نەگونجان و هەستکرنا ب نەپایەداریێ

دناڤ هەموو گوندى یێن خوەدا، ئازاد لاوەکێ زیرەک و ژێهاتى و خوشەویست بوو. ل گوندەکێ بێ سەروبەر و کێم خزمەتگوزارى ل دانگا چیاى دژیا. قوتابیێ کولیژا ئەندازیاریێ بوو. ژبەر زیرەکى و ژیرمەندى یا وى، هەموو ماموستایێن زانینگەهێ دئەڤاند و ب چاڤەکێ مشت رێزگرتن سەرەدەرى دگەل دکر. چاڤێ هەموو گوندییان لێ بوو کو رەوشا گوندێ وان باشتر لێ بکەت. وەکو هەموو کوردێن گوندى، هەڤژینیێ دگەل کچەکا نیاس پێک دئینیت و زارۆکەک ژێ دبیت. پاشى وەکو فەرمانبەر ل دەزگەهەکێ حکومەتێ دهێتە دامەزراندن. ژیانەکا خۆش و بەختەوەر دگەل خێزانا خوە و کارێ خوە دبۆرینیت. لێ رۆژەکێ هزرا چوونا ژدەرڤە بۆ پەیدا دبیت، کو خواندنا خوە یا بلند تمامکەت: "کچێ ل ڤێرێ پاشەرۆژ نینە، من دڤێت خواندنا بلند بخوینم، ماجستێر.. دکتورا... بپ٨٩". ب هەر رێکەکا هەبیت دگەهاتە ئورۆپا. ل وەلاتێ غەریبیێ هەم کار دکر و هەم ل زانینگەهێ ژى دخواند، لێ پاشى دکەفتە داڤێن ئەڤینى یا کچەکا رۆس، ئەڤە کچە وى فێرى ڤەخوارنا مەیێ و بکارئینانا ماددەیێن بێهۆشکەر دکەت و پاشى وى دهێلیت و ژ خانى ژى دکەتە دەر. ئەڤجا کار و زانینگەھ ژدەستدان و دکەڤیتە کولانا، چەندین کارێن نەیاسایى دکەت و دهێتە زیندانکرن. پشتى ژ زیندانێ دەردکەڤیت ڤەدگەریننە کەمپەکا پەنابەران و ل وێرێ سێ هەڤالێن دێ یێن هەڤدەرد و هەڤچارەنڤیس دبینیت و دبنە هەڤال. هەر ئێکێ چیرۆکەکا جودا هەیە و ب ڤەگێرانا چیرۆکێن خوە یێن مشت پەشێمانى، شەڤێن خوە یێن سار و درێژ پێ دبۆرینن. هەر هەڤالەکێ وى ب رێکەکێ ژێ دوور دکەڤیت و ئەو دمینتە دناڤ خەمێن پەشێمانیێ و نەساخیێدا. دختور دبێژنێ کو ژییەکێ کورت مایە و فەرە ڤەگەریتەڤە وەلاتى، لێ ژنەبوونى نەشێت ڤەگەریت، هەتا رێکخراوەکا خێرخواز پلیتەکا فڕۆکێ بۆ دکڕیت. لێ ل وى دەمى تنێ جەندەکێ وى مابوو کو ڤەگەریننە وەلاتى. ئەڤەیە هێڤێنێ چیرۆکا پەهلەوانێ سەرەکى یێ رۆمانا "شەڤێن سار".

ئەڤ رۆمانە سەرەدەریێ دگەل داکەفتن و هەلوەشیانا پەنابەران دکەت (د جڤاکەکێ بیانیدا). پەهلەوان تۆشى ڤاڕێبوونەکا جڤاکى دبیت، ب دویف حەز و پالێنەرێن خوە یێن خوەرسکى دکەڤیت و ئارمانجا سەرەکى یا هاتنا خوە ژبیر دکەت. ئەڤە ژى ب نەراهاتنێ (یان نەگونجانێ) دهێتە نیاسین. راهاتن ئەو كریارە كو مرۆڤ خوە دگەل دەردۆر و ناخێ خوە د گونجینیت و ئاڤاهیێ كەساتی و دەروون و رەفتارا خوە پێ دپارێزیت. ب ڤێ چەندێ ژى، دێ شێت خوە دگەل كاردانەوەیێن دەردۆرێ خوە هەڤسەنگ كەت (سروشت و جڤاك و خوەییێ خوە). دئەنجامدا هەڤسەنگى یا خوەیا دەروونی رادگریت و ژ ئالۆزیێ رزگار دبیت. راهاتن ب شێوەیێن راستەوخۆ (ل سەر ئاستێ هۆشى)، یان ب شێوەیێن نەراستەوخۆ (ل سەر ئاستێ نەهۆشیێ) دهێتە ئەنجامدان. ل سەر ئاستێ راستەوخۆیێ راهاتنێ، مرۆڤ خوە لێ ددەت یان دڕەڤیت، یان ژى تەسلیمى رەوشا نەخوازراو دبیت. لێ ل سەر ئاستێ نەراستەوخۆیا راهاتنێ، نەهۆشى یا مرۆڤى بابەتێ ئالۆزیێ د نەئاگەهێدا دتەپسینیت و ب شێوەیەکێ دى و د بیاڤەکێ دى دا دەردبڕیت*. پرۆسەیا کارکرنێ و سەرەدەریکرنا دگەل جڤاکێ نوو، هەردەم دبیتە پالدەر کو مرۆڤ بشێت دپرۆسەیا خۆگونجاندنێدا ببۆریت و سەمتەکا دیارکرى بۆ خوە دەستنیشان بکەت. لێ پەهلەوانێ رۆمانێ (کو نوونەراتى یا پڕانى یا پەنابەرێن کورد دکەت) د چ شێوازێن راهاتنا پشتى بۆیەرێ سەتمینێ ب سەرنەکەفتییە و یێ تەسلیمى بێچارەیى و بێئۆمێدییەکا کوژەک بووى. لێ ئەڤ رەوشا پەهلەوان و هەڤالێن خوە کەفتینە تێدا، نە رەوشەکا سەپاندى یا ژ نشکاڤەیە کو ئەم سەرەدەرییەکا رویت یا فالنجبوونا راهاتنێ دگەل بکەین، چونکو بەرى ڤان رەوشێن وان ب دەستێن خوە و ب شاشى یێن خوە پەیدا کرین، هەموو کەسانێن زیرەک و سەرکەفتى و راهاتى بوون. لێ ژ ئەگەرێ خوەرانەگرتنا وان ل هەمبەرى خۆشى یێن ژیانێ و نەبوونا کونترۆڵێ جڤاکى، تۆشى وان کارەساتێن ڤەگیرایى بووینە. ئانکو (ئەز- Ego)ا وان نەشیا خوە ل بەر ئازراندن و پالێنەرێن (ئەو- Id)ى بگریت، نۆکە ژى (ئەزا بلند- Super Ego)ا هەرسێیان، وان دادگەھ دکەت و دئێشینیت.  

ب شێوەیەکێ گشتى، دەمێ پەنابەر بەرئاتاڤى شاشییەکا سەرپێچى یا یاسایێ دبن، کۆمەکا شاشى یێن دى ل دویف خوە دکێشیت و دئەنجامدا پەنابەر دکەڤتە دناڤ گێژەڤانکا سنسلەیەکا درێژا شاشییاندا، ئەڤە ژى کارێ پڕانى یا پەنابەرێن نەگونجایى و بەرزەبووییە. دەمێ مرۆڤ تۆشى شاشییەکێ دبیت و ژێ نەزڤریت، ئەو شاشییە (ب ڤەدەرى یا ژ جڤاکى) ئاڤز دبیت و کۆمەکا شاشى یێن دى ددویف را دهێن.

ل گورەى سیستەمێ وەلاتێن ڤەحەوینک، هەر کەسەکێ مافێ پەنابەریێ یان هەر جۆرەکێ دى یێ نشینگەهێ وەرگریت، دێ کەڤیتە دناڤ سیستەمێ وى وەلاتیدا و وەکو ئەندامەکێ وى جڤاکى سەرەدەرى دگەل دهێتە کرن. دەمێ پەنابەر ب کار دکەڤیت (کارەکێ فەرمى)، یان ل زانینگەهەکێ بهێتە وەرگرتن، هەموو مافێن هەڤوەلاتیبوونێ بۆ دهێنە دابینکرن. هەردەمێ شاشییەک یان پێشێلبوونەکا یاسایى دهێتە کرن، تۆشى دەستەسەرکرنێ و سزا یێن یاسایى دبن. جوداهى یا یاسایێن ڤان وەلاتان دگەل وەلاتێ رەسەن ئەوە کو یاسا سەروەرە و هەموو کەس ب وەکهەڤى دکەڤنە بەرانبەر یاسایێ. یاسا بابەتەکێ جودایە ژ هەستێن دلینیێ و بابەتێن ئایینى، لەوا ب هشکى و مجد دهێنە دیتن. لێ ل وەلاتێ رەسەن، یاسا پشکەکە ژ مەنزوومەیا ئایینى- جڤاکى و ب هندەک هەستێن دلینیێ و رەفتارێن ئایینى، یان ب هێزا ئابۆرى و سیاسەتێ دهێتە دسەردا برن.

