بپ٢)، داکو بێهنەکێ ل سەر ئاخا خوە روینن و بێهنا ئاخێ مشتى دفنێن خوە بکەن. ئوو هەر وێ عەشقێ ژى، شێرۆ و هەڤالێن وى پالدا بوون کو ب شەڤ خوە بگەهینن سەر ئاخا خوە یا لێ حەرامکرى. هەبوونا زالگەهان چوارچۆڤەکرنا لڤینێن مرۆڤییە و ترساندنەکا دەروونییە، کو مرۆڤ نەشێت سەرەدانا گوند و عەرد و ئاخا خوە بکەت: "زالگەھ ب خوە چەشنەکێ ترساندن و کونترۆلکرنا خەلکى یە... بپ١٠".

لێ ئەڤ عەشقا هە، مینا عەشقا باوەردارەکێ ئایینیە کو دناڤ هۆش و نەهۆشى یا مرۆڤیدا دهێتە چاندن کو پێ بژیت و بۆ بژیت. ئوو دەمێ دمریت ژى، هەر ڤەدگەریتەڤە ناڤ هەمبێزا ئاخێ. دبیت ئەڤە بیت سەدەمێ وێ چەندێ کو نڤیسەرى، هەر ل دەستپێکێ کۆمەکا کاراکتەرێن خوە بەر ب مرنێڤە برن. لێ ئەو مرنە ب هەلویستەکێ مرۆڤایەتیێ میرزاى و هەلوێستەکێ هۆڤانەیێ رەشەکێن رژێمێ بار دکەت، رەشەکێن رژێمێ تەعدایى یا سێکسى ل داپیرا زولەیخا و بەسنایێ دکەن، لێ غیرەتا میرزاى نەشێت قەبوول بکەت و هێرش دکەتە دژمنى: 

-  وان جلێن وان دبەر دە دڕاندن و بەختە بەخت و هەوار و گازیێن وان دناڤ تیقە تیق و چڤێلى و هاریا لاشێن سەربازێن عیراقى دە وندا بوون... بپ٣٦". 

-  وەى بابۆ! ئەڤە چ دکن؟! ئەڤە چ دڕندە و هۆڤن!... بپ٣٧.

-  هەژمارا وان ژ گوللەیێن تفەنگا وى بێتر بوون... لاشێ وى ب شێلکێن خوە کرە سەراد. وان ب وێ ژى بەس نەکر، ئەو هاتن و وان ب سیکاران ل کەلەخێ وى خست و کەلەخ هنجناند... بپ٣٨.

پاشى دگەل گوللە و تۆپبارانکرنێ، شاهین ژى دهێتە کوشتن. ئوو پشتى داپیر مرى و هەموو ڤەگەراینەڤە هەمبێزا ئاخێ، بەسنا ژى خوە دکوژیت. خوەکوشتنا بەسنایێ ب هندەک تێگەهێن جڤاکیڤە گرێددەت کو نەدوورە خالێ وێ نەشێت وێ قەبوول بکەت و وە هزر بکەت کو نامووسا وى لەکەدار بوویە. نڤیسەر ڤێ پرسێ ب ژیرمەندانە دئازرینیت و دئێختە بەر بیاڤێ تێهزرینێ: "دە ڤێجا وەرە ژ خەمان نە پەقە، دژمنێ داگیرکەر دەستدرێژى و بێبەختى ل کەچکێ کرییە و خالێ وێ خوە ل سەر سەر وێ ترش و تال بکە... هندەک زۆرداریێ ل مە دکن و ئەم زۆرداریێ ل خوە ب خوە دکن. ئەم مێرانى و قەهرەمانیا خوە ب سەرێ یەکودو ب کار تینن... بپ٤٧". لێ بەسنا ب خوە ژى نەدشیا وێ تەخمینێ بکەت کو زارۆکەکێ هۆڤەکێ رژێما ستەمکار د زکێ وێدا گەشە بکەت. ئەڤە ژى ژ ئەگەرێ پەروەردەیا کچانە دناڤ جڤاکیدا، کو هەردەم ئەو دبنە نامووسا بنەمالێ و هەردەمێ دەستەکێ بیانى کەفتە سەر (خۆ ئەگەر ب تەعدایى بیت ژى)، ئەو دەستە دکەفتە سەر نامووسا مرۆڤى و بنەمالێ. جارەکا دى نڤیسەر خوە دهاڤێتە دناڤ بابەتیدا و بابەتى ب شرۆڤەکارییەکا مرۆڤدۆستانە دئازرینیت: "کى دێ وى تێبگەهینە کو کوشتنا من نە نامووسشووشتنە، کو نامووس و شەرەفپاراستن ئەوە مرۆڤ بەشدار ببە د رامالشتن و پاقژکرنا وەلاتێ خوە دە ژ چەپەلێن دەستدرێژکەر و داگیرکەر... بپ٤٨".

نە دوورە کو مەرەم ب ڤێ مرنا ل دەستپێکێ (مرنا شەڕڤانى بەرى دەستپێکرنا شەڕى)، ئاماژەیەک بیت کو هەردەم مرن نەبوویە ئاستەنگ درێکا دۆماندنا خەباتێدا. هەر کەسەکێ ببیتە جانگورى یێ ئاخێ، کەسەکێ دى یێ بەرهەڤە کو جهێ ئەوێ چوویى بگریت و بەردەوامیێ بدەتە رێبازێ. ئەڤە بابەتێ کراسگوهۆرینێ دووپات دکەت کو جانێ کەسێن مرى دچیتە دناڤ جانێ هندەک کەسێن دیدا کو مومارەسەیا هەمان عەشقا ئاخێ بکەن (خۆ ئەگەر خوجهێن باژارەکێ وەکو مووسل بن ژى). ئوو نە ڤەگەریانا شیرۆى بۆ ناڤ باژێرى، ڤی تیۆرى دپەژرینیت. دبیت ژى ئاماژەیەک بیت ژبۆ مرنا شۆرەشێ کو ب داگیرکرنا ئاخێ و دوورکرنا عاشقێن وەلاتى، هەموو تشت دمرن و هەر کریارەکا ل پاش بهێتە کرن، فۆرمالیزەکرنەکا نوویە ژبۆ ژیانەکا نوو. مرنا ڤان کاراکتەران ئێکەمین هەلنگفتنەکە نڤیسەر دهاڤێتە بەر خواندەڤانى کو هزرا خوە د ئەلتەرناتیڤەکێ دى یێ نووتردا بکەت. د بابەتێ مرنا نازەنینێ دا ژى، ئیشارەتەکا جەڤەنگییە کو دێ سەردەمەکێ نوو هەلێت، سەردەمەکێ مشت ژ ژان و دوورى و هەلنگفتنێن دەروونی دێ دادەتە سەر ژیانا هەیى. ئەو ئۆمێدا ئێکەمین کو دگەل هۆشیارى یا پەهلەوانى ژداکبوویە و دگەل خەونێن وى گەشە کرییە، نهۆ ب دەستێن دژمنێ دێرین نەهاتە کوشتن، لێ ب دەستێ نفشەکێ بیانى دهێتە کۆشتن: "دێ وەرە تاداریا بەعسیان ب خوە ژ مە رە بەس نەبوو، رابوون مسرى ئانین و بەردانە جان و گیانێ مە... بپ١٦٦". دبیت ئاماژەیەک بیت کو دەستێن بیانى ل پشت ڤەکوشتنا خەونا مە یا ئێکەمین هەنە (کو ئێکگرتن و خوەسەرى یا کوردستانێیە).

رۆمانەک دناڤ رۆمانێدا

گەلەک جاران هەیە کو رۆمانەک دناڤ رۆمانەکێدا بهێتە نڤیسین، یان نڤیسەر د کێلیکەکا دیارکریدا بەرێ ڤەگێرانا بۆیەران ددەتە چیرۆکەکا دى یا هەڤبەند ب بۆیەرێن رۆمانێڤە. ئەڤ مژارە ژ فلاشباکان جودایە، چونکو فلاشباک بۆ دەمەکێ کورت و دناڤ بۆیەرەکێ هەنۆکەییدا دقەومیت، لێ ئەڤا نڤیسەرێ کورێ زنارێ سەربلند کرى، ب پلان و زانیبوون نڤیسینا چیرۆکەکا دییە دناڤ ڤێ چیرۆکا خوەیا ب شێوازێ رۆمانێدا چاندى. پشتى شێرۆ بڕیارا نەڤەگەریانێ ددەت، ل زۆمەکا رەخێ ترکیێ ئاکنجى دبیت، بڕیارێ ددەت کو دەمێن خوە ب کارەکێ مفادارڤە ببۆرینیت، ئەڤجا هزرا نڤیسینێ دکەت: "چ بنڤیسم؟ هەلبەستان؟ لێ هەلبەستڤانێن مە ژ مێشان ژى پێترن، خوە تشتەکێ گەلەک باشە، لێ دێ چێتر بە ئەگەر هندى وان... نڤیسکارێن رەنگێن دن یێن ئەدەبى و نەتەوەیى ژى هەبن... ئەز پێتر حەز دکم دەست ب نڤیساندنا چیرۆک و رۆمانان بکم، چونکى نڤیسکار تێ دە سەربەسترە و دکارە تێ دە قالا گەلەک بوویەر و سەرهاتى و پرسگرێکان بکە... هەر وسا ژى ژ زمانى رە و بۆ هینبوونا وى خوەندنگەهەکن... بپ٥٩". ب ڤێ بڕیارا کو مفایەکێ هزرى و زمانەڤانى و هۆشیارکرنێ بدەتە مللەتى و دەمێن خوە یێن ڤالا ژى پێ ببۆرینیت، دەست ب نڤیسینا رۆمانا ژیانا خوە دکەت. هەر ژ هەژارى و دەستکورتى یا مالباتێ ل گوندى و چەواتى یا کۆچبەرى یا وان بۆ مووسلێ دەست پێ دکەت هەتا دگەهتە سەر تێگەهێن ئایینى و گرنگى یا هەبوونا ئایینى د ژیانا مرۆڤاندا. دڤێ سەفەرا دوور و درێژدا، بەحسى هەژارى ورێنجبەرى یا سەمیانێ مالا خوە دکەت، پاشى دهێتە سەر دەردەسەرى یێن زارۆکینیێ ل باژارێ مووسل، کا چەوا زارۆکێن عەرەبان تەعدایى ل زارۆکێن کوردان دکر و دایبابێن وان ب مێرانى و زیرەکى بۆ دهژمارتن، هەردەم زارۆکێن خوە هانددان کو زارۆکێن کوردان ب ئێشینن و کێفا وان پێ دهات، هەتا ئەڤ بەرەبابێ نۆکە یێ ب کەربوکین ژێ پەیدا بوویى: "هندى ئەم زارۆکێن کوردا بووون، ئەم گرێدایى سنج و تورێن بلند و باش یێن نافمالباتێن خوە بوون... چ حەددێ مە بوو ئەم شەڕێ زارۆکەکێ عەرەبان یان چ زارۆکەکێ دن بکن... بپ٧١".

