سروشتێ مرۆڤى

شوفێرەکێ تاکسیێ، ل بەر دەرگەهێ فرۆکەخانەیا میونیخ کار دکەت، رێڤینگان ژ فڕینگەهێ دبەتە ناڤ باژێرى، یان ژ باژێرى دئینتە فڕینگەهێ. رۆژەکێ گەشتیارەکێ یابانى دبیتە نەفەرێ وى و ژێ داخواز دکەت کو بەرى بگەهینتە سەنتەرێ باژێرى، وى ل هندەک جهێن گەشتوگوزارى بگێرینیت. پشتى ژ گەریانا خوە تەڤاڤ دبیت، شوفێر ب دلخۆشى ڤەدگەریتەڤە مال، چونکو تێرا وێ رۆژێ کار کر و ڤیا دەمێ مایى دگەل زارۆکێن خوە ببۆرینیت. دەمێ ژ تاکسى یا خوە دادبەزیت، چانتکەکا بچووک (کو بەرچاڤکەکا سەیر تێدا بوو) ل جهێ گەشتیارى دبینیت. ئەڤ بەرچاڤکە هەموو ژیانا وى سەروبن دکەت، چونکو هەردەمێ ددەتە بەرچاڤێن خوە و ستێرکا خوە دئێختە ئەنیا هەر کەسەکى، هەموو نهێنى و رازێن دلێ یێ بەرانبەر بۆ ئاشکرا دبن. بڕیارێ ددەت ب ڤێ بەرچاڤکێڤە ڤەگەریتە وەلاتى، داکو راز و نهێنى یێن کەسانێن جڤاکێ خوە بخوینیت*

بەرى دیتنا بەرچاڤکێ، پەهلەوان پەنابەرەکێ کورد بوو وەلاتێ ئەلمانیا. ژبۆ دابینکرنا پێدڤى یێن ژیارا خێزانا خوە، کارێ شوفێرى یا تاکسیێ دکر. ئەگەر هندەک پارە ژێ زێدە کربان (وەکو هەموو کوردێن پەنابەر)، دا هنێریتە وەلاتى کو هاریکارى یا کەسوکارێن خوە یێن هەژار بکەت، یان دا هندەک مال و مولکان پێ بکڕیت ژبۆ مسۆگەرکرنا پاشەرۆژا خوە و زارۆکێن خوە

ل نیڤا دووێ ژ سالێن نۆتان، ئەو پارێ ژ دەف پەنابەران دهاتە کوردستانێ، ژێدەرەکێ گرنگێ هاریکارى یا هەژاران و چالاککرنا بازرگانیێ بوو. لەوا پڕانى یا گەنجان بەر ب باژێرێن نەدیارێن ئورۆپاڤە چوون و هەر خێزانەکا کەسەک ژ دەرڤە هەبا، رەوشا وێ یا ئابۆرى باشتر بوو ژ خەلکەکێ دى. ژئەگەرێ ڤێ هاریکاریێ و ژیانا ل وەلاتەکێ پێشکەفتى، کەسێ پەنابەر دچاڤێن خەلکى و دەستەلاتێدا، هەژیتر و گرنگتر بوو ژ خەلکێ جهوار. هەر کەسەکێ بۆ ماوەیەکێ کێم ژى چوو با ژدەرڤەى وەلاتى، دەمێ (ژبەر هەر ئەگەرەکى) ڤەدگەریاڤە، دەستەلاتێ باشترین وەزیفە و پلە و مۆچە بۆ دابین دکر. مەرەم پێ ئەو بوو، کو مفاى ژسەربۆرا وى یا ژدەرڤەى وەلاتى ببینن و وەلاتێ مە ب شیانێن وان پێش بکەڤیت. ژلایەکێ دیڤە، هەموو خێزانان و خوەییێ کچان ژى، حەز دکرن کەسەکێ پەنابەر ببیتە رزقێ وان و دگەل خوە ببەنە ژدەرڤە. ب ڤێ چەندێ ژى، هەم دێ ژیانەکا خۆش بۆ کچێ هێتە دابینکرن و هەم دێ بیتە ژێدەرەکێ هاریکاریێ بۆ خویشک و برایێن وێ یێن مایى. ژبەرکو کچان ئەڤ جۆرە کەسە ل سەر خەلکێ وەلاتى دچێتراندن، کۆمەکا خەونێن هەلاویستى یێن گەنجێن ئەڤیندار، هەلوەریان و چوونا ژدەرڤەى وەلاتى ببوو مەزنترین خەون و هیڤى یا پڕانى یا خەلکى. هەمان رەوش ل دەف کوران ژى هەبوو، دەمێ کچەکا پەنابەر دهاتە کوردستانێ، پڕانى یا گەنجان حەز دکرن بۆ خوە بخوازن، داکو دگەل خوە ببەنە ژدەرڤە. ئەڤجا ئەگەر مرۆڤى پرسیارا خەونا هەر گەنجەکى کربا، دا بێژیت من دڤێت چەند سالەکا بچمە ژدەرڤەى وەلاتى، هندەک پارا کۆمکەم و بهێمەڤە. ئەڤ حەزا ڤەگەریانێ، وە لێ کر کو پەنابەر ب جەستەیێ خوەڤە ل وەلاتەکێ بیانى بیت و دل و گیانێ وى ژى ل کوردستانێ بیت. ئەڤ پێڤەگرێدانا گەنجێن پەنابەر ب وەلاتیڤە، نە تنێ ژبەر ژێیاتى و ئەڤینى یا وەلاتى بوو، بەلکو ژبۆ ب دەستڤەئینانا هەژیتى یا جڤاکى ژى بوو. هەر کەسەکێ غەریزەیێن وى یێن برسێ و سێکسى تێر ببن، دێ ل غەریزەیا پایەداریێ گەریێت کو دچاڤێن خەلکێ دەوروبەردا ببیتە کەسەکێ هەژى و چێتراندى.

سەتمین ژ شەهرستانیێ

یەک ژ کێشەیێن سەرەتایى یێن پەنابەران، سەتمینە. سەتمین ژ شەهرستانیێ و مرۆڤایەتیێ و ئازادیێ و رێزگرتنێ. دەمێ کەسەکێ کوردێ گوندى، ل وەلاتەکێ رۆژاڤایى جهوار دبیت و مافێ هەڤوەلاتیبوونێ وەردگریت، دگەل سەرەدەریکرنا رۆژانەیا دگەل جڤاکێ نوو، تۆشى هاڤیبوونەکا ب میناکێ سەتمینەکا دەروونى دبیت. رەفتارێن مشتى گیانێ مرۆڤایەتیێ و هەبوونا ئازادى یا کەسۆکى (بێى کەسەک مایێ خوە تێ بکەت و بۆ ببیتە شیرەتکار و وەکیلێ خودێ)، ئوو رێزگرتنا جوداهییان و کەلتۆرێن جیاواز، کەسێ پەنابەر دئێختە دناڤ گێژەڤانکەکا هزریدا و نزانیت کا دێ چەوا خوە دگەل ڤان تێگەهێن نوو گونجینیت. ئەڤجا دێ کەڤیتە دناڤ هەڤڕکییەکا دژوارا دناڤبەرا جڤاکێ رەسەن و جڤاکێ نوودا. ئانکو هەڤڕکییەکە دناڤبەرا شۆپپارێزیێ و نووخوازیێدا.

هندەک پەنابەر، ڤێ ئازادى و رێزگرتنێ شاش ب کار دهینن و بەرەبەرە بەرەڤ بەرزەبوون و کەفتنێڤە دچن. دەمێ گەنجەک بێى پلێت ل میترۆیێ سوار دبیت، یان کارەکێ بێ مولەت دکەت (کارێ رەش)، دهەمان دەمدا ژى مۆچەیێ بێکاریێ (سوشیالێ) ژ حکومەتێ وەردگریت، وەسا هزر دکەت کو زیرەکییەکە و یێ فێلەکێ ل ڤى وەلاتێ نەزان و ساویلکە دکەت (!). لێ دراستیدا، ئەو یێ فێلێ ل خوە دکەت و یێ خوە دهێلتە دناڤ گۆمەکا مەند و گەنیدا. ئەڤ شێوازێ مرۆڤان ژ جڤاکێ خوەیێ رەسەن ڤەدقەتیێن و نەشێن خوە دگەل جڤاکێ نوو ژى بگونجینن. جۆرەکێ دى یێ پەنابەران، ب جڤاکێ رەسەنڤە گرێدایینە و پێگیریێ ب یاسایێن وەلاتێ نوو دکەن، داکو ژسککەیێ ئارمانجا خوە ڤاڕێ نەبن و جهێ خوە دناڤ جڤاکێ نوودا بکەن. دهەمان دەمدا ژى، رێزگرتن و هەژیتییەکا پتر ژ جڤاکێ رەسەن ب دەستڤەبینن. ئەڤ جۆرە پەنابەرە، هەردەم ب کاریڤە دمژوولن و هەر کارەکێ یاساییێ ب دەست دکەڤیت، خوە لێددەن و ب ئەختوبارى ئەنجامددەن. هەم ژبۆ ب دەستڤەئینانا پارەیەکێ پتر و هەم ژبۆ خوە ژبیرڤەکرنێ و خۆپاراستنێ ژ سەتمینێن شەهرستانیێ. ئانکو هەولدانەکە ژبۆ ئالیسەنگکرنا دژوارى یا هەڤڕکیێ، بەر ب ئارامبوون و راهاتنێڤە.  

گەنجێ کورد، ب درێژاهى یا ژیانا خوەیا دناڤ جڤاکێ رەسەندا، تۆشى گەلەک ترۆمایێن دەروونى دبیت، هندەک ژێ دبنە گرێ یێن دەروونى و بۆ ماوەیەکێ درێژ دگەل دمینن. هەر کەسەکێ د ژیانا خوەدا، بەرئاتاڤى ژدەستدانەکێ یان ژێکڤەقەتیانەکێ، یان ژى توندوتیژییەکێ بوو بیت، هندەک نیشانێن ترۆمایا دەروونى ل دەف پەیدا دبن. ئەگەر ب تەڤاڤى نەهێتە چارەسەرکرن، دبیت ببیتە سەدەمێ حالەتێ پێشێلبوونێن پەستا پشتى ترۆمایێ، کو نەساخییەکا دەروونییە و پێدڤى ب دەستێوەردانێن دەروونى و پاڵپشتى یا تۆڕا جڤاکى هەیە. ئەڤجا پەیوەندیکرنا دگەل جڤاکێ رەسەن، یان ئەنجامدانا هندەک چالاکى یێن هەڤبەند ب جڤاکێ رەسەنڤە، ئارامى و هەڤسەنگییەکا دەروونى بۆ وان جۆرە نەخۆشان پەیدا دکەت. هەروەسا وەکو پێشگرەکێ سروشتییێ هاڤیبوون و خەریبیێ (Home sick) دهێتە هژمارتن. لێ هەردەمێ بکەڤتە بەرانبەرى بۆیەرەکى یان هەر ئیشارەتەکا هەڤبەند ب ترۆمایا کەڤنڤە، دێ نیشانێن ترۆمایى ب میناکێ دووبارەبوونا رەوشا ترۆمایى بۆ پەیدا بنەڤە. وەسا دیارە کو پەهلەوانێ ڤێ رۆمانێ ژى ترۆمادارە و ئاکاما ترۆمایان وەکو برینەکا داخداى دناڤ نەهۆشێ ویدا مایە و هەردەمێ بهێتە ئازراندن، کۆما نیشانێن ترۆمایى لێ دووبارە دبنەڤە. دەمێ ل هەمبەرى گرتیخانا داخاو رادوەستێت (ژۆرێن گازێ و ژۆرێن تاقیکرنان و سۆتنگەھ، و ژۆرێن بەخشینا خوینێ، ئەوێن ب زۆری ژ گرتییان دستاندن بۆ بریندارێن شەڕى... بپ٧)، هەموو هەستێن وى یێن مرۆڤایەتیێ دئازریێن و هەست ب هەڤسۆزییەکا بالبەرانە دگەل مللەتێ ستەمدیدەیێ جوهییان دکەت. لێ دهەمان دەمدا ژى، نیشانێن دووبارە بوونا ترۆمایێ ل دەف وى سەرهەلددەنەڤە. ئەڤ نیشانە ب رێکا خۆدانەپاشێ یان ب هندەک نیشانێن دەروونلەشى دهێنە دەربراندن:

-  لێ چو جاران نەشیایمە ل هەموو بەشان بگەرم، نەشیایمە خوە ل بەر وێ زولم و زۆرا هاتینە سەرێ گرتییان بگرم. تژى دفنا من بێهنا گوشتێ سۆتى دبوو، تژى مەژیێ من بێهنا خوینێ دبوو، تژى گوهێن من ناڵین و هەوارێن گرتییان دبوو... بپ٨.