د ڤان وەلاتێن یاسا سەروەردا، پەنابەر دکەڤنە دناڤ گەلەک تێگەهێن نوویێن جودا دا، کو فەرە خوە ل گەل بگونجینن و پێگیریێ پێ بکەن. بابەتێ کارى، یەک ژ پیرۆزترین تێگەهێن رۆژاڤاییە. ئەوێ کار نەکەت ب کێرنەهاتى و بێ رەوشت دهێتە دیتن. بابەتێ باوەریێ، کو ئاخفتنا مرۆڤان گرنگى یا خوە هەیە و هەموو کەس ژهەڤ باوەر دکەن هەتاکو بەرەڤاژى یا وێ خویا دبیت. ئوو باجا داهاتى، کو رێژەیەکا مەزن ژ داهاتێ وەلاتى پێک دئینیت، ئێکە ژ بابەتێن گرنگ و فەرە هەموو کەس ب دوکیۆمێنت دانا باجێ بۆ دەزگەهێن پەیوەندیدار ب سەلمینیت. ئازادى یا کەسۆکى، مافەکێ رەوایێ هەر هەڤوەلاتییەکییە د هەموو بیاڤێن ژیانێدا، ئەگەر کار نەکەتە سەر ئازادى یا هەڤوەلاتى یێن دى... هتد. ئەڤە هەمى تێگەهێن نوونە و کەسێ موسلمان یان رۆژهەلاتى ل سەر رانەهاتییە. پڕانى یا پەنابەرێن موسلمان، هەموو شیان و ژیرمەندى یا خوە بکاردئینن کو فێلێ ل یاسایێ بکەن و مفایێن هەمەجۆر ژ دەولەتێ بکەن: کارێن رەش دکەن و دهەمان دەمدا ژى، بیمەیا بێکاریێ (هاریکارى یا سۆشیالێ) وەردگرن، زەغەلیێ دکارێ خوەدا دکەن ب هێجەتا ئاییردەیێن ئایینى، ئازادى یا کەسۆکى و باوەرداریێ ژبۆ کەیسبازیێ بکاردئینن، ب هێجەتێن هەمەجۆر ژ باجدانێ د ڕەڤن و وەسا هزر دکەن کو باج مینا زەکاتێیە و زەکات هەلبژاردەییە، کا چەوا بدەت و بدەتە کێ... هتد. ئوو دەمێ هەڤرویشى کریارەکا دەمبۆراندنێ دبن (کو ل وەلاتێ وان قەدەغەیە)، دناڤدا بەرزە دبن و ب زێدەرۆیى سەرەدەریێ دگەل دکەن.

ئازاد ژبەر عەشقا خوە بۆ وێ کچا رۆس، هەموو ژیان و کار و ئارمانجێن خوە ژ دەستددەت و دبیتە کورێ کولانا: "چ تشت نەمان خەباتێ بۆ بکت، تنێ دیتنا وێ، راوەستیان ل بەر سینگێ وێ هەمى خەباتا وى بوو... بپ١٤". ئاسۆ ژبەر قومارا جیهازان، کارێ خوە ژدەستددەت، بێکار و بێ ماڵ دمینیت: "هەر فلسێ من هەى و هەر فلسێ من کار دکر، ئێڤارى دکرە دوان جیهازادا، هەتا ئەز بوومە هەڤالێ مارى، من خوە ژ کارى ددزى، من پارێت کارکەرا ژى لێ دان... داویێ من کار ژى هێلا... بپ٦٨". سامان بازرگانەکێ سەرکەفتیێ ترومبێلان بوو، فێرى قومارا رۆلێتێ دبیت و هەموو ماڵ و مولکەتێن خوە یێن ل ئورۆپا و وەلاتى ژى، ددانتە سەر. دکەفتە دبن دەیناڤە و هەردەم د رەڤینەکا بەردەوامدایە: "باوەر بکن، من پتر ژ پێنج هزار مارکا پویچکرن.. هەمى من ل رۆلێتێ دان، ئەوێ بڤێت مالا خوە خراب بکت، بلا رۆلێتێ بکت!.. شەڤ لدویف شەڤێ هەتا بهایێ پانزینا ترۆمبێلا ژى من نەماى، من دەست دا دەینا، ئێدى کەسێ دەین ژى نەدان من، ئەو رۆلێت بۆ خویندارا من، من سویند خوار، هەتا ئەز تۆلا خوە لێ ڤەنەکم، ئەز بەلا خوە ژێ ڤەنەکم!... بپ٧٢". ئەڤ هەرسێ سەربۆرێن داگرتى ب شاشى و پەشێمانیێ، دبنە ئەگەرێ داکەفتن و ڤارێبوونا وان، چارەنڤیسێ وان دکەفتە دناڤ کەمپەکا پەنابەراندا، کو تنێ نان بۆ دهێتە پێشکێشکرن.

هەر چوار کاراکتەرێن ڤێ رۆمانێ، کەسانێن بێکار و بێمەرێزن، شەڤێن خوە یێن سار ب چیرۆک و سەرهاتى و ب خوەداچوونەکا بەرهۆزڤە دبۆرینن. ناڤێ رۆمانێ کرییە شەڤێن سار، چونکو سەرەدەریێ دگەل ڤەگێرانا هندەک سەرهاتى یێن نەرێنى و کارەساتاوى دکەت. شەڤێن سار بەرکار و هەڤکویفا شەڤێن گەرمە. ل گوندى (ئانکو ل جڤاکێ رەسەن)، شەڤێن گەرم هەبوون. حیکایەتبێژ هندەک چیرۆکێن مەرەمدار و مفادار ڤەدگێرن کو ببنە سەربۆر و وانەیێن هاندەر ژبۆ شەقاندنا رووبارێ ژیانێ و جەختکرنا ل سەر لایەنێ خێرێ. کەسێن گوندى، هەردەم ب دلگەرمى و حەزەکا ڤەشارتى یا خوەدانانا ل جهێ پەهلەوانى، گوهدارى یا ڤان حیکایەتێن گەرم دکرن. لێ د ڤەگێرانێن ڤان چیرۆکێن دلتەزین و سەربۆرێن داکەفتنێدا، کو کەسەکێ نەڤێت خوە ل جهێ پەهلەوانان دابنیت، ب شەڤێن سار ل قەلەمداینە. ئەگەر گەرمى هێمایێ کار و خەبات و ئارامى و ژیانەکا گەش بیت، سارى هێمایێ بێکارى و تەسلیمبوونێ و ئالۆزیێ و ژیانەکا رەش و بێ چارەنڤیسە. ئەڤ دووانى یا هەڤدژ، تێگەهەکێ ئەزەلى یێ هەموو دووانى یێن هەڤدژێن مرۆڤییە کو هەر لایەنەک گرنگى یا خوە ژ هەڤدژێ خوە وەردگریت. ئەگەر ئەڤ شەڤێن سار نەبانە، وان ب گرنگى هێڤ نەدکرە گەرمى یا وەلاتى و زڤرینێ. ئوو ئەگەر شەڤێن گەرمێن وەلاتى نەبانە، وان هزرا موغامەرێ ژبۆ باشترلێکرنا رەوش و شیانێن خوە نەدکر. ژ ئەگەرێ حەزێن گەرمێن وەلاتى، بەر ب ڤێ ژیانا سارڤە هاتن و ژ ئەگەرێ ڤێ سارى یا تۆش بووینێ، پلانێن ڤەگەرا بەر ب هەمبێزا وەلاتێ گەرمڤە دادنن. نەدوورە ژى، مەرەم پێ شەڕێن سار و گەرم بن. ب تایبەتى ئەگەر بزانین کو هەر سێ کاراکتەرێن هاریکارێن رۆمانێ، ژبەر شەڕێ گەرمێ براکوژیێ رەڤینە و ل وەلاتەکێ بیانى گەهشتینە ئێک کو شەڕەکێ سار دگەل ژیانێ دکەن: "راستە شەڕێ گەرم نەما.. لێ شەڕێ سار هێشتا یێ شدیایە... بپ١١٢". شەڕێ گەرم ئەو شەڕەیە یێ ب شێوەیەکێ فیزیکى دناڤبەرا دوو لایەنێن هەڤڕکدا دهێتە کرن. شەڕێ سار ژى، شەڕەکێ مینەڤییە، یێ مشتى پیلان و ل بەر ئێک دانانێیە، چەکێن هەمەجۆرێن راگەهاندنێ و دەروونى و ئابۆرى و جڤاکى تێدا بکار دئینن. هەرچەندە بێ کوشتنا فیزیکییە، لێ دبیت (ژلایێ دەروونیڤە) دژوارتر بیت. دەمێ مرۆڤ بێکار و بێ ماڵ دمینیت، یاخى دبیت و هێرش دکەتە سەر وان کەسێن بووینە ئەگەرێ ژدەستدانا پێدڤى یێن ژیانەکا نۆرمال. لێ ل ئورۆپا تۆشى هەمان کارەساتێ بووینە و نەشێن هێرشکەنە سەر چ کەسان (یان دامودەزگەهێن حکومەتێ)، ئەڤجا شەڕەکێ سارێ مشتى فێلبازى و درەوکرن و ماندووکرنا دەزگەهێن حکومەتێ دگەل وەلاتێ ڤەحەوینک دکەن.  

بەر ل جهێ خوە یێ ب قەدرە

ب درێژاهى یا دیرۆکا مرۆڤایەتیێ (هەر ژ ئەزەل و هەتا ب ئەبەد)، مرۆڤ ب سێ غەریزەیێن سەرەکى دبیت و گەشە دکەت (برس، سێکس، پایەدارى). هەموو هەولا وى ئەوە کو ڤان هەرسێ غەریزەیان ب شێوەیەکێ هەڤسەنگ تێر بکەت. ژێیاتى یا مرۆڤى بەر ب وى سەمتێڤە دچیت، یا گرنگیێ ب ڤان هەرسێ غەریزەیان ددەت و تێر دکەت. هەر غەریزەیەکا ژ ڤان غەریزەیێن ژێگۆتى ب نەتێرکرى بمینیت، دێ وەکو کێماسییەکێ دناڤ ناخێ مرۆڤیدا مینیت و ب کۆمەکا رەفتار و گرێ یێن دەروونى دەرکەڤیت. هەموو کار و ئارمانج و خەباتا مرۆڤى (دهەموو بیاڤێن ژیانا ماددى و مینەڤیدا)، ب شێوەیەکێ راستەوخۆ یان نەراستەوخۆ، دجغزا ڤان هەرسێ غەریزەیاندا دزڤرن. ل گورەى رەوشا دەروونى و لەحزەیا کەتوارى و زاڵگەها جڤاکى، هندەک غەریزە دهێنە هەلگرتن و غەریزەیێن دى پێ خورتتر لێ دهێن. غەریزەیا برسێ ب شێوەیەکێ راستەوخۆ و ل سەر ئاستێ هۆش و ئاگەهێ دهێتە دەربڕاندن، لەوا ب گرنگترین و کاریگەرترین غەریزە دهێتە دیتن. غەریزەیا سێکسى (د جڤاکێن موسلماندا)، ب گرێبەستەکا جڤاکى یا چوارچۆڤەکرى دهێتە تێرکرن، لەوا هندەک ژێ راستەوخۆیە و هندەک ب نەراستەوخۆیى دمینتە دناڤ نەهۆشى یا مرۆڤیدا، هەردەمێ دەرفەتەک بۆ هەلکەڤیت، دێ هەموو زربەهرى و حەزێن هەلگرتى یێن سێکسى سەرهەلدەن و هێنە دناڤ هۆش و ئاگەها مرۆڤیدا. غەریزەیا پایەداریێ ب تێگەھ و عورفێن جڤاکیڤە گرێدایە و هەموو کارێن جوانمێرانە و پەهلەوانى ژبۆ هندێنە کو ڤێ پایەدارى یا جڤاکى ب دەستڤە بینیت. ژێیاتى یا مرۆڤى هەردەم بۆ وى لایەنییە، یێ ڤان غەریزەیان تێر دکەت. وەرارا ڤان هەرسێ غەریزەیان دناڤ جڤاکیدایە و ب کەسوکار و جڤاکێ دەردۆر دهێنە تێرکرن.