ئەڤ بەهانەکرنا پوزەتیڤا خوە قاییلکرنێ یان دلەکدلدانا خوەیى، ئامرازەکێ پاراستنا هەڤسەنگى یا دەروونییە ل دەف کەمینەیێن بندەست و ستەملێکرى. هەردەمێ مرۆڤ نەشێت یان نەوێریت تۆلا خوە ڤەکەت، دێ پەنا بەتە بەر ئیدیالیزمێ و رەوشتێن ئاشتیخواز. ئەڤە ژى شێوازەکێ راهاتنا دگەل رەوشا هەییە (چ حەددێ مە بوو ئەم شەڕێ زارۆکەکێ عەرەبان بکن... بپ٧١). ئەگەر ئەم ڤى تێگەهى هەڤبەرى وێ کوشتنا ل سەرا بهوستەکا عەردى بکەین کو بابێ پەهلەوانى گوند و مال و مولکەت و هەموو بیرهاتنێن خوە ژبەر هێلاین و تەنگەزارى دنیایێ بووى، ب هیچ رەنگەکى ناچیتە د چوارچۆڤێ سنج و تورەیا بلند دا، بەلکو ترسەکە ژ ئەنجامان. ئەگەر مرۆڤ بشێت و تۆلا خوە ژ پسمامەکێ خوە ڤەنەکەت، دبیت ئاشتیخوازى یان مێرانییەکا دى بیت. لێ دەمێ تەعدایى یا بیانییەکى قەبوول دکەت، یان خوە ل سەر بێدەنگ دکەت، ئەو ناچیتە دبیاڤێ مێرانیێ و ئاشتیخوازیێدا، بەلکو دبیتە کەربوکینەکا هەلگرتى هەتاکو دەرفەتەکا پەقینێ بۆ دهەلکەڤیت. د هەموو جڤاکێن مرۆڤایەتیێدا، مرۆڤێ بیانى هەردەم یێ ترسیایى و شکەستییە (نەمازە د سیستەمێن شموولى و نەدیموکراسیدا)، لەوا هندەک رەفتاران ل سەر خوە قەبوول دکەت و پاشى وان رەفتاران ب رەوشتەکێ ئایینى و ئاشتیخوازیێ ددەتە خویاکرن. ئەگەر بابەت نە ترس و خوەکێمدیتن و بێچارەیى بیت، پا دێ بۆچى ئەو رەفتارە بنە سەدەمێ شینبوونا کەربوکینێ؟ کەسێ ئاشتیخواز و ب تورە، باوەرى ب رەفتارا خوە هەیە و چ جاران ل دەف وى نابیتە کەربوکین. لێ کەسێ ترسیایى و شکەستى، هەموو بۆیەران ددلێ خوەدا دهەلگریت و دپەنگینیت هەتا رۆژەکێ دپەقیت: "پڕانى یا جاران ژى پەقین چاڤ کۆرەنە؛ ئاگرێ وان تەڕ و هشکان، باش و خەرابان ددەتە بەر خوە... بپ٥٦". ئەڤجا دەمێ پەقین گیرۆ ببیت یان شیانێن تۆڵڤەکرنێ نەبن، هینگى مەژیێ مرۆڤى ب رێکا ئالاڤێن بەرگرى یا مەژى؛ وەکو بەهانەکرنێ، هلفڕاندنێ، خزاندنێ و فۆرمالیزەکرنێ و گەلەک ئالاڤێن دى، هەولددەت کو هەڤسەنگى و راحەتا مرۆڤى بپارێزیت. لەوا نڤیسەر خوە دکێشتە دناڤ بۆیەراندا (وەکو هەر جار و ب درێژاهى یا رۆمانێ و چیرۆکێن هوندر)، کو شرۆڤەکرنەکێ بدەتە هەڵوێست و رەفتارێن دەربراندى. ب فیلوسۆفى یا هزرمەندەکى دکەڤتە دناڤ مالخولیانى یێن خوەدا و دبێژیت: "ئایا ئەڤ کەربە ل دژى وان کەس و سەمبولانە یێن کو مە تەپەسەر و پەریشان دکن؟ یان ژى کەربە ژ دەستدرێژکاریێن وان بۆ سەر ئاخ و گوند و باژار و مرۆڤ و کولتۆرا مە؟ یان کەربە ل هەمبەر رەفتار و کریار و بیروباوەر و دیتنێن وان یێن رەگەزپەرێسى... بپ٧٦-٧٧". ئانکو هزرا خوە دوێ چەندێدا دکەت کا کەربوکین ل دژى خوەییێ کەسێن دییە، یان ل دژى پرۆسەیا ستەمکاریێیە، یان ژى ل دژى رەفتارا کەسێن دییە.

ئەو ب خوە، کەربوکین پرۆسەیەکا ل سەرێک کۆمبوونێیە، دبیت ژ تشتەکێ بچووک دەست پێ بکەت و بەرە بەرە مەزن ببیت، هەروەکو پەهلەوانى دزارۆکتى یا خوەدا، ب بێگونەهى داخوازا ئەکتیڤکرنا دەرسا زمانێ کوردیێ کرى (کو وانەیەکا فەرمى یا مەنهەجێ پەسەندکرى بوو). ئەڤ داخوازییە وەکو داخوازى یا حەژێکەرەکێ میوزیکێیە و داخواز بکەت کو وانەیا میوزیک و سروودێ بهێتە چالاککرن.... هەلبەت ئەوێ حەز ژ میوزیکێ دکەت، دێ زیرەک و ئاڤەرتەیى دناڤ هەڤالێن خوەدا، هەروەسا چالاککرنا وانەیا زمانێ کوردى ژى، دا وى بیاڤى دەتە پەهلەوانى کو زیرەکتر و ئاڤەرتەیى بیت دوێ دەرسێدا. لێ ژبۆ ئەکتیڤکرنا دەرسا زمانێ کوردیێ دهێتە گازیکرن و پاشڤەبرن: "ما قەى گۆتنەکا بەروڤاژى راستیێ و خەراب ژ دەڤێ من دەرکەتیە!.. ئاخفتنا من ژ چارچووڤەیا پلانا خوەندنگەهێ و یاسایا دەولەتێ دەرنەکەتبوو... بپ٨٥". ئەڤ کەربوکینا کارگێرى یا خواندنگەهێ ژ پاشخانەکا پەروەردەیى هاتییە و ب شێوازێ کار و کارڤەدانێ رۆژ بۆ رۆژێ مەزنتر و بەرفرەهتر لێ دهێت، هەتاکو کەسانێن نفشێ بەرانبەر و رەفتارێن وان و سیستەمێ وان و ئایینێ وان ژى ب خۆڤە گرتى. ئەگەر کەربوکین ل دژى کەسێن ژ نفشەکێ جودا بیت، ب رەگەزپەرێسیێ دهێتە نیاسین و هەردەم ئەوێن بندەست ل دژى رەگەزپەرێسیێنە، لێ ئەوێن زاڵدەست ڤێ پرۆسەیێ ب پاراستنا ئێکپارچەیى یا وەلاتى و بەرژەوەندا گشتى ددەنە نیاسین. هەر لایەنەکێ هەڤڕک راستیێ د کوشا خوەدا دبینیت و وێ راستیێ ل دەف بەرەبابێن هاتى دچینیت. ب ڤێ چەندێ ژى، پاشخانەکا پەروەردەیى یا کەربوکینێ ل دەف هەردوو لایەنان دهێتە چاندن کو هەر ئێک ل گورەى بەرێخودان و دیتنێن خوە ب رەوا دزانیت. لێ کەربوکینا ل دژى کریارێن ستەمکاریێ و تەپەسەرکرنێ، ژ بازنەیێ بەرتەنگێ رەگەزپەرێسى یا نفشەکێ دیارکرى دەردکەڤیت و دچیتە دناڤ بازنەیەکێ بەرفرەهترێ مرۆڤایەتیێدا. هەموو جڤاک ل دژى ستەمکاریێنە، خوە ئەگەر د چوارچۆڤێ هەمان نفش و هەمان جڤاکدا بیت ژى. ژبۆ نەهێشتنا ستەمکاریێ و هەستکرنا ب زۆردارى و پەراوێزخستنێ، جڤاکێن پێشکەفتى سیستەمێن دیموکراسیێ و ئازادى یا کەسۆکى و قەبوولکرنا جوداهییان و سەروەرى یا یاسایێ داناینە. سەروەرى یا یاسایێ هەموو هەڤڕکى یێن دناڤبەرا مرۆڤاندا ئێکلا دکەت. لێ دەمێ وەلاتەک دبیتە دوو جوین (یەک زاڵدەست و یەک بندەست)، هینگى خەبات و تێکوشینا ژبۆ ب دەستڤەئینانا مافێن رەوا دەست پێ دکەت. ئوو ئەگەر وەلاتەک داگیرکەر بیت و یەک داگیرکرى بیت، هینگى مافەکێ رەوایێ وەلاتێ داگیرکرییە کو ل دژى داگیرکەرى رابوەستێت. ئەڤ راوەستانا رەوا ژى، ب هەموو جۆرێن خەباتێ دهێتە کرن (چ ئەکتیڤ بیت یان پاسیڤ بیت).

د خەباتا ئەکتیڤدا، بزاڤێن چەکدارى و بەرخوەدان و هەر دژاتیەکا دى یا رێکخستى ژبۆ ب دەستڤەئینانا مافان. خەباتا پاسیڤ ژى کۆمەکا رەفتارێن دەربراندى یێن کەسۆکى یان کۆمێ ب خۆڤە دگریت، ژبۆ ب دەستڤەئینانا هەڤسۆزیێ و چاندنا کەربوکینێ، وەکو دوعا لێکرنێ: "هۆ خودێوو! دێ کەنگى بەلا ڤان سەربازان ژ مە ڤەبە... بپ١٤". یان شرۆڤەکرنا رەوشا هەیى: "هەما هندى من دیتى و گوهلێبوویى هەر یا مە کۆچەرى بوو و کۆچەرى یە... بپ٧". یان ژى بەرچاڤکرنا پرۆسەیێن ستەملێکرنێ و ئازراندنا بابەتێ شەرەف و نامووسێیە: "ئلزەموو نسوان ئەلعوسات، ئتمەتەعو بیهوم، شەوفوو ئەلکوردیات مال ئەلعەرەبى... بپ٣٦". هەڵبەت تەعداییکرنا سێکسى ل پیرەژنەکێ و نەڤیکا وێ یا سنێلە، نیشادانا کەربوکین و هۆڤاتى یا رژێمیێە ل دژى مللەتێ کورد، هەروەسا راکێشانا خواندەڤانییە کو هەلوێستەکێ مجد ل دژى وێ رژێمێ وەرگریت. ژبۆ گەهاندنا ڤێ پەیاما ئاراستەکرى، هەردەم نڤیسەر ب هزرێن خوەیێن فەلسەفى و تێهزرینێن هۆدۆزیێڤە خوە دهاڤێتە دناڤ قەومینا بۆیەراندا و هەولددەت کو خواندەڤانى ژى بکێشیتە دناڤ هزران و شرۆڤەکرنا بۆیەراندا (نە تنێ خواندەڤانێ بۆیەران بیت). ب شێوەیەکێ تێروتەسەل قالا رژێما بەعسا عەرەبى دکەت کا ب چ هزرەکا شۆفینى و رەگەزپەرێسیێ هاتنە سەر حوکمى: "هەر ژ دەستپێکا هاتنا وان بۆ سەر حوکمێ عیراقێ، پلانەکا درێژخایەن یان وان بۆ ژناڤبرنا ملەتێ کورد هەبوو... بپ٨٦،... ئەو بەراهیک بوو و ل پەى وێ ئاخ و ئۆخێن دژوار، وێرانکرنا کوردستانێ، ڤالاکرنا وێ ژ کوردان و خوەجهێن دن یێن وێ و عەرەبکرنا وێ هاتن... بپ٨٧". ئەڤجا هەر کەسەکێ ل دژى ڤێ تەعریبکرنێ راوەستیا با یان داخوازا مافێن خوە یێن رەوا ژبۆ سەربەستیێ کر بان، دا کەڤنە بەر زیندان و ئەشکەنجەدانێ. زیندانێن بەعسییان، ب تەنا خوە پێشێلکارییەکا یاسایى بوو ژبەر هەبوونا ئەشکەنجەدانێن نەیاسایى و نەچارکرنا قوربانییان کو دانپێدانێ ب هندەک تاوانێن نەکرى بدەن: "ل وێ دەرێ یەک کەس حاکمە، ئەو ب خوە دادگرێ گشتى یە، پۆلیسە، ئیشکەنجەڤانە، ئادڤۆکاتە و هەموویە، ئەو ژى دەستهەلاتدارێن گرتیگەهێ نە... بپ١٠٤". ب ڤێ چەندێ ژى، زیندانێن بەعسییان پڕ بوون ژ سیاسەتڤان و کەسێن شۆرەشگێر و یاخیبوویى. ئەڤجا ئەگەر کەسەک نە سیاسەتڤان بیت ژى، دێ د زیندانێڤە فێرى سیاسەتێ بیت: "وە راستى بڤێت، بەرى زیندانکرنێ، من نە ژ دوور و نە ژ نێزیک چ پەیوەندى ب سیاسەتێ ڤە نەبوو... بپ٨٧". هەکە مرۆڤ نە سیاسى با ژى، ژبۆ ترساندن و ڤەچغاندنێ تومەتێن سیاسى پێڤە دنان کو ب نەچاریڤە بەر ب سیاسەتێڤە بچیت: "چاخێ دەستهەلاتدارێن ڤان وەلاتان کەسەک یان گرۆپەک نەڤێت و بخوازن وان دجڤاکێن خوە دە ئیزۆلە و ڤەدەر بکن و پاشى وان ژناڤ ببن، دێ توهمەتا خوە فرۆشى و سیۆنزم و جاسووسیا ئیسرائیل و ئیمپەریالیزمێ پێڤەنن... بپ٨٨". بهیستنا ڤان تێرمێن ژێگۆتى و تێهزرینا وان تێرمان، ب تەنا خوە بەسن کو مرۆڤ ب نەچارى تەڤلیهەڤى سیاسەتێ ببیت.