-  دەمێ دکەتمە بەرامبەرى ژۆرا سۆتنگەهێ، من گوهێن خوە دگرتن، دا قێریێن وان دناڤ پێلێن ئاگریدا نەگەهنە گوهێن من... ل ژۆرا سەرشوویێ ل من دبوو ترس، من خوە دبەر شڕکا ئاڤا کەل دا ددیت.. ئاڤا کەل ژ بانێ سەرشوویێ و ژ دیواران دزا.. تنێ هەستیێن سپى ل نیڤا سەرشوویێ دبوونە کۆم...ل ژۆرێن گازێ لەرزکێ ئەز دگرتم، بێهنا من تەنگ دبوو، تژى گەوریا من گازا زیلکۆنێ دبوو... ترسا من بۆ تاسار.. ژترسا سەربازێن هیتلەر، من دەرگەهێن ترومبێلێ گرتن... بپ٩.

هەروەسا دیتنا کابیسەکێ کو بەرپرسێ سەربازگەها داخاو وى دگریت و بەر ب گرتیخانێڤە دبەت، ئاماژەیەکا دى یا دووبارەبوونا نیشانێن بۆیەرێ ترۆماییە: "تیودۆر ئایکێ، بەرپرسێ لەشکەریێ سەربازگەها داخاو دگەل کۆمەکا سەربازێن ئێس ئێس... بەرەف ترومبێلا من من هاتن، فەرمان دا سەربازان، ملێن من گرتن و کێشامە دەر... ل بەرامبەرى تەنوورا سۆر و تژى ئاگر، راوەستاندم.. دەست و پێن من باش گرێدان، بلند کرمە دەرێ تەنوورا شاریایى... پالەک ب سندوقێ ڤەدان، هاڤێتمە دناڤ جەهنەما سۆردا... بپ١٠". سەرەدانا ڤێ گرتیخانێ- سەربازگەهێ، بیرا پەهلەوانى ل گرتیخانێن وەلاتێ وى دهینیت، دەمێ رژێما دکتاتۆر گەنجێن هیڤیدار و بێگونەھ دکرنە ئالفێ گرتیخانەیان و کەسەک ژێ نەدزڤرى. ئەڤ هەستا هەڤبەرکرنێ و بیرئینانا بۆیەرێن ترۆمایى، دبیتە هاندانەک کو بشێت ترۆمایا خوە کونترۆل بکەت و ڤەگەریتەڤە ناڤ چالاکى یێن ژیانا رۆژانە. گەلەک جاران، کەسوکارێن کەسێ ترۆمادار هەولددەن کو بیرا وى ل بۆیەرى نەئینن، یان بەحسى بۆیەرى ل دەف نەکەن، دا برینێن وى نەهێنە هەلکۆلاندن (هەروەکو کورد دبێژن). لێ ل گورەى زانستێ چارەسەرى یا دەروونى، چەند مرۆڤ پتر سەرەدەریێ دگەل وان بیرەوەرییان بکەت، دێ پتر بەر ب نۆرمالبوونا رەوشا ترۆماییڤە چیت (ب تایبەتى ئەگەر د قۆناغا ساخبوونێدا بیت). هەبوونا شینوارێن ڤان جۆرە گرتیخانەیان (چ ل وەلاتى بن یان ل هەر جهەکێ بن)، هزرێن کەسێ ترۆمادار ڤەدجەمینن کو ب شێوەیەکێ کەتوارى سەرەدەریێ دگەل بکەت و هێزا بەرخوەدانێ پێ بەرچاڤتر لێ بهێت. هەژى گۆتنە کو هێزا بەرخوەدانێ خالەکا ئەرێنییە دپرۆسەیا چارەسەریێدا.

تێگەهێ چارەسەرکرنا کەسێن ترۆمادار ل سەر سێ قۆناغان رادوەستێت: قۆناغا گشتاندنێ، کو ئەڤا ب سەرێ من هاتى، دبیت ب سەرێ ئێکێ دى یان گەلەکێن دى هاتبیت و نە بۆیەرەکێ ئاڤەرتەییێ ئێکانەیە دژیانێدا. پەهلەوان ڤێ تەکنیکێ بکاردئینیت، دەمێ گرتیخانێن وەلاتێ خوە ب گرتیخانا داخاو دشوبهینیت: "گرتیخانەیێن وەلاتێ من یێن ل بەر ڤێ دروست کرین. گرتیخانا ئەبوغرێب، گرتیخانا کەرکووک، ئەمنە سۆرەکەى سلێمانى، گرتیخانا ئەمنا هەولێر.. ئەمنا دهۆک... بپ٩". ئەڤ گشتاندنە ئارامییەکا دەروونى و باوەرى ب خوەبوونێ ل دەف مرۆڤى پەیدا دکەت، وەکو بەرهەڤکرنەک ژبۆ قۆناغا ددویف را. قۆناغا نۆرمالکرنێ، کو هەر تشتەکێ ب سەرێ گەلەک خەلکى بهێت و د گەلەک گەهێن دیرۆکێدا قەومى بیت، میناکەکێ سروشتى ب خۆڤە دگریت، هەروەکو ئۆلدار دبێژن: "ئەڤە قەدەرا مرۆڤانە و حکمەتەکا خودایى تێدا هەیە". ئەڤجا دێ میناکەکێ سروشتیبوونێ ب خۆڤە گریت و دێ بەر ب قۆناغا سیێڤە چیت، کو قەبوولکرنە. هەر بۆیەرەکێ گەلەنپەرى و گشتى بیت (ب سەرێ گەلەک خەلکى بهێت)، ب کریارەکا سروشتى دهێتە دیتن و فەرە مرۆڤ قەبوول بکەت. هەر تشتەکێ گەلەنپەرى و سروشتى و قەبوولکرى بیت، دێ شیانێ خۆگونجاندنێ بۆ هەبن. هەرچەندە ئەڤ تەکنیکا چارەسەریێ ژبۆ ژدەستدان و مرنا عەزیزان بکار دهێت. لێ دشیاندایە ژبۆ بۆیەرێن دى یێن ترۆمایى (توندوتیژى و ژێکڤەقەتیان) بکار بهێت. خالا دى یا هاریکار ژبۆ خۆگونجاندن و کونترۆلکرنێ، هەڤسۆزییە. هەڤسۆزى رێکەکا ئارامبوونا دەروونییە، هەستکرنا ب مفادارى و بهاداریێیە ل هەمبەرى خەلکى. هەردەمێ مرۆڤ هەست ب گرنگى و مفادارى یا خوە دکەت. دێ شێت ب شێوەیەکێ ئەرێنى سەرەدەریێ دگەل جڤاکى بکەت و دێ شیانێن پلاندانان و ئەنجامدانێ بۆ پەیدا بن.

ل دەمێ گێراندنا گەشتیارى، دوو بابەتێن گرنگ خوە دهاڤێنە دناڤ هزر و مالخولیانێن پەهلەوانیدا: بابەتێ ئێکێ خوەنرخاندن و پێداچوونەکا خوەییە ل سەر کارێ خوە یێ ل ڤى وەلاتى: "ئەڤە پازدە ساڵە، ئەز ل ڤى باژێرى، هێشتا من ژ مارکێتێن خوارنێ و چایخانێن قومارێ پێڤە نەدیتیە... ئەم یێن ماینە ب خوارنێ و نڤستنێ ڤە.. تنێ یا دسەرێ مەدا زک و بن زکە... بپ٦". ئەڤ پێداچوون و خۆهەڵسەنگاندنا ژنشکاڤە، دانپێدانەکا نەراستەوخۆیە ب خەمساریێ، کو هەتا نهۆ تنێ ب زک و بنزکانڤە مژوولە و نەشیایە چ سیمایێن ڤى وەلاتى ل سەر کەسایەتى یا خوە زێدە بکەت، کو ببیتە کەسەکێ داهێنەر و بەرهەمهێنەر ژبۆ پاشەرۆژا وەلاتێ خوە. خوە ئاڤاکرن، نەتنێ کۆمکرنا پارە و ئەملاکانە، نەتنێ دەولەمەندییە، بەلکو بکارئینانا وێ دەولەمەندیێیە ژبۆ چێکرنا بەرهەمەکى کو ببیتە جهێ فەخر و شانازى یا وى و یا حەژێکەر و هەڤوەلاتى یێن وى ژى: "هەکەر مێڤانەکى بڤێت ل وەلاتێ من گەریانەکێ بکت. دێ کیڤە بم؟ دێ چ نیشا دم؟... بپ١٢". ڤێ ب خوەداچوونێ، ئەو پاڵدا کو هزرێ دبابەتێ دووێدا بکەت، ئەو ژى هەڤبەرکرنا وەلاتییە دگەل ڤى باژێرى. یان خەونێ ب وێ چەندێڤە دبینیت کا دێ چەوا وەلاتێ خوە ئینتە رێزا ڤى باژێرێ پێشکەفتى. ئەڤ باژێرێ گەشتیاران ژهەموو دنیایێ، رادکێشیتە باوەشا خوە (دهەمان دەردەسەرى و وێرانکرنێن وەلاتێ ویدا بۆرییە). لێ کا چەوا مرۆڤان (ل جەنگا جیهانى یا دووێ) ئەو وەلات تارومار کر، هەر ب دەستێ مرۆڤێن رزگاربوویى هاتە ئاڤاکرن: "ل ڤى وەلاتى ژى هەر مرۆڤن لێ دژین.. ئاخخخ بۆ سەرکردێن خودان وژدان و باوەرى.. مرۆڤن وەلاتان ئاڤەدان دکن، هەر مرۆڤن وەلاتان کاڤل دکن.. تنێ ئەم پێدڤى وژدانا خوەنە، ئەرێ ئەم ژى وەک وان مرۆڤن.... بپ١٣-١٤". خۆهەڵسەنگاندن و خۆهەڤبەرکرن، هاندان و پالێنەرەکێ گرنگە ژبۆ دۆماندنا کار و خەباتێ. هەردەم مرۆڤ حەز دکەت کو ژ هەموو خەلکى هەژیتر و زەنگینتر و ناڤدارتر بیت، مرۆڤ حەز دکەت کو وەلات و جڤاکێ مرۆڤى ژ هەموو دنیایێ خۆشتر و رێکوپێکتر بیت. 

نڤیسەرى ب شارەزایى ئەڤ دەستپێکا هەڤبەند ب ترۆمایێن دەروونیڤە، ئێخستییە دناڤ بابەتێ بەرچاڤکا جادۆییدا، کو رێخۆشکرنەکە ژبۆ سەتمینەکا دى یا پەهلەوانى (دەمێ بەرچاڤکا جادۆیى بکار دئینیت). ب دیتنا من، ئاماژەیەکا نەراستەوخۆیە ژبۆ ترۆمایێن ئێک ل دویف ئیکێن دناڤ جڤاکێ ویدا دقەومن. هەردەمێ مللەتێ مە ژ ترۆمایەکێ چاک دبیتەڤە، بەرئاتاڤى ئێکا دبیت و ئەڤ سنسلەیا پێکڤە گرێدایى یا ترۆمایان، مللەت هێلایە دناڤ فالنجبوونەکا چێکریدا، کو هەردەم ببیتە داردەستێ هێزێن دەوروبەران و خەونا دەولەتبوونێ ژێ دوور دکەڤیت.