دەمێ مرۆڤ برسى دبیت، کەسوکار دەستێ هاریکاریێ درێژ دکەن و ڤی کێماسیێ ب شێوەیەکێ هەژى بۆ پڕ دکەن، ئەڤجا دێ ژێیاتى یا وى بۆ جڤاکى بیت. لێ ئەگەر جڤاک خوە لێ نەکەتە خودان (ژبەر هەر سەدەمەکێ هەبیت)، هەروەکو ل غەریبیێ رووداى. هینگى دێ هەلوێستەکى ل دژى جڤاکى وەرگریت و دێ ژێ یاخى بیت، چونکو پایەدارى یا وى پێ بریندار دبیت: "تو ل کیڤە دنڤستى؟ خوارن و ڤەخوارن؟../ ل کولانا، ل بەر دەرێ دێرا، دکابینێن تەلەفۆنادا، و خوارن ژى تژى هەمى سەلکێن گلێشى یە... بپ٧٨". ئوو ئەڤ هەلویستێ ل دژى جڤاکێ نوو، ب ئاشکرایى خویا دبیت دەمێ پایسکلەت لێددەت: "بەراز، ما تو یێ کورەى؟... هەکە ئەز کوورە نەبام؟! من مالا خوە و وەلاتێ خوە نەدهێلان و نەدهاتمە بەر دفنا تە... بپ٩٢-٩٣". پەژراندنا هەلویستێ خوە ب کوورە و بەراز دانانێ، قۆناغا پێحەسیانێیە ب برینداربوونا پایەداریێ و شاشى یا هاتنێ.

هەژى گۆتنە کو هندەک جاران، مرۆڤ غەریزەیەکێ بکاردئینیت ژبۆ تێرکرنا غەریزەیێن دى، دەمێ ئازاد حەز دکەت باوەرناما ماستەر یان دکتورایێ ب دەستڤە بینیت کو پایەدارییەکا زانستییە، ژبۆ تێرکرنا غەریزەیا برسێ و سێکسییە. دەمێ مرۆڤ حەز دکەت دەولەمەند ببیت و هاریکارى یا خەلکى بکەت، ژبۆ خورتکرن و تێرکرنا هەردوو غەریزەیێن سێکسى و پایەداریێیە دناڤ جڤاکیدا. ئوو د هندەک حالەتێن ئاڤەرتەییدا، غەریزەیا خوە یا سێکسى بکار دئینیت ژبۆ تێرکرنا برسێ یان پایەدارییەکا دەروونى یا بریندار: "دەمێ دبوو مێڤانێ پیرەژنەکا تێر و پشتى ژ رازى کرنا وێ خلاس دبوو، تژى بەرویکا وى پارە دکر و دگۆت: سوبەهى زوى وەرە، بلا؟!... بپ٢٢".

بابەتێ پایەداریێ، ئێکە ژ بابەتێن هەرە گرنگێن تێربوونا دەروون و غرۆرا مرۆڤى کو بشێت خەبات و ژیانا خوە یا کەتوارى پێ بدۆمینیت. تنێ دەردۆرا مرۆڤى بها و کاریگەرى یا مرۆڤى دزانن (چ ژبەر کار و بەرهەمێ خوەییێ مرۆڤى بیت، یان ژبەر نەسەب و بنەمالێ بیت). بهادارى یا نەسەب و بنەمالێ ژى، هەر ژ ئەنجامێ ڤەرێژ و بەرهەمەکێ هەژییە کو دسەردەمەکێ بۆریدا هاتییە پێشکێشکرن. لەوا کورد دبێژن "بەر ل جهێ خوە یێ ب قەدرە". ئەڤ گۆتنا مەزنان نیشانا هنێدیە کو تنێ کەسوکار و دەردۆرا مرۆڤى، قیمەت و بهایێ مرۆڤى دزانن. ژ ژیانا پەهلەوانى (دجڤاکێ رەسەن دا) دیار دبیت کو کەسەکێ هەژى و جهێ پویتەپێکرنا هەموو دەردۆران بوو: "ئەز ئێدى شڤانیا گوندى ناکم، دێ بمە زێرەڤانێ ئازادى، دێ دگەل وى چم باژێرى، هەبت نەبت دێ بتە تشتەک گەلەک مەزن!... بپ١٧". ئوو دەمێ دهێتە دامەزراندن ژى، رێڤەبەر ب ئاوایەکێ هووربینانە کراسەکێ هەژیتى و پایەداریێ دکەتە بەر کارێ وى یێ میرى. ئەگەر مرۆڤێ خەباتکەر و شۆرەشگێر جهێ هەژیتى و شەهنازى یا جڤاکى بیت، ئەو کارێ ب قەلەمێ خوە دکەت، ژ وێ هەژیتیێ کێمتر نینە: "خەبات هەر خەباتە، چ ب قەلەمى بت، یان ب تڤەنگێ! ل هەردەمەکى خەبات ب ڕەنگەکیە، هەر شۆرەش و چەکێ خوە... بپ٤٣". هەروەسا ل زانینگەهێ ژى، هەردەم جهێ شەهنازى و ئەڤینى یا ماموستایێن خوە بوو. هەژیتى و پایەدارى یا خوە یا ئێکەم، ژ پێگیرى یا وى ب زانستى و رێنمایى یێن زانینگەهێ بوو. گرنگى یا بها و پایەدارى یا مرۆڤى، ژ جڤاکێ دەردۆر دهێتە وەرگرتن، جڤاک ژى ل گورەى عورف و عەدەت و یاسایێن پەسەندکرى، بڕیارێ ل سەر دەستنیشانکرنا هەژیتى و گراڤى یا هەر کەسەکى ددەت. نڤیسەر ب شێوەیەکێ هونەرى یێ جوان، رەوشا پایەدارى یا پەهلەوانى ل هەردوو جڤاکان، هەڤبەرى هەڤ دکەت. ل کوردستانێ: "تو مرۆڤەکێ گەلەک زیرەکى، تو دێ بیە کەسەکێ ناڤدار، پاشەرۆژەکا گەش یا لپێشیا تە... بپ٥٣". لێ ل ئورۆپا: "سوبەهى نەئێیە کارى، ئەز تە نەبینم ل ڤارا، تو بکێر چو کارا نائێى... بپ٥٦". ل کوردستانێ جهێ سەرنجراکێش و هیڤى یا پڕانى یا کەسێن دەردۆرا خوە بوو: "گەلەکا هیڤى د چاڤێن وى دا ددیتن! دێ رێیا گوندى کتە قێر، دێ خواندنگەهێ ئینتە گوندى، دێ مزگەفتێ ل گوندى ئاڤا کت.. گەلەک کچا پاخلێن خوە د پەرخاندن، خوە ل بەر تەنشتان وى وەک بووک ددیتن... بپ١٧". ڤان هەموو پێشبینى و هیڤى یێن دەردۆرا وى، پایەدارى و هەژیتى یا کەسەکێ گراڤى پێ دبەخشین. لێ ل ئورۆپا پشتى زانینگەهێ و کارێ خوە دهێلیت، فێرى کارێ رەش و بکارئینانا بێهۆشکەران و درەوان دبیت، جار خوە دکەتە عەرەب و جار کورد و جارنا خوە ب کەسەکێ فەلە ددەتە نیاسین. لەوا ب کەسەکێ ڤارێبوویى و نە هەژى دهێتە دیتن: "تە دزى کریە، تە شۆلێ رەش کریە، تە درەو کرینە، تە دەرمانک کێشاینە... بپ٢٩".