هەر کەربەکا پێشتر هەیى، دزیندانێڤە دهێتە ئاڤدان و ستراکتیزەکرن، کو دناخا کسێ زیندانییدا بپەنگیێت، هەتاکو رۆژەکێ دپەقیت. نڤیسەر ڤان هەموو بۆیەرێن رۆمانا خوە یا دناڤ رۆمانێدا دکەتە هێڤێنێ شینبوونا کەربوکینێ و پەقینا وێ. ئەڤ حزوورا بەردەوام و لێگەریانێن هۆدۆزیێ ژبۆ شرۆڤەکرنا ئەنجامان، رۆمانێ ژ کراسێ وێ یێ هونەرى دوور دکەت و بەر ب پەیامێن پەروەردەیى یێن ئاراستەکریڤە دبەت. هەرچەندە نڤیسەرى ب شارەزایى یا خوە یا نڤیسینێ، هەولدایە کو لایەنێ هونەرى پشتگوھ نەهاڤێت، ئوو جوانى یا هونەرێ رۆمانێ د گەلەک پەرەگرافێن ڤەگێرانا بۆیەراندا پاراستییە. لێ د ڤێ رۆمانا دناڤ رۆمانێدا، وى بیاڤى بۆ خواندەڤانى ناهێلیت کو ب سەر کەربوکینا پەهلەوانى هەلببیت و خواندنێن هەمەجۆر و رێژەیى بدەتێ. وەکو ماموستایەکێ قۆناغا ناڤنجیێ، هەموو بۆیەر و رەفتاران شرۆڤە دکەت و بیرا خواندەڤانى ل پاشخانێن وان ژى دئینیت. بیرا خواندەڤانان ل وێ چەندێ دئینیت کو ئەڤ کەربوکینا پەنگیایى و هەلگرتى، ل سەردەمێ کوشتنا هەردوو هەڤالێن وى دهێتە ئازراندن و ب روویێ هەموو تشتێن گرێدایى ب عەرەبانڤە دپەقیت: "ئەڤ کەربە پشتى کوشتنا هەردوو هەڤالا و زولەیخا و خوە کوشتنا بەسنایێ پەقى... بپ٧٧". ئوو ئەڤ کەربوکینە دگەهیتە وى راددەى کو رەفتارێن ئایینى و باوەردارى یا گیانى یا تاکێ کورد ژى بێختە بەر دانوستاندنێ. 

-  وێ جارێ مزگەفت ژى هنگافت... بپ٣٣.

-  ب دیتنا من یا هینگى، مسلمانتى و عەرەبتى د بوون دو روویێن یەک پەرەى... بپ٧٩.

-  ب دیتنا دەستهەلاتداران، عەرەب موسلمانە و موسلمان ژى عەرەبە... لێ جیێ داخێیە، کو هەر ژ کەڤن، گرۆپنە دن ژى هەنە کو ئایینى ژ رێیا وێ دەردخن... بپ٨٠.

-  قورئان ب زمانێ عەرەبى ژ با خودێ هاتیە خوارێ و دیارە خودێ ئەو زمان هەژى هندێ دیتیە، لەوما ژى دڤێت ئەو ب وى زمانى بە... بپ٨٢.

ل ڤێرە ئاماژەیەکا ڤەشارتى یا دووسەر ب زمانێ قورئانا پیرۆز هەیە؛ وەکو پەیامەکا ئاراستەکرى هەولددەت خواندەڤانى تێ بگەهینیت کو دەستەلاتدارێن عەرەب زمانێ قورئانێ ژبۆ تەعریبکرنا مەژیێ کوردان بکار دئینن، ژلایەکێ دیڤە ژى کورد ب خوە ب پیرۆزى ل قورئانێ دنێرن و ڤێ پیرۆزیێ مەژێ وان هێلایە ب بابەتێن گیانیڤە. دژمن بابەتێ گیانى دکەتە پێرینە ژبۆ نەهێشتنا زمانێ کوردى بکاردئینیت. پەهلەوانێ رۆمانێ دناڤ جەرگێ باژارەکێ عەرەب نشیندا داخوازا چالاککرنا زمانێ کوردى دکەت کو ژ لایێ سیستەمێ دەولەتێڤە هاتییە پەژراندن، لێ دهێتە پاشڤەبرن و گرتن و زیندانکرن. دناڤ جڤاکێ خوەیێ کوردپەروەردا ژى هەولددەت کو ب زمانێ کوردى فێرى بنەما یێن ئایینێ ئیسلامێ ببیت، چونکو پڕانى یا خەلکێ هەچکوهەیى د زمانێ عەرەبیێ ناگەهیت، ئوو ئەگەر مرۆڤ د تشتەکى نەگەهیت دێ چەوا شێت پێگیریێ پێ کەت؟ لێ دناڤ خەلکێ خوەدا ژى، نەشێت زمانێ خوەیێ شرین بکەتە زمانێ ئایینى و ئاییردەیان. دیندارێن عەرەب کورد وەسا تێگەهاندینە کو خێر و پێگیرى یا ئایینى، دهندێدایە مرۆڤ کتێبا پیرۆز بخوینیت و مەرج نینە تێ بگەهیت: "پێویست ناکە مرۆڤ تێبگەهە، لێ یا گرنگ ئەوە مرۆڤ کتێبا پیرۆز یا خودێ بخوینە... بپ٨١". نڤیسەر ڤێ باوەردارى یا ساکار و ساویلکە دکەتە بابەتێ دانوستاندنێ و ئاراستەى خواندەڤانان دکەت؛ باشە ئەگەر وەرگێرانا قورئانا پیرۆز ژبۆ هەموو مللەت و نەتەوێن دنیایا ئیسلامى و نەئیسلامى حەلال بیت، چما ژبۆ کوردان حەرامە؟ ئەرێ دترسن کو دەمێ تێ بگەهن، ئەو ئاستێ پیرۆزیێ تێدا نەمینیت، یان ناخوازن زمانێ کوردى ببیتە زمانێ ئەنجامدانا ئاییردەیێن ئایینى؟ نەدوورە ژى، ژبەر هندێ بیت کا چەوا زمانێ ئایینى بوویە زمانێ ئێکگرتنا هەموو دەڤؤکێن عەرەبان، زمانێ ئایینیێ کوردان ژى ببیتە زمانێ ئێکگرتیێ هەموو دەڤۆکێن کوردان؟! ئوو ئەگەر کوردان یەک زمانێ ئێکگرتیێ ستاندارد هەبیت، نەدوورە ببیتە سەدەمێ ئێکگرتنا هەموو هێزێن کوردى یێن هەڤڕک و هەڤکویف؟!

هەرچەوا بیت، ئەڤ رۆمانا لاوەکى یا دناڤ کەلواشێ رۆمانا سەرەکیدا، دەستێشخەرییەکە کو هۆدۆزى یا خەباتێ و پێشمەرگاتیێ پێ بەلیکەت. هەروەسا ڤەگەریانەکا ژبۆ پاشخانا کەلتۆرى و رەوشەنبیرى یا سەرهەلدان و شۆرەش پێ هاتییە ئاڤاکرن: هەژارى یا کوردان ژهەردوو لایەنێن روخسار و ناڤەرۆکا ژیانێڤە، دەردەسەرى یێن سەرەدەریکرنێ ب شێوەیێ هەڤوەلاتى یێن پلە دوو، نە دادپەروەرى د دەرفەتێن کارى و پێشکەفتنێدا، ئاراستەکرنا گەنجێن کوردان بەر ب سیاسەتکرنێڤە کو ببیتە بەهانەیەک ژبۆ گرتن و ژناڤبرنا وان، ئوو بەرچاڤکرنا کارێ سیاسى و جڤاکى و وەلاتپارێزى کو بوویە سەدەمێن کۆمەکا قوربانیدانێن دیرۆکى. هەروەسا وەکو رەوشەنبیرەک و کەسەکێ دناڤ بۆیەراندا، نڤیسەرى ژبیر نەکرییە کو ئاماژە ب دەولەتێن دەردۆر و سیاسەتا جیهانى ژى بدەت: "هۆیە ئەگەر هەڤسارێ مە ددەستێ مە دە نەبە... بپ٨٥"، کو ئاماژەیەکە ژبۆ رێککەفتنناما جەزائیر، کو ژ ئەگەرێ پێکهاتنا دناڤبەرا دوو وەلاتاندا، مللەتێ کورد و بزاڤا وى یا رزگاریخوازیێ، دبیتە قوربانیێ بەرژەوەندا وەلاتێن داگیرکەر.

مللەت هێزا مەزنترینە

د هەموو شۆرەش و سەرهەلدانێن دنیایێدا، چریسکا ئێکێ یا هەلکرنا ئاگرێ سەرهەلدانێ ژلایێ هندەک کەسێن رەوشەنبیر و وەلاتپارێزڤە دهێتە هەلکرن. لێ ئەگەر مللەت بۆ نەهێتە بەرهەڤکرن و وێ هزرێ یان کریارێ پەسەند نەکەت، سەرناگریت (خۆ ئەگەر زۆرینەیا خەلکێ تاک تاک ژى دگەلدا بن). مللەت هەست ب زولم و ستەمێ دکەت و ل هیڤیێیە کو لایەنەک یان کۆمەکا کەسان ببنە رێنیشاندەر و ئاگرێ شۆرەشێ پێ هەلکەن. ئانکو ئەگەر مللەت دەستپێشخەر نەبیت و خوە ب خوەبەخشى نەهاڤێتە دناڤ کار و خەباتێدا، سەرهەلدانا شۆرەشان نەکریارەکا هێسانە. د شۆرەشا ئیلۆنا مەزندا، ئەم دبێژینێ مەزن چونکو: "بەرى کارەساتێ یەک پارتا مەزن هەبوو کو نووتەراتیا تەڤگەرا رزگاریخوازا کورد ل باشوورێ وەلاتى دکر... بپ١٤١"، پڕانى یا خەلکێ هەژار خوە هاڤێتە دناڤ تەڤگەرا رزگاریخوازیێدا. نڤیسەر بەحسى سەمیانێ مالەکا گوندى دکەت کا چەوا ب عەشق و ئەڤینى هەموو مال و مولکەت و ژیانا خێزانا خوە دکەتە قوربانى پشکداریکرنا د شۆرەشێدا: "تاقە چێلا هەیى و هەسپێ خوە و دوو پەز فرۆتن و ژ خوە رە ب پەرەیێن وان تڤەنگەک کڕى، هەتا شەملکا خوە یا نڤێژان ژى، کو گەلەک جوان بوو... دا دگەل بوهایێ تڤەنگێ، چونکى دلێ خودانێ تڤەنگێ کەتبوویێ... بپ٢٧". ئەڤ داکۆکیکرنا ل سەر پشکداریکرنا شۆرەشێ و هەبوونا پڕانى یا مللەتى دناڤ یەک رێبازدا، سیفەتێ مەزنیێ ددەتێ. پشتى شۆرەش ب داوى دهێت و هەموو دەڤەر ژ گوندییان دهێتە ڤالاکرن، ژبلى سەربازێن حکومەتێ و هندەک قەچاغچییان کو کارێ قەچاغچیاتیێ دناڤبەرا توخیبێن چێکرى یێن دناڤبەرا کوردستانا باکوور و باشووردا دکەن. دەمێ قەچاغچى ب سەر کارەساتا شێرۆى و کوشتنا هەڤالێن وى و کرێتکرنا داپیرا زولەیخا و نەڤیا وێ هەلدبن: "ما هاتنا ڤان درا سەیرانە!.. هەى مالا وە ئاڤا، هوون چاوا ژنا ب خوە رە تینن جهێن هۆسا... بپ٣٩". ئاماژەیەکە ژبۆ مەترسیا جهى و کونترۆلکرنا دەڤەرێ ژلایێ سەربازێن رژێمێڤە. ئەڤ بۆیەرە وە ل شێرۆى دکەت کو دگەل قاچاغچییان بەرێڤە ببیتە لایێ دى یێ توخیبى و ل وێ دەرێ بمینیت. هەروەسا د ئاماژەیەکا بلەزا خویاکرنا هەڤکارى و هەڤسۆزى یا دناڤبەرا مللەتیدا (ژ هەردوو لایێن توخیبێ چێکرى)، نڤیسەر ددەتە خویاکرن کو (کوردێن باکوور ئاریکاریەکا مەزن پێشکێشى وان دکر... بپ٥٨). ئەڤە ژى ئیشارەتەکە کو مللەتێ کورد ل هەر چوار پارچەیێن کوردستانێ هەڤدەرد و هەڤکار و هەڤسۆزێن هەڤن.

شێرۆ ل زۆمەکا باکوور دمینیت و دگەل خۆجهێن وێ زۆمێ تێکەل دبیت. ژبۆ دەمبۆراندنێ و ئاڤدانا هەستا خوە یا مللەتینیێ و ئەنجامدانا کارەکێ مفادار ژبۆ پەرەسەندنا هزرێن خوە یێن وەلاتپارێزیێ، چیرۆکا خوە دنڤیسیت. پاشى سێ هەڤالێن دى یێن کوردستانا باشوور ل وێ دەڤەرێ دبینیت و هەر چوار بڕیارێ ددەن کو دەست ب سەرهەلدانێ بکەنەڤە. سەکڤانێ مزوورى و بێوارێ بەروارى و دادارێ گولى (کو هەر ئێک ژ عەشیرەتەکا باشوورە)، پلانا دۆماندنا شۆرەشێ ددەن، یان هەلکرنا چریسکا سەرهەلدانەکا نوویە. هەلبەت ئەڤە وێ ڕامانێ نادەت کو تنێ خورتێن ڤان هەرسێ عەشیرەتان دەست ب سەرهەلدانا نوو کرییە، لێ ئاماژەیەکا جەڤەنگییە ژبۆ هەڤگرتنا مللەتى و ئەڤ هەرسێ عەشیرەتێن ژێگۆتى نوونەراتى یا هەموو عەشیرەتێن دى دکەن. ئانکو مەرەم پێ ئەوە مللەت دەستپێشخەریێ دکەت و هەر مللەتە مەزنترین هێزا بەرگریێ و دۆماندنا شۆرەشان. د لەقتەیەکا پەژراندنا ڤێ بۆچوونێدا، یەک ژ هەڤالان پرسیار دکەت: "دبێژن دێ پارتى دەست ب شۆرەشێ بکە ڤە، هەکە وەسا بە، هەما دا ئەم خوە لێ بگرن و ب وان رە دەست پێ بکن... بپ١١٥". لێ چونکو مەرەما سەرەکى بەرچاڤکرنا رۆڵێ مللەتییە، نە دانانا پارتیەکا دى یا سیاسییە و لێگەریانە ل دەستەلاتەکا حزبایەتیێ کو خوە وەکو شۆنگر بدەنە نیاسین، بەرسڤ ب ڤى شێوەیى بوو: "هەتا نها هایا من ژێ نینە و ئەگەر هات و بۆ راستى هینگێ هەر کەسەک یێ ب دلێ خوە یە و هەر ژ دەستپێکێ من گۆتبوو کو مەبەستا من ژ ڤى کارى نە ئەوە ئەم پارتیەکێ دانن... بپ١١٥-١١٦".