هێزا غەیبى و سەتمینا ب سەرهەلبوونێ

هەردەمێ جڤاک دکەفتە دناڤ گێژەڤانکەکا دەرگرتى و بێ چارەسەریدا، پەنا بۆ هێزێن غەیبى و جادۆیى دهێتە برن. ئەڤ هزرا فەنتەزەیى (وەکو تێگەھ)، ب درێژاهى یا دیرۆکێ هەبوویە و ب شێوازێن جوداجودا و هەمەجۆر دەرکەفتییە. ئەوێ نەشێت ل هەمبەرى دژمنى یان دەستەلاتا جڤاکى ب راوەستیت، دێ هزرێ د پێرینەیەکا جادۆییدا کەت، کو ب ئاوایەکێ سەرکەفتى و روو سپى ژێ دەرباز ببیت. بۆ نموونە، ئەوێ زیندانى و دبن ئەشکەنجەدانێڤە، هزر دکەت ئەگەر بانێ زیندانێ ببیتە هەلم و سیمەرخەک بهێت مرۆڤى ژناڤ پەنجێن ئەشکەنجەدانێ دەربێخیت و ببەتە سەرێ چیایەکێ بلند کو چ زەبانى جەهنەمێ لێ نەبن. نڤیسەر ژى، دلێگەریانا خوە یا دەربارەى هزر و رەفتارێن خەلکێ جڤاکیدا، ل ئاویزەکێ جادۆیى دگەریێت کو هزرێن خەلکێ دەوروبەرێن خوە بخوینیت و راستیێ ژدرەوێ جودا کەت. هەردەم مرۆڤ حەز دکەت هزر و پلانێن یێ بەرانبەر بزانیت (ب تایبەتى ئەگەر ب مرۆڤیڤە دگرێدایى بن). ژبۆ خواندنا هزرێن کەسێن دەردۆر، نڤیسەرى ئاویزێ بەرچاڤکەکا جادۆیى بکارئینایە، کو هەردەمێ بدەتە بەرچاڤێن خوە و ستێرکا خوە بێختە سەر ئەنیا کەسێ بەرانبەر، هەموو راز و هزرێن نهێنى یێن وى کەسى بۆ روهن و ئاشکرا ببن. ب دەستکەفتنا بەرچاڤکێ، پەهلەوان دکەفتە دناڤ ترسەکا مەزندا: "ئەڤە خزینەکا مەزنە... و کارەساتەکا کوژەکە... بپ٢٦". دێ چەوا مایێ خوە دهزرێن خەلکیدا کەت؟ هەر کەسەکى کۆمەکا هزر و نهێنى یێن ڤەشارتى هەنە، دێ چەوا خوە لێدەت و ژسەرى ئینتە دەر؟ نەدوورە خەلک ب چاڤێ تاوانبارەکى لێ بنێرن و بێژنێ: "تە چەوا ماف دا خوە مایێ خوە دهزرێن مەدا بکى؟ تو ناترسى، ما تو شەرم ژى ناکى؟ تو باش دزانى کەس بێ هزرکرن و هیڤى نینە... بپ٤٣". لێ هەموو کریار ژ پێنگاڤێن ئێکێ دەست پێ دکەن. دەمێ ل دەستپێکێ بەرچاڤکێ ددانتە بەرچاڤێن خوە و دنیایەکا جودا دبینیت، حەزا بەردەوامیێ ل دەف پەیدا دبیت: "من نەشیا خوە بگرم. من دا بەرچاڤێن خوە، دنیا ل پێش چاڤێن من وەک بەهەشتێ خوەیا کر.. من بەرچاڤک ژ چاڤێن خوە دوور کر، دیسان دنیا وەک خوە دیار بوو... بپ١٩". خالا دى یا ئەو پاڵداى کو فێ بەچاڤکێ ل سەر هەموو مرۆڤان بکاربینیت، خێزانا وى بوو. کچا وى، ژ مایتێکرن و جێرباندن ددانتە بەرچاڤێن خوە و بۆ خویا دبیت، کو خویشکا وێ حەز ژێ ناکەت و برایێ وێ ل بەرە هەموو یاریۆکێن وێ پاڤێژتە دتەنەکا گلێشیدا. ب ڤێ چەندێ ژى، وەغەرا وى یا خویاکرنا هزرێن مرۆڤان دەست پێ دکەت و ل هزرێن ڤەشارتى یێن دناڤ ناخێ مرۆڤاندا دگەریێت:

ل ناڤ جڤاکێ ئەلمانى: دەمێ پەهلەوانى بڕیار داى کو هزرێن خەلکى بخوینیت، ژجڤاکێ خوەیێ هەنۆکەیى دەست پێکر، ئانکو ڤیا دیتن و بۆچوونێن کەسێن تاکێن جڤاکێ ئەلمانى ل سەر پەنابەران بزانیت. ئەرێ ئەو رێزگرتن و هێسانکارى یێن بۆ پەنابەران دهێنە پێشکێشکرن، رەفتارەکا چێکرییە یان گەوهەر و تێگەهێن ڤى وەلاتى وەسانە؟

ل بەر دەرگەهى، هەڤسوویەکا خوە یا ئەلمانى دبینیت، دەمێ ستێرکا خوە ئێخستییە ئەنیا وێ، هزرێن وێ گور بوونە بەر دیتنا وى: "خوەزى هیتلەر بۆ تەیێ ساخ با.. تو هاڤێتبایە دسۆتنگەها داخاودا، ڕوونێ تە بۆ فڕۆکێن شەڕى کربا پانزین... روویێ وێ یێ سپى رەش بوو، ددانێن وێ چیق بوون، سەیێ وێ بۆ گورگ، ددانێن خوە بۆ ڕانێن من تیژکرن... ل سەر ملێ خوە زڤریم، تژى دێمێ پیرێ بشکورینە و سەیێ وێ کوریا خوە دهەژینیت... بپ٢٠". ئەڤ هەستێ دژمنکارى و مشتى کەربوکین، دگەل بانگەوازى و رەفتارا وێ یا مشت ئەڤینى و مرۆڤایەتى ناگونجیت. ئانکو هزرا وێ یا راستەقینە کەربوکینە، رەفتارا وێ یا جڤاکى ژى قەبوولکرن و هەڤکارییە.

ل فڕینگەهێ، دەمێ ستێرکا خوە دئێختە سەر ئەنیا فەرمانبەرا پاسپۆرتان: "هزار نەفرەتان ل دەستەلاتا وەلاتێ خوە دکرن، کو کەسێن وەک من دهێلن ل ڤى وەلاتى بژین و ببنە خودان پاسپۆرت... بپ٤٤". دسەر هندێ را ژى، ب بشکورینەکا چێکرى داخوازا وەغەرەکا خۆش و ب سەلامەت بۆ دکەت. ئوو دەمێ ستێرکا خوە دئێختە سەر پۆلیسەکێ دەولەتێ، کو هەردەم هاریکار و مێرێن تەنگاڤییانن (جهێ رێزگرتن و ئەڤینى یا وى بوون)، ب شانازیڤە بەحس ژێ دکەت: "ل ڤى وەلاتى کەس ژ پۆلیسان ناترسیت، هەموو ژ وژدان و ئەرکێن خوە دترسن... بپ١٣". لێ دەمێ هزرێن پۆلیسى بۆ خویا دبن: "تف دکرە سیاسەتمەدارێن وەلاتێ خوە، چەوا هەوە ئەڤ پۆرڕەشێن دز، تژى وەلاتێ مە کرن. ئەڤ تیرۆرستێن مرۆڤ کوژ، دگەل مە دژین... بپ٤٥"، تۆشى سەتمینەکا نەپێشبینکرى دبیت، چونکو ئەو ل گورەى یاسایێ پەنابەرن و پۆلیس پارێزگارێن یاسایێنە. دبیت مەرج نەبیت کو هەردەم ناڤەرۆکا یاسایێ ب دلێ پارێزەرێن وێ بیت؟! هەرچەندە هەستەکا نەخۆشە کو مرۆڤ بزانیت، ئەوێ هاریکارى یا مرۆڤى دکەت، حەز ژ مرۆڤى ناکەت، لێ پێگیریکرنا ب یاسایا وەلاتى (خۆ ئەگەر ب دلێ هەڤوەلاتییان نەبیت ژى)، نیشانا ئەڤینى و ژێیاتییەکا موکمە بۆ وەلاتى. یاسا (چ باش بیت یان خراب بیت) ژبۆ رێکخستنا هەڤبەندى یێن دناڤبەرا هەڤوەلاتییان و وەلاتیدا هاتییە دانان (ئەرک و مافێن هەر کەسەکى پێ دهێتە دەستنیشانکرن). ئەگەر یا چەوت بیت ژى، بیاڤێ راستڤەکرنێ هەیە. لێ ئەگەر مرۆڤ رێزێ ل یاسایا وەلاتێ خوە نەگریت (ب هێجەتا هندێ کو چەوتە)، هینگى دێ هەموو وەلات بەر ب ئاژاوە و سەربەرداییێڤە چیت. ئوو ل هۆلا چاڤەڕێکرنێ، ستێرکا بەرچاڤکێن خوە ئێخستە سەر رێڤینگێن چاڤەرێى فڕینێ، هەر ئێکێ حەزەکا ڤەشارتى ددلدا هەبوو، هەر ئێکى کێشەیەک یان کەربوکینەکا ڤەشارتى هەبوو (کتەکا کێم، داخوازا ئارامى و ئاشتیێ بۆ مرۆڤایەتیێ دکن... بپ٤٦).

ل فڕینگەها ستەنبۆلێ: دەمێ دگەهتە ستەنبۆلێ، خەلکێ هەمەجۆرێ ل هیڤیا ژڤانێن خوە یێن وەغەرکرنێ، ژ چاڤکێ بەرچاڤکا وى ڤەدەر نەبوون. خوە نێزیکى کۆمەکا مرۆڤان کر کو ژ سەروبەرێ وان خویا بوو، دێ چنە بەرێ بەیتێ (ژبۆ ئەداکرنا عومرێ). ل دەستپێکێ ستێرکا کامیرا خوە ئێخستە سەر کەسەکێ ب تەقوا و ریهدرێژ (بەرپرسێ عومرەکاران بوو): "بەرێ خوە ددا وان کچێن جوان، خوزیا چاردەسالییا خوە دخوەست.. خوەزى جارەکا دى، بەرپرسێن ئیسلامێ، فەرمانا ئەنفالا کافران دابان، دا ئەز کەتبام ناڤ هەوە، من هوون ل ڤێ مەیدانێ کربانە رێز و کەتبام سەر سینگێن هەوەیێن رووس. یا رەبى تو ل من نەگرى، ئەڤە هەمى کافرن.. کچ و ژنێن کافران بۆ مە دحەلالن... بپ٥٣". پاشى ستێرکا خوە بادا سەر پیرەژنەکێ کو هزرێن بەهەشتێ دکرن، کا خودێ چ بۆ ژنێن ئیماندار بەرهەڤکرییە، ئەرێ دێ حەفتێ مێران دەتێ یان ژى تنێ مێرێ وێ؟ پا هەکە مێرێ وێ جەهنەمى بیت؟ "ژیانا من هەموو بێ مێرى بۆرى. دبت ل بن دنیایێ خوەدێ تۆڵا سەر دنیایێ بۆ من ڤەکت... بپ٥٤". بەرى ژڤانێ فرۆکا وى یا دیاربەکر بهێت، ڤیا بزانیت کا گەنجێن ئیماندار و حەجى چ هزر دکەن، ستێرکا خوە ئێخستە سەر ئەنیا گەنجەکێ ریهدرێژ (دێمێ وى تژى تەڤنێن تۆلڤەکرن و دژایەتیێ بوون. ئەڤە من چ ئینا سەرێ خوە؟ ژنا خوە یا گەنج هێلا ب تنێ، ئەز باش دزانم ئەو بێناموسێ جیرانێ مە بەڵا خوە ژێ ڤەناکت.. دێ ئاقلێ وێ دسەردا بت.. سۆز بت ئەز بۆ تە نەهێلم، ئەز ژ ڤێ ئوغەرێ بزڤرم، خوە بگەهینمە ژنا تەیا پۆر درێژ و چاڤڕەش، ئەز تۆلا خوە ل ژنا تە ڤەکەم... بپ٥٤-٥٥). کەسەکێ ژ ڤان هەر سێ مسافرێن مالا خودێ، هزر دهیدایەتا وان کەسێن ل فڕینگەهێ نەدکر. هەر ئێکى یا خوە ل بەر بوو، هزرێن رەوشا ژیانا خوەیا کەسۆکى دکر. هزرێن وان وەکو هەر کەسەکێ دى یێ نەئیماندار و نەرێڤینگێ مالا خودێ بوون. حەز و پالێنەرێن وان یێن نەهۆشیێ ل سەر ئیمانا وان د زال بوون. ل دەف بەرپرسێ حەجاجان، جیهاد تالانکرن و سەبیکرنا ژنانە، ل دەف پیرەژنێ چوونا بەرێ بەیتێ دێ وێ کەتە بەهەشتى و بەلکى ل بەهەشتێ زربەهرى یا وێ یا سێکسى بۆ بهێتە بەدەل ڤەکرن، ئەوێ گەنج ژى چاڤێ وى ل سەر ژنا جیرانێ وییە، لێ ل هێجەتەکێ دگەریێت کو خوە نێزیکى وێ بکەت و کریارا سێکسى دگەل بکەت. ئەگەر هزرێن رێڤینگێن مالا خودێ ب ڤى شێوەى بن پا دێ هزرێن خەلکێ دى یێ دوودل و ئالۆز و هەژار دچەوا بن؟

