ژێیاتی ل دەف گەنجێ كورد
مشە جاران بەحسی ژێیاتیێ هاتییە كرن و پڕانى یا دەزگەهێن مێدیا یێن دیتنێ و بهیستنێ و نڤیسینێ ب بەرفرەهی بەحسی ڤێ مژارا گرنگ و بالكێش دكەن. گەلەك كەس هەنە وەسا هزر دكەن كو هەستا نەتەوەیی ل دەف گەنجێ كورد كێم بوویە یان ژی گەنجێ كورد بەر ب نە ژێیاتییەكا كوژەكڤە دچیت
ئوو دبێژن كو هەستا نەتەوەیی و ژێیاتی یا مللەتینی و وەلاتینیێ بەر ب كێمی و لاوازیێڤە چوویە. ددەنە خویاكرن كو ئەڤ هەست و ژێیاتییە بەری سەرهەلدانێ ب هێزتر و خورتتر بوو، لێ پشتی سەرهەلدانێ و د سەردەمێ حكومەتا ئازادا كوردستانێدا لاواز بوویە، ئەگەر نە بێژین نەمایە. لێ ئەگەر ئەم ب هووری هزرێن خوە د ڤێ شرۆڤەكرنا ڤالیكیدا بكەین، دێ بینین كو ئەڤ هزركرنە ژ راستیێ نێزیك نا بیت، چونكو ئەو هەستا فیرهایی یا دلینیێ ل هەمبەری وەلاتی و مللەتی و هەلویستێ شورەشڤانیێ و كاردانەوەیا كریارێن نە رەوا ژ لایێ رژێما داگیركەرڤە، ئەڤ دیتنە ل دەف خەلكێ هەچكوهەیی دروست كرییە. لێ د راستیدا و ئەگەر ئەم ب هووری هزرێن خوە د ڤێ دیاردێدا بكەین، دێ بینین كو ئەو هەستا ڤالیكی یا مشت ژ دلینییەكا فیرهایی و ئازراندی ب هزركرنەكا كوور و كەتواری و لۆژیكی هاتییە گوهورین. ئەگەر بەری سەرهەلدانێ سەرەدەری دگەل پەیڤێن گەرم و دلینیێ هاتبیتە كرن، پشتی سەرهەلدانێ سەرەدەری دگەل مەژی یێن هزركەر و دیتنێن ریالیستییانە دهێتە كرن. ئەڤە ژی گوهورینەكە د تێگەھ و رەفتارێن جڤاكیدا چێبووی، وەكو هەموو گوهارتنێن دی یێن جڤاكی نە ساناهییە كو ب دەملدەستی بهێتە هەرسكرن. خەلك ب سرۆشتێ خوە حەز ژ سەردەمێ تەناهیێ و ساكاریێ دكەت، چونكو بۆیەر و روودانێن ساكار پێدڤی ب هزركرنێ نابیت، ئەڤجا ساناهیترە كو خەلك سەرەدەریێ دگەل بكەت. لێ دەمێ هزر د رووداناندا د هێتە كرن هینگی سەرگێژی و ئالۆزییەك بەر دبیتە مرۆڤی و كەسەك حەز ژ ڤێ ئالۆزیێ ناكەت. خەلكێ ساكار دگەل ڤێ ساكاریێ ژیاینە و مەزن بووینە، ئەڤجا هەردەم ل نك وان ئەڤ ساكاری یا (دهێتە رەسەن كرن) باشترین و گرنگترین تشتە. لێ زارۆكێن ڤی خەلكێ هەیی د هەمان سەربۆرێدا نە بۆرینە و ئەڤ خۆشی و تێهزرینا ساكار ل دەف رڤێشتێ نوو چ بهایێ خوە نینە. ل ڤێرە هەڤڕكی یا دێرینا دناڤبەرا نوویاتی و كەڤناتیێدا پەیدا دبیت، ئەوێن كەڤن دەستەلاتدارن و ئەوێن نووخواز ل بەر سیبەرا وان ژیانا خوە د دۆمینن، یێن كەڤن رەسەنن و یێن نووخواز گەفێن مەترسیدارن ل سەر تەناهی و پایەداری یا جڤاكی!