ب ڤێ چەندێ، چریسکێن شۆرەشا گولانێ ژلایێ مللەتیڤە گەشبوون. لێ وەکو ئاماژەیەک ژبۆ پێکڤەگرێدانا هەردوو شۆرەشان، هەمان چەکێ ڤەشارتیێ شۆرەشا ئیلۆنێ بکار دئینن. د زیندانێڤە کەسەکى دنیاسیت بناڤێ (عەزیزێ سلۆ)، جهێ چەکێ ڤەشارتى نیشا ددەت کو ژبۆ بەردەوامى یا خەباتێ بکار بینن: "لێ، شیرەتا من ل تە کو ئەو چەک بۆ چ خەرابکارى و کوشتنێن ناڤخوە نەیێن ب کارئانین، ئەو چەک بەس بۆ بەرەڤانیکرنێ ژ خوە و وەلات و ملەتێ مە یە... بپ١٠٥". ئەڤ شیرەتە نیشانا داکۆکیکرنێیە ل بەردەوامى یا خەباتێ و ئاگەهدارکرنەکا پێشوەختە کو بکارئینانا چەکى ژبۆ هەر مەرەمەکا دى یا مینا تۆڵڤەکرنێ یان کونترۆڵکرنا خەلکى یان ژى ژبۆ کارێن قەچاعچیاتیێ و تەعداییێ، دێ وى ژ مەرەمێ دوورئێخیت. ئانکو جەڤەنکەکە ژبۆ دۆماندنا هەمان رێبازا چەک بۆ هاتییە ڤەشارتن. بکارئینانا چەکێ ڤەشارتیێ شۆرەشا بۆرى، هێمایەکێ دۆماندنا خەباتا نۆکەیە. دڤەگێرانا بۆیەرێن ڤێ سەرهەلدانا ژنوو گەش دبیت، کۆمەکا ئاماژە یێن شرۆڤەکارى ژبۆ رەوشا وى سەردەمى ددەتە خویاکرن، کو دشیاندایە ببنە بابەتێن دویفچوونەکا جڤاکى- دەروونى ل سەر جڤاکێ کوردى یێ وى سەردەمى (شۆرەشا گولانێ):

١. دەستپێکا بزاڤێن مللەتى: کۆمەکا کوردپەروەرێن بێئۆمێد نەبوویى، خوە لێکددەن و دەست ب هندەک چالاکى یێن بچووک دکەن کو رژێمێ ب نەمرنا بزاڤا ئازادیخوازیێ ئاگەهدار بکەن. ڤەگێرانا ڤان بۆیەران و شێوازێ لڤینێن وان، مینا چالاکى یێن شەهید مەحموود ئێزدینە ل دەستپێکا شۆرەشا گولانێ، دبیت چیرۆکا مەحموود ئێزدى بیت، ب ئاوایەکێ هونەرى و باڵکێش هاتبیتە دارشتن. کۆمەکا وان چالاکى یێن شێرۆیى و هەڤالێن وى ئەنجامداین، مینا چالاکى یێن مەحموود ئێزدى و هەڤالێن وى بوون. بۆ نموونەکا بکارئینانا جلوبەرگێن لەشکەرێ عیراقێ: "شێرۆیى، کو پلا ئەڤسەران ل سەر ملان بوو، پییێ خوە یێ راستێ راکر و حێل ل عەردى خست و سلاڤەکا لەشکەرى ژ وى موقەدەمى رە کر... بپ١٣٢". یان هنارتنا نامەیان ب رێکێن سەرنجراکێش و پێتڕانکى: "ئەو پێنج دینار ب لێڤێن وى کوردێ خوە فرۆش ڤە دورى و ئەو ب دارەکێ ڤە ل هنداڤ جەهدەیێ ژ ملان و نافتەنگان ڤە هلاویست... وان ل سەر کاخەزەکێ ژى نڤیساند: پێشمەرگە ب خێرهاتنا وە دکن... بپ١٣٤". ئەڤان چالاکییان، هەم باوەرى یا خەلکى ب هەبوونا پێشمەرگەى و شۆرەشێ زڤراندەڤە و هەم لەز ل سەرکردایەتى یا شۆرەشا بۆرى کر کو بهێتە دناڤ وەلاتیدا و دەڤەرەکا رزگارکرى بۆ چالاکى یێن شۆرەشێ دابین بکەت. هەڵبەت وەکو هەموو بزاڤێن جیهانێ، کارڤەدانا مللەتى و گوندییان دناڤبەرا ترسێ و خۆشیێ و حەزا پشکداریکرنێ بوو. لێ کا چەوا پێشمەرگەیان ئۆمێدەکا گەش و جارنا ترس نیشا گوندییان ددا کو هاریکار و پشتەڤان بن. هەروەسا حکومەتێ ژى جارنا ترس و جار ژى سۆزێن زەنگینیێ و پاراستنێ ددانە گوندییان کو هەموو هەواڵ و لڤینێن پێشمەرگەى بۆ بڤەگوهێزن. پێشمەرگە نەچار بوو کو سەرەدەریێ دگەل هەردوو لایەنان بکەت. لایەنێ ئێکێ هێزا وى یا دۆماندنێیە و لایەنێ دووێ ژى هەر مللەتە و ژ بێهیڤیبوون یان ژ ترسێ کەفتییە دکراسەکێ نەخوازراودا: "چ ژ ترسێ و چ ژبۆ پاراستنا بەرژەوەندیێن خوە یێن تایبەتى و چ پێخەمەت پەرەیى خەلکەک هەیە خوە ژ حکوومەتێ رە دکە عەرد. ئەڤ تشتە هەموو ژ بێهیڤیبوونى و نەدیتنا چ پاشەرۆژەکا خوەش یا نێزیک پەیدا بوویە... بپ٤٤". ئەڤ خوە شرینکرنا ژبۆ پاراستنا هندەک بەرژەوەندى یێن بەروەخت، یان ژى پاراستنا ژیانا خوە و خێزانا خوە، د سەردەمێن داکەفتناندا پترە. زیندانکرنا عەزیزێ سلۆ (ئەوێ جهێ ڤەشارتنا چەکى نیشا پەهلەوانى داى)، ژ ئەگەرێ ئیخبارییەکا هەڤالبەندەکێ وى بوو: "خویا بوو یەکى ژ وان هەڤالان و بۆنا کو خوە ل بەر حکوومەتێ شرین بکە، ئیخبارى ل سەر مە دا بوو... بپ١٠٥".

٢. تیۆریزەکرنا شۆرەشێ و تێگەهێن نوو: د پڕانى یا بزاڤێن تیۆریزەکرنا بزاڤێن رزگاریخوازیێدا، تیۆرڤان هەوڵددەن کو خوینگەرمیێ و رەوایەتى یا دۆزێ ژبۆ خەلکێ هەچکوهەیى بەلى بکەن. لێ د ڤێ رۆمانێدا، سەرەراى بەرچاڤکرنا زولم و ستەما دژمنى و چاندنا گیانێ کوردینیێ و ئۆمێدەکا گەش ل دەف خەلکى، نڤیسەر دهێتە دناڤ بابەتێ شۆرەشێدا و ل سەر زارێ پەهلەوانێ خوە یێ سەرەکى کۆمەکا هزرێن ئیدیالى و مرۆڤپەروەرانە دهاڤێتە سەر بابەتى. ژلایەکیڤە ژبۆ خویاکرنا هەستا مرۆڤایەتیێیە ل دەف کەسێ شۆرەشگێر. ژلایەکێ دیڤە ژى، ئینسێرتکرنا هندەک تێگەهێن نوویە کو ژ شۆرەشا بۆرى بهێتە جوداکرن. دبیت هەر ئەڤە بیت سەدەمێ وێ چەندێ کو شۆرەش ب (شۆرەشا گولانا پێشکەفتنخواز) هاتییە ب ناڤکرن. ژ ئەگەرێ هەبوونا هژمارەکا زۆرتر یا خواندەڤان و رەوشەنبیران دناڤ رێزێن شۆرەشێدا، کۆمەکا هزرێن شەهرەوارى و پێشکەفتى دەربازى ناڤ ناخ و دەروونێ شۆرەشڤانان بوون؛ هەر ژ تێهزرینێن دانوستاندنێن مەدەنى و ئاشتیخوازانە بگرە و هەتا دگەهتە خوە هەڤبەرکرنێ و ئەنجامنەدانا هەمان رەفتارێن دڕندایەتى یا دژمنى. مشە جاران پەهلەوان دمالخولیانى یێن خوەدا خویا دکەت کو: "ما دا چ ژ هندێ چێتر بە کو پرسا ملەتێ مە بێ شەر و خوین هاتبا صارەسەرکرن، لێ خودێ مالا بێبەخت و دلپیسان بشەوتینە کو ئەم تووشى رێیەکا وەها کرنە... بپ١١٦". خوە د دەمێ ئەنفالان دا ژى و دەمێ دەربەدەرى توخیبان دبن، دبێژیت: "خوەزى نەچارى هندێ نەبم کو جارەکا دن دەست بدم ڤە تڤەنگێ و خوەزى کو هەر تشت ب ئاشتى و دیالۆگێ بهێتە چارەسەرکرن... بپ٢٣٦". ئەڤ هزرکرنا د ئاشتى و دیالۆگێدا، تێگەهێ تۆڵهەلدانێ و کەربوکینا ڤەشارتى یا مرۆڤى کێمتر لێ دکەت، کو هندەک ساخلەتێن باژێرڤانینە و جودانە ژ ساخلەتێن گوندییاتى یا مشت کەربوکین و مجد ل سەر تۆڵڤەکرنێ. د توندوتیژى یا شۆرەشگەریدا ژى، هەمان هەلویستێ باژێرڤانى ددەتە خویاکرن: "ئەز نکارم دناڤ خوە دە بڕیارەکا وەها بستینم کو ئارمانجا من یا سەرەکى ببە بەس کوشتن و ژناڤبرنا نەیارى...بپ١٣٧، ... ما هەما ئەو مرۆڤ کوژ و دڕندە، خوە ئەم ژى خوە وەکە وان لێناکن... هەکە مە ژى مینا وان کر، وەکو وان هزر کر و وەکو وان رەفتار و کریار کرن، ئەڤە ئەم ژى بوون کوپییەکا وان و کەسیتیا وان... بپ١٣٨". هەلبەت ئەڤ تێهزرینا ئیدیالى، بابەتەکێ مرۆڤدۆست و ئاشتیخوازە، ل هەمبەرى دژمنەکێ دڕندە کو چ رێزێ ل بهایێن مرۆڤایەتیێ ناگریت. ئەو ب خوە، پڕانى یا بزاڤێن سەرکەفتى، ب توندوتیژى یا شۆرەشگەریێ ب سەرکەفتنە، خۆ ئەوا ژبۆ ئایینێ مەسیحیەتێ ژى دبێژن (کو ئایینێ لێبوردەیى و ئاشتیخوازیێیە)، کەنیسەیێ هێزەکا چەکدارا ب هێز (د سەردەمێن ناڤیندا) نەبا، دبیت نە ب ڤى شێوەیێ هەییێ نۆکە با. ئیسلام ژى ل دەستپێکا خوە ئاشتیخواز بوو، کەسەکێ باوەرى پێ نەئینا و رێز ل هزرێن وان یێن جودا نەکر، پشتى بوویە هێزەکا هێرشکەر و ب سەرکەفتى، هینگى ئەبو سفیان ب خوە ژى باوەرى ب ئایینێ ئیسلامێ ئینا. ئەگەر نموونە شۆرەشا گاندى بیت، رەفتار و تێگەهێن دژمنى د جودا بوون، مەرەما ئینگلیزى ئەو نەبوو کەسایەتى یا هندییان دناڤ کەسایەتى یا ئینگلستانێدا ببهوژینیت، لێ د ڤیان ل بن دەستەلاتا وان بن، خێر و خێراتێن وى وەلاتى ژبۆ هەڤوەلاتى یێن خوە ببەن. هەردەمێ دیتین کو زیانا مانا وان ژ قازانجێ پترە، وان وەلات هێلا کو ئەو ب خوە حوکمى ل خوە بکەت. هەمان تشت بۆ هێزێن ئینگلیزى و عیراقێ ژى ل کارە (پشتى جەنگا جیهانى یا ئێکێ).