ل سەر توخیبى: دەمێ پەهلەوان دگەهتە سەر توخیبى و دکەڤیتە دناڤ قەرەبالغا رێڤینگێن ل هیڤیا مۆرکرنا پاسپۆرتان. حەز دکەت هزرێن پۆلیسێن قاپیێ ترکان بخوینیت. ستێرکا خوە دئێختە سەر ئەنیا پۆلیسێ مۆرکرنا پاسپۆرتان کو دێمەکێ مشت دژمنایەتى و کەربوکین هەبوو، حەز دکر وان هەموو رێڤینگێن ل هیڤیا مۆرا وى، بکوژیت و ب خابوورى را بەردەت: "بەرێ گەویجا خوە دا ڕێزا وان، دەنگێ کەنیا وى دگەل تلیلیێن گەویجێ تێکەل دبوون. بێهنا وى ب ڤێ هەموویێ نەهات، کەلەخێن وان یێن تژى خوین، راکێشانە هنداڤ خابوورى، و ژووردا بەردانە خوارێ... بپ٦٨". ئوو دەمێ بەرێ بەرچاڤکا خوە دایە شوفێران، هەمان کەربوکین دچاڤێن واندا دیت. لێ نە ل دژى کوردان، بەلکو ل دژى سیستەم و رژێما ترکى بوو. هزرێن شوفێرەکى خواندن: "هەوە برایێ من کوشت، هەوە خووشکا من کوشت، هەوە گوندێ مە سۆت.. هەوە ب سەدان کەس و کارێن مە کوشتن... بپ٦٩". ئێکسەر چاڤکێ بەرچاڤکێ بادا سەر ئەنیا شوفێرەکێ دى یێ کریارەکا تۆلڤەکرنێ ددلدا ئەنجام ددەت: "هەوە چ ژ مە دڤێت؟ هوون دێ چ ل مە کن هەى گاورێن بێ دین.. ددانێن خوە دهاڤێتنە قرکا پۆلیسى و نەدبەردان، هەتا چاڤێن وى زیق دبوون... بپ٦٩". ئەڤ کەربوکینێن ئالوگۆر دناڤبەرا فەرمانبەرێن دەولەتا ترک و کوردێن باکۆردا، نیشانا خەباتا بەردەواما گەلێ کوردستانێیە ل هەر چوار پارچەیان. ئوو دەمێ ئالایێ کوردستانێ ل لایێ دى یێ پرێ دبینیت، بەرهەمێ خەباتێ ل بەر چاڤان روهن دبیت و دلێ وى خۆش دبیت: "ل دۆر خوە زڤریم، چاڤێ من ب باژێرێ زاخۆ کەت. ئالایێ کوردستانێ ل رەخێ دى یێ بلند بوو. بێهنا من فرەه بوو... بپ٦٩".

ل دەرگەهێ کوردستانێ، دیسا هەولددەت، هزرێن هندەک کەسێن راوەستایى ل فەرمانگەها پاسپۆرتان بخوینیت. ل دەستپێکێ بەرچاڤکا خوە ئێخستە سەر ئەنیا سەربازەکێ گەنج و هیڤى یێن کوردستانا مەزن تێدا دیتن: "پێلێن ئازادیێ ژ رەخێ کوردستانێ ب سەر سلۆپى دا دچوونە خوارێ، هەتا دگەهشتە هەموو پارچێن وەلاتى... وەلات ئازاد دبوو، سنۆر نەدمان، ئالا کوردستانێ ل سەر بورجا بەلەک بلند دکرن... بپ٧٠". ئەڤ دەسپێکە خالەکا گەش و دلخۆشکەرە دکەڤیتە سەر کۆمەکا هەستێن بارکرى ب ئالۆزى و دووودلى یا کوژەک.

دەمێ بەرێ بەرچاڤکێ ددەتە پۆلیسەکێ ل سەر توخیبى: "کلاشینکوفا خوە دفرۆت، پاسپۆرتەکا سەختە پێ دکڕى. چانتەکێ بچووک دهاڤێتە ملێ خوە. بەرەف ئەورۆپا ددا ڕێ... بپ٧٠". ئوو دەمێ ستێرکا خوە ئاراستەى دێمێ فەرمانبەرێ پاسپۆرتان دکەت، ب گرنژینەکا نەڤالا ژ حەسوودیێ، ددلدا دبێژیت: "مرۆڤێن کەر تژى دنیایێ نە.. تو خودانێ پاسپۆرتا ئەلمانى، و ڤێ گەرمێ هاتیە دناڤ ڤێ تۆزێ دا... بپ٧٥". ئاماژەیەکە ژبۆ بێزارى یا فەرمانبەرێن حکومەتێ. هەرچەندە دناڤ وەلاتەکێ ئازاد و نیمچە خوەسەردا دژین، لێ گرانى یا بازارى و نەدادپەروەرى یا دپۆست و  پلەیێن کارگێریدا، هەموو بیاڤێ هزرکرنا وان گرتییە و بەر ب بێزارى و تەنگەزارى یا خوەییڤە برینە. ئەوێ پۆلیس حەز دکەت بچیتە ئورۆپا، داکو ل ڤەگەرێ کارەکێ باشتر و رەحەتتر بدەنێ. فەرمانبەرێ پاسپۆرتان ژى، بێزارە و حەز دکەت دەرفەتەکا باشتر بۆ هەلکەڤیت. هەکو پلە بلندکرن، نە ب زیرەکى و شارەزاییێ بیت، دێ چاڤێ هەر کەسەکى ل هەر پلەیەکا دلخواز بیت. ژلایەکێ دیڤە ژى، هەر کەسەک (ب سروشتێ خوە) وە هەست دکەت کو ب کێر هەموو کار و کریاران دهێت، تنێ دەرفەت و پاڵپشتەک ژێ کێمە.

هەکو ل هیڤیا مۆرکرنا پاسپۆرتێ (ل هۆلا چاڤەڕێکرنێ)، چاڤێ وى ب ژن و زەلامەکى ڤەگەریایى دکەڤیت، زەلامەکێ سەرە و ژنەکا گەنج (ل ژیێ کچا وى)، میناکێ ژنومێران پێڤە دیار بوو. ستێرکا خوە ئێخستە سەر هزرێن زەلامى: "چەند پارچێن عەردى، چەند خانى من کرین، چەند جاران پارە هنارتن، دا بۆ من کارەکى پێ بکن. هەموو خوارن و تێر نەبوون. من ئەڤ کچا جوان بۆ دلێ خوە مار کر. نە ب دلێ وانە، وان نەڤێت دلێ من خۆش بت.. ئەڤە ئەز هاتمە گیانێ هەوە.. سۆز بت ئەز تشتەکى بۆ وە نەهێلم.. دا هوون ببنە مرۆڤ و بهایێ من بزانن... بپ٧١". پاشى ئاراستەیێ بەرچاڤکێ دئێختە سەر ئەنیا ژنێ: "ئەڤە ئەز هاتم دلێ من، خەما نەخۆ ئەز دێ تە دگەل خو بمە دەرڤەى وەلاتى، هەر رۆژ تە ل سەر سینگێ خوە کمە مێڤان، ئەز بۆ سینگێ تە دین بووم... من شوو ب ڤى سەیى کر و تو مایە بێ ژن... شەڤا ئەڤ پیرەمێرە بوویە زاڤا، دلێ من ژترسا قەتیا. من هزر کر دێ زانت ئەز نەکچم، تە ژى هزرا کوشتنا من دکر.. مە نەدزانى، ئەڤ خولى سەرە یێ نیڤ نەمێر و گێژە.. سەد قەدا ب ئەورۆپا و هەژاریێ بکەڤن، ما ئەز دا شوو ب ڤى کم... بپ٧٢".

ل ناڤ جڤاکێ کوردى: کا چەوا ل ئەلمانیا نەدوێرى یا بەرچاڤکێ بێختە سەر دێمێ ژنا خوە، ژترسا هندێ کو هزر یان رەفتارەکا نە ب دلێ خوە ژێ ببینیت، هزرێن وێ نەخواندن: "ژترسا هزرەکا کرێت تر، ژیانا من شێلى بکت، من بەرچاڤکا خوە هێلا دبەرووکا خوەدا... بپ٤٢". ل وەلاتى ژى نەدوێرى یا هزرێن ڤەشارتى یێن دایبابێن خوە و خویشکێن خوە بخوینیت: "نە نە ئەز هزرێن بابێ خوە ناخوینم.. بلا هەر ل پێش چاڤێن من پیرۆز بمینیت... من نەڤێت وى ژدەست بدم... بپ٤٨". پاشى دگەل خوە دبێژیت: "ئەڤە تاوانەکا دڕندەیە، نابت مرۆڤ مایێ خوە ده زرێن دایک و بابێ خوەدا بکت... بپ٧٩". ئەڤجا هەڤژینا خوە و دایبابێن خوە و هەموو ژنێن مەحرەم وەکو خویشک و ژنبرا ژڤێ خواندنا خوە ڤەدەرکرن، کو ژیانا وى پتر شێلى نەبیت و هەست ب گونەهباریێ نەکەت: "دەما خووشکێن من هاتینە ڕێزێ، من چاڤێن خوە دنقاندن، من نەدڤیا مایێ خوە دژیانا وان دا بکم. دترسیام هزرێن وان ژیانا من سەروبن بکن... بپ٨٢". ژنێن مەحرەم ب نامووسا بنەمالێ دهێنە هژمارتن، دەمێ بێنامووسییەکێ ژ هەر ئێکێ ببینیت، ئەو بێنامووسییە وى ژى ڤەدگریت. مەرەما وى یا سەرەکى، ئەوە کو دووروویاتى و بێنامووسى یێن خەلکى خویاکەت (نە کەسوکارێن نێزیکى خوە). پسمام و برا و هەڤال و دلبەرا خوە یا کەڤن بەرچاڤ دکەت کو هزرێن وان بخوینیت. هەروەسا مزگەفتەکێ و دەهواتەکێ ژى دهەلبژێریت (هەرچەندە سەرەدەرى دگەل ڤان هەردوو جوینان کرینە: یەک ل فڕینگەها ستەنبولێ و ئەوا دى ل سەر توخیبى)، لێ دڤێت د رەوشەکا سروشتى یا ژیانا رۆژانەیا جڤاکێ خوەدا بخوینیت.

پسمامێ بچووک: "پسمامێ من دێ پارچەکا ئەردێ خوە فرۆشت، دێ بۆ من پاسپۆرتەکێ پێ کڕت، و دێ من دگەل خوە بتە ئەلمانیا و دێ کچا خوە ل من مار کت و.... بپ٨٦".

پسمامێ مەزن: "ڤێ جارێ ژى ڤى دەینێن من دابان.. بۆ من خانیەک گرتبا. نە نە، دێ من کتە دخانیێ خوەڤە. ئەو نە پێدڤى کریێ یە... دێ بێژت هەما بلا بۆ بچووکێن تە بت... بپ٨٦".

برایێ بچووک: "ئەز دێ چەوا شێم هندەک پارا ژبرایێ خوە چێکم؟.. دڤێت ئەز درەوەکا ب هێز بکم.. دڤێت ئەز ئاگرى بەر دمە دلێ وى یێ نازک... بپ٨٦".

برایێ مەزن: "دیسان ئەڤە هات. تژى مالێ مێڤان کرن. هەر جار ل رۆژا ئێکێ هندەک دولار ددانە من بۆ مێڤانێن خوە. ڤێ جارێ خوە شڕ کر.. سەروبەرێ وى نە ب دلێ منن، نەکو خانى و ئەردێن خوە بێختە سەر ناڤێ خوە؟!... هەکەر مر؟! خودێ نەکت، لێ چ بێى خودێ نابت. مالێ وى یێ ل سەر ناڤێ من، دێ بۆ من مینیت. ما کى دێ پرسیار کت؟ ژنا وى نازڤرت... بچووکێن وى چو نزانن.. هەکەر ژنا وى بزڤرت، ئەز دێ مار..... بپ٨٧-٨٨".

ئەڤین (دلبەرا وى یا کەڤن): "باش بوو من شوو ب ڤى نەکرى. وێ شەڤا ئەز دگەل وى بەرپرسى نڤستیم، ئەز کرمە مرۆڤ، ئەز کرمە رێڤەبەر. ئەگەر من دگەل ڤى کربا، دا نهۆ یا کوشتى بم، یان ل دەرڤەى وەلاتى یا برسى بم... سەیدا هەر چەند رۆژەکا مێڤانێ منە. دا چ ل ڤى کم؟ دا من بتە ژدەرڤەى وەلاتى؟ هەردەمێ من بڤێت، ئەز دشێم بچمە ژدەرڤە. ڤیزە و نینۆکا من، مێر و پێلاڤا من... بپ٩٢".

فەرهادێ هەڤالێ وى: "دێ من دتە سوندێ، کا من چەند دەین هەنە. ئەز دێ ڤێ جارێ وەک جارا دى، سێ جارا پتر بێژم، دا بۆ خوە ترومبێلەکا نوو بکڕم.. دێ ڤێ جارێ ژى هندەک دولاران کتە دبن سێنیا چایێ ڤە... بپ٩٦".