نڤیسەر د دەربڕینەکا وێژەیى یا جواندا، ڤێ پایەدارى یا ل وەلاتى دگەل نەپایەدارى و پێشێلکارى یێن وى یێن ل ئورۆپا هەڤبەر دکەت و وەسا ددەتە خویا کرن کو ئەو ل وەلاتێ خوە پایەدار و گراڤى بوو. لێ پەنابەریێ ئەو کرییە کەسەکێ ب کێرنەهاتى و ڤاڕێبوویى. بۆ چەندین جاران، هەڤبەرکرنا ماموستایێن وى یێن زانینگەها ل وەلاتى و سەرەدەرى یا جڤاکێ وەلاتێ ڤەحەوینک هاتییە دووبارەکرن. مەرەما سەرەکى یا ڤێ دووبارەکرنێ، تەکەزکرنا ل سەر ژدەستدانا پایەداریێیە. دبیت مرۆڤ د جڤاکێ خوەدا ژى، نەپایەدار بیت و ب هەمان رەفتارا نەپایەداریێ دجڤاکەکێ دیدا بژیت. هینگى دێ کۆمەکا هۆکارێن جڤاکى و دەروونى بۆ هێنە رێزکرن. لێ د نموونەیا پەهلەوانێ ڤێ رۆمانێدا، ژدەستدانا پایەداریێیە (نەک نەبوونا پایەداریێیە). ئەڤە ژى پەیامەکا نڤیسەرییە و دڤێت بێژتە خواندەڤانان کو بەر ل جهێ خوە یێ ب قەدرە. ئوو ژبۆ ئاشکراکرنا ڤێ پەیاما ئاراستەکرى، داکەفتنا پەنابەرا دکەتە بابەتەکێ گشتى و وەسا ددەتە خویاکرن کو پڕانى یا پەنابەران، تۆشى ڤان ئارێشێن ڤاڕێبوونێ دبن و دبنە کەسانێن نەهەژى و بێمەرێز. دەمێ دهێتە زیندانکرن (گەلەک دەنگان بخێرهاتنا وى کرن، لێ بۆ وى ژ هەمیان سەیرتر، گەلەک دەنگ ب زمانێ وى بوون... بپ٢٩)، ل دەستپێکێ هزر دکەت کو چیرۆکا وى یا سەیرە و شەرم دکەت ڤەگێریت. لێ دەما زیندانى لێ خڕڤە دبن و بۆ دبێژن کو (باوەرنەکە ل ڤى وەلاتى مرۆڤەک بێ ئەگەر بێتە گرتن!... بپ٣٠)، ئەڤجا ژبۆ ڤەرەڤاندنا شەرمینى یا وى و پشتى تاوانێن هەموو زیندانییان بۆ رێز کرین، بابەت ژ ئاستێ کەسۆکێ بەر ب ئاستێ کۆما پەنابەرانڤە دچیت. ئانکو نڤیسەرى دڤێت بێژیت کو پەنابەرى و دوور بوونا ژ وەلاتى، مرۆڤى ژ پایەداریێ رویس دکەت (خوە ئەگەر زک و بنزک تێر بن ژى). خالا دى یا سەرنجراکێش ئەوە کو دەمێ پەنابەر بێمەرێز دبیت و ژ پایەدارى یا خوە دهێتە شووشتن، تاوانێن ڤاڕێبوون و سەرپێچى یێن یاسایى ژى ددویف را دهێن. د ئاماژەیەکا بلەزدا، ئیشارەتێ ددەتە تاوانێن هەموو زیندانى یێن پەنابەر: "ئەڤێ هە تریاک فرۆتیە، ئەوێ هە قاچاغچى بوو، یێ دى کچا خوە کوشتیە، من دزى کریە، کابرایێ هە دنڤینا کچا خوە نڤستیە، ئەڤى هزار شەر کرینە.. خاڤ بوو، بێ هێز بوو، چاڤێن وى تارى بوون، تنێ شیا پشتا خوە ب دتە وى دیوارێ سار... بپ٣٦". ئوو ڤێ رەوشا وى یا نالەبار هەڤبەرى رەوشا زیندانکرنا بابێ وى دکەت. ئەو بابێ ژبەر خەبات و شۆرەشگێریێ هاتییە زیندانکرن: "ئەز نە دزم، ئەز نە مرۆڤ کوژم، ئەز شۆرەشگێرم، ئەز خودان وەلاتەکێ بن دەستم، دڤێت تو شانازیێ ب من ببى... بپ٢٩". ئەڤە ژى ئاماژەدانەکە ب جوداهى یێن دناڤبەرا هەردوو زیندانکرناندا؛ یا ئێکێ جهێ شەهنازى پێ کرنێیە و یا دووێ جهێ شەرمەزاریێیە. ل وەلاتێ وى یێ بندەست و ستەملێکرى، هەردەم کەسانێن شۆرەشگێر و هەژى دهاتنە زیندانکرن (پایەدارییە). لێ ل ڤى وەلاتێ سەروەرى یا یاسایێ، تنێ کەسێن ڤارێبوویى و ئێڤەلى دهێنە زیندانکرن (ژدەستدانا پایەداریێیە).

هەڤالێن پەهلەوانى ژى، بێ بەهر نەبوون ژ ڤێ پرۆسەیا پایەدارى و ژدەستدانا پایەداریێ، هەردەم دناڤ خەون و کابیسکێن بۆریدا دژین و پەشێمانى، پێنگاڤێن ژیێ وان دخۆت. مەمۆ ئەندامەکێ پارتەکا کومونیست بوو (ئەز رێکخستنا هەژار و پالا بووم... بپ١١٢)، کو بەرەڤانى ژ مافێ هەژاران دکر و حەز دکر جڤاکەکێ دادپەروەرێ بێ تەخایەتى یێن جڤاکى ئاڤا بکەت. ئاسۆ قورتالبوویێ ئەنفالێ بوو، کو ل دەف هەموو دەستەلاتداران (ئەوێن گەندەل و یێن کوردپەروەر) جهێ رێزگرتن و پایەداریێ بوو: "ما دێ چەوا ئاسۆ ژبیر کت؟! ژ بنەمالا وان تنێ ئەو یێ مایە ساخ، ئەو ژى نیڤ مرۆڤە. هەمى لپێش چاڤا ب خەردەل و سیانیدى هاتن سۆتن... بپ١٢٢". سامان کادرۆیەکێ پارتەکا جەماوەرى بوو، ژبەر چالاکى یێن وى یێن کوردایەتیێ هاتبوو زیندانکرن. نهۆ یێ کەفتییە بن دەینا و ژبەر دەینداران نەشێت ل چ جهان خوەجھ ببیت. ترسا دەینداران و کابیسکێن زیندانا ئەبۆغرێب، شیانێن راهاتنێ یان چالاکى یێن قەرەبۆکرنێ ل دەف فالنجکرینە: "شەق شەقا سەقاتێن گرتیخانا ئەبۆغرێب سەرێ من هێڕ کر. وان کت کتە هەڤالێن من ل پێش چاڤێن من سەر ژێ کرن.. کچ کرێت کرن، دایک رویس کرن، باب و برا کەهرەب کرن.. من نەشیا خوە ڕاگرم، خوە ل بەر ڤان ڕەنگێن ئەشکەنجێ بگرم... بپ١٢١". ئەڤ خەونێن ب ترس (ژ لایێ دەروونیڤە)، ڤەرێژا هەستکرنا ب نەپایەداریێیە و ب رێکا ئالاڤێ ڤەگەرێ- پاشپاشکیبوونێ (ب شێوەیەکێ نەهۆشى)، ڤەدگەرنەڤە سەردەمێ پایەدارى یا خوە یا بەرى بۆیەرێ نەپایەداریێ. ئانکو دنەهۆشى و خەیالا خوەدا بەرەف وى سەردەمى دزڤرن، هەکو بها و پایەدارییەکا جڤاکى هەیى. پاشپاشکیبوون ئالاڤەکێ میکانیزما بەرگرى یا مەژییە و مرۆڤ ژبۆ هەڤسەنگکرنا ئالۆزى و نەرەحەتى یا خوە یا دەرووونى (ب ئاوایەکێ نەهۆشى) بکار دئینیت. نڤیسەر ڤى ئالاڤى ب شێوەیێ هەستەوەرا تامکرنێ ژى بکاردئینیت، دەمێ پەهلەوان نەساخ دبیت و خوین دگەل کوخکێ تژى دەڤى دبیت. ب بیردانکا هەستەوەریێ، بیرا وى ل تاما دەڤى دهێت: "ئەڤ تامە گەلەک جاران تام کریە، چەند جارەکێ کەتیە گرتیخانا دوژمنان، چەند جارا ژى سەرا وێ کچا جیرانا وان دبوو شەڕ و لێکدانا وى دگەل تۆلازێن دى، ئەو تام دکەتە دەڤێ وى.. وێ گاڤێ ئەو تام ل بەر دەڤێ وى گەلەک خوەش بوو، دزانى ئەڤە بهایێ خوەراگرتنێ یە... لێ ڤێ جارێ ئەو تام نەوەسا خوەشە... بپ٢٣".

ئەڤ رۆمانە سەرەدەریێ دگەل دوو رەوشێن ژێکجودا و هەڤدژ دکەت، د رەوشەکێدا گەنجێ کورد پایەدار و گراڤییە، خۆ ئەگەر هەژار و بێکار بیت ژى. لێ هەستەکا ب ئێمناهیێ و خۆنرخاندنەکا (Self-esteem) بلند هەیە، چونکو پشکداریێ د ئاڤاکرنا وەلاتێ خوەدا دکەت. ئوو ژبەر کونترۆڵا جڤاکى و عورف و عەدەتان، کێمتر بەرئاتاڤى حەزێن ڤاڕێبوونێ دبیت، ب هێزا جڤاکى و ئازادى یا کۆمێ و پاڵپشتى یا ئالوگۆر دهێتە پاراستن. د رەوشا دووێدا کێمبهایە، خۆ ئەگەر یێ ئازاد بیت ژى. ئەڤ کێمبهایى یا جڤاکى، وى بەر ب خۆنرخاندنەکا نزمڤە دبەت. ئوو ژبەر ئازادى یا کەسۆکى و نەبوونا کونترۆڵا جڤاکى، بەرئاتاڤى شاشى یێن یاسایى و ڤاڕێبوونێ دبیت. پەیاما ئاراستەکرى ئەوە کو مرۆڤ وەلاتێ خوە نەهێلیت و بەرخوەدانێ ژبۆ چاکسازییان بکەت، چونکو پایەدارى و بهایێ مرۆڤى دناڤ کەسوکار و وەلاتێ ویدا یە.