لێ دبیت، ئەڤ هەڵوێستێ دەربراندى پەیامەکا ئاراستەکرى بیت ژبۆ جڤاکێ مرۆڤایەتیێ داکو دگەل رەوایەتى یا دۆزا کوردان هەڤسۆز و ئالیکار بن، کو تێگەهەکێ سەردەمییانە ژبۆ شۆرەشێ. لێ تەڤگەرا جیهانێ هەردەم دگەل لایەنێ سەرکەفتییە، پڕانى یا وێ جیهانا مە پەنا بۆ دبرن کو د هەوارا مە بهێن، چەکێن کۆمکوژ و نوو ددانە رژێمێ. هەر وەلاتەک بەرژەوەندى یا مللەت و هەڤوەلاتى یێن خوە دپارێزیت، خۆ ئەگەر ل سەر حسێبا مللەتێن دى بیت ژى. هەرچەوا بیت، هزرێن ئیدیالى و شۆرەشەکا نەرم ل دژى دژمنەکێ هار و دڕندە و قڕکەر، چ جاران سەرنەگرتییە و سەرناکەڤیت. لێ ژ لایێ لۆژیکیڤە و د تەرازوویەکا ئالیسەنگا ب لایێ دژمنیدا، هەردەم دیالۆگ و دانوستاندن باشترە، هەم ژبۆ پاراستنا مللەتى و هەم ژبۆ ب دەستڤەئینانا دەستکەفتێن پتر. ئەڤەیە نڤیسەر پاڵداى کو بابەتێ ئاشتى و پێکهاتنێ بئازرینیت و بکەتە بابەتێ دانوستاندنێ ل دەف خواندەڤانان. پشکدارکرنا وەرگرى د هزرێن دەربراندى یێن رۆمانێدا، هەژیتییەکێ ددەتە بابەتى کو بهێتە خواندن و دویفچوون ل سەر بهێتە کرن. ئەڤە ژى پەیامەکا دى یا نڤیسەرییە کو فەرە ئێدى ل شوینا کوشتنێ، هزرێ د ژیان و پێکڤە ژیانێدا ژى بکەین.

٣. برا کوژى: دەمێ دەنگوباسێن بزاڤ و تێکوشینا تاک تاک و قول قولێن مللەتى ل هەموو دەڤەران بەڵاڤبوویى، پارتێن شۆرەشگەر ژى هاتنە دمەیدانا بەرگریێدا. لێ ڤێ جارێ نە تنێ پارتەکا سەرانسەرى بوو، بەلکو کۆمەکا هزر و دیتن و بۆچوونێن نوو ژ دارا پارتا دایک ڤەببوون و دچوارچۆڤێ هندەک پارتێن نوودا هاتنە نیاسین: "بەرى کارەساتێ یەک پارتا مەزن هەبوو کو نووتەراتیا تەڤگەرا رزگاریخوازا کورد ل باشوورێ وەلاتى دکر، لێ پشتى شکەستنا مەزن، وەکە مێشا هنگڤینى، کونمێشێ شلخە ژ خوە دان، لێ کا دێ کیژان ب هنگڤ بە، هێ ئەو نە خویا بوو... بپ١٤١". ئانکو هەر پارتەکێ خوە ب نوونەرا هەموو خەلکێ کوردستانێ ددانى و هێژ بەرهەمێ خەباتا هەر ئێک ژ وان نە یا ئاشکرا بوو. ژبەر ڤێ مژداریێ بێوارى و شێرۆى خوە نەدا دگەل چ پارتان، وەکو کەسانێن بێلایەنێن حزبان و لایەنگیرێن وەلاتى و کوردینیێ مانە دناڤ شۆرەشێدا. لێ سەکڤان و دلدار چوونە دناڤ رێزێن پارتیدا. ڤى هەلوێستێ دووکەربوونا هەرچوار هەڤالان، چ کارتێکرن نەکرە سەر هەڤالینى و خەباتا هەر چواران، چونکو هەر ژ دەستپێکێ بڕیارا خوە دا بوون کو هەر یەک ب دلێ خوەیە. مرۆڤ وە هزر دکەت، کو نڤیسەرى رەفتارا دوو کەرتبوونا ڤان هەر چوار هەڤالان کرییە مەستەرە ژبۆ دووکەرتبوونا پارتا دایک، هەموو هیڤى یا وى ئەوە کو پارتێن کوردى ژى مینا هەردوو لایەنێن ڤان هەر چوار هەڤالان بن و ب دلەکێ ئێکگرتى (لێ ب هزرێن جودا) بەرگریێ ژ وەلاتێ خوە بکەن و بەردەوامیێ ب خەباتا رزگاریخوازیێ بدەن. لێ کا چەوا هەردەم دژمن ل دژى ئێکگرتنا کوردان کار دکەن، کورد ب خوە ژى دژاتى یا هەڤ دکەن و هەر ئێک وەسا ددانیت کو یێ راستە و لایەنێ بەرانبەر ئاستەنگەکە (نە هاریکارە!): "هەر تەرەفەکى خوە ژ یێ دن ب شۆرەشگەرتر و چەپتر ددانى، چەپتر، ژبەرکو وان شۆرەشگەربوون و چەپبوون یان وەلاتپارێزیبوون و چەپبوون کرنە دوو پەیڤێن پێکڤە گرێدایى... بپ١٤٢".

چەپایەتى د سەردەمێ شۆرەشێدا (چ ل چیاى با یان ل باژێران)، دیاردەیەکا وى سەردەمى بوو، هەر کەسەکێ کو ب نەزان و نە شۆرەشگەر نەهێتە تاوانبارکرن، خوە نەچار دکر کو ئەدەبیاتێن چەپرەویێ بخوینیت و بانگەشەیێ بۆ بکەت، چونکو ئەڤ تێگەهە ژى دگەل کۆما تێگەهێن نوو کەفتبوو ناڤ قادا خەباتێ. دەستپێکا ڤێ هزرێ ل سەردەمێ شۆرەشا ئیلۆنێ هاتبوو چاندن (ب رێکا پارتا شیۆعى یا عیراقى)، لێ ل وى سەردەمى بێ بەرهەم بوو، چونکو تەخێن شۆرەشگێرێن جڤاکى دبن کوینێ یەک پارتێڤە خەبات دکر. دەمێ فەرمانا شۆرەشێ دهات کو وەلاتپارێزى پێش چەپرەویێیە، هەموو کادرۆیان پێگیرى پێ دکر و پتر ب خەباتا خوە یا چەکدارى و وەلاتینیێڤە دگرێداى بوون. لێ د سەردەمێ شۆرەشا گولانێدا، ئەگەر پارتەکێ بانگەشەیا وەلاتینیێ و نەتەوایەتیێ کربا، پارتا دى یا هەڤڕک دا وێ ب بورجواز و پاشکەفتى ل قەلەمدەت و دا ئاماژە ب بزاڤێن مرۆڤایەتى یا چەپڕەو دەت. ب ڤێ چەندێ، هەموو پارت نەچار بوون کو چەپڕەویێ بکەنە رێباز ژبۆ خەباتا خوە یا وەلاتینیێ. هندەک پارتان رێبازا مارکسیزم- لینینیزم کرە پەیرەوێ خوە و هندەکێن دى ماویزم کرە پەیرەو، لێ تنێ کەسێن تاک تاکێن رەوشەنبیر و ئەو گرۆپێن ل دژى شەڕێ براکوژیێ، کوردینی و وەلاتیزم! کرە پەیرەوێ خوە. شێرۆ ژى یەک ژ وان کەسان بوو، یێن مللەت و وەلات کرینە رێباز و پەیرەوا خوە. لێ هەردەم دناڤ قەرقەشە و دانوستاندنێن برایێن هەڤڕکدا بوو: "ما ئەڤ هوون چوونە چیایى و بوونە پێشمەرگە دا شەڕێ هەڤدو بکن یان دا مە ژ بن ڤى بارێ گران قورتال بکن... بپ١٤٥،... هەر کوردەکێ بێهنا وەلاتپارێزیێ ژێ بهێت، دێ ل دژى ڤێ رکەبەریا مالخەرابکەر و براکوژیێ بە... بپ١٤٧". مشە جاران، دەمێ گەفەکا مەزن یان هەمەلایەن دکەڤیتە سەر دۆزا کوردى یان بزاڤا رزگاریخوازیێ، هەموو لایەنێن هەڤڕک پێکهاتنێن بەروەخت چێ دکەن و درووشم و گۆتارێن بریسقەدار ل دژى براکوژیێ بەلاڤ دکەن، کو دلێ ئەندامێن خوە خۆش بکەن و خوە بانگخوازێن ئاشتیێ و تەباییێ نیشا بدەن. وەسا خویا دکەن هەروەکو هندەک کەسێن دینە ڤى شەڕى دکەن، نە ئەون؟! هەروەسا ددەمێن لاوازیێ و بێچارەییێدا ژى، ب نەچارى بەر ب هەڤگرتنێڤە دچن، لێ (ئەگەر هات و سبەهى ب هێز کەتن و بیڤا خوە دیت، دێ جارەکا دن بەرێ لویلیێن تڤەنگێن خوە بدن ڤە یەکدو و دێ رووپەلێن کەڤن ڤەدن ڤە... بپ٢٠١). ئەڤ بێباوەرى یا کەسانێن چاڤدێر و ئەندامێن لایەنان بیاڤێ کەربوکینێ فرەهتر لێ دکەت و هەردەمێ ئەڤ شەڕێ ل سەرا دەستەلاتێ و کونترۆڵکرنا دەڤەرێ بچیتە دچوارچۆڤێ کەربوکین و تۆڵهەلدانێدا، هینگى هەڤگرتن ئەگەر مەحال نەبیت، دێ گەلەک یا ب زەحمەت بیت.

د ڤەگیرانا چیرۆک و گەنگەشەیێن شەڕێ براکوژیێدا، نڤیسەر خوە دادهێلتە دناڤ کووراتى یا هەست و دلگرانى یا پەهلەوانێ خوەدا، بۆ ل پەناگەهەکێ دگەریێت کو بێئۆمێدى نەدادەتە سەر هەلویستێ وى و بەردەوامیێ پێ بدەت. د سەردانەکا خوەدا بۆ هەڤالەکێ وى یێ سەردەمێ زانینگەهێ (کو ل بامەرنێ ماموستایە)، دلێ خوە بۆ دەرێژ دکەت و هەر دلدەرێژکرنەک ئارامییەکا دەروونى ددەتە مرۆڤى کو بشێت هەڤسەنگى یا خوە بپارێزیت و تۆشى داکەفتنێ و بێهیڤیبوونێ نەبیت: "د رێیا ڤەگەرێ دە شێرۆیى هەست ب هندێ کر کو بارێ وى سست بوویە و خوە د وى هەلویستێ خوە دە، نەدیت ب تەنێ... بپ١٥٠". هەستکرن ب هەڤسۆزیێ یان ب پشتەڤانیێ، خوینگەرمییەکێ ددەتە مرۆڤى کو ل سەر دۆزا خوە یێ بەردەوام بیت. هەرچەندە، پڕانى یا مللەتى (ب ئەندامێن پارتێن هەڤڕکڤە ژى) پشتەڤانێن راوەستاندنا شەڕێ براکوژیێ بوون، لێ بەرژەوەندا بەرتەنگا پارتێن هەڤڕک رێ نەددا ئەندامێن وان پێکبهێن و ب هەڤڕا کار بکەن. ئەڤ رەوشە ژى، دبیتە زەمینەیەکا ب پیت ژبۆ دەستێوەردانێن دژمنان و هەر وەلاتەکێ دەردۆر پشتەڤانى یا پارتەکا دیارکرى دکەت کو دژاتى یا پارتەکا دى بکەت و دئەنجامدا هەموو پارت دبنە داردەستێ وەلاتێن دەردۆر و دۆزا مللەتێ کورد دبیتە قوربانى یا وان هەڤڕکییان. هەر هەولدانەکا ژبۆ ئێکگرتنا شیانان یان پێکهاتنێ بهێتە کرن، ب دەهان بەیاننامە و گۆتارێن ئۆمێدبەخش دهێنە بەلاڤەکرن و دلێ ئەندامێن هەموو پارتان پێ خۆش دبیت: "لێ ئەو پەیڤێن وان دمینن پەیڤ و دیرۆک ب شێوەیەکى ژ شێوەیان نەبەس دووبارە دبەڤە، لێ سێبارە و دەهبارە و سەد بارە دبەڤە و خەنجەرا مە ژى هەر ل پشتا مە و ل سینگێ مە دکەڤە ڤە... بپ١٩٠". هەردەمێ وەلاتێن دەردۆر هەست ب پێکهاتنا هێزێن کوردان کر (ب هەر شێوەیەکێ هەبیت)، وێ پێکهاتنێ لێ تێکددەن و جارەکا دى دکەنە برایێن دژمن. جار ب هنارتنا کادرۆیێن سیخور کو گیانێ تێکدانێ و کەربوکینێ دناڤبەرا واندا خورت بکەن، جار ژى ب ناڤێ دیموکراسیێ و کارێ بەرەیى، هندەک کەسانێن بیرتەنگ و شۆفینى دئیننە پێش کو نوونەراتى یا هندەک گرۆپێن توندرەو بکەن و رەخنێ ژبۆ رەخنەگرتنێ بکەن، بێى کو پرۆژەیەکێ دیارکرى هەبیت: "ئەڤ گرۆپ رەخنەیان ب رەنگەکى پڕ دژوار دگرن و رەخنەیێن وان دپڕانیا خوەدا کەرب و کینن و خەلکێ دەڤەرێ ل دژى پارتێن سەرەکى تەیار دکن. جارنا ژى پرسا کوشتن و ژناڤبرنا سەرکێشێن پێشمەرگەیان تینن زمان... مرۆڤێن بێ ئەزمۆنن و چ ئالتەرناتیڤەکا وان نینە و دیارە ئەو ب ئاخفتن و رەخنەگرتنێ خوە دیار دکن و خوە دئینن پێش... بپ١٩٥".