ل مزگەفتێ: دناڤبەرا دوو سۆفییاندا نڤێژێ دکەت و سەح دکەتە نافچاڤێن سۆفیێ ملێ راستێ، دگۆت: "ئێتیم ئێتیمێن منن، من یێن خودان کرین. من بابێ وان ژى خودان کربوو، ماڵێ وان یێ منە.. ئەز دێ ئێتیمێن خوە خودان کم و دێ ژنا وى مار کم، ئەو ژى وەک بچووکێن منن... بپ٩٨". ل سەر ملێ چەپێ زڤرى، سۆفیێ ملێ چەپێ دحسابکرنەکا کووردا بوو: "بازار هوویە، کڕین و فرۆتن حەلالە... برایێ من دڤیا فێلا خوە ل من بکت.. راستە من پەز ب ئەرزانى کڕى بوو، لێ پەز گران بوو. وى دڤیا ب ئەرزانى بدمێ.راستە وى نە بۆ بازارى بوو، دا بچووکێن خوە پێ خودان کت، لێ برا برایە.. بازار جودایە... بپ٩٩". ل مەلایێ ل بەر مینبەرێ زڤرى، مەلا دگەل ژنا جیرانێ خوە، دناڤ خەونەکا خۆشدا بوو. دبرە دناڤ گەلیەکێ تژى ئاڤ و گیادا و درێژ دکرە سەر پشتێ، بەرى خوە بێ نڤێژ بکەت، سۆفییان ئەو ژ وێ خەونا خۆش هشیار کر. دەمێ ستێرکا خوە ئێخستییە سەر دێمێ مەلاى، ددلدا دگۆتە نڤێژکەران: "رۆژى و نڤێژێن وە ژ خوەنە، تنێ ژبۆ روومەتى یا دونیایێ یە. گەر من سلاڤا ملا دا.. وەک مشکێن ژبەر پشیکان درەڤن، هوون دێ بەزنە پێلاڤێن خوە و دێ خودێ ژبیر کن... بپ١٠٠".

ل تازیێ: پەهلەوان بەرهەڤى تازییەکێ دبیت و دڤیا بزانیت کا خودانێن تازیێ چ هزر دکەن، هزرێن بابێ ل سەر بووکا وى یا گەنج بوون: "کورێ من مر، بووکا من یا جوان و گەنجە، چاڤێ گەلەکا یێ لێ.. یا بێ شەرمە، خودێ مە ستار کەت... بپ١٠١". هزرا برایێ مەزن ل سەر دەستەلاتا بنەمالێ و ماڵێ براى بوو: "ئەز برایێ مەزنم، ماڵ بۆ من ما.. ژنا وى ژى ما دێ چ کت؟ دێ کیڤە چت؟ دوو بچووک هەنە، دێ بۆ کێ هێلت؟ هەر دێ شوو کت، ئەز ژ هەر کەسێ فەرترم... بپ١٠١". هزرا برایێ بچووک ژى ل سەر لەشێ ژنبرا وى بوو: "ئەڤە برایێ من مر، ژنا وى ما بێ خودان.. هەموویان دزانى ئەم ئەڤیندار بوون، وى ژى دزانى یارا من بوو..... ژناڤ بەهیڤانا کێشا دەر، برە جهێ ژڤانێن وان یێن هەرجار. جلکێن وێ یێن رەش ژبەرکرن و درێژکرە سەر پشتێ... بپ١٠٢".

ل دەهواتێ: بەرى بەرچاڤکا خوە بێختە سەر بووک زاڤاى، دڤیا چاڤچەرینییەکێ ل هزرێن بەرهەڤبووییان بکەت. دوو زەلام و دوو ژن ل سەر مێزەیەکێ دیتن، وەسا دیارە کو دوو خێزانێن هەڤالن و ب هەڤرا هاتینە ڤێ دەهواتێ. دەمێ سەحکرییە نافچاڤێن وان، وەسا بۆ خویا دبیت کو ژنەک حەز ژ مێرێ هەڤالا خوە دکەت و دخەیالا خوەدا یێ برییە ژوورا خوە یا نڤستنێ. مێرێ وێ ژى چاڤزلکانێ دگەل ژنا هەڤالێ خوە دکر و دخەیالێدا ب بەر سینگێ ویڤە بوو. دەمێ بەرچاڤک ئێخستییە ئەنیا زاڤاى: "زاڤا ل سەر ملێ خوە زڤرى، یارا وى یا گەلەک ڤیایى و نەگەهشتیێ ل جهێ بووکێ یا روونشتى بوو... بپ١٠٥". بووکێ ژى هەمان هزرا زاڤاى دکر: "یارێ وێ هاتە ژۆر، دەستێ وێ گرت و ژبەر تەنشتا زاڤایێ چڤێل راکر... بپ١٠٥".

بەرپرسەک: "دڤێت ئەز هندەک گۆتنێن خوەش بۆ ڤان گۆڵکا بێژم، دا هەر بمینن نڤستى. مللەتێن خەلکى ب حەشیش و هێرۆیینى سەرخۆش دبن، ئەڤە ب ئاخفتنێن خوەش... بپ١١٢".  

ب خویاکرنا ڤان هزرێن نەپێشبینکرى یێن وان کەسوکارێن ئەو کار بۆ دکەت و ژیانا وى ب هەبوونا وان گرنگ دبیت، تۆشى سەتمینەکا دەروونى دبیت و ب رێکا خوە ژێ ڤەدەرکرنێ کونترۆل دکەت. ئەڤە ژى رەشبینییەکا کوژەک ل دەف پەیدا دکەت، کو کەسەکێ دروست و راستگۆ نینە، هەموو خەلک درەوین و بەرژەوەندپارێزن. ئەڤجا هاوارەکا بارکرى ب داکەفتن و سەتمینێ ژناخێ وى دەردکەڤیت: "ئەى هەوار کەنگى مرۆڤ دێ تێر بن؟ کەنگى مرۆڤ دێ بنە مرۆڤ... بپ٦٢". لێ نڤیسەرى ژبیرکرییە کو پەهلەوانێ وى یێ سەرەدەریێ دگەل مرۆڤان دکەت، نەدوورە ئەو هزرا وى ل سەر مرۆڤان و مرۆڤایەتیێ ئاڤاکرى، نەوەسا بیت وەکو وى بۆ خوە دانایى. لەوا فەرە ئەم ل سروشتێ مرۆڤى بگەریێین و ژهزرا نڤیسەرى (ژ زاردەڤێ پەهلەوانى) دەربازى قالبێ پەروەردەکرنا وێ هزرێ ببین، کو جڤاک و سروشتێ مرۆڤییە.

سروشتێ مرۆڤى

پڕانى یا هزرمەند و نڤیسەرێن سەرەدەریێ دگەل رەوشا مرۆڤى دکەن، هەردەم ددەنە خویاکرن کو مرۆڤ یێ بەر ب هەلوەشیانێڤە دچیت و چ گرنگیێ ب رەفتارێن مرۆڤایەتیێ نادەن، هەردەم ب تێرکرنا حەز و پالێنەرێن خوەڤە مژوولە و هەموو کاران ژبۆ پاراستنا بەرژەوەندا خوە دکەت. ب ڤێ چەندێ ژى، جار ب کەسەکێ ئەزئەزینى دهێتە نیاسین و جار ژى ب دووروویاتیێ دهێتە وەسفکرن. جڤاکناس وەسا ددەنە خویاکرن کو ئەو ئەرکێن فەیلەسۆف و نڤیسەر ژ مرۆڤى داخواز دکەن، هندەک هزرێن ئیدیالى یێن نەگونجایینە دگەل ژینگەها وى یا راستەقینە. لەوا ژبۆ لێکۆلینا هزر و رەفتارێن مرۆڤى، فەرە ئەم ل سروشتێ مرۆڤان ڤەگەرین*.

مشە جاران، مرۆڤ (ب تایبەتى نڤیسەر و باوەردار) رەفتارێن خوە دکەنە مەستەرە و ل گورەى وان رەفتارێن ئیدیالى، مرۆڤان پێ دهەڵسەنگینیت. ئەڤە ژى مەزنترین شاشییە، کو دبیتە ئەگەرێ ڤەدەرى و سەتمینا کەسێ شیرەتکار یان بانگخواز. هەردەمێ ئەم د سروشتێ مرۆڤى گەهشتین، دێ شێین سەرەدەرییەکا بەرهۆز دگەل حەز و دیتن و خەونێن وى یێن کەتوارى کەین کو پێ ببیتە کەسەکێ بەرهەمهێنەر و قەبوولکرى دجڤاکیدا.

مرۆڤ ب سروشتێ خوە ئاژەلەکێ ب ئاقلە، یان جڤاکییە، یان ئاخفتنکەرە. ب درێژاهى یا دیرۆکێ، فەیلەسۆف و هزرمەندان وە هزر دکر، ئەگەر خەلک بشێت د هزرێن وان بگەهیت و مومارەسەیا وان رەفتارێن پێشکێشکرى بکەت، دێ شێن خۆشى و تەناهیێ ل هەموو جیهانێ بەلاڤکەن و دێ جڤاکێن مرۆڤایەتیێ بەر ب نموونەییێڤە چن. لێ ل گورەى سەربۆرێن جڤاکان، کەسەک ب نموونەییێ داخبار نەبوویە. ژیان وەكو هەیی، هەر یا بەردەوام بوو. هەر هزرەكا ب درێژاهی یا سەردەمی، چ كارتێكرنێ‌ ل سەر خەلكی نەكەت، نا بیت ئەم گازندان ژ خەلكی بكەین كا بۆچی و چەوا تێ‌ نەگەهشتن، یان پێگیرى پێ نەکر. لێ‌ فەرە ئەم گازندان ژ خوەییێ‌ هزرێ‌ بكەین. فارابی د باژێرێ‌ خوەیێ‌ هەژیدا خویا كر بوو كو تەناهی و خۆشگوزەرانی یا خەلكی ل سەر سەرۆكێ‌ كاملان و دادپەروەر و نموونەیی رادوەستێت، پاشی ساخلەتێن وی سەرۆكی رێز كرن. لێ‌ پرسیار ژ خوە نەكر، دێ‌ وی سەرۆكی ژ كیڤە ئینین؟ ئوو ئەگەر مە دیت دێ‌ چەوا خەلك دەنگێن خوە دەنێ‌ و پێ‌ رازی بن. ئوو ئەگەر پێ‌ رازیبوون، ما نە یا سروشتییە كو كەسەكێ‌ دی هەبیت و وە هزر بكەت كو كاملانتر و باشتر و هەژیترە.... هتد.

ئەگەر مرۆڤى ب جاندارەکێ ئاقلمەند حساب بکەین، فەرە سەرەدەریێ دگەل خوەییێ مەژێ وى بکەین کو ئورگانەکێ لەشییە (وەکو هەر ئورگانەکێ دى)، مرۆڤ ژبۆ پاراستنا ژیانا خوە بکار دئینیت. کا چەوا لمبیسا فیلى و کێلبێن تیژێن شێرى ئالاڤێن کاریگەرێن پاراستن و مانا وانن، هەروەسا مەژ ژى (ئاقل) ئورگانەکە ژبۆ پاراستنا مرۆڤى ژ هەر مەترسییەکێ. ئەو هزرمەندێن مەژ ژبۆ ژێکڤاڤارتنا باشیێ و خرابیێ ددانن، خوە ژ جڤاکپەروەرى یا مرۆڤى خافل دکەن. مرۆڤ بەرهەمێ جڤاکێ خوەیە و گرنگى و کەسایەتى یا خوەیا هەژى دچاڤێن جڤاکیدا دبینیت. هەر تشتەکێ جڤاک گرنگیێ پێ ددەت، ئەو بەر ب وێ سەمتێڤە چیت. دەمێ جڤاک ب چاڤەکێ هەژى و رێزگرتن سەرەدەریێ دگەل دەولەمەندان دکەت، دێ هەموو خەما مرۆڤى دەولەمەند بوون بیت. ئەگەر رێزێ ل پەهلەوانان بگریت، هەموو خەلک دێ بەر ب کریارێن پەهلەوانیێڤە چیت (دۆنکیخۆتێ سێرڤانتیس، باشترین نموونەیێ ڤێ هزرێیە). دەمێ کەسەکێ ژدەڤە هاتى، جهێ رێزگرتنا خەلکى بیت، هەموو کەس دێ حەزکەن بچنە ژدەرڤە و ڤەگەرنەڤە، دا بکەڤنە دناڤ هەمان رێزگرتن و هەژیتیێدا. دبیت ئەڤە بیت، سەدەمێ سەرەکیێ ڤەگەرانا پەنابەران. پەنابەر نەشێن دەستبەردارى ژیانا پەنابەریێ ببن، چونکو هەموو حەز و پێدڤى یێن ژیانا وان تێر دکەت (زێدەبارى وەرگرتنا کۆمەکا پێزانین و شارەزایى یێن دى یێن پێشکەفتى). هەروەسا نەشێن دەستبەردارى جڤاکێ خوەیێ رەسەن ببن، چونکو هەژیتى و گرنگى یا خوە ژێ وەردگرن.