ل وەلاتى هەڤڕک و ل غەریبى یا هەڤاڵ

پشتى ئازادى یا کوردستانێ و ژ ئەگەرێ پێک نەهاتنا ل سەر شێوازێ حوکمڕانیێ و دابەشکرنا داهاتى، یان ژ ئەگەرێ حەزا ب دەستڤەئینانا دەستەلاتێ، کۆمەکا هەڤڕکى و ململانێیان دناڤبەرا گرۆپێن دەستەلاتداردا پەیدا بوون. دپرۆسەیا هەر هەڤڕکییەکێدا، هەموو لایەنێن هەڤڕک خوە ب راست و رەوا دبینن و لایەنێ دژ ب شاشى و دسەرداچوویى دهەژمێرن. هەر لایەنەک کۆمەکا بەڵگە و بەهانەیێن عەقلى و نەقلى ژبۆ رەوایەتى یا دۆزا خوە دبینیت. ئەڤ هەڤڕکى یێن ژ ئەنجامێ دیتنێن جودا پەیدا دبن، ل هەموو جڤاکێن دنیایێ هەنە و دێ هەبن ژى. لێ دەمێ هەڤڕکى یێن هزروبیر و راگەهاندنێ دگەهنە ئاستێ شەڕ و پێکدانانێ، هینگى هەموو مللەت (ب هەموو تەخێن خوە یێن ژێ و نەژێڤە) دبیتە سۆتەمەنیێ شەڕى و رەوشەکا نالەبارا دلسۆژ هەموو بەروبیاڤێن ژیانێ ڤەدگریت. دەمێ شەر دگەل دژمنەکێ دەرڤەیى دهێتە کرن، هەموو مللەت تێدا پشکدار دبیت و بەرەڤانیێ ژ مان و خۆشى یا خوە دکەت. ئەگەر هندەک کەس و لایەن دگەل شەڕیدا نەبن ژى، ئەرکێ وەلاتینى و مللەتینیێ، ب شێوەیەکێ نەهۆشى یا کۆمێ، مرۆڤى بەر ب پشکدارى و بەڕەڤانیکرنێڤە دبەت. ئەڤە ژى بهایەکێ جڤاکى و خۆنرخاندنەکا بلندا دەروونى بۆ مرۆڤى پەیدا دکەت. لێ دەمێ شەر بکەڤیتە دناڤبەرا کۆمەکا گرۆپێن هەمان مللەت و وەلاتدا، هینگى نە ئەو خۆنرخاندنا بلندا دەروونى هەیە و نە بهایەکێ جڤاکى بۆ دهێتە دانان، چونکو هەر لایەنەکێ ب سەرکەڤیت، داکەفتییە. دئەنجامدا، هەموو مللەت (ب لایەنێن سەرکەفتى و سەرنەکەفتیڤە) باجا زیانێن شەڕى ددەن.

ب درێژاهى یا دیرۆکێ، مللەتێ کورد شەر دگەل دژمنێن دەرەکى و داگیرکەر کرییە و کۆمەکا داستانێن قەهرەمانیێ و روومەتیێ تۆمار کرینە. لێ پشتى ئازادى یا کوردستانێ و هەڵگیرسانا شەڕێ نافخۆ (کو ب شەڕێ براکوژیێ یان خۆکوژیێ هاتییە نیاسین)، دەنگێن نەڕازیبوونێ و رەتکرنا ڤى شەڕێ نەگریسە، ژ هەردوو ئۆردى یێن هەڤڕک بلند بوون. ب ڤێ چەندێ ژى، کوردستان کەفتە دناڤ رەوشەکا نەئێمن و ئالۆز و ب ترسدا، ب نەمازەیى پشتى هێزێن دەرەکى مایێ خوە تێ کرى و چارەنڤیسێ خەونا هەلاویستى یا کوردان بەر ب ئاقارەکێ نەدیارڤە برى.

نڤیسەرێ ڤێ رۆمانێ، بابەتێ شەڕێ براکوژیێ بکارئینایە و کرییە سەدەمێ سەرەکیێ مشەختبوونا کۆمەکا گەنجێن کوردپەروەر و ئۆمێدەوار. بکارئینانا ڤى بۆیەرێ گرنگ ددیرۆکا کوردستانێدا، ب تەنا خوە هێمایەکە ژبۆ رەتکرنا شەڕى و شێوازەکێ رەخنەگرتنێیە ل جڤاکى و دەستەلاتداران و سیاسەتا پەیرەوکرى. ئەڤ رەخنەگرتنا دلسۆژ و مشت دلینى یا وەلاتى، ب ئاوایەکێ هونەرى یێ مشتى جەڤەنگ و مەرەمێن وەلاتینیێ دەربڕییە. دوو شۆرەشگێر و وەلاتپارێز، یەک قورتالبووییێ ئەنفالان و یێ دى زیندانیێ ئەبۆغرێب، کو هەڤئارمانجى و هەڤرێبازیێ، ئەو تۆشى کۆمەکا دەردەسەرییان کرینە، کەفتنە دناڤ شەڕەکێ مالوێران و بێ ئارمانجەکا ستراتژیدا. ئارمانجا سەرەکى یا براکوژیێ دەست ب سەرداگرتنا دەستەلاتەکێیە کو هێشتا رەهێن خوە دئاخێ را موکم نەکرین. دەمێ نەشیاین گوللەیێن خوە ئاراستەى هەڤ بکەن، کارێ رەڤێ کرن، داکو پشکداریێ دکوشتنا برایێن خوەدا نەکەن: "ئەز یێ رەڤیم ژبەر شەڕێ براکوژیێ، من نەشیا خوە خودان کم و نەڤیا برایێ خوە بکوژم، ڕەڤین تنێ چارە بوو- (ئاسۆ)... ئەز ژى یێ ژبەر شەڕێ براکوژیێ رەڤیم!.. برایێ من ئەوێ دا من کوژت و ئەز دا وى کوژم، دئێک کارتوونێ دا بوون!.. ئەوا دبنێ وێ گەمیا مەزن، ئەوا ددەریا ئیجەدا.. ئەز و دوژمنێ خوە پێکڤە رەڤین و دگەل ئێک گەهشتین یۆنان و ئەم پێکڤە گەهشتن ئەورۆپا و ئەم کەتن ئێک کەمپ- (سامان)... ژبەر بەرژەوەندا کەسایەتى، هەردوو دوژمنێن ئێک بوون، لێ جهێ پرسیارێیە، بۆ هەردوو پێکڤە دوژمنێن من بوون؟! (مەمۆ)... بپ١١٠". وەسا دیارە سامان و ئاسۆ رێکخستى یێن پارتى و یەکێتیێ بوون، لێ مەمۆ رێکخستیێ کۆما هەژار و پالەیان بوو (کومۆنیست). هەرسێ نەشیان ل وەلاتى پێک بهێن و پێکڤە بژین، نەشیان بەرژەوەندى یێن تایبەت بداننە رەخەکى و جەخت ل سەر بەرژەوەندى یا گشتى بکەن... لێ رەڤێ و هەڤدەردیێ، کۆژان و غەریبیێ، ئەو گەهاندن ئێک و ب ساناهى شیان تەحەمولا هەڤ بکەن و ب هەڤڕا پلانان ژبۆ خۆشگوزەرانى یا خوە بدانن (نهۆ ئەم پێکڤەنە و دئێک ژۆردا و گەلەک شەڤا ل سەر یەک تەختى نڤستینە... بپ١١٠). ئەڤە ژى رامانا وێ ئەوە کو پێکڤە ژیان نەتنێ بابەتەکێ بەرهۆز و ب ساناهییە، بەلکو فەراتییەکە و چارەنڤیسێ دوماهیێ دێ هەر پێکڤە ژیان بیت. نڤیسەرى رەوشا وەلاتى بچووککرییە و ئینایە دناڤ کەمپا پەنابەراندا، کو بکەتە جەڤەنگەک ژبۆ فەراتى یا پێکهاتن و پێکڤە ژیانێ: "ژبەر تەنگیا جهى و بێ ئۆمێدیا ژیانا وان و بێ کارى یا وان، دئێخستنە د گەلەک شەڕە دەڤان دا، ل سەر جیاوازیا هزرێن وان، ل سەر جیاوازیا پلا تێگەهشتنا وان، داویا وان هەر پێکڤە ژیان بوو، ژنەچارى گەلەک کێماسى لسەر خوە قەبیل دکرن، دا ژیانا وان بچتە سەرى... بپ٦٢". ئەڤ میناکێ جەڤەنگى، دەربڕینەکا راستەقینەیە ژ رەوشا جڤاکێ ژێ هاتین، سیاسەتێ و جیاوازى یا پلا تێگەهشتن و ئیدیولۆژى یا بەرژەوەندپارێزیێ، هەموو لایەن کرنە هەڤڕک و دژمن. ئوو ل داویێ ژى چ رێگەچارە یێن دى نینن ژبلى پێکهاتن و پێکڤە ژیانێ.