هەر د ڤى بیاڤیدا، نڤیسەر دانوستاندنەکا دوور و درێژ ل سەر کاریگەرى یا راوەستاندنا شەڕێ عیراقێ و ئیرانێ دناڤبەرا پەهلەوانى و گەنجەکێ ب ناڤێ (گەنجۆ)دا دکەتە مژارەکا سیاسى یا دناڤبەرا پەهلەوانى و گەنجەکێ خوینگەرمێ مریدێ پارتا خوەدا. مەرەم ژێ نیشادانا کاریگەرى یا دەولەتێن دەردۆرە ل سەر مەژیێ گەنجێن نووگەهایى دناڤ پارتاندا. گەنجۆ ل وێ باوەرێ بوو کو راوەستاندنا شەڕى دێ بیتە ئەگەرێ لاوازبوونا پارتێن سەرەکى و گەنجێن نووگەهایى دێ هێنە جهێ وان: "ئەگەر شەر رابوەستە دێ پارتێن بورژووا و راسترەو لاواز ببن... دێ دەلیڤە ل بەر هێزێن شۆرەشگەر و بزاڤا تەئورى و رەوشەنبیرى ڤەدبە. تەڤگەرا نوو دێ زوو پێش بکەڤە و وەها دێ بزاڤا شۆرەشگەر و پارتا چینا زەحمەتکێش مەزن و بەرفرەھ ببە و دێ پێشەنگیا خەباتا مللى یا گەلێ مە بکە و ئەڤەیە ب رایا من رێیا سەربەستبوونا ملەتێ مە... بپ٢٠٥-٢٠٦". هەڵبەت ئەڤە شرۆڤەکرنەکا ساویلکەیە و ژ هەستەکا هەلچوونى یا مشت کەربوکین دەردکەڤیت. لێ ل سەر وێ چەندێ یێ هاتییە پەروەردەکرن، کو پڕانى یا پێشمەرگەیان ژ شەڕێ ئیرانێ رەڤینە و ب نەمانا شەڕى دێ ڤەگەرن باژێران و تنێ کورپەروەرێن راستەقینە و پێشکەفتنخواز دێ مینن، ئەو ژى ئەون یێن دگەل چینا هەژار. پڕانى یا کەسێن ساویلکە و ئەوێن خوە کاملان دبینن دکەڤنە ڤی شاشیێ کو چ هزرێ بۆ هێزا بەرانبەر ناکەن. هەروەسا دبیت ژ ئەگەرێ گۆتارا هەڤڕکیێ و خوینگەرمکرنا پارتایەتیێ بیت، کو پارتێن هەڤڕک لایەنێ بەرانبەر ب نەزان و دسەرداچوویى و خائین وەسف دکەت. شێرۆ دبێژتێ کو (هەما ئەڤ شەر راوەستیا و عیراق ما بێ شەر و مژوولاهى، دێ لێهمشتا چەک و شەر و کین و جەبلخانانەیا عیراقێ وەربگەرە سەر کوردستانێ... بپ٢٠٦). لێ ئەو شێرۆى ب هەلپەرست و کۆنەپەرست دبینیت، لەوا هزرا خوە دئاخفتنێن ویدا ناکەت و چ گرنگیێ ب شرۆڤەکرنا وى نادەت.

لێ دەمێ دبیتە ئەنفال و لەشکەرێ عیراقێ ژ هەموو لایانڤە هێرشێ دکەنە سەر کوردستانێ، گەنجو ژ دلسۆتى هێرشێ دکەت و خوە ددەتە شەهید کرن. ب هزرا من، ئەڤە غەفراندنا شاشیێیە، لێ ئاماژەیەکە کو ئەندامێن پارتان کەسانێن کوردپەروەر و وەلاتپارێزن، لێ بەرنامەیێ پارتێن وان مەژێ وان دشۆن و ب هندەک هزرێن نە بەرهۆز و پارتایەتیەکا بەرتەنگ بار دکەن. نڤیسەر ڤێ جەدەلى یا دناڤبەرا پارت و مللەتیدا خویا دکەت و ب شێوەیەکێ فەلسەفى ددەتە خویاکرن کو (ئایا مللەت ژبۆ پارتان یان پارت ژبۆ مللەتى یان ژى هەردوو ژبۆ هەڤدو... ل بەر شێرۆى وەها خویا بوو کو گەنجۆ دگەل پرتا یەکێ بوو و وى بەس پارتا خوە ل بەر چاڤ بوو... بپ٢٠٩). هەر ئەڤ مەژ شووشتنەیە بەرێ پەهلەوانى ددەتە رەفتار و تێهزرینا کەسێن کور، کو ل بن باندۆرا داگیرکەرێن خوە رەفتارێ دکەن و هەمان هزرێن وان دووبارە دکەنەڤە: "هەتا نها ژى کورد هەنە وەکو عیراقیەکى یان ترکیەکى یان ئیرانیەکى فکر دکن و مینا وان تشت و پرسان شرۆڤە دکن و هێشتا نەهاتنە سەر هندێ کو بکاربن ب دروستى، هشتى کوردستانیەکى بژین و هزر و رەفتارێ بکن... بپ٢٠٩".  

٤. رۆڵێ گوندییان: د هەردوو شۆرەشێن کوردستانا باشۆردا، هەردەم گوندى یێن سڤیل رۆڵەکێ بەرچاڤ هەبوویە د پشتەڤانیکرن، هەم د بیاڤێ دابینکرنا خوارنێ و ب خودانکرنێدا، هەم ژى دبیاڤێ بەڕەڤانیکرنێدا. هەردەمێ بزاڤا سیاسى هەوجەى هێزەکا پاڵپشت ببا، گوندییان هاریکارى یا پێشمەرگەى دکر، بریندارێن وان ژ جهێن مەیدانا شەڕى دکێشانە هندەک جهێن دى یێن تەنا ژبۆ دەرمانکرنا برینێن وان. ددەمێ دوورپێچێن دۆمدرێژدا، نان و فیشەک بۆ دگەهاندنە بەر چەپەران. ئوو ل دەمێ تەناهیێ ژى، مالێن وان وەکو مالێن پێشمەرگەى بوون: "دە بلا پێشمەرگە کەرەم بکن و بێنە گوندى، داکو ئەز وان ل سەر مالان بەلاڤ بکم... لەزێ بکە و خوارنەکا سڤک، یا سەرپێ ژ مە رە بەردەست بکە... بپ١١٩". ئەڤە شێوازێ مێڤانکرنا پێشەرگەیان بوو؛ موختارێ گوندى رەوشا ئابۆرى یا هەر ماڵەکێ ب باشى دزانى و ل گورەى شیانێن هەر مالەکێ کۆمەکا پێشەرگەیان لێ ددانان. هەر مالەک ب هەموو پێدڤى یێن پێشمەرگەى رادبوو، خوارن و ڤەخوارن و جهێ نڤستنەکا تەنا و مشە جاران ژى جلکێن وان یێن قرێژى ژى دشووشتن. زێدەبارى ڤێ چەندێ ژى، مال و بەرسڤکێن گوندییان، هەردەم جهێ دانوستاندن و گێنگەشا هزرێن هەمەجۆر و جوداجودا بوو. ئوو نە تنێ هاریکارى یا پێشمەرگەى و پارتێن هەمەجۆر و هەڤڕکێن شۆرەشێ دکرن، هەروەسا مالێن گوندییان ببونە جهێ ڤەحەویانا هەر کەسەکێ ژ رژێمێ رەڤیا با و نە چووبا دناڤ رێزێن پێشمەرگەیدا. ئەڤ کەسێن مێڤان و خەلکێ ب هەڤرا رێکخستنەکا میللى یا پاڵپشت بۆ هێزێن پێشەرگەى دروست کر ب ناڤێ بەرگرى میللى.

* بەرگرى میللى: هەر کەسەکێ گوندى یێ چەکدار بوو، کو ددەمێن پێدڤیدا بەرگرى ژ گوندى و هێزێن پێشمەرگەى دکر، ئوو ددەمێن تەناهیێدا کارێ خوەیێ کشتوکالیێ دکر و دەبارا ژیانا خێزانا خوە و مێڤانێن مالا خوە دابین دکر. هەروەسا ئەو گەنجێن ژبەر هەر ئەگەرەکێ هەیى ژ پێشمەرگەى ڤەبووین و خوە تەسلیمى حکوومەتێ نەکرین، ئەو گەنجێن ژ شەڕێ عیراقێ و ئیرانێ رەڤین و ل گوندان بنەجھ بووین، جهێ خوە دناڤ رێزێن بەرگرى میللیدا ددیت: "د ڤێ داویێ دە بەرگریا میللى ب هەژمارا خوە ژ پێشمەرگەیان پتر لێهاتیە. پڕانیا بەرگرى میللى ئەو کەسن یێن کو نەخوەستنە بەشدارى شەڕێ عیراقێ و ئیرانێ ببن و هەروەها ئەو پێشمەرگەنە کو نەخوەستنە بەشدارى شەڕێ براکوژیێ یان شەڕێ خوە کوژیێ ببن... بپ١٨٦". بەرگرى میللى ئاماژەیەکە هەم ژبۆ رۆڵێ گوندییان و وەلاتپارێزێن بێلایەن، هەم ژى هەلوێستەکێ دەربراندییە ل دژى ئوپەراسیۆنێن براکوژیێ. بەرگرى میللى هێزەکا کاریگەرا رێکخستى و نەفەرمى یا مللەتییە ژبۆ مللەتى، مینا چالاکى یێن شێرۆى دەمێ ل مووسل، وەکو وێ هێزا نەفەرمى یا شێرۆى و هەڤالێن وییە د دەستپێکا هەلگیرسانا شۆرەشێدا.