خالا دى یا مرۆڤى ژ ئاژەلى جودا دکەت، ئاخفتنە. ئاخفتن ژى، پێرینەیەکا کاریگەرا سەرەدەریکرنا دگەل جڤاکییە (نە تشتەکێ دى)، هزرێن خوە پێ دگەهینتە خەلکى و هزرێن خەلکى ژى ژبۆ ئاڤاکرن و هەژیکرنا خوەییێ خوە دناڤ جڤاکیدا وەردگریت. خوەییتى (ذات) بابەتەکێ دى یێ هەڤبەندە ب هزر و رەفتارێن مرۆڤیڤە. هەستکرن ب خوەییتیێ ئەوە دەمێ مرۆڤ دبێژیت (ئەز) یان (من)، کو هەردەم دچاڤێن خەلکێ دیدا هەژیتر و بلندترە. ئەڤ حەزا خوە هەژیتر و بلندتر دیتنێ، وى ب شێوەیەکێ ئوتوماتیکى بەر ب ئەزئەزینێڤە دبەت (کو فەرە هەموو تشت بۆ من بن و هەمى گۆتنێن پەسندار ل سەر من بن). ئەڤە ژى گرێیەکا سروشتێ مرۆڤییە و دبێژنێ گرێ یا کاملانیێ، ئانکو مرۆڤ خوە کاملان دبینیت. هەر مرۆڤەک میناکەکێ کاملان (ل سەر خوە) دسەرێ خوەدا دئافرینیت و کار بۆ دکەت. هەر دەمێ ئەڤ کاملانییە دچاڤێن جڤاکیدا نەهاتە دیتن، دێ گلە و گازندەیان ژ قەدەرێ و بەختى و رێگران کەت. دبیت ژى، بەر ب فێلبازییان و دووروویاتیێڤە بچیت ژبۆ ب دەستڤەئینانا وان پێداویستى یێن ژێ کێم.

ئەزئەزین و دووروویاتى

گەلەک زانا وەسا هزر دکەن کو مرۆڤ ب سروشتێ خوە کەسەکێ ئەزئەزییە. مەبەست ب ئەزئەزیێ ئەوە کو مرۆڤ حەز ژ خوە ب تنێ بکەت و هەموو کار و کریاران ژبۆ پاراستنا بەرژەوەندا خوە یا کەسۆکى بکەت. لێ چونکو دناڤ جڤاکەکیدا دژیت و ل نک وى هەموو عورف و عەدەت و بهایێن جڤاکێ وى دروست و پیرۆزن، ئەڤجا نەچارە کو ڤێ ئەزئەزینا خوە ل بن پەردەیەکا جڤاکى بڤەشێریت. دەمێ برایێ مەزنێ کەسێ مرى (هزرا ژنبرا خوە دکەت)، هزرا خوە ب پەردەیەکا جڤاکى یا قەبوولکرى دداپۆشیت: "هەر دێ شوو کت، ئەز ژ هەر کەسێ فەرترم. دێ بچووکێن برایێ خوە خودان کم و دێ ژنا وى پارێزم. نامووسا منە... بپ١٠١". ئەڤ شێوازێ دەربرینێ، ئەزئەزینا وى ل پشت پەسەندى یا جڤاکى ڤەدشێریت و وەکو کەسەکێ خوەگۆریکەر یان پارێزەرێ عورف و عەدەتێن جڤاکى دهێتە هژمارتن. مشە جاران، ئەزئەزینەکا دى یا قەبوولکرى هەیە، کو مرۆڤ ئەزئەزى یا خوە دپاراستنا کەسێن بەرانبەردا دبینیت. ئەو قوربانى یا دایک یان سەمیانێ ماڵێ ژبۆ مال و زارۆکێن خوە ددەت، جۆرەکێ دى یێ ئەزئەزینێیە، ب میناکێ خوەگوریکرنێ دهێتە خویاکرن. ئەو کەسێن ب شەڤ و رۆژان ل دەرڤەى وەلاتى کار دکەن و کپۆریێ دهەموو پێداویستى یێن خوە یێن رۆژانەدا دکەن، دەمێ دهێنە وەلاتى دەست ڤەکرینە و بێى دوودلى هاریکارى یا مرۆڤێن خوە دکەن، ژ ڤى جۆرێ ئەزئەزینا قەبوولکرییە (کو دچاڤێن جڤاکیدا بلندتر و هەژیتر لێ دهێت). لێ چونکو ئەم نەشێین ڤان هەردوو جۆرێن ئەزئەزینێ بکەینە دخانەیەکێدا، چونکو یەک ژێ هند ب خوەییێ کەسیڤە گرێدایە تا راددەیێ ئێشاندنا خەلکێ دى (وەکو وان بەرپرسێن وەلاتى ژبۆ پاراستنا بەرژەوەندى یێن خوە دفرۆشن)، یان وەکو ئەڤینا دلبەرا پەهلەوانى کو لەشێ خوە ژبۆ پاراستنا بەرژەوەندى یا خوە دفرۆشیت: "ئەڤین... تو ژى تووش بووى، تو یا خواندەڤا و رەوشەنبیر... بپ٩٤". یان وەکو هەر کەسەکى کو ژبۆ بەرژەوەندا خوەیا کەسۆکى مالەکێ وێران دکەت (باشترین نموونە کوردێن راپۆرتچى ل سەر دەمێ رژێما چوویى). ئەڤ جۆرێ ئەزئەزینێ، نەقەبوولکرییە و جڤاک ب چاڤەکێ کێمبهاییێ لێ دنێریت. جۆرێ دى یێ ئەزئەزینێ، ب هاریکارى یا خەلکیڤە گرێدایە و ژ لایێ جڤاکیڤە ب پەهلەوانى و بەخشندەییێ دهێتە پەسەند کرن، لەوا دێ ناڤێ (پاداشتا جڤاکى) دانینە سەر جۆرێ دووێ. ئەو پەهلەوانێن (ژبۆ رزگارکرنا کەسێن دى) خوە دئێخنە دمەترسیێدا، ژ جۆرێ دووێ یێ ئەزئەزینێنە، چونکو ل هیڤیێنە ب رێزگرتن سەرەدەریێ دگەل بهێتە کرن و ب پەسنێن جوان و هەژى بهێتە وەسفکرن. ئەڤەیە ئەو پاداشتا مرۆڤ ژجڤاکى وەردگریت. ل گورەى ڤێ تیۆرێ، هەر کریارەکا مرۆڤ دکەت، نە بێ بەرانبەرە (چ ماددى یان مەعنەوى بیت). هندەک دەروونناس دبێژن کو ئەڤینا دایبابان ژى، هەر ژبۆ پاداشتەکا جڤاکییە و ب ئەزئەزینا مرۆڤیڤە گرێدایە. دەمێ زارۆکێن مرۆڤى باش دەردکەڤن، دێ شەهنازیێ پێ کەت و بێژتە خەلکى ئەڤەیە بەرهەمێ پەروەردەیا من، یان ئەزم خودانێ ڤى بەرهەمێ مفادار ژبۆ جڤاکى.

ئەڤ پاداشتا جڤاکى، مەرەم و ئارمانجا هەر کەسەکێ پابەندە ب عورفێن جڤاکیڤە. ئەگەر نەشیا باشیێ بکەت ژبۆ ب دەستڤەئینانا پاداشتا جڤاکى، دێ خرابیێ کەت هەتاکو ئەو شیانە بۆ پەیدا دبن کو باشیێ پێ بکەت. مشە جاران مە بهیستییە (یان دیتییە) بەرپرسێن گەندەل و بازرگانێن دز، ب شێوەیەکێ بەرچاڤ هاریکارى یا خەلکێ هەژار دکەن، یان پشکداریێ دئاڤاکرنا خواندنگەهەکێ یان مزگەفتەکێدا دکەن، مەرەما وان یا سەرەکى پاداشتا جڤاکییە. جارەکێ هەژارەکى گۆتە من (ئەز گەلەک حەز ژ گەندەلکاران دکەم و رێزێ لێ دگرم)، دەمێ من ب سەرسورماییڤە بەرێ خوە دایێ، گۆت گەندەلکار هاریکارى یا مە دکەن و ئارێشێن مە چارەسەر دکەن، ما مە شۆلە ژێیە کا پارێن خوە ژ کیڤە دئینیت، یا گرنگ ل دەف من ئەوە زارۆکێن من نەمیننە برسى و خواندنێن خوە تەڤاڤکەن. نموونەیێن ژ ڤى جۆرى، مشتى دیرۆکا جیهانێنە: وەکو وێ سەماکەرا هێتیمان ب خودان دکەت، یان ئەو لەشفرۆشا پاشەرۆژا خویشک و برایێن خوە دابین دکەت... هتد. دگەرمەگەرما ب خێرهاتنێ و خویاکرنا خەریبیێ و ئەڤینیێ، پەهلەوان پرسیارێ ژ خوە دکەت: "ئەرێ بۆچى بەرى ئەز بچمە دەرڤەى وەلاتى، ئەز هندە یێ شرین نەبووم... بپ٧٧". هەلبەت کەسەک ژ جڤاکێ رەسەن نزانیت کا چ کار دکەت و پارێن خوە چەوا پەیدا دکەت، لێ ئەو دزانن کو پشکەک ژ وان پارا بۆ چارەسەرکرنا ئارێشێن کەسوکاران دهێتە خەرجکرن. بەرى بچیتە ژدەرڤە کەسەکێ هەچکوهەیى بوو. پشتى چوویە ژدەرڤە، یێ بوویە کەسەکێ هاریکار و پەهلەوان دچاڤێن جڤاکیدا. 

ب ڤێ چەندێ، ئەم دکارین بێژین کو ئەزئەزین رەفتارەکا سروشتى یا مرۆڤییە و مرۆڤ ل گورەى ئاستێ تێگەهشتن و رەوشا خوە یا دەروونى و جڤاکى، دەربرینێ ژێ دکەت. ئەگەر د رەوش و ئاستەکێ رەوشەنبیریێ نزمدا بیت، دێ ب شێوەیەکێ ساویلکەیى دەربریت، کو دێ بیتە ئەگەرێ قەرفین و نەقەبوولکرنا جڤاکى. لێ ئەگەر د رەوش و ئاستەکێ بلندێ رەوشەنبیریێدا بیت، دێ ب شێوەیەکێ قەبوولکرى دەربریت و دێ بیتە جهێ رێزگرتن و هەژیتیێ ل دەف جڤاکى. ئەڤجا ل شوینا هندێ کو مرۆڤ هەولدەت، ب گۆتن و شیرەت و وەعزێن ئایینى، بەرێ وى بدەتە رەفتارەکا نموونەیى و قەبوولکرى، باشترە ئەم سەرەدەریێ دگەل حەز و سروشتێ مرۆڤى بکەین، حەزێن وى یێن ڤەشارتى و هەژیتى یا وى یا جڤاکى بپارێزین و تێر بکەین. ل وى دەمى، ئەو ب خوە دێ بەر ب سەمتێن قەبوولکرى یێن جڤاکیڤە چیت.

خالا دى یا هەڤبەند ب ئەزئەزینا مرۆڤى و سروشتێ ویڤە، پێشبینکرنا سوپاسى و پاداشتێیە ژ وى کەسێ هاریکارى بۆ دهێتە پێشکێشکرن. دئایینێ ئیسلامێدا هاتییە کو خێر و صەدەقە و هاریکارى ژهێزا ئیمانێنە. ئوو دەمێ مرۆڤەک خێرەکێ بکەت، فەرە کەسەک پێ نەزانیت و چاڤەرێیا چ پاداشت و سوپاسیێ ژ کەسێ مفادار نەکەت، چونکو پاداشتا مەزن ژ نک خودێیە. هەرچەندە پڕانى یا موسلمانان باوەرى ب پشکا ئێکێ یا بابەتى هەیە و مومارەسە دکەن. لێ کەسەک نەشێت مومارەسەیا پشکا دووێ بکەت. هەردەم مرۆڤێ خێرکەر ل هیڤیا سوپاسى و پاداشتێیە (پاداشتا خودێ یا گیرۆکرییە، لێ پاداشتا جڤاکى یا دەملدەست و بەرچاڤە). ئەڤجا دەمێ کاردانەوەیەکا پێشبینکرى بۆ کریارا خێرێ/ هاریکاریێ نەبیت، دێ کەسێ خێرکەر دلگران بیت و دێ هەست ب بێ بهایى یا خێرا خوە کەت. ژلایەکێ دیڤە ژى، ئەوێ خێر دگەل دهێتەکرن، دێ هەردەم چاڤێ وى ل خێرەکا دى بیت. دەمێ هاریکاریەکا نەچاڤەرێکرى بۆ کەسەکێ پێدڤى دهێتە کرن، ب دانا خودێ دهێتە هژمارتن. ب ڤێ چەندێ ژى، کەسێ هاریکار ئەرکەکى دگێریت مینا ئەرکێ خودێیە. ئوو تەماحى یا مرۆڤى یا بێ دوماهییە ل هەمبەرى بەخشینا خودێ. ئەڤجا زۆر یا سروشتییە کو کەسێن مفادار پترێ ژ کەسێ هاریکار بخوازن.