دوو سەدەمێن سەرەکى کاراکتەرێن رۆمانێ گەهاندنە ئێک، کو ب دلخۆشى و ئارەزوومەندانە پێکڤە بژین. هەر ئەو دوو سەدەمەنە فەراتى یا راوەستاندنا شەڕى و پرۆسەیا هەڤ قەبوولکرنێ پێشچاڤ دکەن. سەدەمێ ئێکێ هەڤدەردى و هەڤچارەنڤیسێ کاراکتەرانە: "هەمى یێ ل هیڤیا مرنێ، مرن تنێ دێ وان هنێرتە وەلاتێ وان... بپ٦٣". مللەتێ وان ژى د هەمان هەڤدەردیێ را بۆرییە و تنێ هەڤ قەبوولکرن و پێکڤەژیان دێ وان دانتە سەر سککەیەکێ دروست، کو پێ بگەهنە رێژگەهەکا پەسند و گەش. سەدەمێ دووێ خەونا ڤەگەرێ و پشکداریکرنا دشۆرەشا بەردەوام و ئاڤاکرنا وەلاتیدایە: "شۆرەش هێشتا یا بەردەوامە، هێشتا مە گەلەک مایە، ئەم خەباتێ بۆ بکن. شاشى ب رەڤین و دەست بەردانێ چارەسەر نابن... بپ٩٩". ئەڤە ژى هەمان رەوشا جڤاکێ کوردییە کو ب خەونەکا دێرینڤە گرێداینە، ئەو خەونا رڤێشت بۆ رڤێشتى هێلایى و هێشتا ب جھ نەهاتى (خەونا خوەسەرى و دەولەتا کوردان). ئوو دوو ئارمانج ژ ڤەرێژا ڤان هەردوو سەدەمان بەرچاڤ دبن؛ ئارمانجا ئێکێ هەڤکارى و پاڵپشتى یا د قەیران و دەردەسەریێدا، کو نڤیسەرى ب هۆستایانە دەربڕییە و دگەلەک جهێن ڤەگێرانا بۆیەراندا، ئاماژە ب هەڤکارى یا پەنابەرێن هەڤدەرد دکەت. ل زیندانێ، دەمێ پەهلەوان ژ هۆش دچیت، هەموو زیندانى هەڤسۆزى و هاریکاریێ بۆ پێشکێش دکەن: "دوسێ کەسا ئەنیا وى و ملێن وى پەرخاندن، دلەدلێ وى ددان، ئەڤە دەمەکێ درێژە کەسێ هۆسا نازدار نەکریە.. ئەڤە دەمەکێ درێژە چو سینگێن تەنا هەمبێز نەکرینە... بپ٤٥-٤٦". ل کەمپێ، دەمێ دەیندارێن سامانى هاتین کو ببەن، هەرسێ هەڤالان بەڕەڤانى ژێ کر و پەنابەرێن دى ژى هاتنە هارى وان. ئانکو ئەگەر مرۆڤ ئێکگرتى بیت، خەلکێ دى ژى دێ هاریکار بیت: "هوین وى ژ ڤێ ژۆرێ دەرنائێخن، هەتا هوین مە هەر سێیا نە کوژن../ ئەو گەلەک ب ساناهییە../ ب ناڤ ئێک کەتن وەک گورگێن هار! ئەو هەڤاڵێن دژۆرێن ب رەخ ڤە ژى ل تانا وان هاتن و بارێ وان سڤک کرن... بپ١٣٠-١٣١". ئەڤ هەڤگرتن و هەڤکارى یا ل غەریبیێ (کو دبنەرەتدا دژ و دژمن بوون)، داخوازەکا نڤیسەرییە کو وەلاتى ژى ڤەگریت و هەردەمێ کورد شیان هەڤبگرن و ب ئێکگرتوویى بەرسینگێ دژمنێن دەرەکى یان داگیرکەران بگرن، هینگى نەدوورە هندەک وەلاتێن بیانى ژى هاریکار بن. ئارمانجا دووێ ژى حەزا ڤەگەرێیە. ژبلى هەڤدەردى و پەشێمانیێ، ئەوا هەر چوار کاراکتەرێن رۆمانێ کرینە هەڤال و گەهاندینە ئێک، ئارمانجا ڤەگەریانێ بوو. هەمى ل سەر وێ چەندێ دکۆکن کو ڤەگەریان باشترین چارەسەرییە ژبۆ رەوشا وان یا هەنۆکەیى: "دڤێت ئەم هەمى بزڤرن وەلاتێ خوە. ئەم چ دکن ل ڤان کولانا؟.. ئەم شەرم ژ خوە ناکن، ما ئەم شەرم ژ مالێن خوە ژى ناکن؟!... بپ١٢٥". ئەڤ ئارمانجە دکەڤیتە هەمبەرى ئارمانجا مللەتێ وان ژبۆ ئاڤاکرنا وەلاتەکێ بێ کوشتن و دژایەتى، وەلاتەکێ ئارام و تەنا کو هەموو ل هەمبەرى یاسایێ وەکهەڤ بن، وەلاتەک بیت رێزێ ل جوداهى یێن هزر و ئیدیولۆژییان بگریت، ل شوینا تۆپ و تفەنگان، قەلەم و زانست چەکێ وى بیت، پێشکەفتن و خۆشگوزەرانى مللەتى رێبازا وى بیت.

ب ڤێ هەڤبەرکرنا کاراکتەرێن رۆمانێ و جڤاکێ رەسەن، نڤیسەر هەم سەدەم و ڤەڕێژا شاشى یێن سیاسەتێ خویا دکەت و هەم نەخشەیێ رێکا رزگاربوونێ دادنیت. د ئاماژەیەکا بلەز و مەرەمداردا، بابەتێ فلمێن هندى دکەتە ئینسێرت ژبۆ رەخنەگرتنا ل دەستەلاتدارێن جڤاکێ رەسەن. دەمێ هەڤال بەحسى دژمندارى یا خوە یا ل وەلاتى دکەن و نهۆ بووینە هەڤالێن هەڤدەرد، ب روودانێن فلمەکێ هندى دهێتە وەسفکرن: "ئەڤە فلمێ هندیە.. دوو برا دبنە نەیار، هەردو ب دنیایێ دکەڤن، و ل تەنگاڤیا دگەهنە ئێک و هارى ئێک دکن... بپ١١١". نڤیسەر ددەتە خویا کرن کو ژبۆ هەر تشتەکێ نەراست و نە بەرئاقل، یان هەر بۆیەرەکێ خەیالاوى و توخیبڕ ب فلمێ هندى دهێتە نیاسین، لێ ژبیر دکەین کو: "هند ملیارەکا مرۆڤایە و ب هزارەها مللەتن، ب هزارەها دیانەتن، ب هزارەها پارتیێن سیاسینە، ب سەدان هزار ئایدیولۆژى نە... لێ ئێک وەلات، ئێک خاک، ئێک ئاڵا، ئێک حکومەت و ئێک هیڤى و ئارمانجن! نهۆ ب زانست و زانینێ خوە گەهاندینە بەرپەڕێن ئەسمانا، و دنیا هەمى بۆ هزار هزرا دکت... بپ١١٣". مەرەم ژ ڤێ ئینسێرتا مینا خواستەى، رەخنەگرتنەکە ل دەستەلاتدارێن وەلاتى، کو مۆزاییکى یا جڤاکێ ئێک وەلات، دشێت یێ ئێکگرتى و هەڤئارمانج بیت. سەرەراى هەمەجۆرى پارتێن سیاسى و ئیدیولۆژى یێن ئایینى و نەتەوێن هەمەجۆر، هندستان شیایە ئێکگرتنا وەلاتێ خوە بپارێزیت. لێ کوردستان ب سێ باژێرکێن بچووک و دوو پارتێن دەستەلاتدار، نەشیایە هەڤ قەبوول بکەن و پێکڤە بژین. زێدەبارى ڤێ چەندێ ژى، هەڤڕکى یێن ل کوردستانێ، نەدناڤبەرا ئایین و ئیدیولۆژى یێن ژێکجودا دایە. بەلکو دناڤبەرا دوو پارتێن یەک ئیدیولۆژى و یەک ئاییندایە (کو هەموو ئایین و کێمە نەتەوەیێن هەیى ل سەر ڤان هەردوو پارتاندا دابەش بووینە). جوداهى یا وان نە هزرى و ئایینى و ئیدیولۆژینە، بەلکو جوداهى د رێکێن حوکمڕانى و ب ڕێڤەبرنێدایە، د شێوازێ سەرەدەریکرنا دگەل مللەتیدایە، د چەوایەتى یا دابەشکرنا داهاتیدایە، د رێکێن ب جهئینانا خەونا هەڤپشکدایە. ل داویێ ژى دبیتە بابەتێ خوەچێتراندنێ و پاراستنا بەرژەوەندى یێن تایبەت: "کەس چو جارا نەبێژت فلمێ هندى، ئەڤە فلمێ کوردیە... بپ١١٤". ئوو ئەڤ سەتمینا مللەتییە بۆ ئەگەرێ ڕەڤینێ و مشەختبوونێ. دپڕانى یا جاراندا، کەسێن هۆشیار و زانا و وەلاتپارێز، بەرى خەلکێ هەچکوهەیى ب کارەساتێ دحەسیێن و هەلویستەکێ دیارکرى ژێ وەردگرن. وەکو شێوازەکێ راستەوخۆیێ راهاتنێ، ئەگەر مرۆڤ نەشیا بەرسینگێ شاشیێ بگریت، دێ ژێ رەڤیت.  

سیاسەت سەرێ سەبەبێیە

ل گورەى تێگەهێ پڕانى یا سیاسەتمەدارێن راستەقینە و فەیلەسۆفان، سیاسەت ب هونەرێ مومارەسەکرنا کار و چالاکى یێن شیاو دهێتە پێناسە کرن. ئانکو ئەنجامدانا سیاسەتێ ب کارێن شیاوڤە یا گرێدایى و مەرجدارە، چونکو ئەگەر چالاکى یێن ئەنجامدایى ژلایێ عورف و عەدەت و جڤاکى و یاسایان نە د گونجایى و شیاو بن، هینگێ دێ رامانەکا دى ب خۆڤە گریت، وەکو فێل لێکرن، درەوکرن، دسەردابرن، ب جھ نەئینانا سۆز و پەیمانێن دایى.... هتد. ئەگەر سیاسەتا ئایینى هندەک سۆز و چالاکى یێن غەیبى و پاشئێخستى بن، سیاسەتا جڤاکى سەرەدەریێ دگەل کار و چالاکى یێن کەتوارى دکەت و فەرە بەرهەمەکێ بەرهەست و بەرچاڤ بۆ هەبیت. ژ ئەگەرێ دیرۆکا درێژ و سنسلەیى یا بزاڤێن رزگاریخوازى یا کوردستانێ، پڕانى یا خەلکى ب بچووک مەزنڤە، ب خوێندەوار و نەخوێندەوارڤە دگەل سیاسەتێ تەڤلیهەڤ بووینە و هەموو کەسێن کورد مایێ خوە دهەموو لایەنێن سیاسەتا وەلاتیدا دکەن. مشە جاران ژى، ئەو سیاسەتەیە یا لایەنێن هەڤڕک بۆ مللەتى پێشکێش دکەن، ئەڤجا ب شێوەیەکێ سروشتى و رۆژانە، سەرەدەریێ دگەل هزرا سیاسى و هەڤدژا وێ دکەن، سەرەدەریێ دگەل سیستەمێ دەستەلاتێ و ئوپوزوسیۆنێ ژى دکەن. تێگەهێ ئوپوزوسیۆنێ ژى بیاڤەکێ دژاتیێ و ژناڤبرنێ ب خۆڤە دگریت، نەدوورە هەمان کەس (یان لایەن) هەردوو ئەرکان ب هەڤڕا ئەنجام بدەت، ئانکو دهەمان دەمدا دەستەلات بیت و ئوپوزوسیۆن بیت ژى. ب ڤێ چەندێ ژى، سیاسەت ژ کەڤلوژانکێ خوەیێ ئیدیولۆژى دەرکەفتییە و پتر سەرەدەریێ دگەل پرۆسەیا دسەردابرنێ و ئازراندنا دلینیێ و سۆز و پەیمانێن تەییسۆک و نەشیاو دکەت.