* رۆڵێ ژنان د شۆرەشێدا: رۆڵێ ژنان دناڤ شۆرەشا گولانێدا، نەکێمتر بوو ژ رۆڵێ مێران و پێشمەرگەیان، د هەموو بیاڤێن ژیانا گوندان و خەباتا دناڤ شۆرەشێدا. مل ب ملێ هەڤژین و برایێن خوە یێن پێشمەرگە، ژن ژى د هەموو ئاتاڤ و دەردەسەرى یێن ژیانا ب زەحمەتا پارتیزانیێ را دبۆرى. ئەو ژى ئەندامەکا جڤاکێ کوردییە و هەست ب هەموو ژان و تەنگاسى یێن وەلاتى دکەت: "خوە خەبات ژبۆ ئازادیا ملەتى نەبەس ئەرک و کارێ زلامى ب تەنێ یە، لێ ئەو ب هەمان شێوەیى کار و ئەرکێن ل سەر ملێن ژنێ یە ژى... بپ١٥٥". ئوو ئەگەر ب کوورى هزرا خوە د رۆڵێ ژنێدا بکەین، دبیت کار و ئەرکێ وێ ب زەحمەتتر بیت ژى؛ ئەو سەخبێرى یا ماڵێ و زارۆکان دکەت، ددەمێن شەڕیدا نانى بۆ چەپەرێن پێشمەرگەیان دپێژیت و دهنێریت، ل دەمێن تەناهیێ ژى سەخبێرى یا برینداران دکەت و مشە جاران ژى هاریکارى یا پێشمەرگەیان دکەن دهندەک کاروبارێن سیاسى و جڤاکى یێن هەڤبەند ب ژیانا کەتوارى یا وانڤە. نڤیسەر دوو ئافرەتان دکەتە نموونەیێ هەموو ژنێن شۆرەشێ؛ یا ئێکێ خالەتا مریەم بوو کو هەردەم سەرکێشى یا ژن و زارۆکێن گوندى دکر و وەکو چاڤدێرەکا پێشمەرگەیان ژبۆ دەستنیشانکرنەکا هەر شاشییەکێ یان هەر لڤینەکا ل دژى شۆرەشێ. دەمێ حکومەت سیخورەکێ خوە ب ناڤێ محەمەد ژبۆ تێکدانێ و کوشتنا هندەک پێشمەرگەیان دهنێرتە دناڤ شۆرەشێدا، داکو دژمناتى یا لایەنێن هەڤڕک توندتر لێ بهێت. لێ ژ ئەگەرێ ژبەرئاخفتنا وى دخەودا، شێرۆ گومانان ژێ دبەت و چ بەلگەیێن باوەرپێکرى ددەستدا نینن، ژبلى ئاخفتنێن وى یێن ژبەرخەو. هەوارا خوە دبەتە جەم خالەتا مریەم کو هاریکارى یا وى بکەت ژبۆ ئاشکراکرنا دژمنەکێ شۆرەشێ. د وەسفکرنا مریەمێدا دبێژیت کو (وێ خوە ژ زلامان کێمتر نەددیت و د وەلاتپارێزیا خوە دە ب قاسى دەه زلامان خزمەت دکر... بپ١٧٠). پشتى شێرۆ مەرەما خوە ژبۆ خالەتێ ئاشکرا دکەت، ل شوینا مریەم بێژتێ ئەڤە کارێ وە زەلامانە و هەرە بۆ کومیتەیا کارگێرى بێژە، دبێژتێ: "تو خەمێ ژێ نەخوە، هندى ئەو ل گوندێ مە بە، دێ ب رێیا ژن و زارۆکێن گوندى،هەموو لڤین و هاتن و چوون و ئاخفتنێن وى بگەهن من، کو تشتەکێ ب گومان تێ دە بە، ئەز دێ زوو نووچەیەکى بگەهینم تە... بپ١٧١".

یا دووێ ژى، خالەتا گولبوهار بوو کو هەر پێشمەرگەیەکێ دچوو مالا وێ و کەسێ وى ل دەڤەرێ نە بایە: "وێ جل و کنجێن وى دشووشتن و خوارنێن خوەش ژى ژ مێڤانێن خوە یێن پێشمەرگە رە چێ دکرن و رۆژ ژى دەرباس نەدبوو کو چەند پێشمەرگەیەک ل مالا وێ نەدبوون مێڤان... بپ١٩٢". ئەڤ ساخلەتێ گولبهارێ وە کر کو پێشمەرگەیێن هەموو لایەنان قەستا مالا وێ بکەن و ب رێز و حورمەت سەرەدەرى دگەل دکر. جارەکێ ئەندامێن هەردوو حزبێن هەڤڕک (ن) و (ز) ل مالا وێ دبنە مێڤان و پڕانى یا خەلکێ گوندى ل هیڤى یا کارەساتەکا مەزن بوون. لێ دەمێ بۆیەر گەرمبوویى و دەست چووینە سەر جەلەبکێن تفەنگان، خالەتا گولبوهار خوە دهاڤێتە بەر پى یێن وان: "کورێن خالەتێ، گوهێ خوە نەدن خەرابکاران و خوینا یەکودو نەرێژن... گولبوهار یا د نافسال دە چوویى و ل بەر وان کەتى سەر چۆکان... هەردو دەستەک ل بەر خوە کەتن و هەردووان ژ خوە شەرم کر... بپ١٩١،... خالەت تە ئەم شەهمزار کرن.. دڤێت ئەم ل بەر ژنەکا وەکو تە بکەڤن سەر چۆکان، باوەربکە مە ژى دل ل سەر وێ چەندێ نینە، لێ ئەم چ ل یێن سەرى بکن؟... ما یێن سەرى ب کێ دکن؟ ما ئەو بێ وە چ نە و دکارن چ بکن؟ هەکە هوون و یێن وەکو وە ب یا وان نەکن، ما دێ ژ کووڤە براکوژى چێ ببە؟... وەى ئەز سەد جارکى قوربانى تە و ڤان گۆتنێ تە یێن زێرین ببم... بپ١٩٢". دوو ئاماژە د ڤێ لەقتەیا مشت ژ هەستا وەلاتینیێ و مرۆڤایەتیێدا هەنە؛ یا ئێکێ رێزگرتنا ژنا کورد و ژیرمەندى و رۆڵێ وێ یێ کاریگەر د چێکرنا هەلوێست و ئاراستەکرنا کریاراندا. یا دووێ ژى سەپاندنا براکوژیێ ژلایێ سەرکردایەتى یا پێشمەرگەیانڤە کو ژ نەدل پێگیریێ پێ دکەن، ئەڤە ژى بەرێ مە ددەتە وێ چەندێ کو هەڤڕکى یێن دناڤبەرا لایەناندا، ڤالانە ژ کەربوکینێ و هەر هەڤڕکى یا بێ کەربوکین بیت، چارەسەرى یا وێ ب ساناهیترە.

خالەکا دى یا هەڤبەند ب رۆڵێ ژنانڤە، پرۆسەیا هەڤژینیێ یە. ژبەرکو پڕانى یا پێشمەرگە و بەرگرى میللى گەنجن و پێدڤى ژنانە ژبۆ دۆماندنا ژیانێ و چێکرنا خێزانەکێ، مشە جاران کچ ژ باژار و باژێرکان بۆ پێشمەرگەى دخواستن و دئینانە دەڤەرێن رزگارکرى کو خێزانەکێ پێک بینن. ئەڤە ب تەنا خوە هەلوێستەکێ وەلاتپارێزى و هەژى رێزگرتنێیە، کو کچ ژیانا ب زەحمەتا گوندییان ل سەر ژیانا ب ساناهى یا باژێران ب چێترینیت. ژبۆ شۆرەشێ چەند پتر خێزان هەبان، رەوشا شۆرەشێ باشتر و بهێزتر دکەڤت، چونکو هژمارا مالێن ڤەحەوینک پتر لێ دهاتن. لێ د هەمان دەمدا ژى، بنەجهبوون و بەرپرسیارى یا خێزانێ و زارۆکان، دێ خوینگەرمى و لڤینێن پێشمەرگەى چوارچۆڤە دکەت. پەهلەوانێ رۆمانێ ب کوورى هزرا خوە دبابەتێ شۆرەشێ و بنەجهبوونێدا دکر. وەسا ددیت کو هەردوو هەڤدژن، کەسێ شۆرەشگێر هەردەم یێ دلڤینەکا بەردەوامدا و بەرپرسیارى یا وى یا ئێکێ و یا دوماهیێ تنێ ئەرکێ وییە و هیڤى یا وى یا هەرە مەزن ئازادى یا وەلاتێ وییە. لێ ئەگەر هەموو پێشمەرگەیان ژن نەئینان، دێ چەوا مللەت مەزنتر و بەرفرەهتر لێ هێت؟ ما نە ئەڤ شۆرەشە ژبۆ دابینکرنا نەڤى یێن پاشەرۆژێیە؟ ما ئەگەر چ نەڤى نەبن ب بەرهەمێ پاشەرۆژێ دلشاد ببن، ژ چ رایە ئەڤ خەباتە؟ کەواتە فەرە پێشمەرگە ژنێ بینن و ئەو ژنا ژیانا پێشمەرگاتیێ دهەلبژێریت جهێ رێزگرتن و شەهنازیێیە. لێ نڤیسەر ب بەهانەیەکا دلینیێ، ژن نەئینانا پەهلەوانێ خوە بەهانە دکەت: "پا هەکە تشتەک ب سەرێ من هات... دێ چارەنڤیسا نازەنینێ چ بە؟ دێ ب تەنێ بمینە... ل سەر خوە قەبوول نەدکر کو کەچا ئەو حەز ژێ دکە، تووشى دەردەسەرى و پروبلەمان بکە... بپ١٦١". لێ ب هزرا من، بابەت نە دلینى و ئەڤینییە، بەلکو ترسە ژ بەرپرسیاریەتیێ، چونکو بەرپرسیارى یا دۆزەکا ژێکڤەقەتیایى و هەڤدژ، بارەکێ گران بوو ل سەر ملێن هەموو شۆرەشڤانێن رەوشەنبیر، ئەڤجا نەدڤیان بارێ خوە گرانتر لێ بکەت. نەدوورە هەر ئەڤە سەدەمێ وێ چەندێ کو پشتى سەرهەلدانێ، پڕانى یا قەهرەمانێن سەردەمێ شۆرەشێ گرنگیەکا پتر ب زک و بنزکێن خوە ددان، وەکو گەرەوتژیکرنەکا سەردەمێ زڕبەهرى و نەبوونیێ.

* رۆڵێ ماموستایێن شۆرەشێ: چ دامودەزگەهێن میرى ل دەڤەرێن رزگارکرى نەبوون، ئەڤجا زارۆکێن پێشمەرگەیان و یێن گوندى یێن بێلایەن و بەرگرى میللى ژى، دوو رێکێن فێربوونێ و دۆماندنا خواندنێ هەبوون؛ یان وەکو سەردەمێن بۆرى ل بەر دەستێ مەلایێ گوندى خوینن، یان ژى دێ زارۆکێن خوە هنێرنە وان باژێرکێن دبن کونترۆلا حکومەتێڤە. لێ هەموو گوندییان پێ چێنەدبوو یان نەدڤیان کو زارۆکێن خوە یێن هێژ بسپۆرى و سنێلە بێخنە بەر دەردێ غەریبیێ و دووریێ ژ دایبابان. باشترین رێیا چارەسەریێ ئەو بوو کو ماموستایێن گەهشتینە شۆرەشێ ب ئەرکێ خوە راببن و خواندنگەهان ل دەڤەرێن رزگارکرى ڤەکەن. دبیت ب هەمان پێداویستى و شێوازێ ئاڤاهى یێن سیستەمێ حکوومەتێ نەبن، لێ هەوڵدانەکە کو زارۆکێن پێشمەرگەیان نەمینن نەخوێندەوار. ماموستایێن شۆرەشێ: "رحا وەلاتپارێزیێ د خوەندکاران دە بهێز دخن... بپ١٩٦". ئوو ڤێ خورتکرنا گیانێ وەلاتپارێزیێ، خەیالا زارۆکان بەر ب کوردیکرنا هەموو پروگرام و پەیرەوێن خواندنێفە دبرن. ماموستایان ژى ئەو هانددان کو هەموو خواندن و ئاخفتنێن وان ب کوردییەکا پوخت و شرین بیت: "خوەندکارێن دبستانان ل گوندێن دەڤەرێ بڕیار ستاندن کو پرتووکێن دەرسان یێن ب عەرەبى بسۆژن. ماموستە د پرانیێ دە دگەل دە بوون، لێ هنەک بابان ئاستەنگ خستنە د رێیا مامۆستەیان دە... هێجەتا وان بابان ئەو بوو کو دزانکۆیاند دە، خوەندن ب عەرەبى یە... بپ١٩٦". ئانکو تێهزرینا بابێن زارۆکان لۆژیکى و بەرئاقل بوو، هەکەر هەر زارۆکێن وان ژ وى زانستێ ل دەڤەرێ پتر نەزانن، دێ چەوا شێن زانینگەهان تەڤاڤکەن و دێ چەوا شێن بەر سینگا دژمنى ب زانست و زانینێ گرن. خۆ ئەگەر کورد ببن خودان دەولەت ژى، دێ پێدڤى ب هندەک زانا و دەرچوویێن زانینگەهان بیت کو کارگێرى یا دەولەتێ ب رێڤە ببەن. ئەم دشیین ڤى تێگەهى وەکو قۆناغا ئێکێ یا سەرخوەبوونێ وەرگرین و ب قۆناغا خوەبەرهەڤکرنێ ل قەلەم بدەین، کو د قۆناغا ددویفدا دێ دەست ب کوردیکرنا هەموو زانستان هێتە کرن. ئەم دشێبن ژى، وەکو گرێیەکا خوەکێمدیتنێ بدانین کو ژ ئەگەرێ سالێن درێژێن هەڤوەلاتیبوونا پلە دوو (د چوارچۆڤێ وەلاتێن داگیرکەردا)، چ جاران کورد نەشیاینە تەصەورا خوەسەرییەکا کاملان بکەن، هەردەم داخوازکەرێن هندەک مافێن کەلتۆرى و ئوتونۆمییەکا چوارچۆڤەکرى بووینە.