بابەتێ دى یێ هەڤبەند ب ئەزئەزین و سروشتێ مرۆڤیڤە، دووروویاتى یا جڤاکییە. دووروویاتى ژ ئەنجامێ هەڤڕکى یێن نافخۆیى یێن مرۆڤى پەیدا دبیت. ل گورەى لێکۆلینێن جڤاکناسان، مرۆڤ بەرئاتاڤى دوو جۆرێن هەڤڕکیێ دبیت: هەڤڕکى یا دناڤبەرا عورف و عەدەتێن دوو جڤاکێن ژێکجودا دا، وەکو جڤاکێ گوندى یێ پاشکەفتى و جڤاکێ ئورۆپیێ پێشکەفتى. پڕانى پەنابەران ب ئاستێن جوداجودا، بەرئاتاڤى ڤى جۆرێ هەڤڕکی یا دناڤبەرا دوو جڤاکاندا بووینە. جۆرێ دووێ، هەڤڕکى یا دناڤبەرا دوو تێگەهێن جوداجودا یێن هەمان جڤاکە، کو ژ ئەگەرێ پێشکەفتن و گوهۆرینا هەڤبەندى یێن بەرهەمهێنانا دناڤ یەک جڤاکدا پەیدا دبیت. ئوو هەڤرکى دناڤبەرا تێگەهێن دنیا و ئاخرەتێدا (دناڤبەرا ئایین و کەتوارى یان ژیانا ماددى و نموونەییدا)، ژ ڤى جۆرێ دووێنە. نڤیسەر دگەل ڤان هەردوو هەڤڕکییان ژیایە (هەم پەروەردەکریێ باژێرکەکێ کوردستانێیە و هەم ل وەلاتەکێ ئورۆپا دژیت). هەردوو جۆرێن هەڤڕکیێ (ب شێوەیەکێ راستەوخۆ یان نەراستەوخۆ)، دپڕانى یا رۆمانێن ویدا بەرچاڤ دبن. د جۆرێ دووێدا، مرۆڤ دکەڤتە هەمبەرى کۆمەکا بهایێن نموونەیى یێن ئایینى یان جڤاکى کو دگەل حەز و پلانێن ژیارا رۆژانە نانگونجن. ئەڤجا دێ باوەریێ ب وان تێگەهێن نموونەیى هینیت و بانگەوازیێ بۆ کەت (دێ دگۆتار و شیرەتێن خوەیێن رۆژانەدا بکارئینیت ژبۆ خەلکێ دەوروبەر). لێ درەفتارێن خوەیێن رۆژانەدا، ئەو ب خوە پێگیریێ ب وان گۆتنێن خوە ناکەت. ئوو ژ ئەنجامێ ڤێ جوداهى یا دناڤبەرا "نموونەیى" یا گۆتنان و "کەتوارى" یا کریاراندا، سیستەمەکێ دى پەیدا دبیت، دبێژنێ "سیستەمێ دووروویاتیێ".

ل گورەى ڤێ سیستەمێ داویێ، مرۆڤ دبیتە داردەستێ دوو سیستەمێن ژێکجودا (ئەگەر نەبێژین هەڤدژ)، ژلایەکێڤە باوەریێ ب هندەک بها و تێگەهێن دیارکرى دئینیت و ژلایەکێ دیڤە هندەک کریارێن دى ئەنجام ددەت. هەر جار ب سیستەمەکى داخبار دبیت و ل گورەى بەرژەوەندا خوە یا تایبەت، سەرەدەریێ دگەل هەردوو سیستەمان دکەت. ددەمێ بێکارى و تەناهیێدا، بەر ب سیستەمێ نموونەییڤە دهێت و دبیتە پارێزەرێ عورف و عەدەتێن جڤاکى. ئوو ددەمێ کارکرنێ و دابینکرنا پێدڤى یێن ژیانا رۆژانەدا، گرنگیێ ب هەڤبەندى یێن کەتوارکى یێن ژیارێ ددەت، کو دگەل نموونەیى یا تێگەهێن جڤاکى ناگونجیت. ب ڤێ چەندێ ژى، دێ رەفتارەکا دووانى بۆ پەیدا بیت، کو دێ تشتەکێ بێژیت و تشتەکێ دى کەت.

مشە جاران تاکێن جڤاکى ب ڤان هەردوو رۆڵێن جیاواز دحەسیێن و ژبۆ پاراستنا هەڤسەنگى یا دەروونى و هەست نەکرنا ب گونەهێ، هەولددەن پێکهاتنەکێ دناڤبەرا هەردوو رەفتارێن ژێکجودا دا دروست بکەن. ئانکو رەفتارێن خوە یێن کەتوارى (دنیایى)، ب هندەک رەفتارێن نموونەیى یێن قەبوولکرى (ئاخرەتى) قەرەبوو دکەن. بازرگانەک ب فێل و دزیێ دەولەمەند بوویە، سالانە زەکاتا خوە ددەت و رۆژى و نڤێژێن خوە ب تەڤاڤى ئەدا دکەت. ژنەک ب قەحبەتیێ دەولەمەند بوویە، هێتیم و هەژاران ب خودان دکەت. کەسەکى وەلاتێ خوە هێلایە دتەنگاڤیێدا و بەر ب وەلاتێن تەنا و خۆشیێڤە چوویە، ژێیاتى یا خوە ب پارە و هاریکارى یا کەسوکارێن جڤاکێ خوە دپارێزیت. کەسەک دبیتە جاش یان ئەمنا رژێمەکا ستەمکار، چاڤێ خوە ل شورەشگێران دنقینیت کو بەردەوامیێ بدەنە خەباتا خوە.... هتد. ئەڤ پێکهاتن و هەڤسەنگییە، ڤێ رەفتارێ ژ نەشازى یا جڤاکى یا ب ئاگەھ، بەر ب دووروویاتى یا دەروونى یا بێ ئاگەهڤە دبەت.

دووروویاتى جودایە ژ درەوکرنێ، چونکو درەوکرن ژبۆ مەرەمەکا دیارکرى (ب ئاگەھ) دهێتە کرن. لێ دووروویاتى دبیتە پشکەک ژ پێکهاتەیێ کەسایەتیێ و مرۆڤ ب رەحەتى سەرەدەریێ دگەل دکەت، کو رەفتارەکا جڤاکى یا دروستە. نڤیسەر ژ زاردەڤێ پەهلەوانى دبێژیت: "راستە هەموو ژنێن جیهانێ دهزرکرنێدا قەحبەنە.. هەموو کەسێن جیهانێ د هزرکرنێدا گەندەل و دزن.. هەرکەسێ ژمە دڤێت تژى دۆرا ژنێن جوان بن... هەر کەسێ ژمە دڤێت سەردز و گەندەل و ئاغا بت... کەسێ ژمە نەڤێت ژنا وى، خووشکا وى.. یا دەڤ ب کەن و دەلنگ کورت بت.. یا مە بۆ خوە نەڤێت، مە بۆ هەڤالێ خوە دڤێت... یا ئەم خوە ژێ ڤەدشێرن و شەرم ژێ دکن.. ل هندەک جهێن دى و ل دەف هندەک کەسێن دى لێ دگەرن... هەر کەسێ تو بێژیێ، تو دزى؟ تو قەحبەیى؟ تو خایینى، دێ دربەکى ل سەرێ تە دەت. و ل دادگەهێ، تو دێ یێ نەهەق بى... بپ١٠٦".  

د ڤێ رۆمانێدا، نڤیسەر سەرەدەریێ دگەل جۆرێ دووێ یێ هەڤڕکیێ دکەت، کو دبیتە ئەگەرێ دووروویاتییەکا دەروونى و هەموو خەلکێ هەردوو جڤاکێن ئەلمانى و کوردستانى پێ وەسف دکەت: "ئەى هەوار.. ئەڤە چ دو رۆڵێن ژێک جودانە، مرۆڤ دگێریت... بپ١٠٧". لێ د ڤێ وەغەرا لێگەریانێدا کو راستى یا هەستێن مرۆڤى خویا کەت، بابەتێن سروشتێ مرۆڤى، ئەزئەزینێ، درەوکرنێ، فێلبازیێ، نەشازى یا جڤاکى و دووروویاتیێ تێکهەلى هەڤ دکەت. ئوو بابەتێن دەروونى یێن میکانیزما بەرگرى یا مەژى (نەهۆش)؛ مینا قەرەبووکرن، هەڤکەسى، گشتاندن، غەفراندن، بەهانەکرن، ماندلاکرن، خزاندن و گەلەکێن دى، دگەل بابەتێن جڤاکى یێن مینا درەوێ و دووروویاتیێ تێکهەل دبن و میناکێ رەشبینییەکا گشتى بۆ پەهلەوانێ رۆمانێ پەیدا دبیت: "کەسێ پاقژ نینە، کەسێ هەست مرۆڤ نینە، کەسێ دلساف نینە... بپ٩٧". ئوو ب ڤێ رەشبینیێ هەلوێستەکێ نەچاڤەرێکرى (ب هەمان شێوازێ رەفتارێن نەپێشبینکرى یێن جڤاکێ خوە) وەردگریت: "ئەز و ئەڤ وەلاتە ژێک خلاس.. ئەز و مرۆڤێن من ژێک خلاس... بپ١١٤". هەر هەمان هەلوێستێ وى پیرەمێرێ دگەل ژنا خوەیا گەنج ڤەگەریایە وەلاتى ژبۆ تۆلڤەکرنێ (بپ٧٣). ئەڤ هەلوێستێ بلەز و سەرپێ، کو هەلچوون و کاردانەوەیا دەملدەستا سەتمینێیە، ڤەگەریانە بەر ب خوە ئازاردانێڤە (قورنەتگیرى و خوە ڤەدەرکرن). هەردەمێ کەسێ ترۆمایى و خەمۆکى، نەشیا ل هەمبەرى جڤاکێ دەردۆر راوەستێت (یان چاک بکەت)، دێ بەر ب خوەئازاردانا کەسۆکیڤە زڤریت، ئەڤە ژى نیشانەکا خەمۆکیێ و سەتمینا دەروونییە. ئەڤ سەتمینە بەرهەم و چێکرى یا پەهلەوانى ب خوەیە. وى ب تێگەهەکێ نموونەییێ مژدار (کو نڤیسەرى ب پەهلەوانى ڤەنایە) سەرەدەرى دگەل رەوشەکا کەتوارى یا جڤاکى کرییە. مەزنترین شاشى یا ڤەکۆلەر و لێگەرێن سروشتێ مرۆڤى ئەوە کو ب پیڤەرەکێ دەستنیشانکرى، سەرەدەریێ دگەل هەموو مرۆڤان دکەن. جوداهى یێن کەسۆکى، دناڤ هەڤوەلاتى یێن هەموو جڤاکاندا هەنە و کۆما رەفتارێن تاکەکەسان، سروشتى مرۆڤى پێک دهینن.