هەردەم مرۆڤ هزر دكەت كو یێ كاملانە (یان میناكەكێ كاملان د سەرێ خوەدا بۆ خوە چێ دكەت، هەروەكو دكتور عەلی وەردی دبێژیت)، یان ژی ب كێمی هزر دكەت كو بریارێن وی دروستن و تێگەهێ وی باشترین تێگەهێ جڤاكییە، بوچوونا جودا یا یێ بەرانبەر ژی یان یاخیبوونەكا وێرانكەرە یان ساویلكەیی و تێ نە گەهشتن و پاشكەفتنە. ب ڤی چەمكێ تێگەهشتنێ ئەوێن شوپپارێز د ترسن هزرێن وان ژلایێ گەنجانڤە بهێنە ژناڤبرن یان پشتگوھ هاڤێتن. ئەڤجا ب ناڤێ ئایینی یان سنجی یان پاراستنا بهایێن جڤاكی یان ژی وەلاتینی و مللەتینیێ دبنە رێگرێن هزرا گەنج و خوەسەر. ئەو ب خوە ئەڤ هەڤڕكییە سرۆشتییە و ب درێژاهى یا دیرۆكێ هەر هەبوویە و دێ هەر هەبیت ژی، چونكو ئەڤ هەڤڕكى یا دێرین هێڤێنێ وەرار و هەمی گوهورینێن جڤاكییە، مینا كریارا رێڤەچوونێیە؛ هەتاكو پییەكێ مرۆڤی ل سەر عەردی جێگر نە بیت، پیێ دی نا هێتە بلندكرن، پاشی ئەو پیێ بلندكری دێ ل سەر عەردی جێگر بیت و پیێ جێگر دێ بلند بیت و كریارا رێڤەچوونێ دێ بەردەوام بیت، د ڤێ كریارێدا هەروەكو د. عەلی وەردی دبێژیت: پیێ جێگر شوونا شوپپارێزانە و پیێ بلند ل شوونا نووخوازانە.
ئەڤە ب نسبەت هەستا وەلاتینیێ، لێ دەربارەی ژێیاتیێ كو د هەمان دەمدا تێڤەل و تێكرەسە دگەل هەست و هۆشداری یا نەتەوەیی یان پێكڤە ژیانێ. ژێیاتی مە بۆ پەیڤا ئینتما یا عەرەبی دانایە، د زمانێ كوردیدا دبێژن ئەز ژ فلان كەسێمە، ئەو ژ وانە، دێ چمە ژێ ...هد، ئانكو ژێیاتی ئەوە كو مرۆڤ ب هەموو حەز و پالێنەر و ئەلەمێنتێن چارەنڤیسێ خۆڤە بكەفتە دناڤ جغزا گرۆپەكێ یان تێگەهەكا باوەرداریێ یان جهەكیدا. ئەڤ ژێیاتییە ب پرسێن جھ و دەمیڤە گرێداینە. مرۆڤ ب جھ و سەردەمێ خوەڤە دهێتە گرێدان، چونكو هەر سەردەمەكی بها و عورف و عەدەتێن خوە یێن جڤاكی هەنە و هەر جهەك ژی ب هندەك بهایێن دەسنیشانكریڤە هەڤبەندە. مرۆڤ دگەل دژیت و پێ دژیت و پێ دهێتە قەبوولكرن و د ئەنجامدا رۆلەكێ كاریگەر د چێكرنا رەفتار و شێوازێ هزركرن و دلینی و كەساتی یا مرۆڤیدا دبینیت. ئەڤە ژی كار دكەتە سەر ئاراستەكرنا ژێیاتی یا مرۆڤی.