هەرچەوا بیت، فەرە ژبیر نەکەین کو زمانێ نەتەوەیى و وەلاتینى هەڤتەمامکەرێن هەڤن، هەر مللەتەکێ زمانێ خوە یێ تایبەت نەبیت، ئەلەمێنتەکێ نەتەوایەتیێ ژێ کێمە و دشیاندا نابیت کو وەلاتەکێ خوەسەر دانیت. ئوو هەر وەلاتەکێ خوەسەر پێدڤى ب زمانەکێ تایبەت (یان زمانەکێ هەلبژارتیێ پەسەند کرى) هەیە، داکو بشێت سەرەدەرى و هەڤبەندى یێن بەرهەمهێنانا وەلاتێ خوەسەر پێ بدۆمینیت. هزرا نەتەوەیى ژى پێدڤى ب زمانەکێ نەتەوەیى هەیە، چەند زمانێ نەتەوەیى دەولەمەندتر بیت، دێ بیاڤێ هزرکرنێ ژى بەرفرەهتر بیت (بەروڤاژى یا وێ ژى راستە). پڕانى یا وەلاتێن نووگهایى، پلانا وان یا ئێکێ ڤەژاندنا زمانێ نەتەوەییە. ئەگەر ل سەردەمێ شۆرەشێ (ژ ئەگەرێ نەبوونا زانینگەه و ئەنیستیتۆیێن زانستى)، ئەو گرنگییە نە ئەولەویەتەکا فەر بوو بیت، پشتى سەرهەلدانێ و دامەزراندنا حکوومەتا خوەسەرا کوردى، یان فەر بوو گرنگییەکا پتر ب زمانى هاتبا دان. لێ وەسا دیارە کو گرێیا خوە پێڤەگرێدانا ب وەلاتێ زاڵدەستڤە، هەر یا بەردەوامە و هەستا پلە دوواتیێ و خوەکێمدیتنێ، هێشتا ژ ناخێ تاکێن کورد دەرنەکەفتییە. ئەڤە حالەتەکێ سروشتیێ هەموو وەلاتێن بندەستە، نەمازە ئەگەر کەلتۆرێ زالدەست ببیتە پشکەک ژ پاشخانا هزر و رەفتار و دلینى یا مرۆڤى، هەتا مرۆڤ دکاریت خوە و مللەتێ خوە ژ ڤێ گرێیا دەروونى رزگار بکەت، پێدڤى ب دەمەکێ درێژ و رڤێشتێن نووهاتى هەیە. ئایینێ ئیسلامێ ژى رۆڵەکێ گرنگ د گیرۆکرنا ڤێ رزگاربوونێدا هەیە، چونکو کەلتۆرەکێ گیانى و ماددى (زمانى) ل دەف باوەردارێن کورد چێکرییە و زانینا زمانێ عەرەبیێ ب فەراتییەکا ئایینى و رەوشەنبیرى یا جڤاکى دهێتە دیتن (.... مسلمانتى و عەرەبتى د بوون دو روویێن یەک پەرەى... بپ٧٩).

کریارا ئەنفالێ 

کریارا ئەنفالێ ئێکە ژ وان کریارێن هۆڤانەیێن کو چ جاران نەهێتە ژبیرکرن و رڤێشت بۆ رڤێشتى دێ ڤەگێرن. پشتى راوەستاندنا شەڕێ عیراقێ و ئیرانێ، بەرێ لەشکەرێ عیراقێ ب کەربوکینەکا هەلگرتیڤە کەفتە کوردستانێ و تەر و هشک پێکڤە دانە بەر هۆڤاتى و دڕەندەیى یا خوە. دئەنجامدا، هەموو لایەنێن بزاڤا رزگاریخوازیێ ب خەلکێ سڤیل و بەرگرى میللى و خێزانێن هەژارڤە ژى، تەنگەزارى سەر توخیبان بوون: "تۆپ و ئاگر وەکە بارانێ ب سەر خەلکێ دە درژیان. هۆلاکۆیێ عیراقێ ب هەموو توخمێن چەکێن خوە یێن گران و کوژەک و ژناڤبڕڤە ئێرشێن خوە دئانین سەر کوردستانێ و هشک تەر، زارۆ و پیر، ژن و مێر، مرۆڤ و حەیوان، هەموو تشت ددان بەر شالۆکا خوە یا کوژەک و کیندار، ئەنفال بوون... بپ٢١١". پڕانى یا لایەنێن هەڤڕک، جارەکا دى دکەڤنە دناڤ هەمان هەڤدەردى و دەردەسەریێدا و ب هەڤڕا د ڕەڤن، ئانکو مللەتێ مە، تنێ د شکەستن و ژانێن دژواردا هەڤ دگریت، ئەگەر د سەردەمێن بێهنفرەهى و سەرکەفتنێدا یەک بگرن، نەدوورە تۆشى ڤێ دەردەسەریێ نەبن! هەروەسا بۆ جارا ئێکێ چەکێ کیمیاوى یێ قەدەغەکرى ل دژى کوردان هاتە بکارئینان. ل دەستپێکێ ل هەلەپچە و پاشى ل هەموو دەڤەرێن دى بکار ئینا. هەموو گوندێن کوردان هاتنە سۆتن و ئەوێن نەگەهشتین ژ هێرشێ رزگار ببن یان بگەهنە جهەکێ تەنا و بێ سەربازێن سەددامى، هاتنە گرتن و رەوانەکرن بۆ بنگەهێن باژێران. ژن و زەلام ژێکجودا کرن،  هندەک ژێ کوشتن و هندەک ژى ل دەشتێن رویت و بێئاڤ خوەجهکرن. ئەوێن گەهشتینە ئالێ دیێ توخیبى ژى، کەفتنە بەر زولم و ستەما دژمنەکێ دى یێ کیندارتر ژ سەددامى.

پشتى ئەوێن رزگاربوویى ل کەمپەکا وەلاتێ ترکیێ دهێنە دامەزراندن، پەهلەوان نامەیەکێ بۆ هەڤالەکێ خوە یێ ژ دەرڤەى وەلاتى دهنێریت و داخوازا هاریکاریێ و لڤاندنا ڤێ پرسێ ژێ دکەت کو تەڤگەرا جیهانێ و جڤاکێ نێفدەولەتى پێ ئاگەهدار بکەن، هەروەسا داخوازا هاریکاریێ ژ کوردێن دیاسپۆرایێ دکەت کو د هەوارا مللەتێ خوە بهێن. ئەڤ نامەیە دوو پەیامێن راستەوخۆ خویا دکەت؛ یا ئێکێ دەولیکرنا پرسا کوردى کو هەردەم پەهلەوانى داکۆکى ل سەر بزاڤێن ئاشتیێ و دیالۆگێ دکرن، نهۆ ئەو سەردەمەیە کو دۆزا کوردى بکەفتە بەر بەحس و خەبەرێن هەموو جیهانێ. یا دووێ ژى، ئەرکێ کوردێن دیاسپۆرایێیە کو ب رۆڵێ خوەیێ وەلاتپارێزیێ راببن و دەستێ هاریکاریێ بۆ کەسانێن نەخۆش و هەژار و لێقەومایى درێژ بکەن. ئەڤە ژى د کۆکا خوەدا، هەوڵدانەکە ژبۆ راکێشانا هەموو لایەنێن ژێکڤەقەتیایى کو هەڤ بگرن، لێ ب گیان و شێوازەکێ جوداتر ژ یا بەرى خوە. خالەکا دى یا ناما پەهلەوانى دوکیۆمێنتکرنا کریارێن ئەنفالێیە ژبۆ رڤێشتێن بهێن، کو بکەنە بەڵگە ژبۆ داخوازى یێن رەوا یێن مللەتى. پشتى نڤیسەر ل کەمپا مێردینێ خوەجھ دبیت، ب هوورى سەرەدەریێ دگەل دوکیۆمێنتکرنا پرۆسەیێن ئەنفالان دکەت:

-  هەر پشتى کو ئیرانێ بڕیارا ٥٩٨ قەبوول کرى، خوەجهێن دەڤەرێن ئازادکرى کەتنە د تەقەلەقێ دە، چونکى گش د وێ باوەرێ دە بوون کو دژمن دێ ئێرشەکێ بینە سەر وان.. ئەنفالان ژ هەموو دەریان دەست پێ کرن... بپ٢٢٨.

-  ل ١٨ى ٨ى ١٩٨٨ پلانا خوە یا ئەنفالان و دەستپێکرنا ئێرشان دانى، مەبەستا وان گرتنا سنووران و پاشى ژناڤبرنا کوردان و خوەجهێن کوردستانێ بوو.... بپ٢٢٨.

-  د ٢٥ى ٨ى ١٩٨٨ دە فڕۆکەیێن جەنگى ب ئاوایەکێ بەرفرەھ گوندێن دەڤەرێ دانە بەر بومبەیێن کیمیەوى... بپ٢٢٨-٢٢٩.

-  د ٢٨ى ٨ى ١٩٨٨ دە ئێرشا دژمنى یا مەزن... ژبۆ دەینانا کوشتارگەها گشتى دەست پێ کر... بپ٢٢٩.

-  د ٢٩ى ٨ى ١٩٨٨ دە هەموو پەیوەندیێن مە ب سەرکردایەتیا پێشمەرگەیى رە هاتنە بڕین... بپ٢٣٠.

-  ئەم د ڤێ کەمپێ دە دەھ هەزار و پێنج سەد کەس بوون. نێزیکى هەشت سەد کەس د بن چادران دە بوون و یێن مایین ل بەر تەحرکا تاڤێ بوون... بپ٢٣١.

-  د ڤێ دەما داوییێ دە سێ خۆپیشاندان د کەمپان دە هاتنە کرن. یەک ژ وان د ١٢ى ٩ى ١٩٨٨ دە، دکەمپا سلۆپیا دە... دکەمپا دیاربەکرێ دە ژى و ژبەر رەفتارا جەندرمەیان یا نەباش، پەنابەر و جەندرمە و پۆلیس هەڤرووشى یەکودو بوون و دهەردوئالیان دە بریندار کەتن...بپ٢٣٣.

گەلەک نڤیسەر و رۆماننڤیسان قالا ڤی پرۆسێ کرییە و ب شێوەیێن جودا جودا دەربرین ژێ کرییە، هندەک روندکان بۆ دبارینن و هندەک گیانێ بەرخوەدانێ پێ دشارینن، هندەک ژى دکەنە هێڤێنێ دەقێن ئەدەبى یێن خۆش و مفادار؛ خۆش ژبەر جوانى یا شێوازێ هونەرى د تەکنیکێن ڤەگێرانێ و راچاندنا دەربڕیناندا. ئوو مفادار ژبەر پێزانینێن پێشکێشکرى و پەیامێن ئاراستەکرى د وێ لەحزەیا دیرۆکیدا ژبۆ دیتنا رێکێن گەهشتنا پاشەرۆژەکا باشتر و گەشتر. نڤیسەرى بەرخوەدانا کریارێن ئەنفالێ ب میناکەکێ هونەریێ بارکرى ب خەیال و خەونرۆژکێن فەنتەزەیى ب داوى ئینایە (بەرى خوە بکەڤنە دناڤ توخیبێ ترکیێدا)، کو میناکێن کارەساتێ و دێمێ قوربانییان ل سەر قەدا دارەکێ دنەخشاندن و پاشى هەموو ب گیان دکەفتنەڤە و دەست ب بەرخوەدانێ دکرن (هەموو دێمێن ل سەر دارى ب ئەزمان دکەتن و سروودا "هەرنە پێش" ب دەنگەکێ بلند و هێزدار ژ دەڤێن وان دەرکەت... بپ٢٢٤). نەخشاندنا ڤى میناکى چاندنا ئۆمێدێیە و راگەهاندنا بڕیارا ب داوى نەهاتنا شۆرەشێیە، کا چەوا پشتى شکەستنا مەزن مللەت رابووڤە و دەست ب شۆرەشێ کرەڤە، پشتى ڤێ کارەساتا مەزن و دلتەزین ژى، دێ کۆمەکا مرۆڤێن دى رابن و دێ دەست پێکەنەڤە. ب گیان ئێخستنا رەسمێن نەخشاندى، نیشانا بوونەکا دییە و دەستپێکا رڤێشتەکێ دییە کو رابیتە سەر خوە و دەست ب دۆماندنا شۆرەشێ کەتەڤە. ئوو کا چەوا شۆرەشا گولانێ ب هندەک تێگەهێن نوو ژ مالبچویکێ شۆرەشا ئیلۆنێ زا، هەروەسا شۆرەشەکا دى دێ ژ ژانێن ڤێ زانێ بیت. ئوو نامەیا وى بۆ هەڤالەکێ پەنابەرێ ئورۆپایى، بەرەژەنگێن شۆرەشا داهاتینە کو نە مەرجە ب شێوەیەکێ چەکداریێ گەلەنپەرى بیت، بەلکو دێ ب شێوازێ ئازراندنا رایا گشتى یا جیهانى بیت و هەموو کورد ب شێوەیێن جودا جودا دێ پشکداریێ تێدا کەن. ئوو هەر ب میناکەکێ هونەریێ جوان، ڤێ هێز و باوەرى یا ب رەنج و خەباتا مللەتى ژ زنارەکێ سەربلند وەردگریت: "بەلێ وێ گاڤێ، ژ وى زنارێ هەر تم ل جهێ خوە مایى، هەموو رامان و پەژن و روحا خوەراگرى و بەرخوەدان و رەسەنیێ دپەشیان. هەست ب خوە کر کو هێزەک ژ وى چیایێ سەهمدار تێتە ناڤا وى و وى ژى وەکو خوە لێدکە... بپ٢٠١٨".