دەمێ سیاسەت ب ڤى شێوازى بهێتە نیاسین، خەلکێ وەلاتپارێز و خێرخواز دێ خوە ژێ ڤەدەرکەن و پشکداریێ د تەڤنا فێلێن وێدا ناکەن. دئەنجامدا کۆمەکا کەسێن خودان شیان و خواندەڤان تۆشى ئالۆزى و نەهەڤسەنگیێ دبن و ژ وەلاتى دوورکەڤن. بۆ خوە ل پەناگەهەکا دى گەریێن، کو هەڤسەنگى یا کەسایەتى یا وان بپارێزیت. ئەڤ رەوشە نەتنێ ل کوردستانێ هەیە، بەلکو دپڕانى یا وەلاتێن موسلمان و ئەوێن سیاسەتێ ژبۆ مەرەم و بەرژەوەندێن تایبەتێن پاراستنا دەستەلاتێ بکار دئینن. د وەلاتێن پێشکەفتیدا، سیاسەتێ کەسێن خوەیێن تایبەت هەنە و خەلکێ هەچکوهەیى ژى ب کارێن خوەیێن ئافرەندەیى و بەرهەمهێنانێڤە مژوول دبن. نڤیسەر ڤێ پرسێ دئازرینیت و ژ زاردەڤێ پەهلەوانى دبێژیت: "هەکەر مرۆڤ پرسیارا خەلکێ ڤى وەلاتى هەمیان بکت و بێژتێ ناڤێ سەرۆکێ هەوە چیە؟ پتر ژ نیڤا وان دێ خوە تۆڕە کن و دێ بێژن، ئەو نە خەما مەیە!... لێ هەکەر تۆ ناڤێ رۆمان نڤیسەکێ ئەمریکا لاتینى بێژى، ئەو دێ ناڤێ سێ چار رۆمانێن وى بێژت... بپ١١٦"، "لێ دەما پرسیارا خویندکارەکى زانکۆیێ بکن و بێژنێ ئەحمەدێ خانى کیە؟ دێ بێژت، پەیکەرە... بپ١١٧". ئەڤ گرنگیدانا ب رەوشەنبیریێ و نەپویتەپێکرنا ب سیاسەت و سیاسەتمەداران، پرۆسەیەکا پەروەردەییە و زارۆکێ رۆژاڤایى دگەل مەزن دبیت. سیاسەت ل دەف وان ژیانا رۆژانەیە، قەبوولکرنا هزرێن جودایە، گرنگیدانە ب پاشەرۆژا وەلاتى، باشترلێکرنا بەرهەمییە و پاراستنا ئازادى یا کەسۆکییە. لێ چونکو ل وەلاتێن رۆژهەلاتى (کورد ژى دگەلدا)، هەموو کریار و پلان و هزر و ئیدیولۆژى ب ئازادى یا کۆمێڤە گرێداینە، ئەڤجا هەموو هەولدانێن سیاسییان دێ ئەو بیت کو هەموو خەلک ب وەکهەڤى هزر بکەت و ب وەکهەڤى رەفتارێ بکەت و هەمان هزر و پلان و ئیدیولۆژى هەبن. ئەم دکارین بێژین کو ل وەلاتێن رۆژهەلاتى، سیاسەت هەموو مللەتى دکەتە کەرییەکێ پەزى. لێ ل وەلاتێن رۆژئاڤایى، سیاسەت مللەتى دکەتە کۆمەکا بەخچەڤانێن ژێکجودا کو هەر ئێک رەنگەکێ گولان بچینیت و بەخچەیێ وەلاتى پێ رەنگین ببیت. ل وەلاتێن مە سیاسەتمەدار هەولددەت کەسێن بەهرەمەند ژخوە دوور بکەت داکو ئەو جوانترین و ژیرمەنترین و شارەزاترین کەس بیت، لێ ل وەلاتێن پێشکەفتى، کەسێن بەهرەمەند و ژیرمەند ل خوە کۆم دکەن کو شەهنازیێ ب بەرهەمێ خوە و وەلاتێ خوە بکەن. د لەقتەیەکا دانوستاندنێدا، نڤیسەر ڤیستەڤالا سالانەیا دەرێخستنا گیانێن سحربەند و خرابکار، ب شێوەیێ ئینسێرت دئێختە دناڤ رۆمانێدا: "ئەرێ بلا ئەو سحرەبەندا و مرۆڤێن خراب بکنە دەر، و ئەم زانا و خوێندەڤانا بکنە دەر... بپ١١٥"، کو ئاماژەیەکە ژبۆ جوداهى یا سیاسەتا جڤاکى دناڤبەرا هەردوو جڤاکاندا.

ژبەر ڤى تێگەهێ چەوتێ سیاسەتێ، وە ل گەنجێ کورد هاتییە کو هەردەم گرنگیێ ب روخسارى بدەت، ل سەر حسێبا ناڤەرۆکێ. دێ بینین دهەموو بیاڤێن ژیانا رۆژانەدا ژى، پتر گرنگیێ ب روخسارى یا بابەتان دهێتە دان ژ ناڤەرۆکا وان. دێ بینین خانى یێن مەزنێن مینا کەلهان ل باژێران ئاڤا دکەن و دەمێ دچییە دژوورڤە، وەکو مالا گوندییەکێ دوورە باژێرە. دچنە زانینگەهان و باوەرنامێن بلند وەردگرن، بێى ئەلیف بێتکێن تایبەتمەندى یا خواندى بزانن. پتر گرنگیێ ب پەیڤێن دلینى یێن تەییسۆک ددەن ژ ناڤەرۆک و ڤەرێژا پەیامان... هتد. ئەڤجا سیاسەتمەدار ژى ل گورەى ڤێ رەوشا هەیى سەرەدەریێ دگەل ڤى مللەتێ (هشیار و نڤستى!) دکەن. ئانکو ل سەر هندەک بابەتان هندێ هشیارە هەتا ئاگەهداربوونا ب هوورهوورکان. دهندەک بابەتێن دیدا، یێ نڤستییە و مینا پەزێ ل دویف بلوورا شڤانى دهێتە هاژۆتن. د هەردوو حالەتاندا بابەت ب دلینیێڤە گرێداینە و هەلبژاردەیینە. دئەنجامدا، سیاسەت و سیاسەتمەدار ب درەوکرنێ و کەیسبازیێ و دسەردابرنێ هاتنە نیاسین و خەلکێ هۆشیار چ باوەرى پێ نامینیت. ئانکو هەردەمێ بەحسى سیاسەتێ دهێتە کرن، مرۆڤ هەبوونا درەوێ یان بەرژەوەندییەکێ تێدا دبینیت و هەست ب نەرەحەتى و دووربوونا ژ سوحبەتێ دکەت. د کەتوارێ مەیێ نهۆدا ژى، دەمێ کۆمەکا برادەران حەز بکەن ب خۆشى و هەڤالینى روونن کو مفاى ژ دیتن و بۆچوونێن هەڤ بکەن، دێ ل دەستپێکێ بێژن کو فەرە بەحسى سیاسەتێ نەهێتە کرن: "هوین ب خودێ کن، خوە ژ رامیاریێ دویر بێخن. بەحسى وان تشتان نەکن، ئەوێن ئەم ژبەر رەڤین... بپ١٢٧". ئەو ب خوە، هەموو بابەت ڤەدگەرنەڤە سەر سیاسەتێ، هەموو ئەو هزر و بۆچوونێن دهێنە ئالوگۆرکرن، هەر بابەتێن سیاسینە و ب ژیانا کەتواریڤە گرێداینە. لێ چونکو سیاسەت ب درەوکرنێ و هەڵپەرستیێ هاتییە نیاسین، لەوا خەلک هزر و بۆچوونان و ڤەگێرانا بۆیەرێن جڤاکى ژ سیاسەتێ جودا دکەن.