خەلك وەسا هزر دكەت كو گەنجێ كورد چ ژێیاتی نینە و گرنگیێ ب چ تشتێ هەیی نادەت، ئەگەر ژێیاتییەك هەبیت ژی بۆ عەشیرەت و نەسەب و مەسەب و ئایینی یە. ل داویێ ژی دبێژن كو گەنجێ كورد یێ كەفتییە د گێژەڤانكەكا بەرزەبوونێدا و نە بەرهەمهێنەرە. گەلەك نڤیسەر هەنە ئەگەرێ ڤێ دیاردێ ڤەدگەریننە سەر پاشكەفتنا مللەتێ كورد كو هەست ب بەرپرسیاریێ و ژێیاتی یا وەلاتینیێ ناكەت. ئەڤ نڤیسینا مە یا ڤێ جارێ دێ هەولدانەك بیت ژبۆ لێنێرینا ڤێ نە ژێیاتى یا هەیی (ئەگەر هەبیت!) و دێ هەولدەین كو سەدەمێن نە شیانا حكومەت و دەستەلاتێ دانینە بەر دانوستاندنێ كا بوچی گەنجێ كورد ب مالێ، گوندی، عەشیرەتێ و مەسەبی یان ئایینیڤە گرێدایە. هەلبەت هەر هزرەكا د ڤێ مژارێدا دهێتە كرن، پێدڤییە حەز و پالێنەر و باشترین بەرژەوەندی یێن كەسێ تاك ل بەر چاڤ وەرگرین. پێڤەگرێدانا كەسێ تاك دناڤ جڤاكێ كوللەكتیڤدا ژبۆ دوو مەرەمێن سەرەكییە؛ یا ئێكێ هەستكرن ب ئێمناهیێ و پشتەڤانیێ یە كو ئازادی و خوەسەری یا مرۆڤی دناڤ كۆمێدا بپارێزیت. یا دووێ كو ژ لایێ جڤاكیڤە بهێتە قەبوولكرن و ئەڤ قەبوولكرنە بها و گرنگییەكێ ددەتە كەساتی یا وی یا جڤاكی. ئانكو ژێیاتی یا كەسی ب بەرژەوەندی یا وی یا كەسۆكیڤە دهێتە ئاراستەكرن.
ئەگەر پیچەكێ ب هووری هزرا خوە د ژێیاتی یا گەنجێ كورد دا بكەین كا بوچی نە گرێدایە ب وەلاتیڤە، لێ بەرەڤاژی یا وێ، ل سەردەمێ ئینتەرنێت و جیهانیبوونێ و پێشكەفتنا زانستی یا د هەمی وارێن ژیانێدا و دناڤ جەرگێ باژێراندا پتر ب گونداتی و عەشیرەتیێ و مەسەب و نەسەبانڤە گرێداینە. ئەڤ شرۆڤەكرنە دێ بەرێ مە دەتە دەسنیشانكرنا پێدڤی یێن سەرەكی یێن مرۆڤی كا چەوا و ژ لایێ كێڤە دهێنە دابینكرن؟ هەلبەتە ئەوێ پێدڤی یێن سەرەكی یێن مرۆڤی دابین دكەت دێ سەرنجراكێشان و ئەڤینییەكا ب ئاگەھ یان نە ئاگەھ بۆ هەبیت.
ل هەر جھ و دەمەكی ژ دیرۆكا مرۆڤی و شەهرستانیێ، سێ غەریزەیێن سەرەكی دگەل مرۆڤی دبن و مەزن دبن؛ ئەو ژی غەریزەیێن ژیارێ و سێكسی و پایەداریێنە. هەمی هەول و خەباتا بەردەواما مرۆڤی ژبۆ تێركرنا ڤان هەرسێ غەریزەیانە. ئوو هەر لایەنەكێ هاریكاری یا تێركرنا ڤان غەریزەیان بكەت، مرۆڤ دێ ژ وی بیت یان ژێیاتی یا وی دێ بۆ وی لایەنی بیت. دا ڤان ئەلەمێنتان ئێكو ئێكو وەرگرین: د جڤاكێ كوردیدا ئەگەر مرۆڤ هەژار و برسی بیت، كی دێ د هەوارێ هێت و دەستێ هاریكاریێ بۆ درێژكەت؟ هەلبەت ل دەسپێكێ خێزانا وی پاشی خزم و كەس و كار و گوندی یێن وی پاشی عەشیرەتا وی. هەردەمێ مرۆڤی هەست ب گەفێن برس و روسیێ كر دێ قەستا گوندی و مرۆڤێن خوە كەت. غەریزە یا سێكسی د جڤاكێ مە یێ ئۆلدار و موسلماندا ب كریارا جووتبوون و زەواجێ دهێتە كرن؛ ئەڤجا ئەگەر كورەك هاتە ژنا یان كچەك هاتە شوویا كی دێ خەمێ ژێ خۆت و بۆ كەتە دەهوات و سەروبەرێ وی ب بەرێكڤە ئینیت؟ هەلبەت هەر مرۆڤێن وی و عەشیرەتا وینە. ژبۆ بابەتێ پایەداری و رێزگرتنا خوەییێ مرۆڤی ژی پێدڤی ب شرۆڤەكرنێ ناكەت، كوردان ژ مێژە گۆتی: "بەر ل جهێ خوە یێ ب قەدرە!"، ئانكو مرۆڤ دناڤ كەسوكار و دەردۆرێ خوەدا یێ ب قەدر و قیمەتە. ئەڤجا تشتەكێ سرۆشتییە كو ژێیاتی یا وی ژی بۆ گوندی و عەشیرەتا وی بیت، یان بۆ دین و مەسەبێ وی بیت، چونكو د گەلەك واراندا دین و مەسەب هەمان رۆلێ عەشیرەتێ دبینیت، نەمازە ل دەف ئەوێن هشكباوەر و ب موكمی پێڤەگرێدایی، بۆ نموونە ئەندامێن دەستەك و حزبێن ئیسلامی دناڤ جڤاكێ مەدا. هەلبەت ئەڤ كریارە ژ زارۆكینی دگەل زارۆكی دژیت و ب شێوەیەكێ حەلەزۆنیێ بەر ب سەلالڤە دگەل مرۆڤی مەزن دبیت هەتاكو دبیتە پشكەك ژ پێكهاتەیێ هزریێ وی. زێدەباری ڤان هەرسێ غەریزەیان ژی هەستكرن ب ئێمناهیێ و ئەڤینیێ و باوەرییەكا موكم ژی رۆلەكێ كاریگەر د ڤی واریدا دبینیت. بۆ نموونە ئەندامێن حزبەكا شورەشگێر د سەردەمەكێ خەباتا نهێنی یان پارتیزانیدا، دبیت هەمی پێدڤی یێن مرۆڤی دابینكری بن، لێ نە ئارامی و ئالۆزییەكا دەروونی ل دەف هەبیت، ئەڤجا ژێیاتى یا وی دی بۆ وی لایەنی بیت، یێ ئەمان و ئارامیێ بۆ پێشكێش دكەت. ژبەر ڤێ چەندێ یە دبینین كو ئەو كوردێن نیڤەكا ژیێ خوە ل كوردستانێ بۆراندی و بۆ ماوێ چەند سالەكێن كێم (هەتاكو كارەكێ فەرمی ب دەست دكەڤیت) ل وەلاتەكێ ئورۆپی یان رۆژئاڤایی دمینن، ب شەهنازیڤە دبێژن كو سویدینە یان ئەلمانینە یان هەر وەلاتەكێ دى نە. هەلبەت ئەڤ كەسێن هە نە خائین و كێم هەستن، لێ ئەو پێدڤی یێن مە ژێ گۆتین ل وان وەلاتان بۆ دهێتە دابینكرن، لەوا ژێیاتى یا وان ژی بۆ وانە.
بابەتێ ژێیاتیێ ب ئاخفتنێن خوشێن مشت دلینی و گۆتارێن بریسقەدار و شیرەتێن مینا وەعزێن هەینیێ نا هێتە گوهورین و ئاراستەكرن. لێ ئەگەر مە بڤێت ژێیاتی یا گەنجێ كورد بۆ وەلاتی و مللەتی بیت، ئوو وە لێ بكەین كو بەرژەوەندی یا بلندا مللەتی د سەر هەمی بەرژەوەندێن دی یێن بەرتەنگدا بیت؛ پێدڤییە دەولەت هەمی پێدڤی یێن وی بۆ دابینكەت و رێزێ ل حەز و دیتن و بوچوونێن وی بگریت. مافێن كەساتی یا وی یا تاك و ئازادی یا وی یا كەسۆكی دناڤ جڤاكیدا یا پاراستی بیت.
هەروەكو مە ل دەسپێكێ گۆتی؛ هەر مرۆڤەك میناكەكێ جوان و كاملان بۆ كەساتى یا خوە د سەرێ خوەدا چێ دكەت و فەرە ل سەر دەستەلاتێ رێزێ ل ڤێ هزرێ بگریت و مومكین كەت.
دهۆک/ ٢٠٠٧