ئەگەر ئەم ل نموونەیێن رۆمانێ بزڤرین، ل جڤاکێ ئەلمانى دووروویاتى یا هزرکرن و رەفتارێ ب ئاشکرایى یا دیارە. پیرەژن و فەرمانبەرا فڕینگەهێ و پۆلیسێ ئەلمانى، دهزرکرنا خوەدا دژى پەنابەرانن، لێ وەکو پێگیرییەک ب عورف و عەدەتێن جڤاکێ دیموکراسیخواز و پارێزەرێ مافێ مافێ مرۆڤى، ب رەفتارەکا مرۆڤدۆست سەرەدەریێ دگەل پەنابەران دکەن. ل لێگەریانا هزرێن ئیمانداران، هزرێن وان یێن مشتى سێکس و مالداریێ کو هەڤدژن دگەل رەفتارێن پێشبینکرى یێن پەیاما ئایینى، ئاماژەیەکە ژبۆ جوداهى یێن دناڤبەرا رەفتارێن دنیایى و ئاخرەتیدا. ئانکو دووروویاتییەکە دگەل خودێ و جڤاکى دهێتە کرن: وان دڤێت ل سەر دنیایێ ماڵدار بن و حەزێن خوەیێن سێکسى تێر بکەن، دهەمان دەمدا ژى دلێ وان دچیتە پاداشتا خودێ تەعالا کو حەفتێ حۆرى یێن بەهەشتێنە! لێ هندەک هەلویستێن ئیمانداران، پتر ب سروشتێ مرۆڤانڤە هەڤبەند بوون (ژ دووروویاتیێ). ئەو پیرەژنا لاڤە ژ خودێ دکرن کو ل رۆژا قیامەتێ تێر سێکس بکەت، وەکو قەرەبووکرنەک ژ زڕبەهرى یا وێ یا ل سەر دنیایێ (سروشتییە مرۆڤ هزرێ دپاداشتا خودێدا بکەت). هەلوێستێ هەردوو سۆفییان ئەزئەزینا دنیایى یا مرۆڤى بوو، لێ دڤیان ب رێکا ئایینى و قەبوولکرنا جڤاکى بۆ خوە حەلالکەن...هتد. ل تازیێ هەلوێستێ بابى و برایێ مەزن، دگەل عورفێن قەبوولکرى یێن جڤاکى دگونجیان و زێدەتر ب ئەزئەزینێڤە یا گرێداى بوو (سەرەراى وێ چەندێ کو ئەو هەڵوێستە یێ کرێتە دعەشیرەتیێدا). لێ هەڵوێستێ برایێ بچووک، هەڵوێستەکێ بێ شەرم و نەجڤاکییە، هەلوێستەکێ قەرفاندییە ب هەموو عورف و عەدەت و بهایێن جڤاکیڤە. هەڵوێستێ فەرهادێ هەڤالێ پەهلەوانى، فێل و درەوکرنە کو ب ئاگەھ دکەت ژبۆ ب دەستڤەئینانا بەرژەوەندەکا کەسۆکى. هەلوێستێ ژنا هەڤالێ وى و هەموو برا و پسمامێن وى، رەفتارێن سروشتى یێن مرۆڤى بوون سەبارەت ب پێشبینکرنا باشیەکێ ژمرۆڤەکێ باش. هزرێن بووک و زاڤا و ئەو ژنا گەنجا ل سەر توخیبى، دەربرینێ ژ رەوشا جڤاکى دکەت، کو پێگیریکرنا ب هندەک عورفێن قەبوولکرى یێن جڤاکى دبیتە ئەگەرێ سەرژێکرنا خەونێن رەوایێن تاکێن جڤاکى. هزرێن هەردوو مێهڤانێن دەهواتى پتر بەر ب درەوکرنێ و خیانەتکاریێڤە دچیت، ژ دووروویاتى یا کەسایەتیێ. ئەوێ بەرپرس، نموونەیەکا بەرچاڤا دووروویاتیێ و نەشازى یا جڤاکى بوو. هەلوێستێ ئەڤینا دلبەرا پەهلەوانى، پتر ئەزئەزین و بەرژەوەندپارێزییە، ژ دووروویاتیێ... هتد. ئەڤ هەموو هزرێن نەگونجایى دگەل رەفتارێن ئەنجامدایى، وەسفکرنەکا کووراتى یا سروشتێ مرۆڤانە (ل هەمى جھ و سەردەمان).

لێ کا چەوا مرۆڤێ دووروویاتى ل دەف هەى، نەڤێت روو ب روویێ دووروویاتى یا خوە ببیت و هەردەم خوە ژێ ددەتە پاش، نەدوورە ب دەهان ئەرگومێنتێن عەقلى و نەقلى بینیت کو رەفتارێن هەیى سروشتینە و نەدژى عورف و تێگەهێن ئایینى و جڤاکینە. ئەڤ خوەدانەپاشا ژ راستیێ، هەولدانەکە ژبۆ خوەپاراستنا ژ ئالۆزى و شەپلین و سەتمینا دەروونى. ئەڤە ژى ئاماژەیەکە کو مرۆڤ دکووراتى یا خوەدا هەست ب دووروویاتیێ و رەفتارێن خوەیێن نەقەبوولکرى دکەت، یان ب کێمى هزرکرنەکا رەخنەیى تێدا دکەت. لێ چونکو ئەو هزرکرنە دێ رەحەتى و هەڤسەنگى یا وى یا دەروونى تێکدەت، دنەهۆشى یا خوەدا هەلدگریت و ددلێ خوەدا دبێژیت: "سەرێ کەچەل دکومدا یێ باشە".

لێ ئەرکێ سەرەکیێ نڤیسەرى د ڤێ رۆمانێدا، خویاکرنا هزرێن مرۆڤانە و ب سەرهەلبوونا حەزێن وان یێن ڤەشارتینە. لەوا نڤیسەر ژى (ژ زاردەڤێ پەهلەوانى)، پێداچوونێ ب کریارا خوەدا دکەت و تۆشى پەشێمانیێ دبیت. چەند مرۆڤ پتر بزانیت، ئالۆزى یا وى پتر لێ دهێت. ئوو مادەم ئارمانجا سەرەکى یا مرۆڤى دژیانێدا، ب دەستڤەئینانا ئارامى یا دەروونییە، ئەگەر ئەڤ لێگەریانە نەکربا، دبیت ژیانا وى خۆشتر با: "ئەز پەشێمان بووم، من ئەڤ بەرچاڤکە بکارئیناى، ئەز پەشێمان بووم، مایێ خوە دهزرێن خەلکى دا بکم.. تنێ هزرێن مرۆڤى، یێن مرۆڤى بوون، نهۆ ئەو ژى من تاڵان کرن... بپ٦٢". ڤێ پەشێمانیێ بەرێ وى دا وێ چەندێ کو بەرێ خوە بدەتە خوەژى، ئەرێ هزرێن وى ژى، ژ رەفتارێن وى دجودانە؟ یان ئەو نموونەیى یا بۆ پەهلەوانى هاتییە دروستکرن، مەستەرەیەکە و دڤێت هەموو جڤاکى بێختە سەر سککەیێ وێ؟

ب ڤان پرسیار و پێداچوونێن خوەیى، هەڤڕکییەکا توند دناڤ ناخێ ویدا سەرهەلددەت، دەنگەکە ژ کووراتى یا وى دەردکەڤیت: "تو ژ ڤان هەموو مرۆڤان خرابترى، تو دلێ خوە دبیە مالێ خەلکى.. هەر ژنا جوان تو دبینى، وێ شەڤێ ب بەر تەنشتا خوە دنڤینى...بپ١٠٨". لێ ئاگەها وى یا نموونەیى بەرسڤێ ددەت: "نە.. نە، ئەڤە درەوە، من چ جاران دلێ خوە نەبریە مالێ کەسێ. من دەست درێژى ل سەر نامووسا کەسێ نەکرییە.. هزرکرن تشتەکە و کار پێ کرن تشتەکێ دیە... بپ١٠٨". لێ هەمان دەنگێ کووراتى یا ناخى، لێ ڤەدگەرینیت: "هەر کارکرنەک ب هزرکرنەکێ دەست پێ دکت... بپ١٠٨".

ب شێوەیەکێ گشتى، رۆمان سەدەریێ دگەل هزر و هەست و رەفتارێن مرۆڤى دکەت. دپڕانى یا جاراندا، هەست و هزرێن ناخێ مرۆڤى جودانە ژ وان رەفتارێن ل پێش چاڤێن خەلکى ئەنجام ددەت. نڤیسەر ڤێ پرۆسەیا سروشتى یا مرۆڤى دگەل بابەتێن فێلبازى و درەوێ و دووروویاتیێ تێکهەل دکەت کو پەیامەکێ پێ بگەهینتە وەرگرى. ژ پەیامێن ڤەشارتى یێن ل پشت رێزکان، وەسا دیار دبیت کو هەست و هزرێن ڤەشارتى یێن مرۆڤینە، بەرێ وى ددەتە هندەک رەفتارێن چەوت و نەگونجایى دگەل عورف و عەدەتێن جڤاکى. ب کورتى و ساکارى، دڤێت بێژتە خواندەڤانان فەرە مرۆڤ هزرێن خوە پاقژ بکەت و خوە ژ هەست و خوەرسکێن ئاژەلى دووربێخیت، دا میناکێ رەفتارێن وان دچاڤێن خەلکێ دەردۆردا جوان و حەباندى بن. هەر چەوابیت، رۆمانەکە مشتى هزرێن رەخنەیى و وەسفکرنێن رەوشێن هەردوو جڤاکانە. بەرچاڤکا جادۆیى، پێرینەیەکا جادۆیى بوو ژبۆ هلێڤرتنا ناخێ مرۆڤان. لێ چونکو دویفچوونا ناخێ مرۆڤى و لێگەریانا ل سروشتێ وى یێ گوهۆر کریارەکا نە ب ساناهییە، نڤیسەر ژى هەردوو دەستێن خوە بلند دکەت و تەسلیمى دەستەلاتا جڤاکى دبیت. ئەگەر ژبەر چ نەبیت، ژبەر ئاسوودەیى و رەحەتى یا خوە یا کەسۆکییە. لەوا دەستبەردارى بەرچاڤکا خوەیا جادۆیى دبیت و ڤەدگەریتەڤە وەلاتێ خوەیێ دووێ: "بەرێ خوە دا وەلاتێ خوەیێ وێران، تژى چاڤێن من روندک بوون. بەرێ خوە دا رەخێ دى، پارچەک وەلاتێ من داگیرکرییە. تژى دلێ من ئاگر بوو... من بەرچاڤکا خوە ژپاخلا خوە ئینا دەر، هاڤێتە بن تاییرێن ترومبێلەکا بارهەلگر. بەرچاڤک پرت پرت بوو، ئەز چەمیام پرتێن وێ، ژۆردا بەردانە ئاڤا خابوورى یا شێلى... بپ١١٥".  

هەرچەندە پڕانى یا بۆیەرێن رۆمانێ، رەنگڤەدانا رەوشا جڤاکێ کوردییە ل سەر وان هەڤڕکى و دووروویاتى یێن ل دەف خەلکى هەیى یان ژنوو چێبوویى. لێ وەکو هەموو رۆمانێن دى، هندەک ئاماژەیێن بلەز ددەتە ڤەرێژا رەوش و رەفتارێن گشتى یێن جڤاکى ژى. د وەسفکرنا شێوازێ وێ پیرەژنا ب رەخڤە نان دخوار، بیرا وى ل رەڤێن بەردەوامێن جڤاکێ وى دهێت: "ل رەڤێن مە یێن هەر سال دوو سێ جارى. گەلەک جاران ئەم نەدگەهشتن چو خوارن و تشتان دگەل خوە ببن. برسى درەڤینە بنێ چیا و شکەفتا تارى... بپ٥٠". ئانکو ئاماژە ب جڤاکێ خوە یێ هەردەم دبن گەفێڤە ددەت. دبیت ژى ئاماژەیەکا رەخنەئامێز بیت، کو ئەم پتر درەڤین و کێمتر بەرخوەدانێ دکەین. ل جهەکێ دى، ئاماژە ب نەدادپەروەرى و ئاژاوەیى یا کارگێرى یا جڤاکى ددەت کو بوویە ئەگەرێ نەئارامى و تێکچوونا مۆرالا خەلکى: "بەرپرسێ من دڤیا ئەز بەندۆشکا سینگێ خوە ڤەکم، من نەڤیا. گۆت جهێ تە ل ڤێرێ نینە. ئێکا دى یا سینگێ وێ رووس دانا جهێ من... بپ٩٤". ئەڤ بکارئینانا دەستەلاتێ ژبۆ تێرکرنا خوەرسکێن سێکسى، لادانەکا ئەخلاقییە کەفتییە دناڤ شێوازێ کارگێرى یا وەلاتیدا. هەروەسا ئاماژە ب زۆردارى یا ترکان و هەژارى کوردان ددەت: "هەر وەلاتێ بچووکێن وى ژ خواندنگەهان رەڤین. ئەو وەلات یێ برسیە یان یێ زۆردارە... بپ٦٤". ئوو گەلەک بابەتێن دى یێن هەڤبەند ب هەردوو جڤاکانڤە بەرچاڤکرینە. لێ سەرەراى ڤان بابەتێن جڤاکى یێن کەتوارى یا رەخنەیى، ئەم دکارین ڤێ رۆمانێ بکەینە دخانا کەتوارى یا دەروونیدا، چونکو نەتنێ کەسایەتى یێن رۆمانێ وەسف دکەت، بەلکو ئاماژە ب سەدەمێ ئەنجامدانا وان رەفتاران ژى ددەت. کەتوارى یا دەروونى ژى، پشکەکە ژ رێبازا کەتوارى یا جڤاکى کو داکۆکیێ ل سەر خویاکرنا مەرەم و ئەگەرێن ل پشت رەفتارێن خوەییێ کاراکتەران دکەت.