سەرەراى وێ چەندێ کو دبیت هندەک ژبەر سیاسەتێ نەڕەڤى بن و خەونەکا دى یا تێرکرنا حەز و خوەرسکێن خوەیێن تایبەت هەبن، یان ل بیاڤەکێ ئازادى یا کەسۆکى دگەریان: "ئەز و بارا پتر ژ ئەوێن هاتینە دەرێ، ژبەر کەسێ نەڕەڤینە!.. چو لایەنا نەراهێلایە مە، تنێ خوەپەرستنا مە بوو، ئەم تۆش کرن، گەڕیان ل ژیانەکا خۆشتر و بێى وەستیان، مە دڤیا پارا کۆم کن، ب دلێ خوە بکەڤن، ژن و ژیانێ بچەرینن، و پویچاتیا ژى ڕۆڵەک هەبوو دهاتنا گەلەکا دا... بپ١٢٧". بابەتێ پارە کۆمکرنێ و ئازادى یا کەسۆکى (ب دلێ خوە کەفتن و چەراندنا ژن و ژیانێ) ژى، دچیتە دچوارچۆڤێ سیاسەتێدا. نەتنێ بەحسکرنا حزبان و دەستەلاتداران و بەرژەوەندخوازان سیاسەتە، بابەتێن ئازادیا کەسۆکى و هەژارى و هەڤبەندى یێن بەرهەمهێنانێ ژى سیاسەتە (سیاسەتا جڤاکى). ئوو ئەگەر مرۆڤ دوورى هەموو بیاڤێن سیاسەتێ بیت ژى، دەمێ دگەل کۆمەکا برادەرێن هەڤدەرد و هەڤنەتەوە بەرئاتاڤى تەنگاڤییان دبن، فێرى سیاسەتێ دبن. سیاسەت هەموو بیاڤێن ژیانێ ب خۆڤە دگریت، خۆ بابەتێ عەشق و ئەڤینیێ ژى دچیتە دبازنێ سیاسەتێدا (هەروەکو نەوال سەعداوى گۆتى!)، یان دگەل ب ئەختوبار بى، یان ژى دێ کەیسبازیێ پێ کەى!... ئەڤجا ئەڤ سیاسەتا دبیتە پشکەک ژ پێکهاتەیێ کەسایەتى و تێگەهشتنا مرۆڤى، پاشخانەکێ بۆ مرۆڤى پەیدا دکەت، کو بشێت سەرەدەریێ دگەل تشتى و هەڤدژێ وى ژى بکەت. وە ل مرۆڤى دکەت کو ژ رەوشەکا دیارکرى بڕەڤیت و پاشى وە ل مرۆڤى دکەت کو بەرەف هەمان رەوشێ بزڤڕیت. وە ل مرۆڤى دکەت کو پێداچوونێ ب هزر و رەفتارێن خوە یێن بۆریدا بکەت و سەر ژنوى هەلسەنگینیت. ئوو هەر ئەو سیاسەتەیە مرۆڤى بەر ب ئۆمێدانڤە پالددەت، کو هزرێ د تشتەکێ باشتر و کەتواریتردا بکەت. هەر ب ڤێ سیاسەتا کاراکتەرێن رۆمانێ ژبەر ڕەڤین، وێ شیانێ ژى ددەتێ کو هزرێ د پاشەرۆژا خوەدا بکەن: "پاشەرۆژ نەپەیڤە، پاشەرۆژ خەباتە، کارە، پلانن، خوە وەستاندن و هوە ل بەر گرتنە... ئەز ب شەڤ و رۆژ یێ هزرا دکم، ب شەڤ و رۆژ لێگەریانێ دکم، دا ب سەر رێیەکێ هەلبم، جارەکا دى پەیوەندیێ ب مالا خوە بکم... بپ٩٧".

ئەڤ تێهزرینا د رابردووى و پاشەرۆژێدا، بەرێ وان ددەتە سەمتەکا دروست (ل گورەى هزر و پەیاما نڤیسەرى) کو دانپێدانێ ب شاشى یا خوە بدەن و ڤەگەرنەڤە وەلاتى، داکو بەردەوامیێ بدەنە خەباتا نێڤەڕۆ هێلایى: "براکوژیێ رۆلەکێ سەرەکى هەبوو، گەلەک ژ گورەپانا خەباتێ دویر کەتن.. لێ دویرکەتن نەچارەیە. دڤێت ئەم دان ب شاشیێن خوە بدن. وەلات پێدڤى مەبوو، نهۆ ژى پێدڤى مەیە... بپ٩٩". ژبۆ ڤێ بڕیارا گەلالەبوویى، نڤیسەر ژى هاریکار بوویە کو دانپێدانا ب شاشیێ ل دەف وان هێسانتر لێ بکەت. بۆ ڤێ مەرەمێ ژى، پەنا برییە بەر تێگەھ و رەفتارێن جڤاکێ کوللەکتیڤ، کو ب سروشتێ خوە کریارێن هەڤسۆزى و پاڵپشتیێ بۆ کەسانێن لێقەومایى پێشکێش دکەن. ئەگەر ل جڤاکێن رۆژئاڤایى، ئەڤ پاڵپشتى یا تۆڕا جڤاکى، تەکنیکەکا چارەسەرى یا دەروونى بیت، ل جڤاکێ رەسەن پشکەکە ژ کەلتۆر و رەفتارێن قەبوولکرى یێن جڤاکى. دەمێ ل زیندانێ کەسەک ب هەڤسۆزى و شیرەتکرن دگەل پەهلەوانى دئاخڤیت و وەکو چارەسەرکارەکێ دەروونى رەفتارێ دگەل دکەت: "لاوێ من، ئەوا تە کرى، تە کر و بۆرى، پەشێمانى فایدە ناکت، یا باش ئەوە تو مفاى ژ وێ خەلەتیێ وەربگرى... بپ٥٠". هەروەسا دەمێ مامێ وى تەلەفۆنێ بۆ دکەت و ژێ دخوازیت کو ڤەگەڕیتەڤە، ب هەڤسۆزى دلەکدلێ وى ددەت و پشتەڤانییەکا دەروونى یا دوور ژ لۆمەکرنێ و گازندەیان بۆ پێشکێش دکەت: "ئەز دێ تە و بچویکێن تە خودان کم../ پشتى شەش سالا غەریبیێ، ژنوى بزڤرم و تو من خودان بکى؟ ب راستى ئەڤە ب خوە مرنەکا دیە!... ما کەس خەلەت نابت؟ ما کەس خوسارەت نانبت؟ ما بەڵا نائێنە سەرێ کەسێ؟.. کا بێژە تە چەند پارە دڤێن؟ ئەز دێ بۆ تە هنێرم، کارێ خوە بکە و بزڤڕە... بپ١٣٦".

ئەو کاراکتەرێن ژبەر سیاسەتێ و براکوژیێ و وەلاتێ بێئۆمێدیێ رەڤین! ب ئۆمێدەکا دى یا ڤەژاندیڤە، بڕیارا زڤرینەڤێ ددەن. پشتى سامان ژبەر دەیندارێن خوە درەڤیت، مەمۆى بڕیارا داویێ ددەت: "ب خاترا هەوە، دبت ئەم ئێدى ئێک نەبینن، لێ من ژدل بڕیار دا، ئەز بزڤڕم وەلاتى. ئەم دێ ل وەلاتى هەڤ بینن، هەر دێ مینن هەڤاڵ، هەر کەس و بیر و باوەرى یا خوە... ئەرێ وەک هەڤال و برا، نە وەک هەڤدژ... بپ١٤٠". ئاسۆ ژى ب ڤێ بڕیارێ داخبار دبیت و کارێ زڤرینەڤێ دکەت. تنێ ئازاد دمینیت و مەرگ وى بیاڤى نادەتە ئازادى کو جارەکا دى چاڤێن خوە ب دیتنا وەلاتى روهن بکەت. لێ نڤیسەر ب شێوەیێ خەونەکێ وى ب ساخى ڤەدگەرینیت و هەموو مرۆڤێن وى ل پێشوازیێ ب دەهۆڵ و زرناڤە دراوەستاینە، وەسا خویا دکەت کو شەهیانا وییە، لێ ل شوینا ببەنە سەرشۆیێ، دبەنە مزگەفتێ و پاشى دبەنە گوڕستانێ کو دبیتە مێڤانێ دایبابێن خوە: "دێ کیڤە چن؟ ما هوین من نا بنە مالا مە؟ ما ئەز نە زاڤامە؟.. ل پشت خوە زڤرى، ژنا وى نەدیارە، بچویکێن وى یێن دناڤ دەستێن هندەک ژنکادا دگرین... ل سەر ملێ خوە زڤڕى، گوندێ وان یێ مەزن بووى، جاددە یا بوویە قێڕ، خوێندنگەھ یا ئاڤایە، مزگەفت یا هەى، دارتێلێن کەهرەبێ تژى کولانانە... بپ١٥٠". ئەڤ لەقتەیا هونەرى یا بارکرى ب مەجازێ، کۆمەکا دەلالەتان ب خۆڤە دگریت؛ ل دەستپێکێ ب جهئینانا وەسیەتا وییە، کو ددەمێ نەساخى یا خوەدا ژ هەڤالان داخواز کر بوو ل غەریبیێ نەهێتە ڤەشارتن (هەکە ئەز مرم، کەلەخێ من ببنە کوردستانێ، من ل ناڤ ڤان نەڤەشێرن... بپ٦٣)، کو نیشانا تامەزرووییەکا توند و پەشێمانییەکا دژوارە. تامەزروویى یا هەمبێزا وەلاتى و پەشێمانى یا هاتنا ژدەرڤە. زاڵبوونا هەلبژاردەیا وى یا دووێیە: "ژبیر بکە، خوە فێرى ژبیرکرنێ بکن... مە دوو هەلبژارتنێن هەین!.. ژبیرکرنا بۆرى، یان ژبیرکرنا یا بێت، ئانکو ژیانێ... بپ١٢٣". چونکو نەشیا بۆرى یێ خوە ژبیر بکەت و رەهوریشالێن خوە ژ وەلاتى ببڕیت، تەرمێ وى ڤەگەریاڤە وەلاتى. ئانکو هەردەم وەلات دگەل مرۆڤیدا دژیت و دگەل مرۆڤى وەغەرێ دکەت، ئەگەر ب لەشى ژێ دوور بیت ژى، وەلات دناڤ ناخ و دەروونێ ویدا دمینیت. دەهوات نیشانا بەردەوامى یا ژیانێیە، پێشکەفتنا گوندى؛ ئاماژەیەکە کو شۆرەش و ئاڤەدانى هەر یا بەردەوامە، ئەگەر کەسەک ژ کاروانى ڤەقەتیێیت ژى، کۆمەکا کەسێن دى دێ جهێ وى گرن و خرخالا پێشڤەچوونێ راناوەستێت. گریانا زارۆکێن وى دناڤ دەستێن ژنکادا، بەردەوامى یا کۆژان و هەستکرنا ب هێتیمیێیە. رازانا وى دناڤبەرا دایک و بابێ خوەدا، ڤەگەریانە بەرەف تەناهیێ و پاڵپشتیێ و ب دوماهى هاتنا کۆژان و بەرزەبوونێیە، ئانکو خوە دیتنەڤەیە.